TEMAT 1: Ogólna charakterystyka przestępczości gospodarczej.

Przestępstwo gospodarcze to czyn godzący w porządek prawny w gospodarce popełniony przez sprawcę który ma związek formalno-prawny z podmiotem gospodarczym, w którym czyn ten popełniono i z przedsiębiorcą

Cechy przestępczości gospodarczej:

- utajony charakter – oznacza, ze fakt popełnienia przestępstwa z reguły nie pozostawia wyraźnych, widocznych zmian w obiektywnej rzeczywistości (świecie zewnętrznym); na utajony charakter przestępstwa gospodarczego ma wpływ wiele okoliczności:

• formalny (bezskutkowy) charakter niektórych przestępstw gospodarczych np. obietnica wręczenia łapówki (art. 229 kk.), oszustwo kredytowe (art. 297 kk.)

• podobieństwo czynności przestępczych do czynności legalnych (mogą być pozornie identyczne)

• wykonywanie czynności przestępczych i legalnych……………………

- ciągłość działania (powtarzalność działań przestępczych) – oznacza to, że w odniesieniu do konkretnego sprawcy jego działanie przestępcze nie sprowadza się do jednostkowych i jednorazowych czynów przestępczych. Działalność sprawców przestępstw gospodarczych jest zwykle podobna i długotrwała i wynika ona z utajonego charakteru przestępstwa utajonego. Ciągłość może się objawiać w prawie jako: czyn ciągły, ciąg przestępstw, ciąg wykroczeń.

- zorganizowany sposób działania (planowość, grupowość) – w zdecydowanej większości przypadków działalności sprawców przestępstw gospodarczych cechuje element współdziałania/porozumienia wyróżniający się: podziałem ról, zacieraniem śladów przestępstwa, kamuflowanie skutków działań przestępczych (stworzenie pozorów legalnego działania), pozyskiwanie do współpracy osób zajmujących odpowiednie stanowiska(funkcje) lub posiadających niezbędne uprawnienia bądź wiedzę.

- związek działalności przestępczej z pozycją zawodową i ekonomiczną sprawcy, brak przemocy w działaniach sprawcy Sposób działania przestępczego rozmiaru działalności przestępczej i inne elementy taktyki i techniki przestępczej są najczęściej zdeterminowane kompetencjami, uprawnieniami, sytuacją materialną i pozycją jaką zajmuje sprawca przestępstwa gospodarczego, w strukturach formalnych i nieformalnych gospodarki i administracji. Możliwość działań przestępczych sprawcy , a tym samym i zyski z działalności przestępczej może wynikać ze: sprawowanej funkcji w gospodarce i administracji, prowadzonej dział. gosp. (w tym w sferze nierejestrowanej), sytuacji materialnej sprawcy, posiadanych kontaktów i układów.

Symptomy PG: tryb życia wskazujący na inne niż deklarowane dochody, nagłe zaskakujące wzbogacenie się i zewnętrzne oznaki powodzenia, częste kontakty ponad przyjętą normę z przedstawicielami organów władzy, kontroli, sądownictwa przemiennie występujące czynniki kontroli raz negatywne a raz pozytywne, duża ilość zgłaszanych wad – usterek produktów

Przyczyny przestępczości gospodarczej

• ogólne – wspólne dla całej przestępczości gospodarczej,

• branżowe – istniejące w danej branży gospodarczej,

• szczegółowe – odnoszące się do danej kategorii przestępstw gospodarczych.

Czynniki trwałe (bezwzględnie nieusuwalne - są ściśle związane z działalnością gospodarczą a ich eliminacja pozbawia tą działalność jakiegokolwiek sensu tj czyni ją bezużyteczną. Zaliczyć do niej można: bezosobowe i anonimowe formy kontaktów gospodarczych (oszustwa i nadużycia zaufania), wolnorynkowy system gospodarowania (wolność obrotu gospodarczego i dążenie do osiągnięcia w nim maksymalnego zysku).

Czynniki systemowe – odnoszą się one do elementów funkcjonujących w systemach rynkowych, które podlegają jednak różny ograniczeniom ze strony państwa. państwowe regulacje rynku walutowego, nadmierne progresywne opodatkowanie, wysokie a protekcjonistyczne, zmienność sytuacji gospodarczych (recesja, prosperity)

Czynniki związane z funkcjonowaniem i nadzorem podstawowych instytucji systemu rynkowego. Kryterium przyczynowości – czynniki przedmiotowe – obiektywne

Powstają i rozwijają się niezależnie od osobistych cech, zalet i wad człowieka. Czynnikami takimi są wszelki zakłócenia gospodarki, administracji, kontroli, wymiaru sprawiedliwości, odchylenia od stanu, który w najlepszym stopniu służy ich funkcjonowaniu, a które to zakłócenia i odchylenia stanowią lub mogą stanowić podnietę do dokonania przestępstwa lub ułatwić jego dokonania.

Zaliczyć do nich można: niewłaściwe zabezpieczenie mienia przed zaborem lub zniszczeniem, brak lub wadliwe funkcjonowanie instytucji nadzoru i kontroli, luki w systemach rozliczeń, ewidencji, obowiązujących normach, wskaźnikach itp.

Czynniki subiektywne

Są to przyczyny wynikające z niewłaściwie ukształtowanych w pracusie wychowania umiejętności, skłonności, zwyczajów i obyczajów człowieka, wspólnych mu poglądów i reguł, zasad moralnych i etycznych. Są to subiektywne czynniki dotyczące spracy do których można zaliczyć: wychowanie, wykształcenie, przygotowanie zawodowe, nałogi nawyki itp., do czynników tych zaliczyć można: Szkodliwe nałogi danej osoby: alkoholizm, hazard, narkomania, Brak zdolności do krocznego myślenia,

Skutki przestępstw gospodarczych

• ekonomiczne straty w gospodarcze wywołane bezpośrednio i pośrednio dzielnością przestępczą, w tym nie uzyskane, a słusznie przewidywane korzyści materialne,

• wydatki związane z utrzymywaniem organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości

• społeczne: demoralizacja społeczeństwa, osłabienie zaufania do organów władzy i administracji, spadek zaufania ekonomicznego przedsiębiorców do danego rynku lub państwa

Sprawcy przestępstw gospodarczych czynni i bierni, wywodzący się z warstw społecznych (niskiej, średniej, górnej). zawodowi, okazjonalni

SKUTKI PG – z prezentacji J. Horoszkiewicza

Część z nich ma charakter:
- ekonomiczny tj. wymierny w sensie pieniężnym,
- społeczny tj. sprzyjający powstawaniu dalszych przejawów patologii społecznej.

EKONOMICZNE SKUTKI PRZESTĘPCZOŚCI GOSPODARCZEJ
- straty wywołane bezpośrednio i pośrednio dzielnością przestępczą ,
- nie uzyskane, a słusznie przewidywane korzyści materialne,
- wydatki związane z utrzymywaniem organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości,
- nakłady na usuwanie skutków przestępstw już popełnionych.

SPOŁECZNE SKUTKI PRZESTĘPCZOŚCI GOSPODARCZEJ
- demoralizacja społeczeństwa,
- osłabienie zaufania do organów władzy i administracji,
- poczucie bezkarności,
- poczucie zagrożenia działalnością przestępczą.

Symptomy przestępstw gospodarczych
Objaw, zewnętrzna lub wewnętrzna oznaka, zjawiska, zdarzenia, które wzbudza podejrzenie zaistnienia przestępstwa.

DEFINIOWANIE I ROZPOZNAWANIE PROBLEMÓW
Anatomia a patologia gospodarki

PRZYCZYNY PRZESTĘPCZOŚCI GOSPODARCZEJ

Przyczyna - czynnik wywołujący ( w sposób konieczny lub przypadkowy ) pośrednio lub bezpośrednio dane zjawisko ( zmiany, ruch, czynność ) jako swój skutek; - albo powód danego zjawiska, zespół warunków.

Przyczyny ogólne - wspólne dla całej przestępczości gospodarczej,

Przyczyny branżowe - istniejące w danej branży gospodarczej,

Przyczyny szczegółowe - odnoszące się do danej kategorii przestępstw gospodarczych.

Czynniki ekonomiczne i społeczno-kulturowe- podział wg. prof. Lelentala

CZYNNIKI TRWAŁE ( bezwzględnie nieusuwalne ) są one ściśle związane z działalnością gospodarczą a ich eliminacja pozbawia tą działalność jakiegokolwiek sensu tj. czyni ją bezużyteczną. Zaliczyć do niej można:

- właściwości dóbr będących przedmiotem działalności gospodarczej ( wytwory produkcji lub same usługi są same w sobie kryminogenne ), techniki i technologie gospodarowania,

- nowoczesne technologie gospodarowania, wynikające z postępu technicznego ( tworzenie nowych funkcji i stanowisk o charakterze zarządzającym a jednocześnie ograniczanie stanowisk wykonawczych ),

- wprowadzanie nowych środków szybkiej komunikacji ( mobilność społeczeństwa, szybka zmiana miejsca pobytu – także sprawców przestępstwa ),

- bezosobowe i anonimowe formy kontaktów gospodarczych ( oszustwa i nadużycia zaufania ),

- wolnorynkowy system gospodarowania ( wolność obrotu gospodarczego i dążenie do osiągnięcia w nim maksymalnego zysku ),

CZYNNIKI SYSTEMOWE
- nadmierne progresywne opodatkowanie, wysokie a protekcjonistyczne,
- zmienność sytuacji gospodarczych ( recesja, prosperity ),
- funkcjonowanie instytucji giełdy, ubezpieczeń ,subwencji, dotacji itp.,
- formy prowadzenia działalności gospodarczej np. spółki z o.o.

CZYNNIKI ZWIĄZANE Z FUNKCJONOWANIEM I NADZOREM PODSTAWOWYCH INSTYTUCJI SYSTEMU RYNKOWEGO.

Są to:
- niskie progi kapitału wymaganego przy zakładaniu spółek i emisji papierów wartościowych,
- powierzanie odpowiedzialnych stanowisk i funkcji w działalności gospodarczej osobom bez należytego przygotowania zawodowego,
- niedostatek jawności w działalności gospodarczej ( np. tajemnica bankowa, tajemnica zawodowa ),
- niewłaściwe funkcjonowanie kontroli wewnętrznej i zewnętrznej w działalności gospodarczej.

CZYNNIKI ZWIĄZANE Z PROWADZENIEM DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ.

Zaliczyć do nich można:
- nieprawidłowości związane z rejestracją spółek, wnoszeniem aportów czy ustanawianiem siedzib podmiotów gospodarczych a miejscem prowadzenia działalności gospodarczej.

CZYNNIKI SPOŁECZNO – KULTUROWE
- niestosowanie przy popełnianiu przestępstw gospodarczych przemocy,
- brak skonkretyzowanej ofiary,
- tzw. " sztuczny ' charakter niektórych przestępstw gospodarczych ( tworzenie norm prawa o charakterze kryminogennym ),
- ambiwalentną postawę społeczeństwa wobec przestępczości gospodarczej ( np. tolerowanie przestępstw skarbowych, oszustw ubezpieczeniowych itp. ),
- złożoność, zawiłość i niespójność systemów prawa karnego np. liczne sankcje karne, mnogość przepisów itp. ).
- czynniki wywodzące się środowiska ofiary przestępstwa ( np. nie zgłaszanie o popełnionym przestępstwie, brak aktywności ze strony ofiary w ściganiu sprawców, koszty ścigania itp. ),
- czynniki związane ze środowiskiem wymiaru sprawiedliwości( np. odmienne podejście wymiaru sprawiedliwości do ścigania przestępstw gospodarczych, opieszałość i łagodność w karaniu sprawców przestępstw gospodarczych itp. ).

Przyczyny obiektywne

• niewłaściwe zabezpieczenie mienia przed zaborem lub zniszczeniem,

• brak lub wadliwe funkcjonowanie instytucji nadzoru i kontroli,

• luki w systemach rozliczeń, ewidencji, obowiązujących normach, wskaźnikach itp.,

• nieprawidłowości w sferze zarządzania i organizacji pracy,

• dysproporcje w podaży i popycie towarów i usług,

• niewłaściwy dobór kadr na stanowiska kierownicze i związane z materialną odpowiedzialnością,

• niedoskonałości przepisów prawnych ( luki prawne, vacatio legis ),

• nienadążanie procesu ustawodawczego za szybko zmieniającymi się zjawiskami ekonomicznymi, finansowymi i rynkowymi,

• dysproporcje między obowiązkami a uprawnieniami,

• niedoskonałości systemu cen, marz, rabatów, podatków itp.

Przyczyny subiektywne

• szkodliwe nałogi danej osoby: alkoholizm, hazard, narkomania , chciwość , zachłanność, chęć imponowania bogactwem,

• brak zdolności do krytycznego myślenia,

• łatwe uleganie namowom innych osób,

• egoizm, nieliczenie się z interesami innych,

• poczucie krzywdy, poczucie bezkarności, trudnej sytuacji materialnej danej osoby.

SPRAWCY

K.Tiedeman (trzy grupy):

• zawodowi - tj. utrzymujący się wyłącznie z popełniania przestępstw gospodarczych w rożnych gałęziach gospodarki;

• sytuacyjni - popełniający przestępstwa gospodarcze z konieczności gospodarczej lub dla funduszy niezbędnych do utrzymania swego przedsiębiorstwa; działający pod wpływem przymusu gospodarczego.

• okazjonalni - działający w zasadzie legalnie w tzw. granicach moralności gospodarczej, popełniający przestępstwa tylko wtedy gdy nadarza się okazja do łatwego i wysokiego zysku.

W. Zirpins i 0.Terstegen (kryterium pozycji społecznej):

• z warstwy górnej - są to ludzie na eksponowanych stanowiskach, dysponujący wpływami i bezpośrednią władzą . Motywem ich działania jest nieustanne dążenie do powiększania władzy i kosztownego używania życia. Cechuje ich brak poczucia winy za swoje działania;

• z warstwy średniej - a to osoby zajmujące w działalności gospodarczej kierownicze lub inne stanowiska, dające im pewien zasięg wpływu w tej sferze. Motywem przestępstwa jest dążenie do zabezpieczenia sobie odpowiedniego poziomu bytu oraz chęć używania życia. Fakt popełnienia przestępstwa wywołuje u nich złe samopoczucie;

• z dolnej warstwy - a to tzw. mali ludzie nie posiadający wpływów w działalności gospodarczej. Motywem ich działania jest obawa przed biedą oraz chęć używania życia. Cechuje ich niewielkie poczucie winy.

ZAPOBIEGANIE

• Jeden z najważniejszych kierunków zwalczania przestępvczości.

• Polityka legislacyjna. Zmiany w prawodawstwie. Ewolucja istniejących regulacji.

• Świadomość społeczna.

• Media.

• Świadomość pracowników korpusy służby cywilnej.

• Współdziałanie organów odpowiedzialnych m.in.. za profilaktykę.

• Współdziałanie z przedsiębiorcami, ich przedstawicielami w zakresie szkoleń i wymiany informacji.

• Specjalizacja i powoływanie nowych organów kontroli, nadzoru i ścigania.

• Polityka karna. Rodzaj i wymiar kary.

• Owoce przestępstwa.

W działaniach policji

• ujawniania czynników i okoliczności sprzyjających popełnianiu przestępstw oraz wpływaniu na ich usuwanie;

• niedopuszczania do powstawania szkód w wyniku utraty , zniszczenia lub nieprawidłowego użycia mienia głównie osób prawnych;

• szybkiego przerywania działalności przestępczej w celu niedopuszczenia do wystąpienia skutku przestępczego działania;

• kontroli skuteczności fizycznej oraz technicznej ochrony obiektów gospodarczych i mienia;

• prowadzenia oddziaływana wobec społeczeństwa w celu uwrażliwienia go na zjawiska patologii gospodarczej.

H.Kołecki wyróżnia cztery grupy sprawców przestępstw gospodarczych:

• I grupa - to sprawcy typowi dla minionych lat. Nieliczna grupa stopniowo eliminowana przez prywatyzację;

• II grupa - to drobni przemytnicy i handlarze bazarowi;

• III grupa - to sprawcy działający pod przykrywką „small biznesu", zajmujący się importem, produkcją lub eksportem na średnią skalę. Dopuszczaj się głównie oszustw celnych i podatkowych. Są to często osoby o widocznej lub rzucającej się w oczy zamożności.

IV grupa - tzw „rekin podziemia gospodarczego”, to osobnik:

• żywej inteligencji, dużym sprycie i wdzięku osobistym, o nienagannym wyglądzie i wymaganych manierach, zewnętrznie budzący zaufanie, o nieposzlakowanej dotąd opinii, wtopiony w środowisko i otoczenie, normalny typ, dynamiczny biznesmen;

• który ukończył jeden lub dwa fakultety;

• biegle władający jednym lub dwoma językami;

• posiadający doskonale zorganizowany, dynamiczny, sprawny i dyspozycyjny sekretariat oraz zespół obsługi własnej;

• posiadający znakomicie zorganizowaną sieć łączności oraz korzystający ze środków szybkiego przemieszczania się;

• dysponujący własną, świetnie wyszkoloną i uzbrojoną służbą ochrony osobistej;

• dysponujący stałym zespołem wysoko kwalifikowanych doradców prawnych, wywodzących się nierzadko ze środowisk naukowych

• mający powiązania personalne z osobistościami świata gospodarczego, administracyjnego, politycznego, kultury, nauki itp.;

• nieprzeciętnej motywacji do niezwykle dynamicznego działania prowadzącego do zdobycia dużego majątku w bardzo krótkim czasie;

• posiadający ogromne środki finansowe, dzięki którym jest w stanie kupić prawie każdego urzędnika;

• na ogół nie pijący mocnych alkoholi;

• unikający zbędnych, rzucających się w oczy oznak zamożności.