Temat 2

PROBLEMATYKA PRZESTĘPSTW PRZECIWKO ŻYCIU I ZDROWIU

LITERATURA
T. Hanausek, J. Leszczyński. Kryminologiczne i kryminalistyczne problemy zabójstw z lubieżności.
B. Hołyst. Kryminalistyka.
B. Hołyst. Kryminologia.
J. Wojciechowski. Kodeks karny. Komentarz i orzecznictwo.
P. Girdwoyń. Wersje kryminalistyczne. O wykrywaniu przestępstw.

Zagadnienia
Stan zagrożenia zabójstwami i „ciemna liczba” zabójstw
Sprawcy i ofiary zabójstw
Motywy zabójstw oraz sposoby ich ustalania
Problematyka bójek i pobić

ZABÓJSTWO Z NORMATYWNEGO PUNKTU WIDZENIA
Art. 148.
§ 1. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.
§ 2.  Kto zabija człowieka:
1)   ze szczególnym okrucieństwem,
2)   w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,
3)   w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,
4)   z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych, podlega karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.
§ 3. Karze określonej w § 2 podlega, kto jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo.
§ 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Śmierć - Art. 9. 
1. Pobranie komórek, tkanek lub narządów do przeszczepienia jest dopuszczalne po stwierdzeniu trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierci mózgu).
2. Kryteria i sposób stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu ustalają powołani przez ministra właściwego do spraw zdrowia specjaliści odpowiednich dziedzin medycyny przy uwzględnieniu aktualnej wiedzy medycznej. (USTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów Dz.U.05.169.1411)

OBWIESZCZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 17 lipca 2007 r.
w sprawie kryteriów i sposobu stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu
(M.P.07.46.547) Załącznik nr 1...czynnikiem kwalifikującym śmierć mózgu jest nieodwracalny brak funkcji pnia mózgu.

ZABIJANIE – zachowanie się sprawcy (ów) polegające na różnorodnych czynnościach składających się na pozbawienie życia innego człowieka ( zarówno poprzez działanie jak i zaniechanie) tj, na spowodowanie jego śmierci

Nauką badającą przyczyny śmierci i związane z nią zjawiska zachodzące w organizmie jest TANATOLOGIA
Termin tanatologia pochodzi od greckiego słowa oznaczającego boga śmierci, który w starożytnej mitologii występował jako TANTOS syn Nocy i brat HYPNOSA (boga snu)

Śmierć można określić przymiotnikami:
Nagła
Powolna
Naturalna
Gwałtowna

ŚMIERĆ GWAŁTOWNA - następuje wówczas, gdy na cały ustrój lub ważne dla życia układy lub narządy zadziała szkodliwy czynnik zewnętrzny w postaci urazu mechanicznego, cieplnego, elektrycznego i chemicznego powodując niemożność zachowania życia w zmienionych warunkach.

Rodzaje śmierci gwałtownej:
- uduszenia gwałtowne

- zagardlenia , które dzieli się na powieszenia, zadzierżgnięcia, zadławienia (uduszenie ręką)

- utonięcia
- ucisk kolanowy,

- śmierć w ciasnej przestrzeni,
- zatkanie otworów lub dróg oddechowych.

Inne:

- śmierć w wyniku zastrzelenie

-otrucie

-poparzenia

- głodowa

-porażenie prądem

-upadek z wysokości

OKREŚLENIE CZASU ŚMIERCI

- wyschnięcie rogówki i białkówki oka - po 1 godzinie od zgonu,
- oziębienie twarzy , rąk i nóg - od 1 do 2 godzin po zgonie
- plamy pośmiertne - od 1 do 2 godzin po zgonie,
- stężenie pośmiertne - pojawia się po 0,5 do 2 godz. zanika po 72 godzinach
- objawy gnicia - po 2 dniach
- fauna i flora na zwłokach -muchy po 10 godz. algi po 4 dniach
- zmiany wywołane przebywaniem zwłok w wodzie:
skóra praczek - po 6 godzinach
złuszczenie się naskórka - po 2 tygodniach
zabarwienie twarzy : niebiesko-czerwone - po 48 godzinach, zielonkawo-brunatne - po 2 tygodniach, zielonkawo-czarne - po 6 tygodni

PRZESTĘPCZOŚĆ NIEUJAWNIONA

Przy ocenie danych statystycznych należy pamiętać, iż żadne zestawienie nie obejmuje wszystkich przestępstw rzeczywiście dokonanych.
Ilość przestępstw o których popełnieniu organy ścigania nie mają wiedzy określana jest mianem „C I E M N E J L I C Z B Y”.
W wąskim ujęciu ciemną liczbą określa się stosunek ilościowy przestępstw stwierdzonych do przestępstw rzeczywiście popełnianych.
W szerszym ujęciu będzie to stosunek liczby przestępstw rzeczywiście popełnionych do liczby przestępstw, których sprawy zostały zakończone prawomocnym wyrokiem skazującym.

Obszary „ciemnej liczby”
- przestępstwa, o których informacje w ogóle nie doszły do wiadomości organów ścigania
- przestępstwa, które zostały ujawnione, jednakże ich sprawcy nie zostali wykryci
- przestępstwa, których sprawcy zostali wykryci, ale z uwagi na negatywne przesłanki procesowe nie dochodzi do wniesienia aktu oskarżenia lub nie zapada wyrok skazujący
- przestępstwa, za które sprawcy zostali skazani prawomocnym wyrokiem skazującym, jednakże nie wszystkie czyny były znane organom ścigania i objęte aktem oskarżenia.

Czynniki wpływające na zakres ciemnej liczby
- brak informacji o popełnionym przestępstwie ze strony pokrzywdzonych
- brak współpracy świadków z organami ścigania oraz nieumiejętność współpracy organów ścigania ze społeczeństwem
- metody działania przestępnego
-poziom pracy organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości

Próbę określenia szacunkowej wartości ciemnej liczby stosuje się najczęściej poprzez przeprowadzenie eksperymentu, obserwacji uczestniczącej, bądź wywiadu [Kryminologia, Gdańsk 1999]

EKSPERYMENT jako próba szacunku ciemnej liczby
Przykładem takiego badania był eksperyment przeprowadzony we Freiburgu w latach siedemdziesiątych, w jednym z domów towarowych. Zadaniem dwóch „złodziei”, porządnie, acz niezbyt elegancko odzianych, wyposażonych w aktówki, było dokonanie kradzieży pewnych drobnych rzeczy. Mogło to być opakowanie kawy, konserwa mięsna, sałata, rzecz jednak na tyle mała, aby zmieściła się w dłoni bądź w rękawie. Celem eksperymentu było poznanie ryzyka ujawnienia przestępstwa kradzieży sklepowej oraz reakcji ludzi w przypadku zaobserwowania przez nich przestępstwa. Na 40 dokonanych kradzieży tylko jedna została ujawniona. Ciemna liczba kradzieży sklepowych, w wyniku eksperymentu została oszacowana na 90% (1:9).
W Warszawie w 1961r. przeprowadzono eksperyment, którego celem było poznanie rozmiarów oszustw dokonywanych przez sprzedawców. 5 osób przez dwa miesiące robiło zakupy spożywcze w 271 sklepach, dysponując przy tym kwotą, jaką wówczas 4 osobowa rodzina przeznacza średnio miesięcznie na utrzymanie. Zakupione towary każdorazowo kontrolowano (ze względu na ilość i jakość). Okazało się, że na 433 transakcje w 340 dokonano „pomyłek” na niekorzyść klienta, a ciemna liczba oszustw, w tym wypadku, oszacowana została na 79%.

„Ciemna liczba” zabójstw
- Samobójstwa ok. 4 tys. Rocznie
- Zgony naturalne 35 tys. Rocznie
- Wypadki ze skutkiem śmiertelnym ok. 5 tys. Zabitych
- Inna kwalifikacja prawna
- Osoby zaginione 15 tys.

CIEMNA LICZBA przestępstw w Polsce jest wysoka, policja i inne organy ścigania nie wiedzą o prawie 70% popełnionych przestępstw

Sprawcy zabójstw

- W ok. 80 % mężczyźni ( przy np. seksualnym i rabunkowym 83%, inaczej będzie przy rodzinnym)
- Najczęściej w wieku 30 – 49 lat – 51%, 21-29 lat – 22%, 17-21 lat ok. 10 % , do 16 lat ok. 4 % powyżej 50 lat ok. 14 %
- Około 40% z nich była wcześniej karana ( kradzieże, zgwałcenia itp.)|
- Około 50% nie uczy się i nie pracuje
- Około 77 % z nich była w stanie co najmniej po użyciu alkoholu
- Typ okazjonalny
- Typ zawodowego zabójcy tzw. KILLER

Przy zabójstwach dokonywanych seryjnie

1. Typ zorganizowany - wykształcony, pracujący, działający planowo , szczególnie brutalnie

2. Typ niezorganizowany - Prymitywny, bez planu, mający kłopoty w kontaktach seksualnych, działający w obrębie miejsca zamieszkania pracy, działający w szale

TYPOLOGIA OFIAR (wg B. Mendelsohna)
Mendelsohn typologię tę opiera na kryterium winy
- Całkowicie niewinne (dziecko, osoba nieprzytomna)
- Ofiara własnej ignorancji
- Winna w takim stopniu jak sprawca
- Bardziej winna niż sprawca (ofiary prowokujące lub nie zachowujące ostrożności)
- Wyłącznie winna przestępstwa (sprawca działający w stanie wyższej konieczności, ofiara z urojenia)

Lernell doszukuje się predestynacji wiktymologicznej w trzech źródłach:
- osobowości jednostki,
- we wzajemnym układzie stosunków pomiędzy sprawcą a jego ofiarą i
- w sytuacji społecznej, w której ofiara przestępstwa się znajduje lub też w ogólnym układzie warunków społecznych i kulturowych
Zdaniem B. Hołysta w przypadkach przestępstw indywidualnych częściej spotyka się zawinione postępowanie ofiary, podczas gdy w przestępstwach popełnianych grupowo ofiary zwykle nie przyczyniają się do ich dokonania.
Z badań B. Hołysta wynika, że w 49% przypadków prowokacyjne zachowanie ofiary miało decydujące znaczenie w genezie zabójstwa.

PROCES MOTYWACYJNY( wg B. Hołyst ):
- POBUDKA stanowi czynnik emocjonalny, sygnalizujący istnienie niezaspokojonej potrzeby, spełnia rolę siły napędowej inicjującej i towarzyszącej całemu przebiegowi procesu motywacyjnego.
- MOTYW stanowi zespół przesłanek uczuciowych i intelektualnych determinujących wybór środka (czynu) mającego w subiektywnym przekonaniu jednostki zaspokoić tę potrzebę.

MOTYW DZIAŁANIA - jest to proces psychiczny pobudzający i ograniczający działanie w kierunku realizacji celu mającego zaspokoić określone potrzeby

Motywy zabójstw wg statystyki policyjnej:
- Motyw rabunkowy|
- Motyw seksualny
- Na zlecenie
- Na tle nieporozumień rodzinnych
- Motyw nieustalony
- Z powodu porachunków przestępczych
- Tło, motyw inny

ZABÓJSTWO O MOTYWIE RABUNKOWYM - jest to przestępstwo polegające na pozbawieniu życia osoby posiadającej, dysponującej lub chroniącej mienie w celu dokonania zaboru tego mienia lub utrzymania się przez sprawcę w jego posiadaniu.

SYMPTOMY ZABÓJSTWA O MOTYWIE RABUNKOWYM
brak przedmiotów przy ofierze,
brak określonych przedmiotów lub pieniędzy w mieszkaniu ofiary,
ślady penetrowania mieszkania,
ślady torturowania ofiary,
zabójstwo osoby majętnej lub uchodzącej za taką.

PLANOWANIE ZABÓJSTWA O MOTYWIE RABUNKOWYM
- wytypowanie osoby - ofiary zabójstwa na podstawie przeprowadzonego „wywiadu” dotyczącego : wartości mienia, które posiada przyszła ofiara, samej ofiary np. miejsce pracy, upodobania, zabezpieczenia samego obiektu ,
- dobór odpowiednich narzędzi,
- ustalenie okoliczności w jakich ma być dokonane zabójstwo,
- zabezpieczenie się przed odpowiedzialnością karną ( przygotowanie alibi itp.)

ZABÓJSTWO O MOTYWIE SEKSUALNYM - jest to przestępstwo polegające na pozbawieniu życia osoby w związku z zaspokojeniem lub chęcią wzbudzenia popędu płciowego przez sprawcę.

SYMPTOMY ZABÓJSTWA O MOTYWIE SEKSUALNYM
obnażenie całkowite lub częściowe zwłok,
charakterystyczne ułożenie zwłok,
ślady spermy w otworach naturalnych, na zwłokach i podłożu,
liczne obrażenia ciała i narządów płciowych,
bardzo często śmierć w wyniku uduszenia,
zabójstwo w mało uczęszczanych ustronnych miejscach.

Zabójstwa o motywie seksualnym
- Zabójstwa seksualne (rzeczywiste – z lubieżności)
- Zabójstwa na tle seksualnym (zabójstwa seksualne pozorne - akcesoryjne) - Zabójstwa na tle seksualnym nie służą do zaspokojenia popędu, lecz zatajenia samego faktu odbycia przestępnego stosunku płciowego:

- sprawca, chcąc przełamać opór, uciszyć krzyk ofiary zgwałcenia powoduje jej śmierć przez dławienie lub zatkanie dróg oddechowych;
- sprawca po stosunku zabija ofiarę chcą zlikwidować jedynego świadka przestępstwa zgwałcenia;

Zabójstwa seksualne rzeczywiste (z lubieżności) - są dokonywane w ścisłym i bezpośrednim powiązaniu z realizacją odchylonego od normy popędu płciowego sprawcy.

• zabójstwa popełnione dla wzbudzenia popędu płciowego sprawcy, zaspokajanego w czasie agonii ofiary lub bezpośrednio po jej zgonie;

• zabójstwa dokonane dla utrzymania lub nasilenia już wzbudzonego odchylonego od normy popędu płciowego dokonywane w czasie stosunku bądź rzadziej przed stosunkiem;

• zabójstwa popełniane po odbytym stosunku dla zaspokojenia popędu płciowego sprawcy, nie zaspokojonego w trakcie stosunku;

• zabójstwo ekwiwalentne czyli popełnione zamiast stosunku płciowego, czyli zabójstwo, w którym zabijanie ewentualnie zabicie ofiary dostarcza sprawcy satysfakcji seksualnej do tej, jaką daje osobie o normalnym, prawidłowym popędzie seksualnym zakończenie stosunku płciowego.

CECHY DYSTYNKTYWNE ZABÓJSTWA Z LUBIEŻNOŚCI

• przypadkowość w doborze ofiary,

• seryjność,

• stereotypowość działania sprawcy,

• starannie dobrane miejsce.

CECHY DYSTYNKTYWNE SPRAWCY ZABÓJSTWA Z LUBIEŻNOŚCI

• psychopatia wyrażająca się skrajnym sadyzmem,

• frustracje w kontaktach seksualnych,

• spryt i przebiegłość,

• nieśmiałość, małomówność i poczucie poniżenia,

• wczesna demoralizacja,

• wiek w zasadzie nie przekraczający 50 lat.

WYZNACZNIKI SERYJNOŚCI

• „modus operandi”

• ten sam rejon dokonania następnego przestępstwa,

• zbliżone do siebie cechy psychofizyczne sprawcy,

• podobna geografia miejsc dokonania kolejnych zabójstw.

ZABÓJSTWA O MOTYWIE NIEPOROZUMIEŃ RODZINNYCH

• najliczniejsza statystycznie grupa zabójstw

• przyczyną zabójstw są konflikty rodzinne, alkohol,

• bardzo wysoka wykrywalność sprawców,

• niemożność prowadzenia działalności profilaktycznej przez Policję,

PRZESTĘPSTWO PORACHUNKOWE
Jest to czyn zabroniony przez ustawę karną, skierowany przeciwko osobie lub mieniu, będący odwetem, za prawne lub bezprawne działanie lub zaniechanie, które przyniosło sprawcy ( lub zleceniodawcy ) rzeczywistą lub subiektywnie odczuwalną szkodę lub krzywdę.

KATEGORIE PRZESTĘPSTW PORACHUNKOWYCH

• zabójstwa

• pobicia

• uszczerbki na zdrowiu

• rozboje

• wymuszenia rozbójnicze

• uszkodzenia mienia

• kradzieże

• itp.

ZABÓJSTWA O MOTYWIE PORACHUNKÓW PRZESTĘPCZYCH
- zabójstwa popełniane z powodu nieporozumień, zatargów między przestępcami
- zabójstwa będące przejawem działalności zorganizowanych grup przestępczych:

• walka o strefy wpływów,

• eliminowanie konkurencji,

• zemsta za nielojalność,

• zemsta za współpracę z Policją,

• chęć pozbycia się świadka,

• walka o przywództwo w grupie,

- zabójstwa na tle doznanych osobistych krzywd fizycznych lub moralnych, a także strat materialnych.

ZABÓJSTWO „NA ZLECENIE” - jest to przestępstwo polegające na pozbawieniu życia osoby w związku z utrudnieniami czy wręcz zagrożeniami dla przestępczej działalności oraz walki o strefy wpływów między grupami przestępczymi.

ZABÓJSTWA O MOTYWIE NIEUSTALONYM
I GRUPA CZYNNOŚCI - dokładne odtworzenie ostatnich godzin życia ofiary z uwzględnieniem sytuacji w jakich się znalazła oraz osób z którymi się kontaktowała.
II GRUPA CZYNNOŚCI - detaliczne poznanie życiorysu ofiary we wszystkich możliwych płaszczyznach : rodzinnej, zawodowej, towarzyskiej itp.

Bójka lub pobicie
Art. 158. § 1. Kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo nastąpienie skutku określonego w art. 156 § 1 lub w art. 157 § 1,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 3. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest śmierć człowieka, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Art. 159. Kto, biorąc udział w bójce lub pobiciu człowieka, używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu,

BÓJKA – to wzajemne starcie się co najmniej trzech osób, polegające na wzajemnym naruszaniu nietykalności cielesnej uczestników starcia.

POBICIE – polega na tym, że dwie lub więcej osób dokonuje czynnej napaści na jedną lub więcej osób.

Różnica między bójką i pobiciem polega na tym, że w bójce wszyscy jej uczestnicy są sprawcami przestępstwa i występują w podwójnej roli, zarówno atakujących jak i broniących się. W pobiciu mamy wyraźny podział ról na atakujących a więc sprawców przestępstwa i pokrzywdzonego (pokrzywdzonych), który jest przedmiotem ataku.
Zachowanie przestępne w przestępstwie bójki lub pobicia określone jako udział w bójce lub pobiciu polega na dobrowolnym, umyślnym włączeniu się do bójki lub pobicia i aktywnym w tym uczestniczeniu.

PRZYCZYNY I OKOLICZNOŚCI BÓJEK I POBIĆ ORAZ INNYCH PRZESTĘPSTW PRZECIWKO ŻYCIU I ZDROWIU

• negatywny wpływ wychowawczy środowiska rodzinnego ( rodziny niepełne, alkoholizm, itp. );

• brak stałej pracy;

• niepodejmowanie nauki;

• podatność na wpływ środowisk przestępczych i zdemoralizowanych;

• uprzednia karalność;

• dewiacje psychiczne u części sprawców;

• poczucie beznadziejności i brak perspektyw życiowych;

• liberalizacja życia w Polsce;

• narażenie na szwank swoiście pojętego honoru;

• odmowa poczęstunku papierosem lub napojem alkoholowym;

• wyśmianie ubioru lub zachowania się;

• potrącenie w tańcu;

• zmuszanie do przyjęcia rzekomej „opieki”, „ochrony”;

• wyeliminowanie konkurencji;

• zbywanie i nieprawidłowy podział łupu;

• wzajemne okradanie się;

• posądzenie o współpracę z policją;

• walki o strefy wpływów;

• inne.

Sprawcy bójek i pobić

• Młody wiek,

• Niski poziom wykształcenia,

• Frustracja,

• Upadek autorytetów,

• Przyczyny ekonomiczne, rozwarstwienie społeczne,

• Alkoholizm,

• Rozwój działalności subkultur.