1
Socjologia – nauka o zbiorowościach ludzkich, które są ze sobą powiazane. Bada procesy i fakty wynikające z wiedzy społecznej.
Ekologia – nauka badająca zależność między gatunkiem a całością jego środowiska
Etologia – nauka o zachowaniu zwierząt
Socjobiologia – nauka odwołująca się do biologii ewolucyjnej przy wyjaśnianiu zachowań i zjawisk społecznych
Wiedza zbiorowa – rezultat doświadczeń społecznych
Wiedza potoczna – wiedza, którą nabywa, każdy z nas o życiu w społeczeństwie od momentu narodzin. Jej cechy:
subiektywna
fragmentaryczna
niespójna
pochopna
emocjonalna
apodyktyczna
przesiąknięta stereotypami (uproszczony i jednostronny fakt i zbiorowości) i przesądami (negatywne cechy przypisywane zbiorowościom)
3
Kultura – wyróżnik człowieka. Jest nią wszystko to co jest stworzone przez człowieka i co jest przez niego nabyte drogą informacji pozagenetycznej. Wyróżnić można:
kulturę normatywną (konformizm w zachowaniu)
kulturę idealną (sposób myślenia)
kulturę materialną
kulturę osobistą
Charakterystyka kultury:
obejmuje całość życia człowieka
nie ma charakteru wartościującego
jest tworem zbiorowym a nie indywidualnym
narasta i przekształca się w czasie
Treść kultury to wzory sposobów odczuwania, reagowania i myślenia, wartości i wyrastające z tych wartości normy, a także sankcje skłaniającego do ich przestrzegania.
Zachowania zgodne z kulturą dzielą się na idealne lub realne oraz jawne (świadome) lub ukryte (nieświadome).
Wartość – dowolny przedmiot materialny lub ideowy w stosunku, do którego odczuwany jest szacunek Wyróżnić można:
wartości odczuwane (zinternalizowane) – głęboko wchłonięte, będące częścią świata wewnętrznego człowieka
wartości uznawana – wybrana przez danego człowieka świadomie
wartości realizowane – mogą to być wartości odczuwane, jak i uznawane realiziwane w praktyce
Norma – reguła, przepisach
Sankcje – reakcja grupy na zachowanie jej członków za pomocą nagrody lub kary.
„Anatomia” kultury:
element kulturowych
kompleks kulturowych
konfiguracja kulturowa
Podział kultury:
kultura bytu – relacje z naturą
kultura społeczna – relacje międzyludzkie
kultura symboliczna – związana z zaspokajaniem niepodstawowych potrzeb
4
Marksizm – światopogląd polityczno-społeczno-gospodarczy wywodzący się z myśli Karola Marksa. Uważał on, że przyczyną całego zła jest kapitalizm, uważał że trzeba dążyć do całkowitej zmiany sytuacji społeczno-gospodarczej.
Swoja uwagę kierował na proces historyczny. Traktował on te procesy zachodzące w społeczeństwie jako ściśle społeczne, czyli jako poddane rządom praw i przebiega w sposób konieczny.
Traktował kapitalizm jako przejściową formę historyczną.
Stworzył on teorię formacji społecznych. Formacje społeczne były przez niego traktowane Zarówno jako typy społeczeństw, jak i etap rozwoju społecznego.
Wyróżnił formacje: azjatycką, antyczną, feudalną i burżuazyjną. Charakter tych formacji był określony przez sposób produkcji uwarunkowany poziomem materialnym sił wytwórczych.
Dla Marska istotne było wykazanie na podstawie praw rozwoju społęcznego, że koniec kapitalizmu jest koniecznością historyczną. Jego kres miał zapoczątkować prawdziwą historię ludzkości.
O specyfice marksizmu decydują dwie dechy:
orientacja przyszłościową
uznanie sprzeczności i konfliktów za siłę napędową rozwoju
perspektywa makrospołeczna, scjentystyczna oraz holizm
Ewolucjonizm w naukach społecznych i historii, zwany także ewolucjonizmem kulturowym lub ewolucjonizmem kulturowo-społecznym jest zbiorem teorii opisujących ewolucję społeczeństwa, które przechodzi przez poszczególne etapy podczas rozwoju społecznego. Jego pionierem był Herbert Spencer.
Podobnie jak u Marksa jego teorię cechuje perspektywa makrospołeczna i scjentystyczna oraz holizm a także przekonanie, że rozwojem społecznym rządzą prawa.
Spencer uważał, że prawa rządzące ewolucją społeczeństw są tymi samymi prawami, które rządzą ewolucją w świecie przyrody. Za ogólne prawo ewolucji uważał integrację materii i rozproszenie ruchu.
Uważał, że tym bardziej zaawansowana jest społeczność, im bardziej skomplikowana jest struktura organizmu.
Orientacja przeszłościowa. Uwaga jest skierowana na to jaką ludzkość drogą kroczyła i jaką kroczy w kierunku nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego, będącego zwieńczeniem wędrówki ludzkości.
Jednak zaliczanie społeczeństw do różnych stadiów jednokierunkowego rozwoju sprawiło, że odmawiano wartości tym elementom różnych kultur, które odbiegały od wzorów europejskich. Pogląd ten usprawiedliwiał panowanie kolonialne Europy jako misji cywilizacyjnej przyśpieszającej dochodzenie do społeczeństwa przemysłowego.
Po drugiej wojnie światowej nastąpił zmierz kolonializmu. Dostrzeżono fakt, że inne kultury lepiej radzą sobie z różnymi problemami niż Europa.
Neoewolucjonizm − współczesny nurt w naukach społecznych nawiązujący do klasycznego ewolucjonizmu. Rezygnuje m.in. z tezy o jednokierunkowym rozwoju całej ludzkości od form prymitywnych do społeczeństwa cywilizowanego.
Cechuje go:
odejście od analizy ewolucji całej ludzkości, na rzecz badania mniejszych jednostek - społeczeństw, kultur, cywilizacji,
odejście od wyznaczania stadiów ewolucji, na rzecz poszukiwania mechanizmów które do niej prowadzą,
unikanie wartościowania i porzucenie idei postępu.
Wyróżnił on:
Ewolucję konkretną – ewolucja poszczególnych kultur, z których każda idzie własną drogą rozwojową, przechodząc przez ciąg form.
Ewolucję ogólną – wyłamywanie się kolejnych poziomów rozwoju powszechnego, ciag stadiów, których ilustracją są konkretne, historyczne formy.
Typy społeczeństw:
społeczeństwo tradycyjne
społeczeństwo przemysłowego
nowoczesne społeczeństwo przemysłowe
5
Interakcje społeczne – wzajemne oddziaływanie na siebie co najmniej dwóch jednostek społecznych przy użyciu języka lub innych kodów kulturowych.
Teorie interakcji społecznych:
Interakcja jako wymiana – dobrowolna i racjonalna transakcja polegająca na przekazaniu dóbr materialnych lub niematerialnych między co najmniej dwoma osobnikami, z czego każda jednostka odnosi korzyść. Wysokość oczekiwanego podarunku (kary lub nagrody) od drugiej osoby ma znaczący wpływ w interakcjach społecznych.
Interakcja jako gra – racjonalna gra między co najmniej dwoma jednostkami społecznymi, które podejmują decyzję w sytuacji kiedy zaspokojenie potrzeb któregokolwiek z nich zależy nie tylko od jego sposobu postępowania, ale również od sposobu postępowania innych.
Jednostka jest traktowana jako aktor podejmujący decyzję.
Dwa typy gier:
o sumie zerowej – można wygrać tylko kosztem innych
o sumie zmiennej – wszyscy wygrywają albo nikt (dylemat więźnia)
Interakcja jako komunikacja – występuje w trzech wariantach
Komunikacja symboliczna – u jej podstaw jest koncepcja człowieka jako istoty tworzącej i posługującej się symbolami. Symbolami są słowa, ale także mimika, ton głosu, ubiór, gesty, pozycje ciała itd. 65% to komunikacja niewerbalna. Aby komunikacja przebiegała sprawnie konieczna jest znajomość przez wszystkich uczestników komunikacji symboli i innych form przekazywania myśli.
Komunikacja jako manipulacja wrażeniami – mamy w niej do czynienia nie tylko z treściami werbalnymi i niewerbalnymi, ale także z wrażeniami wywołanymi świadomie lub nie (np. wystrój w hotelu, gabinecie lekarza). Ervin Goffman wyróżnił pojęcie fasady i jej trzech elementów: dekoracji, powierzchowności jednostki i jej sposobu bycia. Fasady nie powstają na drodze interakcji, ale są wybierane z tych, które już istnieją. Wybór zależy od sytuacji, w której jest dana jednostka.
Komunikacja jako założenia i milcząco przyjmowane procedury interakcji – zwraca uwagę na rodzaje i procedury leżące u podłoża interakcji oraz uczynienie ich przedmiotem refleksji teoretycznych, jak i badań empirycznych. Dla tej oriantacji teoretycznej grupy społeczne są wspólnotami poznawczymi organizującymi systemy znaczeń i systemy ważności swoich członków. Zakłócenie tych procedur budzi ogólny lęk, gniew i niechęć.
6
Socjalizacja – proces, dzięki któremu człowiek staje się istotą społeczną, członkiem określonego społeczeństwa i kultury.
W toku socjalizacji człowiek przyswaja:
znajomość systemów znaczeń
zdolność rozumienia znaków i umiejętność posługiwania się nimi
normy i wzory zachowań, które zaspokajają potrzeby
rozpoznanie wartości
człowiek kształtuje swoja osobowość i określa tożsamość
Proces ten opiera się na trzech mechanizmach:
wzmacnianie – nagradzanie za właściwe zachowanie i kara za niewłaściwe
naśladowanie – kopiowanie właściwych zachowań
przekaz symboliczny – poznawanie wzorów zachowań drogą ustną i pisemną
Rodzaje socjalizacji:
Pierwotna – w dzieciństwie, uczy podstawowych zachowań. Wymaga więzi emocjonalnej.
Wtórna – wprowadza człowieka w wiedzę, która pozwoli mu odgrywać daną rolę społeczną, którą wybrał. Nie wymaga więzi emocjonalnej.
Resocjalizacja – wymazanie dotychczasowych treści i zastąpienie ich właściwymi. Potrzebna jest silna identyfikacja emocjonalna.
Osobowość – zorganizowana struktura cech indywidualnych i sposobów zachowań, które decydują o sposobach przystosowania się danej jednostki do jej środowiska. Tworzy siew procesie socjalizacji.
Osobowość podstawowa – elementy osobowości występujące u przedstawicieli danej kultury i zharmonizowane z jej instytucjami. Jest to fundament powstały w określonej zbiorowości, w której został wychowany człowiek.
Osobowość modalna – typ osobowości najczęściej występujący w danej populacji.
Pozycja społeczna + prestiż – status jednostki w grupie
Rola społeczna – zespół praw i obowiązków związanych z dana pozycja społeczną. Sposób usytuowania jednostki w zbiorowości. Wyróżnia się dwa rodzaje pozycji społecznej:
Przypisywana – nie mamy na nią wpływu, jest ona nam nadawana w momencie narodzin. W Europie ma charakter tylko biologiczny.
Osiągana – mamy na nią wpływ, zdobywamy ją w ciągu życia.
Tożsamość osobista – świadomość swojej indywidualności oraz pełnionej roli w różnych okresach życia. Kieruje się ona nieprzerwanie przez całe życie.
Tożsamość społeczna – poczucie, wynikające z przynależności do grupy społecznej. Nie ma ona charakteru indywidualnego.
7
Kontrola społeczna – dokonuje ona korekty tego co nie udało się wpoić w procesie socjalizacji, stosując sankcje. Każda reguła ma charakter społeczny a nie osobowy.
Margines tolerancji, łagodzący sankcje:
wysoka pozycja społeczna sprawcy
wysokie dochody sprawcy
okoliczności
postawa sprawcy po swoim działaniu
atmosfera permisywności społecznej (przyzwolenie społeczne na akty dewiacyjne)
Konformizm – dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i myślenia innych członków danej zbiorowości. Przyczynami takiego zachowania mogą być: obawa przed karą, potrzeba życia w grupie społecznej, szukanie akceptacji.
Nonkonformizm – upublicznianie poglądów przeciwnych do obowiązujących norm bez głębszych analiz ich treści.
Legalizm – odmiana konformizmu, przestrzeganie norm bez głębszych analiz ich treści.
Negatywizm – bezrefleksyjny stosunek do reguł. Jednostka nie myśli o tym czy reguła jest dobra czy zła, ale bierze pod uwagę źródło normy.
Oportunizm – przestrzeganie reguł mimo ich nieuznawania z obawy przed sankcjami i odrzuceniem
Dewiacja – zachowania, które nie są zgodne ze standardami normatywnymi, składającymi się na wspólnotową, podzielaną wizję ładu.
Innowacja – aprobowanie wartości przy jednoczesnym niestosowaniu się do uznawanych wzorów zachowań.
Rytualizm – nieaprobowanie uznawanego systemu wartości, ale stosowanie się do obowiązujących wzorów zachowań.
Bunt i ucieczka – czynna i bierna postawa, w której odrzucone zostają systemy wartości, jak i wzory zachowań.
8
Społeczeństwo to zbiorowość trwająca wiele pokoleń, a więc istniejąca dłużej niż jednostka. Zespolona wewnątrz wielorakimi systemami stosunków społecznych, stanowiąca w mniejszości lub większości całość terytorialną. Dodatkową cechą jest posiadanie wspólnych norm i wartości (kultury).
Grupa społeczna to zbiór co najmniej trzech osób, który możemy uznawać jako całość ze względu na jakiekolwiek stosunki międzyludzkie. Musi być w niej wewnętrzna struktura grupy – pozycje i role społeczne.
Rodzaje struktur wewnątrzgrupowych:
Socjometryczna – socjometria zajmuje się oddziaływaniem międzyludzkim we wszystkich grupach. Badania prowadzi się za pomocą prostego kwestionariusza, w którym pytania dotyczące tego z kim chciałaby dana osoba wykonywać daną czynność oraz dostarcza informacji o pozycjach i rolach jednostek w grupach oraz o podziałach w podgrupach.
Przywódcza – nie ma jednego typu osobowości przywódczej (organizowanie działań zmierzających do wykonania zadania oraz zapobiegania konfliktom). Nie ma także jednego stylu przywództwa:
autorytarny – lider wydaje polecenia, działa skutecznie póki jest obecny, pojawia agresja
demokratyczny – lider uwzględnia z podwładnymi plan działania, harmonijna współpraca, niski poziom agresji, nie jest konieczna obecność lidera
anarchiczny – lider nie podejmuje zbyt wielu działań, aby kierować grupą, duża dezorientacja i agresja oraz niska wydajność
Trzy modele komunikacji w grupie:
Kołowa
Liniowa
Gwiazda
Spójność grupy – grupa spójna to taka, w której nie ma głębokich podziałów i wyraźnych podgrup i klik.
Trzy typy podstaw spójności grupy wg Mertona:
kierowana kulturowo – internalizowanie wspólnych norm i wartościowania
kierowana organizacyjnie – realizacja celów przez współzależne działania członków.
Kierowana strukturalnie – przeciwstawienie swojej grupy obcym.
Rodzaje motywacji do bycia razem w grupie:
wzajemna atrakcyjność członków grupy (grupa ekspresyjna)
korzyści i satysfakcje wynikające z członkostwa (grupa instrumentalna)
Grupa pierwotna – grupa odznaczająca się zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste i współpracę. Jej 5 cech:
względna trwałość
bezpośrednie kontakty
mała liczebność
niewyspecjalizowany charakter kontaktów (ważniejsze jest z kim niż to co się robi)
względna zażyłość uczestników
Grupa własna jest zazwyczaj bardziej zróżnicowana i zindywidualizowana, zapamiętujemy w niej z reguł tylko dobre zachowania. Zachowania negatywne wynikają z konieczności zewnętrznych sytuacji a zachowania pozytywne wynikają z szlachetnego charakteru członków
Grupa obca jest zazwyczaj mało zróżnicowana a jej zachowania negatywne wynikają z nieszlachetnego charakteru członków.
Grupa odniesienia – grupa, która dla danej jednostki jest źródłem norm i wartości oraz wzorów, wedle których modeluje ona własne postępowanie. Może ich być wiele lub tylko jedna przez całe życie.
9
Biurokracja w rozumieniu socjologii jest to scentralizowany system organizacyjny, w którym władza jest związana z zajmowanym w ramach hierarchii urzędem.
Według Maxa Webera biurokracja jest to władza legalna oparta na normach prawnych i kompetencji osób sprawujących władzę na mocy tych normach. Biurokracja była dla niego zinstytucjonalizowaną formą racjonalnego działania a także efektem „procesu racjonalizacji”.
Wyróżnił trzy motywy jakimi kierują się podmioty, wyposażając działania społeczne w subiektywne znaczenie:
działania emocjonalne – rezultat emocjonalnego stanu jednostki w danym momencie
działania tradycyjne – wynikające ze zwyczaju, bezrefleksyjnie pojmowane jako oczywiste
działania racjonalne – określanie celu, przegląd środków i wybór najlepszych
Typowy idealnemu biurokracji Weber przypisał następujące cechy:
wszystkie sposoby postępowania są określone przez normy prawne
urzędnicy to wykwalifikowani profesjonaliści
urzędnicy są pracownikami najemnymi
każdy urzędnik ma jasno określoną sferę działania i odpowiedzialność
struktura hierarchiczna
stosunki międzyludzkie mają charakter bezosobowy
sfera zawodowa jest oddzielona od sfery prywatnej
komunikacja odbywa się drogą pisemną
gromadzona dokumentacja jest pamięcią biurokracji
dehumanizacja stosunków międzyludzkich z powodu bezosobowego charakteru
Ograniczenia Weberowskeigo modelu biurokracji:
trudności w reakcji na nietypowe sytuacje, których nie ma w przepisach
trudności wdrażaniu innowacji, o wymaga to rekonstrukcji struktury organizacyjnej
„bezosobowa maszyna”
11
Zbiorowość etniczna – jej istotą jest poczucie tożsamości grupowej i mocne przekonanie o własnej odrębności. Łączy ja silna więź społeczna – przekonanie o wspólnocie pochodzenia i więzach krwi.
Składniki etniczności:
nazwa zbiorowości o znaczeniu symbolicznym
przekonanie o wspólnym pochodzeniu (legendy, mity)
wspólne dzieje
własna, odrębna kultura (język, ubiór, religia)
związek z terytorium (symboliczny)
poczucie solidarności
4 Typy grup etnicznych:
miejskie mniejszości etniczne (Polacy w Chicago)
ludy tubylcze miejscowe (Indianie w USA i Kanadzie)
kulturowo zróżnicowane populacje państw będące tworami kolonializmu
protonarody (narody bez państwa, np. Palestyńczycy)
Dwie drogi kształtowania się państwa
od narodu do państwa – wspólnota kulturowa mająca poczucie własnej odrębności przekształca się w organizm polityczny.
od państwa do narodu – organizm polityczny nabiera cech wspólnoty kulturowej. Jest to przekształcanie się samego państwa z państwa dynastycznego i terytorialnego w państwo narodowe, a jego poddanych w obywateli, którzy mają równe prawa. Jest to długotrwały proces historyczny.
Grupy etniczne są postrzegane jako formy poprzedzające naród, który jest tworem upolitycznionym (świadczy o tym posiadanie państwa). Wyróżnia się dwa rodzaje narodów:
stare – terytorialno-obywatelskie, politycne
nowe – etniczno-genealogiczne, etniczno-kulturowe
W początkowej fazie tworzenia się narodu występują trzy procesy, które w każdym przypadku mają indywidualny przebieg i różne tempo:
Kształtowanie się zbiorowości ponadplemiennej i ponadregionalnej.
Kształtowanie się świadomości przynależności do takiej zbiorowości
Kształtowanie się określeń odnoszonych do tego typu zbiorowości, pojawienie się pojęcia narodu
Powstanie państwa: efekt upolitycznienia się narodu.
Narody i ideologie rozwinęły się w epoce nowoczesnej. Pięć rodzajów zmian towarzyszących procesom modernizacji:
zniesienie sztywnych podziałów stanowych, zrównanie wobec prawa
upowszechnienie oświaty i wzrost piśmiennictwa
ruchliwość przestrzenna ludzi i wzrost migracji do miast, urbanizacja
laicyzacja społeczeństwa; zawężenie sfery sacrum, niedosyt zaspokaja naród → osłabienie więzi religijnych
zróżnicowanie na świecie, w którym człowiek należy do wielu grup i pełni wiele ról → tożsamość narodowa pomaga odnaleźć się w niestabilnym świecie
Trzy fale ruchów narodowych po I wojnie światowej:
Konstytuowanie się nowych państw; kończący wojnę traktat wersalski uwzględnił aspiracje narodowe wielu grup etnicznych i uznał prawo narodów do samostanowienia.
Konstytuowanie się nowych państw; wystąpiła po II wojnie światowej i byłą skutkiem dekolonizacji Azji i Afryki.
Współczesna fala ruchu narodowego; efekt upadku panowania komunistycznego w wielonarodowych państwach
Procesy narodotwórcze niemal nigdzie nie doprowadziły do powstania państw narodowych jednolitych pod względem narodowym i etnicznym. Jest to skutek:
w państwach narodowych, rozwiniętych z wcześniejszych państw terytorialnych, tożsamość narodowa traktowana była jako nowa jakość
państwa narodowe, będące efektem dążeń suwerennych grup etnicznych uzyskały świadomość narodową, ale obszary, które zostały przez nie zamieszkane były także terenem mieszkalnym innych grup etnicznych
łatwa ruchliwość ludzi spowodowana rozwojem technologii, zróżnicowanym rynkiem pracy i często zdarzająca się sytuacja, w której dana osoba nie wraca do swojego pierwotnego miejsca zamieszkania
specyficzne są kraje prawie samych imigrantów – np. USA – kraj zasiedlony przez przybyszy z wielu zakątków świata, którzy zdominowali rdzennych mieszkańców danego obszaru (Indian). USA jest przykładem narodu wieloetnicznego.
12
Trzy klasyczne spojrzenia na podziały społeczne:
Koncepcja klas Karola Marksa – wyrosła ona oczywiście tezy, że kapitalizm jest w schyłkowym okresie swojego panowania. Uważał, że podstawowe podstawowe podziały w społeczeństwie są związane z różnicą w stosunku do środków produkcji – jedni je mają, inni są ich pozbawieni. W kapitalistycznym społeczeństwie nie ma ograniczeń polityczno-prawnym w gospodarce przez co tworzą siędwie podstawowe klasy: klasa właścicieli środków – burżuazja, kapitaliści i klasa pozbawiona środków – proletariat. Ta podstawowa różnica przejawia się w stylu myślenia, postawie politycznej oraz w światopoglądzie.”Świadomość klasowa” obu klas tworzyła konflikty. Proletariat odczuwa swoje efemeryczne położenie, z którego wynika, że tylko obalenie ustroju pozwoli im zmienić swoja pozycję. Miało to doprowadzić do ostatecznego zakończenia ery kapitalizmu i ekspansji klasy robotniczej, czyli proletariatu.
Koncepcja trzech wymiarów podziałów społecznych Maxa Webera – Marks widział strukturę społeczną jednowymiarowo, Weber wyróżnił trzy zasadnicze płaszczyzny zróżnicowania społecznego.
Płaszczyzna ekonomiczna, w której jest podział na klasy – związany ze sferą produkcji, która tworzyła podziały ze względu na posiadane własności oraz kwalifikacje. Jest to odmienne spojrzenie na tę sferę podziałową niż miało to miejsce u Marka, ponieważ Weber uważał, że klasy nie były realnie, ani potencjalnie zbiorowościami o poczuciu wspólnoty.
Płaszczyzna prestiżu, w której jest podział na stany – związany ze sferą konsumpcji w przeciwieństwie do klas, stany posiadają poczucie wspólnoty, aczkolwiek słabo wykształcone. Tutaj sytuację stanową wyznacza „prestiż” społeczny, który wiąże się z jakąś cechą wspólną pewnej liczby osób. Podziały klasowe i stanowe często ze sobą się krzyżują, tworząc najróżniejsze konfiguracje
Płaszczyzna polityczna, w której jest podział na partie – Weber poprzez określenie partii miał na myśli wszelkie grupy, które stawiają sobie za cel wpływanie na aparat władzy i budowanie go w miarę możliwości. Mają często charakter stowarzyszeń i mogą reprezentować interes danej klasy lub stanu.
Koncepcje stratyfikacji (uwarstwienia) – Stratyfikacja jest to termin używany do opisu społeczeństw, w których istnieje nierówny podział dochodów, władzy, prestiżu oraz innych pożądanych dóbr i oznacza hierarchiczny układ poziomów położenia społecznego. Pozycja społeczna ludzi jest ujmowana jako wyższa lub niższa punktu widzenia którejś z cech mierzalnych (np. dochód, wykształcenie, lata nauki, prestiż zawodu)
Klasy i warstwy – rozmaitość znaczeń:
Ujęcia klasyczne:
Klasa w rozumieniu Karola Marska – segment struktury społeczeństwa jako swoista całosć. Jego podstawą na klasy jest stosunek do własności środków produkcji.
Klasa w rozumieniu Maxa Webera – występuje tylko w przypadku płaszczyzny ekonomicznej
Klasa w rozumieniu Williama L. Warnera – jeden z poziomów hierarchicznego ukłądu pozycji określonych przez wysokość dochodów i szacunek społecznych
Ujęcia współczesne:
Rozumienie klasy w perspektywie stratyfikacyjnej – poziomy zróżnicowania społecznego w płaszczyźnie ekonomicznej.
Rozumienie klasy w perspektywie strukturalnej – część społeczeństwa postrzegana w postaci strukturalnie powiązanej całości
Warstwa w ujęciu strukturalnym – występuje w marksistowskiej perspektywie oglądu struktury społecznej.
Warstwa w ujęciu stratyfikacyjnym – kategoria empiryczna wyróżniana na podstawie kryteriów mierzalnych.
Ruchliwość społeczna – zmiana miejsca jednostek oraz grup w systemie społecznego zróżnicowania (hierarchiczny ukłąd pozycji bądź warstw).
Rodzaje ruchliwości:
pozioma (horyzontalna) – przemieszczanie się między kategoriami na przykład zawodowymi na tym samym poziomie hierarchii
pionowa (wertykalna) – przemieszczanie się jednostek między poziomami hierarchii społecznej. Ona dzieli się na
piewsza postać ruchliwości – podnoszenie przez jednostkę poziomu swojego wykształcenia, kwalifikacji, bogacenia się. Jest to awans lub degradacja.
Druga postać ruchliwości – zajęcie przez jednostkę wyższej lub niższej pozycji niż mieli jej rodzice wskutek wykształcenia, dochodów itd.
O obu ruchliwościach decydują czynniki:
indywidualne cechy jednostek oraz ich rodziców
możliwości przesunięć, jakie stwarza społeczeńśtwo (edukacja)
zmiany na rynku pracy
15
Nierówności społeczne związane z różnicami płci nie są szczególną cechą rozwiniętych społeczeństw nowoczesnych, ale większości, jeśli nie wszystkich społeczeństw ludzkich.
Rozwojowi świadomości nierówności społecznych związanych z płcią sprzyjały trzy cechy społeczeństw unowocześnionych:
charakteryzują się one tym, że pozycje osiągane są najistotniejszymi (pozycje przypisane związane z płcią kłócą się z istotą tych pierwszych)
kobiety uzyskały prawa wyborcze, więc bystrzy politycy wpadli na pomysł, żeby zainteresować się tą grupą społeczną
fundamentem modernistycznych społeczeństw stała się ideologia praw człowieka, według której każda istota ludzka ma jednakowe prawa
Wraz z uprzemysłowieniem tradycyjna skłonność do niższej oceny pracy kobiet stała się podstawowym problemem na rynku pracy. Badania socjologiczne wykazały, że czynnikiem, który ma największy wpływ na zarobki jest właśnie płeć.
Współczesna dyskryminacja przejawia się:
niższą płacą w porównaniu z mężczyznami
częstszym zatrudnieniem w niepełnym wymiarze godzin
pracą w zawodach o niskim prestiżu
Inne przejawy różnic płci w sferze obyczajów:
przedstawianie kobiet jako istot o wąskich zainteresowaniach, które są głównie zaangażowane w obowiązki domowe
dowcipy skierowane do kobiet jako całości, w przypadku mężczyzn odnoszą się one jedynie do ich poszczególnej kategorii
przypisywanie cechom męskim wyższej oceny niż cechom kobiety
Feminizm w najszerszym rozumieniu oznacza dostrzeganie upośledzenia społecznego kobiet i dążenie do jego zniesienia natomiast seksizm jest terminem analogicznym do rasizmu. Tak jak rasizm dzieli ludzi na tych gorszych i lepszych. Podstawowymi odmianami feminizmu są:
liberalna ciesząca się największą popularnością. Jego paradygmatem jest to, że poza podstawowymi różnicami biologicznymi nic nie różni obu płci. Wszystkie odmienności kobiet i mężczyzn są jedynie efektem pierwotnej jak i wtórnej socjalizacji. Feminizm liberalny domaga się równego dostępu do wszystkich pozycji zawodowych i ról społecznych. Krzywy podział krzywdzi obie płcie. Kobiety mające ograniczony dostęp do wielu ról społecznych nie mogą rozwijać swoich talentów natomiast mężczyźni prawie pozbawieni sfery prywatnej tracą wiele radości wynikającej z kontaktu z własnymi dziećmi.
socjalistyczny feminizm (znany też jako marksistowski) określa kobiety jako klasę wyzyskiwaną. Dostrzega ich wyzysk na rynku pracy oraz w życiu domowym (nieodpłatna praca jako żona i matka) a za taką sytuację oskarża kapitalistów, którzy czerpią największy zysk z takiej sytuacji
radykalny feminizm winą obarcza patriarchalizm i mężczyzn a przyczynę widzi we wrodzonych skłonnościach mężczyzn do dominacji i agresji.
16
Rodzina jest w socjologii traktowana dwojako: jako grupa społeczna oraz jako instytucja kontrolująca proces reprodukcji.
Funkcje rodziny:
regulacja zachowań seksualnych
biologiczne odtwarzanie populacji
zapewnianie materialnych środków do życia
socjalizacja nowego pokolenia
ochrona i wsparcie emocjonalnego
sytuowanie w przestrzeni społecznej i określanie społecznej tożsamości
Rola mężczyzny w rodzine jako „głowy” zeszła na drugi plan, ponieważ praca zarobkowa stała się także częścią życia jego żony. Jednak pomimo to dostarczanie środków życiowych nadal jest głównym kryterium dobrego ojca. Umiejętne zarządzanie środkami finansowymi jest obecnie głównie domeną kobiet. Mężczyzna stał się przede wszystkim mężem a nie ojcem. Stopniowo patriarchalna władza męża w domu słabła na przestrzeni lat. Relacje mężczyzny z dziecmi przestały być najistotniejsze, relacje z kobietami stały się podstawą męskiej rozsamości.
Rola kobiety zmieniła się wraz z podziałem na publiczna sferę pracy zawodowej i prywatna sferę rodziny. Kobieta jest odpowiedzialna głównie za tą drugą. Wraz z poprawą jakości życia zerwały one konrakt z produkcją, natomiast umocniły z reprodukcja.
Macierzyństwo zostało uznane za podstawowy obowiązek i naturalne powołanie kobiety. Rodzenie i opieka nad dziecmi jest elementarnym zajęciem kobiety w domu. Ojciec, zajęty pracą poza domem, przestał być bezwzględną głową rodziny w sensie symbolicznym.
Stosunek do dzieci zmieniał na przestrzeni lat. Miało to związek z:
spadkiem ich śmiertelności, dzieci mające szansę dożyc dorosłego życia zaczęły być warte emocjonalnej inwestycji rodziców.
Posiadanie dzieci coraz mniej wiązało się z korzyściami, a coraz bardziej z kosztami. Zwłaszcza, gdy edukacja stała się odrębną fazą życia człowieka na przełomie XVIII i XIX wieku. Od tamtej pory dzieci przestały być traktowane jako tania siła robocza dzięki ustawodawstwu państwowemu, ale za to miały obowiązek nauki w szkołach.
Cechy i problemy współczesnej rodziny:
Osłabienie władzy ojca w rodzinie poprzez pojawienie się państwa opiekuńczego: pojawienie się sądów opiekuńczych mogących odebrabrac rodzicom prawa rodzicielskie oraz zabrac dzieci oraz pojawienie się rzeczników praw dziecka, do których dzieci mogą składać skargi na rodziców. Ponadto emancypacja kobiet, również ograniczyła władzę ojca nad całą rodziną.
Zawieranie małżeństw w wyniku indywidualnych decyzji stało się rzeczą oczywistą. Związek oparty tylko na uczuciach traktowany jest jako bardziej kruchy i częściej ulega rozpadowi niż związek, którego podstawą jest współzależnośc ekonomiczna.
Wzrost liczby rozwodów jako skutek wysokich wymagań stawianych małżeństwu, zarówno mężczyźnie jak o kobiecie, które wraz z możliwością pracy zawodowej uzyskują perspektywę niezależności finansowej. W rezultacie oboje kochankowie chcą dążyc do samorealizacji zawodowej i jednocześnie być dobrymi kochankami.
Rosnący odsetek dzieci urodzonych ze związków pozamałżeńskich (Szwecja w latach 90 to aż 50% xD)
Dzieci przestały być inwestycją zapewniającą rodzicom na starośc środki do życia i opiekę. Wraz z powstaniem systemów emerytalnych ta rola dzieci zanikła i wzmocniła się pozycja dziecka w rodzinie.
18
Polityka – zgodnie z klasyczną definicją Maxa Webera – oznacza zdolnośc kontrolowania lub wpływania na działania innych bez względu na ich zgodę.
Max Weber wyróżnił trzy prawomocne panowania:
Charyzmatyczne – wynika ze szczególnych cech osobistych przywódcy, które powodują, że jego zwierzchnictwo jest spontaniczne, czyli uznawane za oczywiste. Przywódca jest uznawany za autorytet i wszyscy za nim podążają. Jest to głównie widoczne w ruchach religijnych oraz na podwórkowych grupach koleżeńskich.
Tradycyjne – opiera się na zwyczaju i tradycji. Uznaje się daną zwierzchnośc, ponieważ w tej postaci istnieje „od zawsze”. Takie panowanie jest zwykle w monarchiach a u jego źródeł występuje przemoc.
Legalne (racjonalne) – opiera się na normach prawnych i kompetencji osób sprawujących władzę na mocy tych norm. Taka władza wg Webera to władza biurokratyczna. Dominuje we współczesnym świecie.
Państwo – wg Webera jest to instytucja, które ma wyłączne prawo do posługiwania się siłą w obrębie danego terytorium. Wg Marksa jest to organ panowania klasowego i klasowego ucisku. Obaj opisali tylko jeden aspekt państwa.
Funkcje państwa:
Prawodawcza – tworzenie norm prawnych i systemu prawnego
Porządkowa – zapewnianie bezpieczeństwa wewnątrz kraju
Administracyjna – zarządzanie odpowiednimi sferami życia
Gospodarcza – dranie o rozwój ekonomiczny kraju
Socjalna – zabezpieczanie minimum egzystencjalnego obywatelom
Wychowawcza – edukacja rozumiana jako wpajanie światopoglądu lub uczeniu patriotyzmu i szacunku do wartości narodowych