KOLUMNY

Elementy składowe na przykładzie kolumny porządku jońskiego:

A – głowica (kapitel)

B – trzon

C – baza

Przykłady kolumn z różnych stylów architektonicznych:

• hinduska

• perska

• egipska

• kreteńska

• romańska parzysta

• gotycka

• renesansowa

• barokowa

Kolumna składa się z trzech zasadniczych części: dolna jej część tworzy bazę, środkowa trzon, a wieńczy głowica.

Wspiera się na niej belkowanie, a od czasów rzymskich także łuk. Wykonana jest najczęściej z kamienia, czasem z drewna, cegły lub żeliwa.

Dwie ustawione blisko siebie kolumny (stykające się bazami i głowicami) zwane są parzystymi lub bliźnimi, kilka kolumn stykających się ze sobą obwodami – wiązką kolumn, natomiast klika lub więcej ustawionych w rzędzie lub kilku rzędach zwane są kolumnadą.

Kolumny ustawione bezpośrednio na tle ścian noszą nazwę przyściennych, w wtopione w lico ściany (zależnie od stopnia zagłębienia) – ćwierćkolumnami, półkolumnami lub trzy czwarte kolumnami.

Kolumna o przekroju wielobocznym (czworobocznym lub ośmiobocznym) zwana jest filarem.

słup jest kolumną gdy ma bazę, trzon, głowicę

entasis -  Wybrzuszenie trzonu kolumny doryckiej.

Filar – pionowa wolno stojąca podpora konstrukcji, spełniająca podobną rolę co kolumna (nieraz podobnie jak ona ukształtowana - z bazą,trzonem i głowicą) i mająca przekrój wieloboczny (czworoboczny lub ośmioboczny). Na całej swojej wysokości, przekrój poprzeczny filaru ma taki sam kształt. 

PILASTER

pionowy płaski element dekoracyjny ścian w formie pasa zwieńczonego głowicą i wspartego na bazie na podobieństwo kolumny

Pilaster – ustawiony przy ścianie (lub w częściowo w nią wtopiony) płaski filar, nieznacznie występujący przed lico ściany. Pełni on zarówno funkcję konstrukcyjną (podpora), jak też dekoracyjną (rozczłonkowuje ścianę). Może stanowić część obramienia otworów okiennych, drzwiowych lub bramnych. W starożytności pilastry występowały dużo rzadziej niż półkolumny i używane były głównie w architekturze rzymskiej.

Podobnie jak kolumna składa się z głowicy (najczęściej w którymś z klasycznych porządków), gładkiego lub kanelowanego trzonu oraz czasami z bazy i cokołu.

CZĘŚCI DACHU

Okap - dolna, pozioma krawędź dachu, zwykle wysunięta przed płaszczyznę elewacji. Wzdłuż okapu zazwyczaj przebiega rynna.

Połać dachowa - określenie poszczególnych górnych powierzchni dachu. Linie ograniczające połacie to:

okap - najniższa, najczęściej pozioma krawędź połaci;

kalenica główna (grzbiet) - górna krawędź dachu na przecięciu połaci dachowych;

kalenica narożna (naroże) - skośna krawędź wypukła na przecięciu dwóch połaci;

kosz - krawędź wklęsła na przecięciu dwóch połaci (linia koszowa), ułatwia odpływ wody z opadów atmosferycznych najczęściej do rynny dachowej;

krawędź szczytowa - odgraniczenie połaci od pionowego szczytu budynku (ściany szczytowej).

Naczółek -  bud. niewielka, trójkątna część górnej powierzchni połaci dachu (w tzw. dachu naczółkowym), stanowiąca ścięcie szczytu dachu.

Wykusz to ozdobny element elewacji wystający z bryły budynku, nadwieszony nad ziemią. Wywodzi się z budownictwa obronnego, stopniowo stał się dekoracją domu. 

Często mianem wykuszu określa się również wystające z lica elewacji elementy usytuowane na parterze i wsparte na fundamencie. Chociaż w nomenklaturze architektonicznej występuje pojęcie ryzolit (część wystająca z bryły budynku od fundamentu po dach)

Wykusz – forma architektoniczna wzorowana na budownictwie Bliskiego Wschodu (architektura islamu) stanowiąca wystający z lica elewacji fragment budynku poszerzający przylegające wnętrze, nadwieszony powyżej pierwszego piętra na wysokości jednej lub kilku kondygnacji. Wykusz zazwyczaj wsparty jest na wspornikach z oknami lub otworami strzelniczymi, nakryty osobnym daszkiem. 

Wykusz-bezpośrednio związany z wnętrzem, nadwieszony na zewnętrznej ścianie budynku wieloboczny lub prostokątny występ o ściankach potraktowanych jak okna i balustrady

 wykusz to część budynku o wielobocznym, prostokątnym lub okrągłym rzucie poziomym, występująca z lica ściany zewnętrznej, nadwieszona na wysokości jednej lub kilku kondygnacji powyżej parteru. Mówiąc prościej - wykusz to wystający element domu, który nie dotyka ziemi.

Tymczasem wiele osób myli wykusz z ryzalitem, a więc występem ściany w poziomie parteru,

Rodzaje wykuszy:prostokątny, trapezowy, łukowy, trójkątny .Zwieńczeniem wykuszu jest osobny daszek lub balkon. 

RYZALIT w elewacji budynku wysunięcie naprzód pewnej partii ściany

RYZALIT występująca z lica elewacji część budynku, tworząca z nim organiczną całość, ciągnąca się od najniższej kondygnacji budowli, na ogół równa wysokości elewacji.

 Uzupełnienie definicji: ryzality mogą być jedno-, częściej kilkuosiowe, przeważnie na rzucie czworokąta (również półkola, trapezu). 

Rozróżnia się ryzality: środkowy - akcentujący główną oś elewacji, boczne - umieszczone symetrycznie po obu skrajach elewacji, narożne występujące jednocześnie z lica na styku dwóch sąsiednich elewacji.

W układzie wewnętrznym ryzalit uwidacznia się większą głębokością pomieszczeń. 
Ryzalit pozorny (pseudoryzalit), otrzymany przez zwiększenie grubości muru, nie zmienia układu wewnętrznego budynku.

ryzalit - a więc występ ściany w poziomie parteru

LOGGIA

półotwarta, wyodrębniona część budynku, bez ścian bocznych, ale z niskim sklepieniem, wspartym na kolumienkach

PODCIEŃ

otwarte zewnętrzne pomieszczenie w przyziemiu budynku, nie występujące z lica muru, ograniczone słupami, filarami lub kolumnami, usytuowane wzdłuż elewacji budynku albo obiegające go dookoła.

PORTYK

zewnętrzna część budynku, otwarta przynajmniej z jednej strony kolumnadą lub rzędem filarów, sięgających jednej lub dwu kondygnacji, osłaniającej najczęściej główne wejście, często zwieńczona trójkątnym frontonem, wysunięta ku przodowi lub wgłębiona (portyk wgłębny).

GZYMS

poziomy profil wieńczący porządek architektoniczny bądź w ogóle budowlę (gzyms koronujący), niekiedy również obiegający ściany dla zaakcentowania podziału na kondygnacje (gzyms kordonowy); zob. porządek architektoniczny

Gzyms – element architektoniczny w postaci poziomej, zwykle profilowanej listwy wystającej przed lico muru, która chroni elewację budynku przed ściekającą wodą deszczową. Nierzadko pełni też funkcję ozdobną. W tym ostatnim przypadku gzyms tworzyć może kilka profilowanych listew z dodatkowymi ozdobami umieszczonymi nad lub pod listwami.

gzymsy dzieli się na zewnętrzne i wewnętrzne. Gzymsy zewnętrzne dzieli się na:główne (koronujące - zwieńczające ścianę budowli) cokołowe - wieńczące cokół budynku,międzypiętrowe (kordonowe, działowe) dzielące płaszczyznę ściany, nadokienne, podokienne,naddrzwiowe. 

  istnieja gzymsy wieńczące i pośrednie

WYŁAZ DACHOWY

Wyłazy dachowe są to okna połaciowe rozwieralne, zaprojektowane na potrzeby dekarzy i kominiarzy, przeznaczone z reguły do poddaszy nieużytkowych. Mogą być wyposażone w blokadę uniemożliwiającą samoczynne zamknięcie się podczas prac na dachu.

OKNA

otwór okienny wraz zamknięciem umożliwiającym oświetlenie, wentylację i ochronę od ujemnych wpływów atmosferycznych.

Zależnie od miejsca wbudowania okna dzielimy na:

fasadowe, czyli wbudowane w płaszczyznę ścian,

połaciowe (dachowe), czyli wbudowane w płaszczyznę dachu.

Zalety stosowania okien dachowych (połaciowych)

Doświetlenie poddasza

Możliwość zastosowania kolektorów słonecznych, jako dodatkowego źródła energii.

Możliwość automatycznego odprowadzenia dymu.

Okna połaciowe są najczęściej drewniane (z drewna sosnowego lub świerkowego), sporadycznie – z tworzywa sztucznego. Ościeżnice i skrzydła wykonywane są z drewna klejonego warstwowo, fabrycznie impregnowanego. Od strony zewnętrznej okna są zwykle zabezpieczone okładziną z blachy aluminiowej lub miedzianej, odporną na działanie promieniowania UV. Okna najczęściej są wyposażone w nowoczesne okucia obwiedniowe, łączące skrzydło z ościeżnicą, umożliwiające ryglowanie skrzydła w ościeżnicy na całym obwodzie (w kilku punktach).

LUKARNA

okno, często owalne, okrągłe itp., o ozdobnym obramieniu (woluty, gzymsy, frontoniki, rzeźby), sytuowane w połaci dachowej lub w płaszczyźnie elewacji, na ogół w osiach okien elewacji. 

Uzupełnienie definicji: oeil-de-boeuf (wole oko), małe okno owalne lub okrągłe, ujęte zwykle w ozdobne obramienie, umieszczane w górnych kondygnacjach budynku, frontonach, czasem nad drzwiami lub oknami (jako nadświetle), a także we wnętrzach jako pośrednie, dodatkowe oświetlenie.

balustrada tralkowa - balustrada, której elementem konstrukcyjnym jest słupek (zwane balasem, balaskiem, balaską, tralką), złożony na ogół z dwóch dzbanuszków zwanych też lalkami, połączonych ze sobą podstawami

oculus (okulus)- okrągły lub owalny otwór w ścianie lub szczytowej części sklepienia, który przepuszcza powietrze i światło do wnętrza budowli

RYGLÓWKA (SZACHULEC)

ryglówka, szachulec - ściana szkieletowa z drewna z wypełnieniem pól międzyszkieletowych.

Nie określać tego mianem "mur pruski"!