ZAGADNIENA KIERUNKOWE- OGOLNE NA OBRONE

1. Pedagogika i jej miejsce w systemie innych nauk społecznych i humanistycznych

Pedagogika jest nauką o wychowaniu, kształceniu i samokształceniu człowieka w ciągu całego życia. Nazwa pedagogika pochodzi z języka greckiego od słów pais – chłopiec i ago – prowadzę. Paidagos ( prowadzący chłopca ) – określenie człowieka sprawującego opiekę nad zachowaniem i bezpieczeństwem chłopca uczęszczającego do szkoły. Pedagogiem był zwykle niewolnik, który opiekował się powierzonym mu przez swego Pana synem.

Pedagogika jako nauka o wychowaniu człowieka jest związana z wieloma innymi dyscyplinami naukowymi i to zarówno społecznymi jak i przyrodniczymi. Człowiekiem zajmuje się filozofia, socjologia, medycyna. Pedagogika jako nauka empiryczna dostarcza wiedzy o rozwoju człowieka, a jako nauka normatywną wiedzę wartościuje. Czyli pedagogika jest więc nauką, której przedmiot stanowi sprawa praktycznej pedagogii wszelkiego rodzaju, czyli wychowawczego prowadzenia dzieci, młodzieży oraz oddziaływania na rozwój ludzi dorosłych.

Pedagogika współczesna dzieli na cztery zasadnicze działy, które wymienia Karol Kotłowski:

• Pedagogika praktyczna lub empiryczna -> zajmująca się gromadzeniem, obserwowaniem i badaniem zjawisk występujących w różnych środowiskach wychowawczych,

• Pedagogika opisowa lub eksperymentalna -> dział uogólniający doświadczenie, badanie praw rządzących przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, socjologicznych i kulturowych,

• Pedagogika normatywna -> na podstawie filozofii człowieka, aksjologii i teorii kultury bada natury człowieka, wytworów jego kultury tj. ustalanie celów, wartości, norm i ideałów,

• Pedagogika teoretyczna -> jest pedagogiką ogólną, dąży do stworzenia jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka.

Ze względu na zakres i treść problemów dotyczących wychowania wyróżnia się cztery podstawowe działy pedagogiki – pedagogika ogólna, dydaktyka, teoria wychowania i historia wychowania. Obserwujemy również nowe podejście do pedagogiki ogólnej – upatruje się w niej bardziej filozofię wychowania czy „ideologię” edukacji lub sprowadza się ją do filozoficznej, psychologicznej, socjologicznej refleksji nad wychowaniem.

Rozwijający się stan nauk współpracujących z pedagogiką możemy wymienić w następującym schemacie:

• Historia wychowania,

• Kulturologia wychowania ( stosunek dziedziny kultury do pedagogiki ),

• Antropologia wychowania ( nauka o istocie, naturze i egzystencji człowieka ),

• Biologia wychowania ( nauka o podstawach biologicznych wychowania ),

• Psychologia wychowania ( nauka o rozwoju psychicznym oraz o funkcjonowaniu psychiki w procesie wychowania i nauczania ),

• Socjologia wychowania ( nauka o zjawiskach społecznych w wychowaniu ),

• Filozofia wychowania ( wyjaśniająca je na gruncie teorii rzeczywistości, bytu, filozofii człowieka i filozofii wartości ),

• Teologia wychowania ( ujmująca wychowanie w świetle Objawienia i konieczna dla pedagogiki religii ).

Zaś pola narożne, graniczące z naukami zasadniczymi i ogólnymi, jak historia, biologia, socjologia itd. Będące na styku z dziedzinami wychowania ( działami pedagogiki ) nauki współdziałające z pedagogiką jest:

• Nauka realna tj.

  • Higiena z naukami medycznymi,

  • Ekonomia oświaty i kształcenia,

  • Demografia,

• Nauka formalna, związana z matematyzacją tj.

  • Cybernetyka ( nauka o kierowaniu i informowaniu ),

  • Prakseologia ( nauka o działaniu ),

  • Logika z metodologią nauk i naukoznawstwem,

• Nauka socjologiczna tj.

  • Estetyka ( nauka o pięknie ),

  • Etyka ( nauka o moralności ),

Nauki te początkowo nazywano naukami pomocniczymi, dzisiaj współdziałająca z pedagogiką, które możemy wśród nich zaliczyć:

• Nauki biologiczne -> zajmująca się podstawami życia organizmów żywych, ich rozwojem, przekazywaniem życia, higieną osobistą i pracą.

• Nauki psychologiczne. Dziedziny które współpracują z pedagogiką jest:

  • Pedologia ( rozwój psychiczny dzieci ),

  • Hebologia ( rozwój psychiczny młodzieży ),

  • Andralogia ( rozwój psychiczny dorosłych ).

• Nauki socjologiczne -> nauka która współpracuje z pedagogiką jest socjologia wychowania. Zajmuje się badaniem zależności, jakie występują między wychowaniem i jego efektami oraz środowiskiem społecznym, w którym odbywają procesy.

• Nauki polityczne -> kwestia państwa, prawa, ideologii społecznej oraz podstawy wychowania obywatelskiego,

• Nauki ekonomiczne -> ekonomika wzrostu gospodarczego oraz ekonomika kształcenia ( rola oświaty oraz demografia ),

• Nauki historyczne -> współpracująca z pedagogiką wyróżnia się przede wszystkim:

  • Historia szkolnictwa – zajmująca się popularyzacją książek, rozwojem czytelnictwa i prasy, kulturą masową,

  • Historia wychowania – zajmują się badaniem instytucji do wychowania dzieci i młodzieży,

  • Historia myśli i doktryn pedagogicznych – nauka zajmująca się rozwojem refleksji nad problemem wychowania idei i reform,

• Nauki filozoficzne -> filozoficzną stroną zajmują się następujące nauki takie jak:

  • Antropologia wychowawcza – przedmiotem jej zainteresowań jest teoria człowieka,

  • Estetyka – bada i analizuje wartości estetyczne,

  • Etyka – podstawa moralnego wychowania

• Metodologia badań. Każda z dziedzin ma pewne metody badań, niezbędna do opracowywania swoich problemów. Metody te nie są bezpośrednio wytworem pedagogiki lecz zapożyczane z innych nauk. Współczesny rozwój zagadnień pedagogiczny jest jednoczesny rozwój ilościowy i jakościowy współdziałający z pedagogiką.

1. SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY – ISTOTA I PRZEDSTAWICIELE

Podstawą socjologizmu pedagogicznego było uznanie człowieka za istotę społeczną, która musi podporządkować się regułom życia zbiorowego i przyjętym normom. Wychowanie i kształcenie powinno być więc ściśle połączone z socjalizacją, aby przygotować jednostkę do funkcjonowania w organizmie społecznym. Nurt ten optował za wyrabianiem w uczniach karności i zdyscyplinowania, krytykował za to indywidualizm, uznając go za źródło nieładu. Nie oznaczało to jednak całkowitego odrzucenia indywidualności każdego wychowanka, a jedynie takie pokierowanie jego osobistymi predyspozycjami, aby mogły być rozwijane i wykorzystane w ramach systemu społecznego. Fakt przynależności człowieka do pewnej grupy czy klasy społecznej zmuszał do podjęcia problematyki wychowania z punktu widzenia socjologii. Pedagogika socjologiczna dostrzegała trafnie, że każda jednostka ludzka jest związana historycznie ze swoim środowiskiem społecznym i że ta więź społeczna ma duże znaczenie dla jego moralnego i psychicznego rozwoju. Nie brał pod uwagę możliwości przeciwstawienia się jednostki siłom społecznym. Nie uwzględniał też takich czynników w wychowaniu jak warunki ekonomiczne, biologiczne, czy wartości wyznawane przez jednostkę.

Umiarkowany socjologizm nie traktuje uspołecznienia jako wyłącznego wyznacznika wychowania, ujmuje je w szerokim aspekcie oddziaływań zarówno intencjonalnych jak i naturalnych.

Przedstawiciele : Emile Durkheim (1858 - 1917) był najwybitniejszym przedstawicielem socjologizmu i autorem wielu klasycznych dziel. Według niego socjologia to najważniejszy nurt nauk społecznych a społeczeństwa nie należy traktowa jako sumy jednostek a skoncentrować się na faktach społecznych odrzucając wszystkie uprzedzenia i stereotypy o społeczeństwie.

Florian Znaniecki, Paul Natorp, Helena Radlińska, Ryszard Wroczyński.

1. PODSTAWOWE RODZAJE STRUKTUR SPOŁECZNYCH I RELACJA MIĘDZY NIMI

STRUKTURA SPOŁECZNA to pewien układ stosunków społecznych i zależności występujących w społeczeństwie – niezależnie od tego, między kim występują i czego dotyczą. Inaczej jest czysta konfiguracja wielokierunkowych stosunków społecznych.

Polski socjolog Stanisław Ossowski opisując strukturę społeczną pisze, że jest to system międzyludzkich zależności, dystansów i hierarchii zarówno w nieorganizacyjnej, jak organizacyjnej formie. Autor ten uważa, że na strukturę społeczną składają się następujące rodzaje stosunków społecznych:

• stosunki funkcjonalne – wzajemnych zależności, są wynikiem społecznego podziału pracy,

• stosunki dychotomiczne – zależności jednostronnych, wynikają z przywilejów
  i ograniczeń,

• stosunki gradacyjne – społeczne są skutkiem hierarchii i gradacji (S. Ossowski, 1982).

W socjologii wyodrębnia się 3 podstawowe rodzaje struktur społecznych:

• mikrostruktury – to najmniejsze struktury społeczne, których podstawowymi elementami są jednostki lub pełnione przez nie role społeczne. Małe struktury cechują relacje bezpośrednie, twarzą w twarz. Typowymi małymi strukturami są rodzina, klasa szkolna, grupy rówieśnicze, pracownicze itp. W obrębie małych struktur dokonują się ważne ze społecznego punktu widzenia procesy takie jak: socjalizacja, transmisja kulturowa, kształtowanie osobowości itp.. Z punktu widzenia socjologa jest to struktura ostateczna, co oznacza, że dalej jest ona nierozkładalna, jest ona ostatecznym elementem.

• makrostruktury – to inaczej duże, największe struktury społeczne, których elementami są inne grupy społeczne, zbiorowości takie jak: naród, klasy warstwy, zbiorowości wyznaniowe, terytorialne itp.. To inaczej sieć relacji pomiędzy złożonymi obiektami społecznymi, które posiadają swoją strukturę (P. Sztompka 2007).

• Mezostruktury – jest to struktura pod względem wielkości i cech pośrednia, pomiędzy makro i makrostrukturą i zawiera elementy pochodzące zarówno z jednej jak i drugiej struktury np. społeczność lokalna (M. T. Frankowski, 2004).

Przyjmując makrostrukturalne czy mikrostrukturalne ujęcie, stosujemy jedynie jeden albo drugi punkt wyjścia prowadzonych analiz i koncentrujemy się na badaniu bądź prezentowaniu wiedzy o określonych fragmentach życia społecznego. Bowiem socjologiczne ujmowanie i wyjaśnianie rzeczywistości społecznej polega na traktowaniu każdego zjawiska społecznego w całym jego kontekście społecznym.

Na strukturę społeczną składają się 4 wymiary, które są od siebie uzależnione. :

• struktura normatywna – to sieć relacji , które występują w obrębie danej organizacji, w której osoby zajmujące różne pozycje, stosują obowiązujące w niej reguły działania. Zbudowana jest ona z sieci wartości, norm, instytucji społecznych.

• struktura idealna – to relacje jakie występują pomiędzy przekonaniami i poglądami osób zajmujących różne pozycje , w obrębie jednej organizacji, struktury.

• struktura interakcyjna – są to formy komunikacji między osobami , które zajmują różne pozycje w strukturze. Te typowe sposoby komunikacji mogą posiadać cechy tj.: otwartość czy ograniczenia,

• struktura interesów, szans życiowych – stopień dostępu do dóbr uznanych za społecznie cenione, ważne, pożądane. m.in. przywilejów lub upośledzenia, władzy, prestiżu, bogactwa, wiedzy, zdrowia itp.

Wszystkie wyżej wymienione wymiary struktury. Są ze sobą w ścisłych relacjach, zależnościach. Każdy z wymiarów struktury wpływa na każdy inny ale jednocześnie pozostaje pod wpływem wszystkich innych. ( P. Sztompka, 2007).

1. CELE, METODY I DZIEDZINY WYCHOWANIA.

Cel, jaki zamierzamy zrealizować w procesie wychowania, to pewien postulowany stan osiągany w wyniku oddziaływań wychowawczych (Łobocki, 2006: 124). Za cele takie uważa się standardy (normy) społeczne oraz moralnie uznawane postawy, zachowania i cechy osobowości wychowanków. Postulowane zmiany dotyczą sfer poznawczo-instrumentalnych , tj. związanych ze światem ludzi oraz wywieraniem na nich wpływu, oraz sfer motywacyjno-emocjonalnych, charakteryzujących się stosunkiem do określonych wartości, przekonań i celu życia. Cele wychowania są na ogół wyrazem wartości obowiązujących w danym społeczeństwie. Cele uznawane przez wychowawcę, nazywane autonomicznymi, dają obraz przekonań, czym jest i powinien być człowiek, jaką ma misję do spełnienia, w imię jakich wartości powinien przeżyć życie i jaki jest sens jego egzystencji.

Istnieje wiele podziałów celów wychowania, jeden z nich wyróżnia cele:

- formalne (zwerbalizowane), z którymi mamy do czynienia w instytucji wychowawczej, szkole, placówkach opiekuńczo-wychowawczych,

- nieformalne (niezwerbalizowane), z którymi mamy do czynienia w środowisku naturalnym, rodzinie.

Gurycka (1979: 163) wyszczególnia cele:

— kreatywne — odnoszące się do tego, co można wywołać, ukształtować, na przykład nowe zainteresowania, przekonania itp.,

— optymalizujące — odnoszące się do tego, co można zwiększyć, poszerzyć, np. wrażliwość, zaangażowanie itp.,

— minimalizujące — odnoszące się do tego, co można osłabić, ograniczyć, np. agresję, apatię itp.,

— korekcyjne — odnoszące się do tego, co można przekształcić, zmienić, np. postawę, przekonania itp.

Klasyfikacja Brezinki opiera się na wyodrębnieniu celów wychowania dla potrzeb wychowania rodzinnego, polegającego na rozwijaniu u podopiecznych:

— zaufania do życia i świata i związanego z tym poczucia sensu własnej egzystencji,

— gotowości do kierowania się instynktem samozachowawczym (podejmowanie wysiłku pracy, zadań, tak że na rzecz innych),

— rozsądnego rozumienia świata i siebie samego,

— kultury serca — formacji wewnętrznej i emocjonalnej człowieka,

— samodyscypliny i pracy nad sobą

Za główne cele wychowania w szkole uznaje się rozwijanie poczucia przynależności do większej grupy i społeczności oraz rozwijanie postaw patriotycznych.

Inne ujęcie celów wychowania znajdujemy w trzech nurtach moralności:

1. Nurt mądrości życiowej — kładzie nacisk na przygotowanie wychowanków na zmaganie się z ludzkim cierpieniem.

2. Nurt perfekcjonistyczny — przejawia się w trosce o własną doskonałość, w walce z własnymi słabościami i rozwijaniem cech wartościowych.

3. Nurt społeczny — opowiada się za postawą solidarności, troski o wspólne życie, humanitaryzmem i działalnością społeczną.

Najważniejsze warunki wiarygodności celów wychowania to:

— zgodność celów wychowania z wartościami uniwersalnymi,

— uwzględnianie celów nadrzędnych (naczelnych) i podrzędnych (konkretnych),

— uwzględnianie celów krótko- i długoterminowych,

— uwzględnianie celów dostosowanych do zaistniałej sytuacji wychowawczej,

— rezygnacja z nadmiernej liczby celów wychowania.

Metody wychowania.

Metodą wychowania nazywa się najczęściej systematycznie stosowany sposób postępowania wychowawczego lub powtarzalne czynności zmierzające do urzeczywistnienia celów, jakie stawia sobie wychowawca (Okoń, 2001: 235, Konarzewski, 1992: 36).

Wśród metod wychowania wyróżnia się:

— metody indywidualne i grupowe,

— metody bezpośredniego i pośredniego oddziaływania wychowawczego,

— metody wpływu osobistego, sytuacyjnego, środowiskowego,

— metody kierowania samowychowaniem,

— metody strukturalne i sytuacyjne.

Żadna z tych metod nie ma charakteru uniwersalnego, wszystkie wzajemnie się uzupełniają, dlatego wskazane jest łączenie ich w pracy wychowawczej i korzystanie z wielu możliwości i wskazań praktycznych, jakie zawierają. Należy pamiętać, iż o osiągnięciu celu wychowawczego decyduje nie metoda, lecz sposób jej wykorzystania w realizowaniu wytyczonych celów, a także uwarunkowania psychospołeczne rozwoju wychowanka.

Do metod oddziaływań indywidualnych zalicza się:

metodę modelowania, metodę zadaniową, perswazyjną, nagradzania i karania,

Do metod oddziaływań grupowych: metodę organizowania działalności zespołowej i samorządowej oraz metodę współudziału uczniów w organizowaniu lekcji.

- Metoda modelowania, nazywana też metodą dawania dobrego przykładu, jest oparta na odwzorowywaniu, czyli przyswajaniu zaobserwowanych zachowań, jak również nabywaniu nowych lub modyfikowaniu już nabytych pod wpływem wzorca. Z zakresu modelowania wyklucza się jednak świadome naśladowanie modelu przez obserwatora. Najczęściej mamy do czynienia z podświadomym procesem, polegającym na bezwiednym czy odruchowym powtarzaniu zachowań osób, z którymi łączy nas bliska znajomość, zażyłość. Przedmiotem modelowania mogą być zachowania zarówno wartościowe wychowawczo, jak i niepożądane, szkodliwe. Zależy to głównie od tego, czy naśladowane zachowania są przez wychowanka aprobowane.

- Metoda zadaniowa polega na powierzaniu dzieciom i młodzieży konkretnych zadań, których wykonanie prowadzi do konstruktywnych zmian ich zachowań i postaw, do wzbogacenia wiedzy i doświadczeń w określonej dziedzinie. Zadania dotyczą szeroko pojętej działalności społecznej i działań służących dobru wspólnemu, zwłaszcza bezinteresownych świadczeń na rzecz drugiego człowieka, konieczności wyczuwania cudzych potrzeb, niesienia pomocy i wsparcia tam, gdzie zachodzi taka potrzeba.

- Metoda perswazyjna (metoda perswazji) polega na uświadamianiu słownym dzieciom i młodzieży różnych obowiązków i powinności, jakie mają wobec społeczeństwa, innych ludzi oraz samych siebie, a także na przypominaniu przysługujących im praw. Stanowi rodzaj werbalnego oddziaływania na świadomość moralną wychowanków. Uznawana jest za mniej skuteczną od innych metod wychowawczych.

- Metoda nagradzania, czyli wzmacniania pozytywnego, jest często stosowana w procesie wychowania dzieci i młodzieży. Polega na promowaniu zachowań pozytywnych i pożądanych z wychowawczego punktu widzenia za pomocą udzielania pochwał lub przyznawania nagród. Stosowanie metody nagradzania jest zazwyczaj tym skuteczniejsze, im bardziej stosuje się ją zgodnie z upragnionymi przez wychowanków rodzajami wzmocnień pozytywnych.

Metoda nagradzania spełnia dwie funkcje (Łobocki, 2006: 209):

1. Uświadomienie dzieciom, jakie oczekiwania dotyczące wykonywania przez nie określonych poleceń mają dorośli.

2. Motywowanie wychowanków do zachowań społecznie i moralnie pożądanych.

- Metoda karania jest sposobem oddziaływania wychowawczego za pomocą świadomie stosowanych kar w celu zapobiegania powtórzeniu się zachowań niezgodnych z obowiązującymi wartościami i normami. Stanowi ona z góry przewidziany sposób wywierania przymusu po to, by zminimalizować lub całkowicie przezwyciężyć przejawy nieprzystosowania społecznego. Metoda ma wywołać przykre konsekwencje niepożądanych zachowań wychowanków.

- Metody oddziaływań grupowych polegają głównie na aktywności dzieci i młodzieży w działalności zespołowej i samorządnej, w tym na organizowaniu różnego typu zajęć, łącznie z lekcjami. Oczekiwany efekt wychowawczy uzyskuje się dzięki odpowiednio zorganizowanej działalności wychowanków.

Wśród metod oddziaływań grupowych wyróżniamy:

1. Metodę organizowania działalności zespołowej.

2. Metodę organizowania działalności samorządnej.

3. Metodę współudziału uczniów w organizowaniu lekcji.

Dziedziny wychowania.

Do najczęściej wymienianych dziedzin wychowania zalicza się wychowanie fizyczne i zdrowotne, umysłowe, moralne, estetyczne, seksualne oraz patriotyczne (Łobocki, 2006: 264–304, Nowak, 2008: 385–437).

- Wychowanie fizyczne i zdrowotne - Rozwój fizyczny i prawidłowy stan zdrowia wychowanka należą do podstawowych kwestii wychowania. Rozpatrując zagadnienie wychowania fizycznego, bierze się pod uwagę tzw. fizjologię wychowania, czyli sytuacje środowiskowe i kontakt ze środowiskiem za pomocą zmysłów wzroku, słuchu, mowy oraz narządów ruchu. Ważną funkcję pełnią także: ruch fizyczny, higiena, odpoczynek, odżywianie. Wychowanie fizyczne opiera się na naturze, integruje wychowanka ze środowiskiem i polega na przenikaniu się sfery psychicznej i fizycznej człowieka. Wszelkie formy aktywności motorycznej, na przykład sport, zabawa, gimnastyka, są kształcące i wychowujące, jeśli wpływają na rozwój osobowości dzieci i młodzieży. Wychowanie fizyczne wspomaga również kształtowanie zdolności, takich jak siła, odporność, panowanie nad sobą, dyscyplina, zorganizowanie, wzajemna pomoc, współpraca, współdziałanie, uczciwa rywalizacja. Nabyte umiejętności i kwalifikacje wpływają na sposób postępowania wychowanka, stają się jego postawami, pomagają mu przezwyciężyć własne słabości i ograniczenia, poprawiają samoocenę.

- Wychowanie umyslowe - Celem wychowania umysłowego jest stworzenie warunków, które umożliwią przemianę praktycznego myślenia wychowanka, opartego na konkretnym działaniu, w myślenie pojęciowe, spekulatywne, oparte na procesach poznawczych, pobudzające wyobraźnię. Wychowanie umysłowe wiąże się także z potrzebą wychowanka do przystosowania się do środowiska poprzez wyobraźnię i myślenie. Uczy się on wyobrażania siebie w konkretnych sytuacjach, przewidywania ich, a następnie przekształcania w wiedzę przydatną do działania. Ćwiczenie tych aktywności rozwija zdolności logiczne. Rozwój intelektualny wychowanka prowadzi zatem do spotkania z rzeczywistością zewnętrzną (środowisko i kultura), kształtując postawę poszukiwania i twórczości. W ten sposób człowiek uzyskuje zdolność poszukiwania refleksyjnego, a następnie analizy i syntezy, dzięki czemu wyzwala się z zależności od utartego sposobu myślenia.

- Wychowanie moralne - Głównym celem wychowania moralnego jest rozwój moralny wychowanka, szczególnie przekazywanie wiedzy o problemach moralnych, rozwijanie umiejętności rozpoznawania tego, co złe z moralnego punktu widzenia, uczenie wrażliwości moralnej i gotowości do moralnego postępowania. Wychowanie moralne odgrywa szczególnie ważną rolę w kształtowaniu postaw i charakteru wychowanków.

- Wychowanie estetyczne - Głównym celem wychowania estetycznego w węższym znaczeniu jest zapewnienie dzieciom i młodzieży w miarę wysokiego poziomu kultury estetycznej; w szerszym rozumieniu natomiast — kształtowanie człowieka integralnego, wzbogacanego dzięki doznaniom estetycznym i działaniom artystycznym.

- Wychowanie seksualne - Wychowanie seksualne występuje także pod nazwą wychowanie prorodzinne, wychowanie do życia w rodzinie lub wychowanie do miłości. W ten sposób stara się uniknąć skojarzeń z seksualnością rozumianą w sensie biologicznym, pozbawionym kontekstów moralnych. Współcześnie przez wychowanie seksualne rozumie się „ogół oddziaływań i wpływów zmierzających do kształtowania się u dzieci i młodzieży postawy szacunku i zrozumienia wobec przedstawicieli płci odmiennej oraz takich uczuć wzajemnych, jakie są warunkiem wytwarzania się prawidłowych relacji między dziewczętami i chłopcami” (Okoń, 2001: 449).

- Wychowanie patriotyczne - Wychowanie patriotyczne w najogólniejszym rozumieniu oznacza przyuczanie do kochania własnej ojczyzny i narodu, łącznie z gotowością do wyrzeczeń i ofiar dla nich. Celem wychowania patriotycznego jest jak najlepsze przygotowanie wychowanków do służby własnemu krajowi i narodowi. Wychowanie to ma sprzyjać tworzeniu przywiązania do ojczyzny wraz z jego historią i planami rozwoju, umacnianiu poczucia obowiązku względem ojczyzny, poczucia odpowiedzialności za losy kraju, jego rozwój i miejsce wśród innych. Wychowanie patriotyczne ma kształtować poczucie solidarności z własnym narodem oraz bezinteresowne postępowanie dla wspólnego dobra.

1. METODY I TECHNIKI BADAŃ W PEDAGOGICE.

POJECIE METODY BADAWCZEJ :

Z greckiego methodos( droga, sposob) –jest to systematyczny sposób stosowania pracy nauczyciela z uczniem. W. Okoń pisze, że metoda badawcza, naukowa to sposób dochodzenia do twierdzeń uzasdanionych i sprawdzonych. Inaczej to sposób poznania naukowego.

Metoda badawcza – stanowi zespół czynności i zabiegów zmierząjacych do poznania określonego przedmiotu czy zjawiska. Metoda badawcza jest nadrzęda do techniki i narzędzia badawczego. W literaturze nie ma jednoznacznego poglądu co do klasyfikacji metod i technik badawczych.

KLASYFIKACJA WG. T. PILCHA :

1. Metoda sondażu diagnostycznego –polega na rozpoznawaniu zjawisk społecznych, charakteryzujących zbiorowość, sąduje, zbiera opinie, ustala jego zasięg, zakres, poziom i intensywność a następnie ocene i w wyniku tego zaprojektowanie zmian ulepszających negatywne sytuacje ludzi w danym środowisku. Daje nam opis i pozwala na wyjaśnienie pewnych zjawisk masowych czy ważniejszych procesów występujących w społeczeństwie.

2. Metoda monografii pedagogicznej–to taka metoda, która prowadzi do opisu instytucji wychowawczych, jest opisem pewnego całościowego zjawiska a zjawiskiem tym może być np. funkcjonowanie szkoły, rodziny. Prowadzi do rozpoznania struktury i efektywności działań wychowawczych, wymogów i brakow i opracowania koncepcji polepszenia. Wyróżniamy dwa rodzaje monografii :

• Historyczna – od momentu powstania do pewnego czasu

• Problemowa – koncentrujemy się tutaj na wybranym problemie jakiejś instytucji, szkoły itp.

1. Metoda indywidualnych przypadków–studium indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegających na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku, zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych, opis losów osoby.

2. Eksperyment– to metoda naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości polegająca na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesu przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowanie zmian powstałych pod jego wpływem. Eksperyment jako metoda ma swoje techniki, tylko dla siebie charakterystyczne :

• Technika jednej grupy –najpierw wprowadzamy czynnik eksperymentaly a potem badamy zmiany

Technika grup równoległych czyli przynajmniej 2 grupy, np. 3a i 3b jaki mają poziom wiedzy przyrodniczej, ta klasa która osiągnęła wyższy wynik staje się klasą kontrolną, a ta która gorszą klasą staje się eksperymentalną. Wprowadzamy czynnik eksperymentalny, np. spacery po lesie i badamy znów, czy klasa eksperymentalna doścignęła klasę kontrolną.

• Technika rotacji, krzyżowania. wybieramy 2 grupy, określamy kontrolna i eksperymentalną, badamy a później dokonujemy zamiany miejsc i grupa kontrolna staje się eksperymentalną i odwrotnie.

Techniki badawcze : to pewne czynności służące do uzyskania porządanych danych, jest to pojedyncza procedura, polegająca na wykonaniu określonej czynności badawczej i jest podrzedna do metody.

Metoda to zespół. Technika to pojedyncze działanie.

Techniki badawcze wg T. Pilcha :

1. Obserwacja – najprostsza technika badawcza, wymaga wiedzy i powiązywania faktów, zdarzeń. Jest to celowe, zamierzone spostrzeganie podjęte w jakimś celu. Powinna być :

• Obiektywna - nie skażona nastawieniem obserwatora.

• Bierna- ma ujmować fakty zgodnie z tym, co wystąpiło, nie zniekształcone

• Wyczerpująca – obejmuje wszystkie szczegóły

• Wnikliwa – dogłębna, zauważać zależności.

Z obserwacji sporządzamy arkusz obserwacji :

• Imię, adres, czas obserwacji, rodzaj zajęcia w jakiej dokonywano obserwacji, miejsce, przebieg.

1. Wywiad – to technika zdobywania inforamcji przez bezpośrednie stawianie pytań tym osobom, które mogą nam udzielić informacji, rozmowa badającego z badanym, kwestionariusz jest tutaj narzędziem wywiadu, wywiad może być :

• Ukierunkowany – naprowadzony a pytania ukierunkowujące rozmowę.

• Skategoryzowany – kwestionariusz wywiadu zawiera pytania jasne, dotyczące spraw dla nas ważnych.

1. Ankieta – technika zdobywania informacji przez pytanie wybranych osób zapomocą kwestionariusza jako jej narzędzia. Kwestionariusz składa się z 3 częsci :

1. Instrukcje

2. Problematyka badawcza

3. Metryczka, wiek, wykształcenie itd.

1. Test pedagogiczny – oznacza próbę albo zadanie sprawdzające. Test cechuje dokładność, obiektywność, czułość testu, wykazuje różnice w badaniach, ma swojego adresata, ma miece skalę ocen, klucz klasyfikacyjny, walidacja czyli trafność badania, jest to specjalna próba identyczna dla wszystkich badanych, prowadzony intencjonalnie w sciśle kontrolowanych warunkach, umożliwiajaca obiektywny, dokładny pomiar cechy, procesu lub jego zewnetrznych rezultatów. Rodzaje :

• Testy psychologiczne – testy osobowości, zdolności, iloraz inteligencji itd.

• Testy pedagogiczne – treścią badań testów pedagogicznych są umięjetności podstawowe dotyczące kolejnego etapu szkolnego.

Podstawą treściową testu pedagogicznego jest program nauczania i wszelkie źródła informacyjne ucznia i określonego poziomu nauczania.

1. Techniki socjometryczne

2. Analiza dokumentów

3. Techniki projekcyjne

4. Techniki statystyczne

6.  FUNKCJE RODZINY I POSTAWY RODZICIELSKIE.

Funkcje rodziny są ściśle określone, dzielą się na trzy główne grupy: funkcje

instytucjonalne, funkcje osobowe oraz funkcje istotne i akcydentalne.

Funkcje instytucjonalne

 funkcja prokreacyjna - zwana biologiczną, uważana jest za podstawową funkcję instytucjonalną. Spełnia bardzo istotną dla ogółu społeczeństwa rolę. Rodzina w świetle prawa jest zalegalizowanym związkiem, w którym wydawane jest na świat potomstwo.

 Funkcja ekonomiczna- polegająca na dostarczeniu dóbr materialnych rodzinie

 Funkcja opiekuńcza- zabezpieczenie członków rodziny w określonych sytuacjach życiowych, gdy samodzielnie nie są w stanie sobie poradzić

 funkcja socjalizacyjna- najważniejsza funkcja instytucjonalna rodziny, polega na wprowadzeniu członków rodziny od momentu narodzin w życie społeczne oraz na przekazywaniu im wartości i dziedziczenie kulturowego.

o Funkcja religijna- rolą jest przekazywanie w ramach życia rodzinnego wartości, norm i wzorów zachowań tyle że z zakresu wiary

 funkcja stratyfikacyjna- gwarantująca członkom rodziny określony status życiowy i wyznaczająca ich przynależność do określonej klasy społecznej

 funkcja integracyjna- zwana funkcją kontroli społecznej zachowań poszczególnych członów rodziny

Funkcja osobowe

 funkcja małżeńska- polegająca między innymi na zaspokajaniu potrzeb seksualnych małżonków oraz dążności rodzicielskich. Pojawienie się nowego członka rodziny pociąga za sobą konieczność roztoczenia nad nim opieki. Zadaniem rodziny jest wówczas stworzenie takich warunków egzystencji, aby mogły być realizowane najbardziej podstawowe potrzeby dziecka, jak wyżywienie, mieszkanie, ubranie, ale również, aby potomstwo rozwijało się w zdrowiu i w atmosferze wzajemnej życzliwości, miłości i szacunku.

 funkcja rodzicielka- zaspokojenie potrzeb uczuciowych rodziców i dzieci względem siebie

 funkcja braterska- tworzenie odpowiednich relacji miedzy rodzeństwem

Funkcje istotne – zwanymi pierwszorzędnymi, czyli uważane za priorytetowe

 funkcje prokreacyjne

 funkcje socjalizacyjne

 funkcje miłości, zwana także funkcją emocjonalno- ekspresyjną

Funkcje akcydentalne –czyli drugorzędne

 funkcja ekonomiczna

 funkcja opiekuńcza

 funkcja stratyfikacyjna

 funkcja integracyjna

 funkcja rekreacyjna- organizowanie różnego rodzaju form wypoczynkowych i spędzania czasu wolnego

RODZINA – jest podstawowym środowiskiem wychowawczym, za rodzinę uważa się grupę społeczną składającą się z rodziców, ich dzieci i krewnych. Rodziców łączy więź małżeńska, a rodziców z dziećmi więź rodzicielska, która stanowi postawę wychowania rodzinnego. Rodziców i dzieci łączy więź formalna, określająca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie.

TYPY RODZINY:

 RODZINA DWUPOKOLENIOWA- składa się z pary małżeńskiej i dzieci.

 RODZINA TRÓJPOKOLENIOWE - zawiera się w niej kilka pokoleń krewnych, żyjących we wspólnym gospodarstwie. Są one 3 pokoleniowe

 RODZINA ROZSZERZONA - spotykaną głównie na wsi, tworzoną przez kilka niewielkich gospodarstw zespolonych więzią rodzinną i utrzymujących z sobą bliskie kontakty.

Zbigniew Tyszka określił rodzinę, jako „zbiorowość ludzi powiązanych ze sobą więzią małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji"

FUNKCJE RODZINY WEDŁUG Z. TYSZKI:

I. FUNKCJE BIOPSYCHICZNE

 PROKREACYJNA - Funkcja ta odnosi się do zaspokojenia rodzicielskich, emocjonalnych potrzeb współmałżonków ( potrzeb ojcostwa i macierzyństwa), jak i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa ( potomstwo).

 SEKSUALNA Małżeństwo , jako społecznie akceptowana forma współżycia płciowego. Funkcja ta w różnych religiach jest nierozerwalnie wiązana z funkcją prokreacyjną. Wiek XX przyniósł w kulturze europejskiej odejście od łączenia funkcji seksualnej z instytucją małżeństwa oraz rozdzielenie funkcji seksualnej od prokreacyjnej

II. FUNKCJE EKONOMICZNE

 MATERIALNO-EKONOMICZNA Ma za zadanie zaspokoić materialne potrzeby rodziny a pośrednio także zaspokoić niektóre materialne potrzeby społeczeństwa

 OPIEKUŃCZO- ZABEZPIECZAJĄCA- Polega na materialnym i fizycznym zabezpieczeniu członków rodziny. Na pielęgnacji wszystkich jej członków od narodzin do późnej starości a także o szerokim aspekcie niepełnosprawności.

III. FUNKCJA SPOŁECZNO- WYZNACZAJĄCA

 KLASOWA- STRATYFIKACYJNE Pochodzenie z danej rodziny wstępnie określa pozycję społeczną członków w strukturze społeczeństwa. Zwykle przynależność męża wyznacza przynależność klasową żony i dziecka. Klasowa funkcja rodziny wyraża się w ukierunkowanej klasową subkulturą i ideologią socjalizacji potomstwa. Funkcja stratyfikacyjna rodziny gwarantuje członkom rodziny określony status życiowy wyznacza ich przynależność do określonej klasy czy warstwy społecznej.

 LEGALIZACYJNO-KONTROLNA W grę wchodzi tu wzajemna kontrola współmałżonków, kontrola rodziców w stosunku do dzieci. Rodzina legalizuje przede wszystkim takie zachowania, jak współżycie płciowe, wspólną egzystencję  w ramach jednego gospodarstwa domowego dwojga osobników różnej płci wywodzących się z różnych rodzin pochodzenia. Legalizuje także fakt posiadania dzieci, nadaje status prawny wspólnocie majątkowej rodziny – reguluje zachowania zarówno w rodzinie jak i poza nią.

IV. FUNKCJE SOCJOLOGICZNO- PSYCHOLOGICZNE

 SOCJALIZACYJNO- WYCHOWAWCZA Funkcja socjalizacyjna polega na wprowadzeniu dziecka w świat kultury danego społeczeństwa, przygotowaniu do samodzielnego pełnienia ról społecznych oraz interakcji osobowości małżonków. Socjalizacyjna funkcja rodziny jest niezmiernie ważna dla społeczeństwa. Od określonych postaw i wysiłków zależy w znacznej mierze kształt osobowości i postępowania jednostek następnego pokolenia.

 KULTURALNA Zapoznanie młodego pokolenia z dziejami kultury danego społeczeństwa oraz jej trwałymi pomnikami, wpojenie norm i skali wartości, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, dbałość o przeżycia estetyczne rodziny, nauczenie młodzieży korzystania z treści kulturowych i mawianie ich w gronie rodziny (np. wspólne oglądanie telewizji i komentowanie programu lub dyskusja nad przeczytaną książką).

 REKREACYJNO-TOWARZYSKA Dom rodziny, jako miejsce wypoczynku, dbałość wszystkich członków o dobrą atmosferę w rodzinie i o nawiązanie kontaktów towarzyskich. Dom rodziny jest miejscem wypoczynku -  azylem, do którego po spełnieniu codziennych obowiązków możemy się skryć. W domu następuje rozładowanie napięć psychicznych powstałych w życiu pozarodzinnym.

 EMOCJONALNO-EKSPRESYJNA Przez tę funkcje realizowane są potrzeby akceptacji, bezpieczeństwa, miłości ( krąg osób kochanych i kochających), oraz wyrażanie własnej osobowość, eksponowania swej indywidualności, swoich postaw i poglądów.

Klasyfikacja Marii Ziemskiej wyróżnia:

 Funkcje prokreacyjną – zapewniającą społeczeństwu ciągłość biologiczną i zaspokajającą potrzeby seksualne małżonków

 Funkcję zarobkową – umożliwiającą zaspokajanie niezbędnych środków utrzymania rodziny

 Funkcję usługowo – opiekuńczą

 Funkcję socjalizującą – przekazywanie dzieciom języka, wzorów kulturowych, moralnych, obyczajowych, itp.

 Funkcję psychologiczną – związaną z wyrażaniem emocji, umiejętnością rozumienia i uznania, które jest niezbędne dla zapewnienia członkom rodziny zdrowia psychicznego

Szczepański wyróżnia następujące funkcje rodziny:

 Prokreacyjną

 Ekonomiczną

 Socjalizacji i wychowania

 Zaspokajania potrzeb emocjonalnych

 Kontroli zachowań członków

 Nadawania pozycji społecznej

Postawy rodzicielskie wg M. Ziemskiej

Właściwe postawy rodzicielskie:

 Postawa akceptująca — odbieranie dziecka takim, jakie jest, ze wszystkimi jego zaletami i wadami, okazywanie mu uczuć, zadowolenia z kontaktu z nim, poznawanie i zaspokajanie jego potrzeb, pozwalanie na uczuciową niezależność, zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i zadowolenia z własnego istnienia, w negatywnych sytuacjach wyodrębnianie jedynie złego zachowania dziecka, a nie całej osobowości.

 Postawa współdziałania — wrażliwość na oznaki nawiązywania kontaktu przez dziecko, zaangażowanie w zabawę i pracę dziecka, zainteresowanie jego osobą, zaangażowanie w zajęcia domowe i sprawy rodziców na miarę jego możliwości rozwojowych.

 Postawa uznania praw — aprobowanie praw dziecka jako równorzędnego członka rodziny, nie dociekliwy, taktowny sposób bycia względem dziecka, zezwalanie na ponoszenie przez nie odpowiedzialności za własne postępowanie, szanowanie prywatności dziecka, jego indywidualności, przedstawianie dziecku własnych sugestii, obszernych wyjaśnień oraz uzasadnień zamiast zakazów i nakazów.

 Postawa udzielania swobody — przyznanie dziecku swobody odpowiedniej do fazy jego rozwoju, zezwolenie na naturalny proces, jakim jest oddzielenie fizyczne dziecka od rodziców, aktywność w budowaniu więzi psychicznej, obdarowanie zaufaniem.

Niewłaściwe postawy rodzicielskie

 Postawa odtrącająca — kontakt agresywny, brak uczuć pozytywnych, ostentacyjne okazywanie uczuć negatywnych, brak akceptacji, traktowanie dziecka jako przeszkodę, niewygodny obowiązek, przyjęcie postawy dyktatorskiej, niewnikanie w motywy zachowania czy też potrzeby dziecka, stosowanie zakazów, nakazów, surowych kar, również fizycznych, zastraszanie.

 Postawa unikająca — ucieczka od kontaktu emocjonalnego i fizycznego z dzieckiem, brak odczuwania przyjemności z przebywania w towarzystwie dziecka, udzielanie nadmiernej swobody, akceptowanie luźnych relacji, ignorowanie dziecka, nieumiejętne nawiązywanie kontaktu z dzieckiem, nieudolność rodzicielska, obojętność wobec niebezpieczeństw grożących dziecku, nieangażowanie się w sprawy dziecka, bierność, porzucenie dziecka.

 Postawa nadmiernie chroniąca — kontakt zbyt bliski, bezkrytyczne odbieranie dziecka, idealizowanie go, stosowanie nadmiernej opiekuńczości, pobłażliwości, rozwiązywanie za dziecko nawet najmniejszych trudności, niedopuszczanie do samodzielnego działania, ograniczanie swobody, izolowanie społeczne, uleganie dziecku, spełnianie wszystkich kaprysów, wzajemne uzależnienie.

 Postawa zbyt wymagająca — kontakt uporczywie korygujący, zmuszanie dziecka do bycia wzorem stworzonym przez rodziców, nieakceptowanie cech indywidualnych dziecka, jego możliwości rozwojowych, stawianie wygórowanych wymagań, oczekiwanie na liczne osiągnięcia, brak możliwości ponoszenia odpowiedzialności za własne postępowanie, nagminne ocenianie, krytyka, narzucanie sztywnych reguł.

Postawy rodzicielskie według Leo Kannera

 Akceptacja i miłość — zainteresowanie osobą dziecka, jego potrzebami, obdarowanie go poczuciem bezpieczeństwa, wzmacnianie procesu prawidłowego rozwoju jego osobowości.

 Jawne odrzucenie — ograniczenie kontaktu fizycznego i emocjonalnego z dzieckiem, zaniedbywanie, hamowanie rozwoju uczuć wyższych, rozbudzanie u dziecka agresji, nienawiści, prowadzenie na drogę przestępczości.

 Nadmierne wymagania (perfekcjonizm) — nieakceptowanie dziecka, okazywanie dezaprobaty, obwinianie, wymuszanie, krytykowanie, powodowanie frustracji dziecka, braku wiary w siebie, uczucia lęku, strachu.

 Nadmierna opieka — zbytnie pobłażanie lub ograniczanie swobody, rozpieszczanie, opóźnianie usamodzielnienia się dziecka, hamowanie procesu dojrzewania emocjonalnego i społecznego.

Postawy rodzicielskie według Zbigniewa Skornego

Postawy prawidłowe:

 akceptacja — pielęgnowanie więzi emocjonalnej między rodzicami a dziećmi, akceptowanie wszelkich wad organicznych, eliminowanie w życzliwy sposób negatywnych cech charakteru,

 rozwijanie samodzielności dziecka — zachęcanie dziecka do czynności samoobsługowych, do prac domowych (odpowiednio do jego możliwości rozwojowych), zezwalanie na poszerzanie kontaktów społecznych z zachowaniem dyskretnej kontroli,

 współdziałanie — obdarowanie wzajemnym zaufaniem, współuczestniczenie w realizowaniu zadań, przyjęcie partnerskiej postawy.

Postawy nieprawidłowe:

 odrzucenie — negatywny stosunek do dziecka, brak kontaktu psychicznego, niezaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka, stosowanie kar fizycznych, traktowanie dziecka jak przeszkody w realizacji osobistych planów, wywołanie u dziecka uczuć agresji, bierności, apatii,

 zanik akceptacji — zaprzestanie okazywania uczuć wobec dziecka, przeniesienie miłości na nowo narodzone dziecko, wywołanie u starszego dziecka reakcji nieposłuszeństwa, agresji, niezdyscyplinowania,

 niestałość emocjonalna — zmienianie metod wychowawczych w zależności od aktualnego stanu emocjonalnego, okazywanie nadmiernej życzliwości lub niechęci i wrogości za podobne zachowanie dziecka,

 nadmierne ochranianie — przesadne obawy o zdrowie dziecka, jego przyszłość, ograniczanie samodzielności dziecka, sprzyjanie niezaradności,

 postawa mentorska — częste upominanie dziecka, korygowanie jego zachowania, stawianie coraz wyższej poprzeczki, rozbudzanie u dziecka aspiracji nieodpowiednich do możliwości rozwojowych,

 postawa autokratyczna — brak relacji partnerskich, dominowanie nad dzieckiem, zmuszanie do bezwzględnego posłuszeństwa, egzekwowanie wymagań przez stosowanie kar, zahamowanie aktywności dziecka, wytworzenie obustronnej oziębłości uczuciowej.

Typy postaw wychowawczych według Ranschburga

 ciepła pobłażliwa — darzenie dziecka miłością, ustalanie zasad zrozumiałych dla dziecka, określanie elastycznych norm dostosowanych do potrzeb, weryfikowanie zachowania dziecka przez otwartą i szczerą rozmowę oraz analizę zaistniałych okoliczności, wytworzenie u dziecka postawy „agresji prospołecznej”, czyli zdrowej odwagi, pożytecznej zarówno dla społeczeństwa, jak i dla jednostki,

 zimna pobłażliwa — okazywanie niechęci, odtrącanie, zaniedbywanie, stosowanie kar fizycznych, przyczynianie się do zrodzenia u dziecka uczucia lęku i przynależności, wspomaganie powstawania u dziecka postawy „agresji aspołecznej”,

 ciepła ograniczająca — nadopiekuńczość, ograniczanie możliwości ponoszenia odpowiedzialności za własne postępowanie, nadmierne okazywanie miłości w stosunku do dziecka, wytwarzanie u dziecka uczucia lęku, gniewu, buntu i agresji,

 zimna ograniczająca — odtrącenie dziecka, niechęć, minimalizowanie kontaktów, stosowanie ciężkich kar fizycznych, uniemożliwianie dziecku otwartej manifestacji, zrodzenie u niego agresji wewnętrznej, prowadzącej do całkowitego braku zaufania do osób dorosłych, postawy lękliwej, ustępliwej bądź prób samobójczych.

7.  RODZINA JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE – STYLE WYCHOWANIA W RODZINIE

Rodzina to podstawowe środowisko wychowawcze. W skład tej grupy społecznej wchodzą rodzice, dzieci i krewni. Podstawą wychowania rodzinnego jest więź łącząca poszczególnych członków – małżeńska; rodzicielska. Rodzina posiada określony wzorzec postępowania oraz normy wzajemnego oddziaływania. Wzajemne relacje są uwarunkowane zarówno zaangażowaniem emocjonalnym, uczuciowym jak i siłami zewnętrznymi tj. formami kontroli ze strony państwa, obyczaju, tradycji, religii. Rodzina jest także podstawową grupą rozwoju zarówno psychicznego jak i fizycznego. To w jej obrębie są ustalone pewne normy i prawa, które warunkują współżycie wszystkich członków, a także warunki, dzięki którym istnieje możliwość zaspokajania potrzeb psychicznych i społecznych, takich jak: potrzeba przynależności, poczucie bezpieczeństwa czy stabilizacja. Rodzina określa cele i wartości, które stają się pożądane, i do których należy dążyć. Podczas klasyfikacji grup rodzinnych wymienia się rodzinę dwupokoleniową, trójpokoleniową oraz rozszerzoną. Rodzina spełnia również określone funkcje.

Wg Czesława Kupisiewicza „Wychowanie można rozumieć szeroko, obejmując nim wszelkie oddziaływania środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, a więc zarówno spontaniczne i okazjonalne wpływy innych ludzi lub grup ludzkich, jak i wpływ przyrody, klimatu itp. Oprócz tego można je także traktować jako działalność zinstytucjonalizowaną, której celem jest ukształtowanie kierunkowych cech osobowości, a więc określonych wartości, przekonań, postaw i zasad postępowania”(Dydaktyka ogólna).

Style wychowania:

a) demokratyczny:

• dobra komunikacja między rodzicem a dzieckiem

• wzmaga kreatywność dziecka

• wsparcie rodziców

• wspólne poszukiwanie dróg rozwiązywania problemów

W rodzinie, w której dominuje ten styl, dziecko jest częścią życia rodzinnego. Bierze udział w dyskusjach i omówieniach spraw rodzinnych. Posiada swoje obowiązki, które przyjęło i zaakceptowało – nie były one narzucone a wspólnie przedyskutowane. Rodzice, którzy stosują ten styl wychowania na ogół nie stosują kar, zastępują je naturalnymi konsekwencjami oraz rozmowami i tłumaczeniem dlaczego pewnych rzeczy nie wolno robić. Stosują pochwały opisowe. W takiej rodzinie ważne jest szanowanie granic każdego jej członka zarówno rodziców jak i dzieci. Istotną cechą charakterystyczną rodzin ze stylem demokratycznym jest miłość i wzajemna życzliwość.

b) autokratyczny:

• stosowanie kar i nagród

• nakazy i zakazy

• słaba więź uczuciowa

• brak komunikacji

• niechętna współpraca

Rodziny, w których dominuje ten styl charakteryzują się wyraźnym dystansem w relacji rodzic – dziecko. Kontakty są dość formalne, sztywne, bardzo rzadko okazuje się tu ciepło, troskę i wsparcie. Rodzice mają duże wymagania w stosunku do dzieci i nie akceptują możliwości słabości czy gorszego dnia dziecka. Zasady są zasadami, nie uznaje się okoliczności łagodzących ani sprzeciwu. To również brak akceptacji dla pomyłek, błędów i słabości. Nie rozmawia się o uczuciach, a tzw. trudne uczucia są zakazane, nieakceptowane.

c) liberalny:

• dawanie dużej swobody

• wywieranie minimalnego wpływu na dziecko

• bierność

Jest odwrotnością stylu autokratycznego. W rodzinie, w której panuje liberalny styl wychowania, dzieci mają dużo swobody. Rodzice nie stawiają zbyt dużo granic, a gdy je stawiają nie są konsekwentni w ich przestrzeganiu. Rodzi to w dziecku brak poczucia bezpieczeństwa, ze względu na brak stałości w zasadach i normach rodzinnych. Rodzice stosujący ten styl interesują się tym co się dzieje u dziecka czasami, gdy mają akurat na to ochotę, w większości czasu jest brak kontroli, przyzwalanie na aspołeczne zachowania. Bardzo charakterystyczne dla stylu liberalnego jest pobłażliwość i uległość w stosunku do dziecka, co objawia się w spełnianiu wszelkich zachcianek dziecka, akceptowaniu jego agresywnych lub niegrzecznych zachowań. Czasami w takich rodzinach wydaje się, że to dziecko decyduje o wielu sprawach.

8.  SIEROCTWO SPOŁECZNE, EMOCJONALNE DZIECKA I ICH KOMPENSOWANIE.

Pojęcie sieroctwo ma szeroki zakres znaczeniowy. Wiąże się ze stanem pozbawienia dzieci trwale lub przejściowo szans na wychowanie we własnej rodzinie ze względu na brak odpowiednich warunków opiekuńczo-wychowawczych.
Głównym kryterium podziału sieroctwa są przyczyny wystąpienia tego zjawiska oraz jego skutki. Rozróżnia się dwa główne rodzaje:
— naturalne — ze względu na śmierć rodziców,
— społeczne — gdy rodzice dzieci nie chcą, nie mogą lub nie potrafią wypełniać swoich obowiązków rodzicielskich.
Ze względu na zakres zjawiska można wyróżnić następujące rodzaje sieroctwa:
— sieroctwo pełne — gdy żaden z rodziców nie sprawuje nad dzieckiem opieki,
— półsieroctwo — gdy tylko jedno z rodziców pełni opiekę nad dzieckiem,
— sieroctwo trwałe — gdy opuszczonym dzieckiem nie może zaopiekować się rodzina i zostaje ono umieszczone w domu dziecka,
— sieroctwo społeczne przejściowe — gdy dziecko zostało pozbawione opieki okresowo.
Sieroctwo społeczne: Uważa się, że zjawisko sieroctwa społecznego występuje dopiero wówczas, gdy dziecko jest opuszczone przez rodziców, a więc nie tylko zaniedbywane w bardzo wysokim stopniu, ale także wzajemne kontakty zostają przerwane lub osłabione (w takim stopniu, że przestają mieć one jakiekolwiek znaczenie w życiu dziecka).
Sieroctwo emocjonalne:
Wyraża się ono między innymi osłabieniem więzi uczuciowej między członkami rodziny, utratą poczucia przynależności oraz eliminowaniem sfery emocjonalnej na korzyść wartości materialnych. Na tym tle pojawia się niedostatek psychicznego kontaktu dzieci z rodzicami. Dlatego wzrasta liczba dzieci przeżywających dotkliwe osamotnienie wśród osób formalnie najbliższych. Nie chodzi więc tutaj o fizyczne porzucenie dziecka, lecz o brak więzi psychicznej 
Kompensacja
a) Niezbędna jest osieroconemu dziecku zarówno kompensacja psychiczna jak i opiekuńczo – wychowawcza.
     Sieroctwo społeczne jest podstawowym problemem opieki społecznej. Wokół niego koncentrują się głównie działania opiekuńcze. W szerokim znaczeniu opieka ta jest rozumiana jako działalność zmierzająca do zapewnienia dzieciom i młodzieży sprzyjających warunków rozwoju i wychowania. W związku z tym zasadnicza rola placówek opiekuńczo – wychowawczych polega na określeniu i zaspokojeniu potrzeb psychicznych dzieci.
 Podejmując opiekuńcze czynności kompensacyjne wobec osieroconego dziecka placówki starają się wyrównać zaniedbania, jakich doznało ono w swoim środowisku rodzinnym. Obejmują nimi zaniedbania zdrowotne, socjalizacyjne, moralne, zaburzenia występujące w sferze postaw i społecznego zachowania się dziecka, jego braki kulturowe i edukacyjne. Naczelnym celem jest stworzenie dziecku wartościowego środowiska opiekuńczo – wychowawczego, które będzie nastawione na wspomaganie jego rozwoju oraz kompensacje jego opóźnień i zaburzeń, a wtedy będzie szansa wyrównania skutków jego zaniedbań doznanych w rodzinie. Podstawową racją istnienia placówek opiekuńczo – wychowawczych jest dobro dzieci, które w nich przebywają. Dobro to powinno być realizowane dwupłaszczyznowo: poprzez zaspokojenie bieżących, aktualnych potrzeb dzieci oraz troszczenie się o jak najpełniejszy ich rozwój, o przygotowanie do samodzielnego życia. W codziennej rzeczywistości życia placówek obydwa te zadania przeplatają się, są one zresztą ściśle ze sobą zespolone we właściwy sposób o potrzeby dzieci, przygotowuje się je do samodzielnego zaspokajania ich w przyszłości.

b) Pogotowie opiekuńcze jest placówką opiekuńczo-wychowawczą o charakterze diagnostyczno-kwalifikacyjno-rozdzielczym, przeznaczoną dla dzieci w wieku od 3 do 18 lat z terenu danego województwa, wymagających zapewnienia opieki całkowitej lub odizolowania od dotychczasowego środowiska. Pogotowie opiekuńcze jest placówką interwencyjną, do której kieruje się dzieci na okres od kilku dni do kilku miesięcy, z możliwością przedłużenia czasu pobytu w przypadku trwania postępowania sądowego w sprawie uregulowania sytuacji prawnej dziecka, nie dłużej jednak niż o 3 miesiące. W przypadkach nagłych, wymagających natychmiastowego zapewnienia dziecku opieki, pogotowie opiekuńcze jest zobowiązane przyjąć każde dziecko bez skierowania czy też zgody rodziców lub opiekunów prawnych, a także zapewnić mu opiekę do czasu wyjaśnienia sytuacji. Pogotowie opiekuńcze przyjmuje również dzieci na wniosek policji, szkoły, przedstawiciela organizacji społecznej albo na wniosek innej osoby stwierdzającej porzucenie dziecka, zagrożenie jego życia lub zdrowia. Placówka ta — jako zakład opieki całkowitej — powinna spełniać wobec wychowanków takie same zadania jak rodzina. Podstawowym warunkiem efektywności zabiegów opiekuńczych i wychowawczych jest zapewnienie wychowankom poczucia bezpieczeństwa, udzielania pomocy w odreagowaniu negatywnych przeżyć i zaakceptowanie pobytu w placówce.
Główne zadania pogotowia opiekuńczego to:
— zapewnienie doraźnej i okresowej opieki oraz wychowania,
— zapewnienie warunków kształcenia,
— działanie na rzecz powrotu dziecka do własnej rodziny,
— organizowanie odpowiedniej działalności kompensacyjnej, terapeutycznej i resocjalizacyjnej,
— opracowanie diagnozy pedagogicznej, psychologicznej i lekarskiej oraz wskazań wychowawczych i dydaktycznych,
— kwalifikowanie wychowanków do rodzin zastępczych, adopcyjnych oraz do odpowiednich placówek opiekuńczo-wychowawczych.

Podstawowym kierunkiem pracy pogotowia opiekuńczego jest proces diagnostyczny. Organem odpowiedzialnym za jego prawidłową realizację jest zespół diagnostyczny. Do zadań tego zespołu, oprócz kwalifikowania dzieci z terenu województwa do różnych form opieki, należy prowadzenie całokształtu prac diagnostycznych i kwalifikacyjnych w swoim pogotowiu opiekuńczym, a więc:
— organizowanie procesu poznawania wychowanków,
— określanie kierunków działalności diagnostycznej i kompensacyjnej w placówce,
— prowadzenie dla poszczególnych wychowanków niezbędnych kompensacyjnych zajęć specjalistycznych,
— organizowanie specjalistycznych badań wychowanków,
— zbieranie i ocenianie materiału diagnostycznego,
— opracowanie diagnozy lekarskiej, psychologicznej i pedagogicznej oraz wskazań wychowawczo-dydaktycznych dotyczących dalszej pracy z dzieckiem,
— kwalifikacja oraz rozdział wychowanków do odpowiednich placówek opiekuńczo-wychowawczych i innych form opieki.
Podstawą procesu diagnostycznego jest gruntowne poznanie dziecka, jego sytuacji rodzinnej, prawnej, szkolnej, stanu zdrowia, osobowości czy poziomu umysłowego. Poznanie dziecka ma więc charakter kompleksowy, a badania prowadzone są w obszarze socjologicznym, lekarskim, psychologicznym i pedagogicznym. Orzeczenie, na podstawie treści zamieszczonych w arkuszu obserwacyjno-kwalifikacyjnym, sporządza psycholog. Oprócz procesu diagnostycznego w pogotowiu opiekuńczym zasadnicze znaczenie ma proces kwalifikacyjno-rozdzielczy. Polega on na doborze dla każdego wychowanka najwłaściwszej formy opieki i skierowaniu dziecka do wybranej instytucji. Nadrzędnym celem kwalifikacji jest zapewnienie wychowankom trwałej stabilizacji życiowej i znalezienie optymalnych warunków do ich dalszego rozwoju. W pierwszej kolejności rozpatrywana jest możliwość powrotu dziecka do rodziny

*Dom dziecka
Dzieci i młodzież pozbawiona trwale bądź okresowo opieki własnej rodziny może naleźć ją w domu dziecka. W placówce tej przebywają wychowankowie w wieku od 3 do 18 lat, a w przypadku kontynuowania nauki do ukończenia 24 lat. Do domu dziecka podopieczni są przyjmowani najczęściej na podstawie orzeczenia zespołu diagnostyczno-kwalifikacyjno-rozdzielczego pogotowia opiekuńczego.
Dom dziecka spełnia podstawowe zadania rodziny w zakresie opieki i wychowania, zapewniając wychowankom sprzyjające warunki prawidłowego i wszechstronnego rozwoju. Zadania domu dziecka dotyczą szczególnie:
— rozwoju osobowości wychowanków,
— ochrony zdrowia,
— przygotowania do samodzielnego życia.

*Dom małego dziecka
Placówką bliźniaczą do domu dziecka jest dom małego dziecka, do którego trafiają dzieci do 3 roku życia, którym rodzice lub opiekunowie nie mogą zapewnić warunków do prawidłowego rozwoju. Do domu małego dziecka może być także przyjęta karmiąca matka z dzieckiem lub kobieta od 7 miesiącu ciąży

*Rodziny zaprzyjaźnione
Istotną rolę w procesie wychowania dzieci i młodzieży w domu dziecka oraz domu małego dziecka odgrywają rodziny zaprzyjaźnione .Członkowie takich rodzin nie są spokrewnieni z dziećmi, z którymi nawiązują kontakt. Działają na zasadzie wolontariatu, wspierając proces wychowawczy dzieci i młodzieży w zakresie życia rodzinnego. Rodziny zaprzyjaźnione dbają o jak najlepszy rozwój świadomości wychowanków w zakresie prawidłowego modelu rodziny, którego nie miały okazji poznać bądź obserwowały wzorzec nieodpowiedni do naśladowania. Rodziny zaprzyjaźnione starają się jak najczęściej kontaktować z dzieckiem, zapraszają je do swojego domu na święta, ferie, weekendy, interesują się postępami w nauce, a w miarę swoich możliwości finansowych dbają o zakup nowej odzieży, obuwia, pomocy dydaktycznych itp.

*Rodzina zastępcza
Jedną z form rodzinnej opieki nad dzieckiem całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki jest rodzina zastępcza. Polskie ustawodawstwo przewidziało ją w przepisach jako alternatywę dla domów dziecka. Dziecko przebywające w rodzinie zastępczej otrzymuje szansę na prawidłowy rozwój psychiczny, intelektualny i społeczny. Rodzina zastępcza jest ustanowiona na pewien czas, w zależności od przyczyn, które doprowadziły do umieszczenia dziecka poza rodziną bądź bezterminowo — aż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości i usamodzielnienia się. Rodzinę zastępczą mogą stanowić nie tylko małżonkowie, lecz również osoba samotna.
Zgodnie z Ustawą o pomocy społecznej funkcjonują następujące typy rodzin zastępczych:
— rodziny spokrewnione z dzieckiem,
— rodziny niespokrewnione z dzieckiem,
— niespokrewnione z dzieckiem zawodowe rodziny zastępcze, a wśród nich:
• niespokrewnione z dzieckiem zawodowe wielodzietne rodziny zastępcze (dla maksimum sześciorga dzieci),
• niespokrewnione z dzieckiem zawodowe specjalistyczne rodziny zastępcze (dla dzieci niedostosowanych społecznie lub z problemami zdrowotnymi, wymagających szczególnej opieki i pielęgnacji),
• niespokrewnione z dzieckiem zawodowe rodziny zastępcze o charakterze pogotowia rodzinnego (rodzina przyjmuje do swojego domu nie więcej niż troje dzieci znajdujących się w sytuacji kryzysowej na pobyt okresowy, nie dłuższy jednak niż do 12 miesięcy).

Inny podział obejmuje rodziny zastępcze:
— terapeutyczne — podejmujące się opieki nad dzieckiem wymagającym opieki, ze względu na stan zdrowia, dzieckiem szczególnej troski oraz stosowania stałych, specjalistycznych zabiegów leczniczych i wychowawczych;
— resocjalizacyjne — najrzadziej występujące w Polsce; rodziny te wychowują dzieci, które nie wkroczyły jeszcze na drogę przestępstwa, ale ich postępowanie ujawnia daleko posuniętą demoralizację i społeczne niedostosowanie bądź też dzieci zagrożone demoralizacją;
— preadopcyjne — przyjmujące dziecko na pewien czas (określony lub nie), zwany okresem przystosowawczym, gdyż chcą je adoptować w przyszłości; pobyt w takiej rodzinie pozwala na zebranie informacji o przysposabiających oraz ustalenie prognozy rozwojowej dziecka; takie postępowanie ma szczególne znaczenie w przypadku dzieci starszych lub chorych; umieszczenie dziecka w preadopcyjnej rodzinie zastępczej jest traktowane jako umieszczenie w zwykłej rodzinie zastępczej.

*Rodzinne domy dziecka
to placówki opiekuńczo-wychowawcze zaliczane do rodzinnych form opieki nad dzieckiem osieroconym. Można zatem powiedzieć, że rodzinne domy dziecka, podobnie jak rodziny adopcyjne czy rodziny zastępcze, są jedną z form powołaną w miejsce rodziny naturalnej, która na skutek różnych przyczyn nie jest w stanie zapewnić właściwych warunków dla rozwoju dziecka. Rodzinne domy dziecka funkcjonują na wzór rodziny wielodzietnej. Kierowane są do nich dzieci w różnym wieku, zwłaszcza rodzeństwa, dzieci starsze, dla których trudno jest znaleźć rodzinę adopcyjną lub zastępczą. W rodzinnym domu dziecka może przebywać od 4 do 8 dzieci. Liczba ta może się zwiększyć, w uzasadnionych przypadkach, maksymalnie do 12 dzieci. Rodzinne domy dziecka prowadzone są zwykle przez małżeństwa odpowiednio przygotowane do pełnienia tej funkcji. Jeden z małżonków obejmuje stanowisko dyrektora, którego zadaniem jest zapewnienie całkowitej, całodobowej opieki i wychowania dzieciom znajdującym się pod jego opieką. Dyrektor, oprócz pełnienia funkcji administracyjnej, jest jednocześnie wychowawcą

*Adopcja
(łac. adoptio — usynowienie) jest to przysposobienie prawne cudzego dziecka oraz uznanie go za własne. Zadaniem adopcji jest związanie na całe życie dziecka z nową rodziną. Zarówno nowi rodzice wobec dziecka, jak i dziecko wobec rodziców, nabywają prawa i obowiązki takie, jak w naturalnej rodzinie. Oprócz więzi formalno-prawnej w nowej rodzinie powinna występować więź uczuciowa i duchowa.
W obecnym stanie prawnym istnieją trzy rodzaje adopcji: niepełna, pełna i całkowita.

9.  POJĘCIE PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ JEJ CELE I ZAŁOŻENIA.

Według Heleny Radlińskiej pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią kultury ) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału.

Pedagogika społeczna ma za zadanie: zbierać wiedzę o całej rzeczywistości wychowawczej; analizować przebieg procesów wychowawczych; obserwować zjawiska wychowawcze i opisywać je; wysuwać wnioski płynące z obserwacji; wykrywać i wyjaśniać związki i zależności jakie zachodzą między zjawiskami wychowawczymi; oceniać pozytywny i negatywny wpływ wszystkich elementów składowych procesu wychowania na rozwój osobowości wychowanka; opracowanie celów, zasad, metod i form pracy pedagogiki społecznej.

Przedmiot badań dla pedagogiki społecznej stanowi człowiek wraz z całym jego otoczeniem, wraz ze społecznymi uwarunkowaniami, ale także proces wychowania, zmiany jakie dokonują się w wychowanku pod wpływem wychowania, proces rozwoju i kształtowania się jego osobowości.

Głównym celem pedagogiki społecznej jest badanie i rozwiązanie problemu. Proces badawczy charakteryzuje się następującą cykliczną strukturą: określenie celów – plan działania – działanie – doświadczenia – modyfikacja celów i przedsięwzięć – działania etc.

Zakres zadań pedagogiki społecznej wg H. Radlińskiej.

1. TEORIA PRACY SPOŁECZNEJ- zajmuje się rozpoznawaniem warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki, pomocy, zabezpieczenia oraz poszukiwania sposobów odnajdywania sił ludzkich i organizowania ich do przezwyciężania, do zmiany niekorzystnych uwarunkowań środowiskowych na korzystne dla rozwoju jednostek i grup społecznych.

2. TEORIA OŚWIATY DOROSŁYCH- obejmuje zagadnienia kształcenia i dokształcania dorosłych, organizacji wczasów , wspomagania kompetencji jednostek i grup niezbędnych do wypełniania różnorodnych zadań.

3. HISTORIA PRACY SPOŁECZNEJ I OŚWIATOWEJ- poszukuje czynników ewolucji urządzeń i instytucji społecznych, ich powiązań, trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych i samorzutnych oddziaływań wychowawczych.

Według Radlińskiej, w związku z występowaniem nowych problemów dziedziny te bądź rozszerzają się, bądź emancypują się jako samodzielne obszary badań (obecnie odnosi się to m.in. do historii wychowania i andragogiki).

H. Radlińska, Pedagogika społeczna, Wrocław 1961

10. RODZAJE I POZIOMY PROFILAKTYKI. POJĘCIE PSYCHOPROFILAKTYKI. – E. POUZ

11.  METODY EDUKACYJNE SKONCENTROWANE NA UCZUCIACH – K.A. SOWINSKA

12. NIEPOWODZENIA SZKOLNE: ISTOTA I RODZAJE NIEPOWODZEŃ, PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ, WYBRANE FORMY POMOCY UCZNIOM W NAUCE.

Są to wyraźne rozbieżności między wymaganiami dydaktycznymi i wychowawczymi szkoły, a zachowaniem ucznia oraz uzyskiwanym przez niego wynikami.

RODZAJE NIPOWODZEŃ

Niepowodzenia w pracy dydaktycznej mogą mieć charakter ukryty bądź jawny:

• Niepowodzenia ukryte występują, gdy nauczyciel nie dostrzega mniejszych lub większych braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów, mimo że braki tego rodzaju istnieją. Ukryte niepowodzenia powodują trudności i zahamowania w nauce.

• Niepowodzenia jawne powstają zazwyczaj z niepowodzeń ukrytych. Występują one wówczas, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w opanowaniu przez ucznia materiale i w rezultacie ocenia jego wyniki pracy jako niezadowalające.

• Niepowodzenia ukrywane występują, gdy nauczyciel ukrywa braki w wiadomościach i umiejętnościach uczniów przed dyrekcją szkoły, władzami oświatowymi, instytucjami kontrolujacymi poziom nauczania, rodzicami uczniów, a nawet przed samym uczniami w obawie przed negatywną oceną swojej pracy i grożącymi mu konsekwencjami (zamknięcie drogi awansu zawodowego, utrata pracy czy prawa do wykonywania zawodu nauczyciela).

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH

• obniżona sprawność intelektualna

• zaburzenia wzroku, słuchu i mowy

• zaburzenia mowy

• trudna sytuacja rodzinna

• słaba kondycja fizyczna i psychiczna

• wrażliwość na warunki pogodowe

• zaburzenia koncentracji

• brak pełnej dojrzałości szkolnej

• brak wiary we własne możliwości 

• słaba samoocena

• nadpobudliwość

• wysoka wrażliwość

• zamknięcie w sobie

• zaniedbania pedagogiczne

1. PRZYCZYNY SPOŁECZNO – EKONOMICZNE.

Badania przeprowadzone pod kierunkiem Heleny Radlińskiej (1937) wykazywały, że przyczyną niepowodzeń uczniów były ciężkie warunki życiowe dzieci pochodzących z rodzin biednych. Trudne warunki materialne były przyczyną chorób, braku odzieży, obuwia co uniemożliwiało regularne uczęszczanie do szkoły.Ponadto dzieci te były pozbawione należytej opieki ze strony rodziców. Były pozbawione dzieciństwa,gdyż już od najmłodszych lat przeciążano je pracą domową i zarobkową. Niski poziom kulturalny rodziców oraz ich niechętny stosunek do szkoły były niejednokrotnie tych dzieci w nauce szkolnej.

B) PRZYCZYNY BIOPSYCHICZNE.

Wpływ inteligencji na losy szkolne wykazała Maria Grzywak-Kolczyńska. Jednym z podstawowych źródeł niepowodzeń szkolnych są zdaniem autorki różnice między uzdolnieniami i zamiłowaniami poszczególnych uczniów w tym samym wieku. Różnice te utrudniają szkole wykorzystaniu możliwości intelektualnych dzieci bardzo zdolnych,stanowiąc zarazem przeszkodę w pracy z dziećmi mało zdolnymi. Poziom pracy dydaktyczno - wychowawczej, obliczony w zasadzie na ucznia o tzw. przeciętnych zdolnościach, jest dla jednych zbyt niski, a dla drugich za wysoki. W związku z tym powstają konflikty między dzieckiem i szkołą,co prowadzi do zaburzeń w zachowaniu dzieci np. : kłamią, wagarują, stają się aroganccy. Zaburzenia w zachowaniu dziecka powoduje przy tym nie tyle brak zdolności, co raczej niepowodzenie szkolne.

3. PRZYCZYNY DYDAKTYCZNE.

Jedną z podstawowych przyczyn dydaktycznych zjawiska niepowodzeń szkolnych jest „sztywny, umiformistyczny system nauczania”.¹ System ten utrudnia indywidualizowanie pracy dydaktyczno - wychowawczej. W wielu przypadkach uniemożliwia łączenie nauki szkolnej z życiem i społecznie uwarunkowanymi potrzebami dzieci,skazując na niepowodzenie uczniów najsłabszych,a najlepszym nie stwarza warunków umożliwiających ich pełny rozwój.

Formy pomocy uczniom w nauce

 ŚRODKI ZARADCZE: 

profilaktyka pedagogiczna, 

diagnoza pedagogiczna,

 terapia pedagogiczna.

13. KLASA SZKOLNA JAKO GRUPA SPOŁECZNA I JAKO PRZESTRZEŃ EDUKACYJNA. STYLE KIEROWANIA KLASĄ.

klasa- zespół losowo dobranej zbiorowości równolatków- zespół uczniów mających własne problemy, realizujących wyznaczone zadania, wchodzących w relacje koleżeńskie.

Na pojecie klasy szkolnej składają się: czynniki materialne (umeblowanie, oświetlenie itp. ..) i czynniki osobowe (uczniowie i nauczyciel), czynniki prawne (przepisy, liczebność, wiek itd.).Klasę szkolną definiuje się najczęściej jako „formalnie zorganizowaną grupę społeczną, złożoną z uczniów reprezentujących podobny poziom umysłowy i stopień rozwoju fizycznego, jak również przejawiających podobne potrzeby i zainteresowania. W klasie dziecko uczy się zasad społecznego współżycia pod kierunkiem nauczyciela. Klasa szkolna to inaczej także grupa społeczna, utworzona w sposób instytucjonalny o dwoistej strukturze społecznej (formalnej i nieformalnej). Nie jest to grupa wyizolowana, a stanowi ona jedno z ogniw w strukturze szkoły

cechy klasy R.I Arends

-wielowymiarowość- zaplanowanie i zgranie czynności

jednoczesność- podzielność uwagi nauczyciela na sprawy, które dzieją się równocześnie

- gwałtowność- niekiedy brak możliwości aby wszystko skontrolować

-nieprzewidywalność- nauczyciel nie zawsze jest w stanie przwidzieć rozwój wypadków i ich konsekwencje w klasie

jawność- miejsce publiczne, świadkami są nauczyciele i inni uczniowie

-przeszłość- zasób wspólnych doświadczeń uczniowskich i nauczycielskich

procesy klasy:

oczekiwania- to w jaki sposób uczniowie postrzegają siebie samych i swoją klasę( klimat, atmosfera)

przywództwo- sposób w jaki władza i wpływy jednostek nimi obdarzonych regulują interakcje wewnątrz grupy

atrakcyjność- wyposażenie klasy, wygląd klasy

normy- wewnętrzne mechanizmy regulujące życie klasy wskazujące granice zachowań aprobowanych i nie aprobowanych przez grupę

porozumiewanie się- sposoby komunikowania się

spójność- inytegracja poszczególnych jednostek z klasą jako całością, dbałością o jej wizerunek

czynniki różnicujące klasy:

a)wielkość

b) wiek

c) poziom

d) struktura

- charakter rozproszony- brak wyodrębnionycjh grup, brak gwiazdy, kozła ofiarnego itp

- charakter centralny- klasa zróżnicowana, widoczne kto jest bardziej lubiany, kto mniej

klimat klasy szkolnej= cechy i procesy+ struktura+ osobowość nauczyciela

czynniki decydujące o klimacie

koloryt interakcji- sposób w jaki nauczyciel zwraca się do uczniów, czy darzy ich zainteresowaniem, uwzględnia potrzeby, dostrzega indywidualność

rozkład władzy w klasie- styl kierowania uczniami, sposób rozwiązywania problemów i podejmowanie decyzji przez nauczyciela

TYPY KLIMATÓW:

1) klimat bezosobowego profesjonalizmu- nauczyciel występuje jako reprezentant pewnych uniwersalnych wartości:obiektywizm, systematyczność, skrupulatność. Stawiając uczniom wymagania jakich sami nie postawiliby wobec siebie.

autokratycznie(życzliwa) nauczyciel podejmując decyzje działa na korzyść uczniów, wyjaśnia dlaczego podjęte decyzje są konieczne, wspiera uczniów.

autokratycznie(wroga)dystans wobec uczniów, swoboda działania nauczyciela, zapewnienie ładu poprzez narzucanie decyzji, którym nie towarzyszy argumentacja

stosunki między nauczycielem a uczniem oparte są o standardy merytoryczne, wyróżnia on uczniów zainteresowanych nauką, osiągających dobre rezultaty, mniej zaangażowanych uczniów traktuje chłodno.

podstawa pozytywne wyróżnianie się

2) klimat interpersonalnej zgody- dbałość nauczyciela o bieżące samopoczucie uczniów. Propozycje zamist żądania. Poza osiągnięciami uczniów interesuje go ich rozwój społeczny. Nad celami dydaktycznymi górują wychowawcze. Nauczyciel wspólnie z uczniami podejmuje decyzje, nie narzuca ich, ale posługuje się osobistym wpływem, odwołując się do wcześniejszych ustaleń, reguł. Tolerancyjny, buduje klase jako spójną, prawidłowo komunikującą się grupę uczniów. Uczeń wie, że jeśli będzie współpracował z nauczycielem i całym zespołem nie spotka go nic złego. Każdy ma zalety i może osiągać swój prywatny sukses.

3) klimat instytucjonalnego porządku- opiera się na przekonaniu nauczyciela, że najważniejsze w szkole nie jest ani samopoczucie uczniów ni uch przyszłość, ale dobro instytucji jaką jest szkoła. Wysoko ceni porządek, niezmienność i powtarzalność. Odczuwając przy tym dużą potrzebę szacunku wobec własnej osoby. Nie czuje się osobiście zaangażowany w proces nauczania i wychowywania uczniów, ani też odpowiedzialny za ich efekty. Z równowagi wyprowadza go nie przestrzeganie dyscypliny i codziennej rutyny. Pilnuje uczniowskiej frekwencji i wyników w nauce. Uczniom chodzi o bezkarne i sprawne omijanie zakazów, nakazów nauczyciela. Uczeń doswiadcza tu warunkowej nieżyczliwości, czuje się w miarę dobrze póki swym zachowaniem nie zwróci uwagi nauczyciela- wrogość.

Podstawowa zasada- pod żadnym pozorem się nie wychylaj.

socjometria- proces poznawania uczniów

techniki

plebiscyt popularnośći- pozwala zorientować się nauczycielowi jaie pozycje zajmują uczniowie w klasie i na ile zespół jest spójny.

3 odmienne sfery aktywności( nauka, zabawa, aktywność pozaszkolna)

z kim chciałbyś się uczyć do klasówki?

kogo zaprosiłbyś na imprezę?

komu możesz się wyżalić?

socjogram- wyniki

I ogólna liczba wyborów

II kolejność

III kierunek wzjamny

Wyróżnić można 3 podstawowe style wychowania( kierowania klasą) {takie jakie style, taki klimat ;) }

             

- autorytarny – dominacja wychowawcy, podporządkowanie wychowanka, wychowanie zazwyczaj jednoznaczne i rygorystyczne (dominują metody bezpośrednie: nagrody, kary)

- partnerski – liberalny, samodzielne kształtowanie sytuacji wychowawczych, pozostawiona swoboda i niezależność dziecku, interwencja w sytuacjach kryzysowych, wychowanie poprzez życiowe sytuacje,

-  demokratyczny – wychowanek współuczestniczy w procesie wychowania, wychowawca uczestniczy w życiu wychowanka.

Relacja wychowawcy z klasą powinna być:

•  otwarta i obustronna – wszyscy swobodnie komunikują się i słuchają nawzajem;
•  szczera – każdy ma prawo powiedzieć, co myśli (bez naruszania godności innych), relacja pozbawiona jest manipulacji i gier psychologicznych;

•  aktywna – wychowawca inicjuje wspólne działania, a klasa chętnie je podejmuje;
•  konstruktywna – podejmowane przez wychowawcę działania mają na celu wspieranie podopiecznych w rozwoju osobistym, społecznym i edukacyjnym;
•  dynamiczna – ewoluuje w pożądanym kierunku.

14. KSZTAŁCENIE, NAUCZANIE, UCZENIE SIĘ – ZAKRESY ZNACZENIOWE I WSPÓŁCZESNE TEORIE

Uczenie się jest to proces, w którym na drodze poznania, do- świadczenia i ćwiczenia powstają nowe struktury wiedzy, umiejętności, nawyki i postawy, czyli dokonuje się pewna zmiana.

Nauczanie jest to kierowanie procesem, w którym na drodze poznania, doświadczenia i ćwiczenia powstają nowe struktury wiedzy, umiejętności, nawyki i postawy, czyli dokonuje się pewna zmiana.

Nauczanie jest kierowaniem procesem uczenia się. Biorąc pod uwagę to, czym jest uczenie się, możemy rozwinąć definicję nauczania i określić je następująco: Nauczanie i uczenie się to procesy wzajemnie powiązane, którym towarzyszy proces wychowania, a całość określana jest mianem kształcenia

Kształcenie, będące centralną kategorią badań w dydaktyce, można zatem określić jako wzajemnie powiązane procesy uczenia się i nauczania wraz z towarzyszącym im wychowaniem . Według Wincentego Okonia współczesna teoria kształcenia coraz bardziej oddala się od stanowiska głoszącego, że kształcenie to jedynie rozwój intelektualnej strony osobowości. Sam Okoń skłania się raczej ku temu, by traktować je jako rozwój całości osobowości. Związek uczenia się i nauczania z wychowaniem jest więc nieodzowny.

WSPÓŁCZESNE TEORIE

1. Uczenie się przez warunkowanie - Behawioryści definiują uczenie się jako zmianę zachowań w wyniku doświadczeń. Postulują, aby w dydaktyce skoncentrować się na zachowaniu ucznia i takim organizowaniu środowiska kształcenia, by wystąpiły zachowania pożądane. Postulują wzmacnianie i osłabianie określonych zachowań przez stosowanie nagród i kar oraz ścisłą kontrolę osiągnięć (rozumianych jako dające się zaobserwować zachowania) uczniów. Uczenie się przez warunkowanie klasyczne, opracowane przez rosyjskiego fizjologa Iwana Pawłowa, polega na łączeniu bodźca bezwarunkowego z neutralnym. Bodziec neutralny staje się bodźcem warunkowym — powoduje wystąpienie warunkowej reakcji. E. L. Thorndike pokazał, że zachowanie jest regulowane przez jego konsekwencje. Zapoczątkował w ten sposób badania nad warunkowaniem instrumentalnym. Na podstawie obserwacji poczynionych na kotach stwierdził, że uczenie się odbywa się często za pomocą metody prób i błędów, przy czym pozytywne (przyjemne) konsekwencje zachowań prowadzą do zwiększania ich częstotliwości, a nieprzyjemne — do jej zmniejszania. Pracami Thorndike’a zainteresował się Burrhus Frederic Skinner, który na bazie opisanych przez Thorndike’a instrumentalnych sposobów zachowania i ich konsekwencji zbudował model uczenia się nazwany warunkowaniem sprawczym. Skinner rozwinął myśl, że zachowanie zmienia się pod wpływem konsekwencji, jakie wywo- łuje. Wyróżnia on wzmocnienia pozytywne (jeżeli wywołują pożądane zachowania) oraz wzmocnienia negatywne (jeżeli prowadzą do unikania negatywnych konsekwencji). Ponadto wprowadza element, którego nie było u Thorndike’a, a mianowicie bodziec różnicujący, który wskazuje, że po określonej formie zachowań z dużym prawdopodobieństwem wystąpi pozytywne wzmocnienie

2. Uczenie się poprzez akt uzyskania wglądu - Jeden z pierwszych psychologów Gestalt, Wolfgang Köhler, zaprojektował eksperyment, podczas którego znajdujący się w klatce szympans usiłował zdobyć banana umieszczonego poza nią. Zwierzę bezskutecznie manipulowało przedmiotami, aby w końcu nagle połączyć odpowiednie elementy i znaleźć sposób rozwiązania problemu. Na podstawie tego eksperymentu oraz innych Köhler wysnuł wniosek, że uczenie się następuje poprzez akt uzyskania wglądu, rozumiany jako nagłe dokonanie połączenia między elementami wiedzy, które skutkuje uświadomieniem sobie rozwiązania problemu. Köhler i inni zwolennicy teorii Gestalt, tacy jak Max Wertheimem czy Kurt Koffka, odrzucili behawioralny sposób pojmowania człowieka, tj. postrzeganie go jako maszyny odpowiadającej reakcją na określone bodźce. Według nich ludzie percypują rzeczywistość jako pewną całość czy też konfigurację elementów, ponieważ nadają jej/im znaczenie. Jeżeli rozwiązanie problemu jest dla osoby uczącej się istotne, wzrasta jej aktywność fizyczna i umysłowa, jest zaangażowana i szczególnie wyczulona na otoczenie

3. Uczenie się jako konstruowanie wiedzy - Szwajcarski psycholog Jean Piaget założył istnienie struktur poznawczych, które to umożliwiają. Poznawczo-rozwojowa teoria Piageta zakłada, że człowiek osobiście konstruuje swoją wiedzę za pomocą procesów asymilacji i akomodacji, a przebieg tych procesów jest uzależniony od etapu rozwoju, na którym aktualnie się znajduje. Wyróżnił on następujące stadia rozwoju poznawczego człowieka:

   1. fazę sensomotoryczną,

   2. fazę przedoperacyjną,

   3. fazę operacji konkretnych,

   4. fazę operacji formalnych.

Teoria Piageta zakłada aktywność jednostki w konstruowaniu wiedzy, rozumianą jako dokonywanie przekształceń (przestawianie, rozdzielanie, łączenie), począwszy od działań sensomotorycznych aż do operacji intelektualnych, które stanowią działania uwewnętrznione. Tak tworząca się wiedza nie pozostaje w umyśle w formie niepołączonych ze sobą elementów, ale przybiera postać zorganizowaną — tworzy pewną sieć, strukturę poznawczą. Znacznie radykalniej na temat wpływu środowiska społeczno-kulturowego na procesy uczenia się wypowiadał się rosyjski psycholog Lew Wygotski. Podczas gdy Piaget widział dziecko jako osobę samodzielnie konstruującą swoją wiedzę, L. Wygotski prezentował przekonanie, że poznawczy rozwój człowieka jest uzależniony od kultury, w której dorasta. Według Wygotskiego ogromne znaczenie dla rozwoju ma wsparcie społeczne i koncentrowanie się na strefie najbliższego rozwoju. Według niego udzielane dziecku wskazówki sprzyjają rozwojowi sfery poznawczej i bynajmniej nie zakłócają jego przebiegu. „Nauczanie jest tylko wtedy efektywne, gdy wyprzedza rozwój, który wówczas ożywia się i pobudza do życia szereg funkcji dopiero dojrzewających, a leżących w strefie najbliższego rozwoju” Pomoc udzielana przez innych jest porównywana do wznoszenia rusztowań, które to pojęcie utworzył Jerome Bruner. Rusztowanie w budownictwie pełni funkcję narzędzia, które dostarcza oparcia, poszerza zakres pracy robotnika, jest mu pomocne w wykonywaniu zadań, które w przeciwnym razie byłyby niewykonalne. Jest stawiane tylko w razie potrzeby. Najistotniejszą cechą rusztowania jest to, że jest ono wznoszone w trakcie budowy i rozbierane przed jej zakończeniem. Powyższe cechy można porównać do czynników istotnych dla procesu kształcenia. Na początku pracy dydaktycznej nad danym zagadnieniem nauczyciel zapewnia uczniowi swoiste rusztowanie w postaci swojego wsparcia. W trakcie procesu kształcenia, zależnie od postępów ucznia osiąganych w nauce, stopniowo redukuje zakres lub zmienia rodzaj udzielanej pomocy. Oferując wsparcie, nauczyciel musi znać aktualny poziom rozwoju dziecka, ponieważ przekazywanie informacji znacznie wykraczających poza jego aktualne możliwości byłoby nieefektywne. Wygotski zdawał sobie sprawę również z tego, że w społecznym przyswajaniu wiedzy ważny czynnik stanowi naśladownictwo.

1. Pojęcie naśladownictwa stało się podstawą teorii społecznego uczenia się sformułowanej przez Alberta Bandurę. Mechanizm naśladownictwa został przez niego nazwany modelowaniem. Stworzona przez Bandurę teoria uczenia się ma swoje korzenie w behawioryzmie, jednak w trakcie swojej aktywności badawczej Bandura znacznie się od niego oddalił. Podstawowy eksperyment, który doprowadził go do sformułowania teorii społecznego uczenia się, dotyczył roli uczenia się w wywoływaniu agresji. Społeczno-poznawcza teoria uczenia się, wywodząca się z teorii Piageta oraz z poglądów na uczenie się reprezentowanych przez Deweya, Wygotskiego czy Bandurę zakłada, że zmiana poznawcza jest w równym stopniu procesem społecznym i indywidualnym (Philips, Soltis, 2003). Uczeń z pomocą innych osób konstruuje umysłową mapę danego zagadnienia i tworzy strukturę poznawczą reprezentacji wewnętrznej. Punktem wyjścia społeczno-poznawczej teorii uczenia się czy teorii konstruktywizmu społecznego jest aktywny uczeń, który działając w określonym środowisko społeczno-kulturowym, opierając się na swojej wiedzy, przetwarza nowe informacje na swój własny sposób. Społeczno-poznawcza teoria uczenia się zajmuje się takimi zagadnieniami jak:

   • sposoby przetwarzania informacji przez człowieka w tym strategie rozwiązywania problemów;

   • reprezentacje pojęć;

   • rodzaje wiedzy;

   • pamięć;

   • warunki skutecznego uczenia się;

   • wiedza o własnych procesach poznawczych;

   • motywacja do uczenia się;

   • struktury społeczno-dydaktyczne: zadania, celu, nagród czy uczestnictwa

2. Uczenie się całościowe – jest to humanistyczny pogląd na uczenie się. Dla tego poglądu istotne są:

   • świadomość własnego „ja”,

   • samorealizacja,

   • oddziaływanie na otoczenie.

Uczenie się ma charakter całościowy obejmuje procesy poznawcze, emocje i aktywność ruchową. Proces dydaktyczny czerpie z doświadczeń życiowych, odkryć, badań i eksperymentów. W perspektywie humanistycznej kształcenie oznacza uczenie się dziecka wspierane przez działania nauczyciela. Nauczyciel pełni tutaj rolę doradcy, a uczeń odpowiada za decyzyjność, czynności planowania i kontrolowania procesu kształcenia, przejmując tym samym odpowiedzialność za własne uczenie się. Akcent położony jest na indywidualności ucznia, jego samoświadomości i poczuciu własnej wartości. Humanistyczny model uczenia się wywodzi się z orientacji psychologicznej podejmującej kwestię ludzkich możliwości. Kluczowym pojęciem jest tutaj samorealizacja (self-actualization), która według Abrahama Maslowa stanowi najwyższy i najważniejszy poziom w piramidzie hierarchii potrzeb i jest utożsamiana z twórczością. Według Carla Rogersa tendencja do samorealizacji jest jedynym motywem działania człowieka i oznacza jego dążenie do rozwijania własnych zdolności i możliwości.