Uwagi wstępne

Wszystko wzięło się od socjologów – zainteresowanie zagadnieniami rozwoju rodziny. Porównywano to do systemów społecznych zwierząt. Jednakże żaden z nich nie może się równać z systemami homo sapiens, np. małżeństwo to połączenie 2 rodzin, które wzajemnie na siebie oddziałują i tworzą rozległe sieci podsystemów; żaden inny gatunek nie nawiązuje relacji z teściami .

 

Rodzina jako system rozwija się, zmienia przy równoczesnej tendencji do zachowania równowagi. To dążenie do homeostazy służy do utrzymania własnej tożsamości. Przejście do każdej kolejnej fazy cyklu następuje, gdy wszystkie zadania poprzedniej fazy zostały wykonane.

 

Neugarten opisuje cykl życia w 3 wymiarach:

1. Czas historyczny – era, w której żyjemy

2. Czas chronologiczny – upływ naszego życia

3. Czas społeczny – wyznaczony przez główne wydarzenia życiowe (małżeństwo, macierzyństwo etc.)

 

Na ogół pełne rodziny przechodzą te same fazy rozwoju, ale każda ma niepowtarzalny rytm. Zależy to między innymi od wzajemnych relacji, wsparcia, sił odśrodkowych i dośrodkowych, doświadczeń wspólnych i indywidualnych.

 

Duvall (To, co w zeszłym semestrze na rozwojówce) wyróżnia podział cyklu życia rodzinnego na:

I. Para małżeńska (bez dzieci) – ok. 2 lata.

II. Para z małym dzieckiem – od urodzenia do 30 m.ż. pierwszego dziecka.

III. Rodzina z dzieckiem(-mi) w okresie przedszkolnym – między 30 m.ż. a 6 r.ż. pierwszego dziecka

IV. Rodzina z dzieckiem(-mi) w okresie szkolnym – najstarsze dziecko między 6 a 13 r.ż.

V. Rodzina z nastolatkiem – między 13 a 21r.ż. pierwszego dziecka

VI. Rodzina z dziećmi opuszczającymi dom – od pierwszego do ostatniego dziecka opuszczającego dom.

VII. Rodzice w wieku średnim – puste gniazdo, przejście na emeryturę, wycofanie się z aktywności

VIII. Starzenie się członków rodziny – odejście, śmierć obu małżonków.

 

Haley Wyróżnia 6 faz cyklu życia rodzinnego:

1. Narzeczeństwo („randkowanie”)

– uczenie się kontaktu partnerskiego. Pierwszy taki kontakt powinien nastąpić do ok. 20 roku życia (jeśli nie – odseparowanie od rówieśników).

- oddzielenie od rodziny (może być kłopotliwe). Nawet jeśli, to częścią procesu decyzyjnego stają się dwie pary rodziców.

 

2. Wczesny okres małżeństwa

- Ceremonia ślubna to ważny rytuał, także dlatego, że rozdziale poszczególne okresy życia. W związkach, w których przed ślubem były problemy, ceremonia nie poprawia relacji.

- niektóre związki są z góry skazane na problemy z powodu celu, dla którego małżeństwo powstało (ucieczka od rodziców, ciąża)

- Małżeństwo może prowadzić do rozczarowań, np. małżonkowie przestają ukrywać swoje prawdziwe uczucia, pokazują swoje „prawdziwe ja”. Również oczekiwane rozpoczęcie życia seksualnego (powstrzymywanego do chwili ślubu) powoduje czasem rozczarowanie i stres.

- Para musi wypracować radzenia sobie z zaistniałymi konfliktami.

- W pierwszej fazie małżeństwa para unika trudnych tematów (szczególni wzajemnej krytyki), obawa przed zranieniem partnera. W większości przypadków prowadzi to do błędnego koła, ponieważ trudne tematy nawarstwiają się.

- Para musi uświadomić sobie, że konflikty są nieodłącznym elementem życia małżeńskiego.

- Decyzje podejmowane są na podstawie doświadczeń z domów rodzinnych oraz pod aktualnym wpływem i zależnościami rodziców.

- Każde z małżonków musi przejść od bycia zależnym od rodziców, do uniezależnienia się od nich (znalezienie oddzielnego terytorium)

- Rodzice kontynuując utrzymywanie pary zawierają z nią pewien kontrakt. Może to powodować ciągłe wtrącanie się w decyzje młodych. Zbyt silna ingerencja rodziców może doprowadzić do wypalenia się związku.

- najlepiej jest, gdy osiąga się niezależność od rodziców i krewnych, a jednocześnie pozostaje w emocjonalnym związku z nimi.

 

3. Narodziny dziecka

- Może to być trudny etap dla żony – zmiany fizyczne i ograniczenia.

- Wypracowanie wzajemnych relacji sprawdzało się dla dwojga, a teraz jest trójkąt, gdzie te strategie są nieskuteczne. Może powstać uczucie zazdrości (o to, że druga osoba jest bardziej związana z dzieckiem, niż ze współmałżonkiem). Dziecko staje się „kozłem ofiarnym” – konflikty są rozwiązywane za jego pomocą.

- Czasem ciąża odracza podjętą wcześniej decyzję o separacji („dla dobra dziecka” pozostają razem).

- Gdy powodem małżeństwa jest ciąża, nowonarodzone dziecko może być obwiniane za wszystkie małżeńskie problemy, a nawet problemy, które dot. dalszej rodziny.

- często dalsza rodzina akceptuje małżeństwo dopiero po urodzeniu się dziecka.

- Urodzenie dziecka jest dla matki samospełnieniem, jednak mogą się przez to czuć w tym okresie odcięte od dorosłego życia, za którym tęsknią (uczucie upokorzenia z bycia gospodynią domową, zahamowanie ambicji oraz kariery). Patologia – gdy matka prowokuje nie wprost problemy emocjonalne dziecka, by mu się całkowicie poświęcić.

- Mąż pracuje i cieszy się dziećmi, realizuje zawodowe aspiracje.

 

- Szkoła – owoc wspólnej troski (dziecko) staje się obiektem narażonym na krytykę zewnętrzną.

- Stanowi to sygnał, że kiedyś odejdzie i rodzice będą musieli dawać sobie radę sami.

- Dziecko coraz bardziej wiąże się z pozarodzinnym światem zewnętrznym.

- Ważna jest tu konsekwencja obojga rodziców.

- nadmierne uwikłanie jednego rodzica – gdy jeden rodzic wchodzi w koalicję z dzieckiem przeciwko współmałżonkowi, zarzucając mu, że jest, np. zbyt surowy. Powoduje to błędne koło i bezradność obojga rodziców. Dziecko przestaje się rozwijać.

 

4. Problemy „środkowej” fazy małżeństwa

- dzieci nie są już tak absorbujące. Dzięki temu żona ma coraz większą swobodę, może rozwijać swoje talenty, pasje, zainteresowania (kłopot jest jeśli ich nie ma). Czasem kobieta czuje, że musi dokonać pewnych zmian w swoim życiu, może mieć poczucie zmarnowanego w domu życia, gdy wzrasta pozycja męża.

- małżonkowie mogą cieszyć się sukcesami w pracy, lub sukcesami, które razem wypracowali, np. dom, dzieci.

- stabilizuje się związek z rodziną i przyjaciółmi.

- Czasem dla męża okres trudny, bo świadom jest spadku swoich sił, niespełnienie swoich oczekiwań. Gdy osiągnął on niespodziewany sukces i poza domem jest darzony dużym szacunkiem, w domu czuje się urażony w swojej godności.

- fizyczność – kobieta (zależna od fizyczności) czuje się coraz mniej atrakcyjna dla mężczyzn; mężczyzna osiągając pozycję i sukces zawodowy zaczyna interesować się młodymi kobietami.

- przeważnie w tym okresie pojawiają się u rodziców przemoc i alkoholizm. Odnotowuje się najwięcej rozwodów.

- Faza opuszczonego gniazda – gdy rodzice zdają sobie sprawę, że są ostatecznie zdani na siebie. Muszą stanąć wobec siebie twarzą w twarz, od nowa wypracowywać wzorce rozwiązywania problemów – ponownie dla dwóch osób.

- rodzice nie potrafią porozumiewać się, odnosić konsekwentnie do dzieci, które z jednej strony są wciąż dziećmi, a z drugiej strony dorosłymi osobami.

 

5. Rodzice oddzieleni od dziecka (por. wyżej – faza opuszczonego gniazda)

- ważne jest wypracowanie nowych sposobów wzajemnych relacji dla dwojga.

- pozwolenie dzieciom na kierowanie ich własnym życiem i karierą

- przejście z pozycji rodziców na pozycję dziadków

- w rodzinie półsierocej może być przeżywana jako początek samotności i starości (ważne jest znalezienie nowych zainteresowań).

- Bardzo ważne są rytuały inicjujące nowy status dziecka, jako dorosłego (w naszej kulturze nie występują; ew. matura, ale dalej zależność finansowa).

- Po odejściu dziecka, rodzie mogą nie mieć sobie nic do powiedzenia i nie ma niczego, co mogłoby ich łączyć ze sobą. Odżywają te same problemy, co przed narodzeniem dziecka. Często kończy się to rozwodem lub separacją.

- Chroniczny pacjent – dziecko ofiaruje siebie poprzez chorobę (psychiczną) stanowiącą wytłumaczenie rodzinnych trudności, trafia do szpitala psychiatrycznego – małżonkowie współdziałają. Gdy następuje poprawa, znów narastają konflikty, więc dziecko znów choruje i tak w koło.

- często w tym okresie dorośli muszą radzić sobie z utratą własnych rodziców i konsekwencjami śmierci.

 

6. Emerytura i okres starości

- po przejściu na emeryturę, przebywanie ze sobą całą dobę może być bardzo trudne.

- np. mąż może czuć się odsunięty i niepotrzebny, więc żona zaczyna „chorować”, by dać mężowi możliwość wykazania się (por. chroniczny pacjent).

- śmierć współmałżonka - pozostawienie drugiego w samotności. Opcje dla rodziny: opieka nad opuszczonym (w jego domu, w domu rodziny, w domu spokojnej starości), lub pozostawienie w samotności (również na własne życzenie). Sposób, w jaki młodzi ludzie rozwiązują problem opieki nad osobami starszymi staje się modelem dla ich dzieci.

 

 

 

Kilka informacji z punktu 10: Cechy rodziny w ujęciu systemowym – Systemowe rozumienie funkcjonowania rodziny (zamiast art. A.Cierpki)

 

Funkcje rodziny:

- Utrzymywanie stałej struktury rodziny oraz zmienianie jej przy zachowaniu równowagi.

- Troska o swoich członków, ochranianie ich i opieka nad nimi.

- Przystosowanie się do zmian zachodzących w społeczeństwie i kulturze.

- Rodzina jest środowiskiem, które w znacznej mierze kształtuje osobowość swoich członków:

              - poczucie przynależności – w początkowym okresie socjalizacji, gdy obejmują nas                  ramy danej rodziny (nazwisko, etc.)

- poczucie odrębności (separacji/indywiduacji) – przynależność do różnych                   podsystemów: rodzinnych i pozarodzinnych.

- Zdrowa rodzina nie jest pozbawiona problemów.

 

Rodzina jest systemem, działającym w pewnym kontekście społecznym i jako system zawiera 3 komponenty:

1. Struktura rodzinna to otwarty system społeczno-kulturowy, podlegający stałym zmianom.

2. Rodzina w swoim rozwoju przechodzi przez szereg etapów (każdy wymaga zmiany struktury)

3. Rodzina przystosowuje się do zmiennych warunków tak, aby utrzymać swą ciągłość, a równocześnie umożliwić psychospołeczny rozwój każdego ze swoich członków.

 

Strukturalny model rodziny:

- Struktura rodziny to sieć wzajemnych oczekiwań, warunkująca interakcje jej członków.

- Układ reguł podtrzymywany jest przez 2 systemy, które warunkują tożsamość rodziny:

- system uniwersalnych zasad dot. tego, w jaki sposób rodzina ma być zorganizowana (hierarchia rodzinna, uzupełnianie funkcji męża i żony)

              - system przepisów dotyczących postępowania członków rodziny.

 

Podsystemy:

- Tworzone przez wszystkich członków rodziny oraz grupy ludzkie okolicznościowe lub funkcjonalne

- Każdy członek rodziny należy do różnych podsystemów równocześnie.

- Granice między podsystemami to reguły określające kto i jak do danego podsystemu należy.

- Funkcją podsystemów jest podtrzymanie różnorodności systemu – każdy podsystem ma inne zadania i oczekiwania wobec członków.

- Aby podsystem funkcjonował właściwie, powinien mieć jasno wytyczne granice, które nie powinny być zbyt sztywne (dla wzajemnego kontaktowania się członków rodziny)

 

      Małżeński:

- muszą wytworzyć granicę przed zbytnia ingerencją wpływu środowiska

- muszą się nauczyć współpracy w zadaniach

- muszą tolerować swoja odmienność oraz prawo do prywatności i niezależności.

 

      Rodziców:

- muszą podjąć nowe zadania – opieka nad dzieckiem

- stanowią dla siebie źródło wsparcia

- muszą zostać wytyczone nowe granice:

              - dopuszczenie dziecka do każdego z rodziców

              - zachowanie integralności podsystemu małżeńskiego.

- rozwiązywanie nowych zadań w związku z pojawieniem się dzieci.

 

      Dzieci (+podział władzy):

- pierwsze doświadczenia kontaktów z innymi dziećmi (rówieśnikami)

- uczenie się przyjaźni i walki z wrogami

- uczenie się współpracy i rywalizacji

- uczenie się negocjacji i kompromisów

 

 

Rodziny „splątane” i „nie związane”

1. R. zmieszane (splątane) –

- niejasność granic, ról, utrudniony proces adaptacji do nowych okoliczności.

- ten rodzaj może pojawić się okresowo w każdej normalnej rodzinie, ale przy dłużej trwającej splątaniu ról, dochodzić może do trudności w realizowaniu potrzeb niezależności.

- stres jednego z członków rodziny zaraz staje się stresem dla całego systemu.

 

2. R. nie związane (niezaangażowane) –

- nadmiernie sztywne granice, utrudnione porozumiewanie się.

- wysoki poziom autonomii

- problem z realizacja potrzeby przynależności, brak oparcia,

„Koncepcja cyklu życia rodziny zakłada, że jest ona podstawową jednostką dla rozwoju człowieka. Pojęcie cyklu życia rodziny stworzył Duvall, tworząc tym samym nową rozwojową teorię funkcjonowania rodziny. Zadania rozwojowe rodziny muszą spełniać wymagania biologiczne, kulturowe oraz osobiste członków rodziny. Klasyczny podział wyróżnia siedem faz cyklu życia rodziny:

1 małżeństwo bez dzieci (zadaniem tej fazy jest stworzenie rodziny. Rozpoczyna się ceremonią, która symbolizuje zakończenie przynależności do rodziny pochodzenia i początek nowej rodziny. Na początku małżeństwa dochodzi do renegocjacji dotyczących zasad funkcjonowania, relacji, seksu, pełnieniu władzy itp.);

2  rodzina wychowująca małe dzieci

3 rodzina z dzieckiem w wieku przedszkolnym faz jest przystosowanie

4 rodzina z dzieckiem w wieku szkolnym rodziny do przyjęcia
dziecka oraz podziału obowiązków dotyczących wychowywania. Rodzina wywiera
podstawowy wpływ na rozwój emocjonalno - społeczny, seksualny i poznawczy.
Częstość komunikacji rodziców z dzieckiem wpływa na tępo rozwoju mowy i procesów poznawczych;
5 rodzina z dorastającym dzieckiem (zadaniem jest separacja dorastającego
dziecka. Dorastający młody człowiek powinien być spokojny, że rodzice poradzą
sobie bez niego. Młody człowiek może wracać do rodziny, kiedy jej potrzebuje, a równocześnie zachować prawo do niezależności);

6 rodzina w stadium " pustego gniazda" (zadaniem tej fazy jest
znalezienie przez obojga małżonków celów i wartości na resztę wspólnego życia i
przygotowanie się do roli dziadków. Jest to okres nowych możliwości, a także
okres realizowania odkładanych marzeń);

7 studium starzejących się rodziców (zadaniem tej fazy jest przystosowanie
się do końca kariery zawodowej, starzenia się i śmierci. Najtrudniejszym
zadaniem jest pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka).
Na cykl życia rodziny działają stresory poziome (przechodzą z jednej fazy
cyklu na drugą np. wypadki, choroby, śmierć), oraz stresory pionowe
( przekazywane z pokolenia na pokolenie np. mity ). „

Cytat ku pamięci: w sensie socjologicznego obciążenia tego pojęcia. W którymś momencie muszę posłużyć się takim pojęciem: w pewien sposób wskazuje ono na proces. Nie mam tu na myśli rozwoju, ewoluowania. Otóż w zależności od tego w jakim momencie życia znajdują się ludzie tworzący rodzinę, różnie będzie wyglądało zagadnienie pomocy udzielanej, pobieranej, odwzajemnianej, bojkotowanej (intensywność, forma tu także zależna od statusu społeczno-ekonomicznego), różnie będą kształtowane relacje pomiędzy ludźmi, zmieniać się będą preferencje, oczekiwania, napięcia, role, obowiązki, prawa. Oczywiście nie jest to tak proste jak w przypadku powyższej definicji, bo ona bierze pod uwagę model rodziny nuklearnej, który jest bardzo trudny do odnalezienia jeśli spojrzymy na rodzinę z perspektywy działań i interakcji. Także znów pojawia się kwestia różnorodności.

Cykl życia rodziny – „(...) okres, przez jaki przechodzi rodzina od momentu powstania w wyniku zawarcia małżeństwa, aż do momentu rozpadu poprzez zgony małżonków (...)” (Kędelski 2006: 15).

J. Bongaarts wyróżnia następujące fazy cyklu życia rodziny nuklearnej (dwupokoleniowej, wywodzącej się z pierwszego małżeństwa):
„- początek (formowanie się) – od zawarcia małżeństwa do urodzenia pierwszego dziecka,
- rozwój – od narodzin pierwszego dziecka do narodzin ostatniego dziecka,
- stabilizacja – od narodzin ostatniego dziecka do małżeństwa pierwszego dziecka,
- kurczenie się – od opuszczenia domu przez pierwsze dziecko do opuszczenia domu przez ostanie dziecko,
- puste gniazdo – od opuszczenia domu przez ostatnie dziecko do zgonu pierwszego ze współmałżonków,
- rozpad – od zgonu pierwszego ze współmałżonków do zgonu drugiego współmałżonka” (tamże).

Rodzina jako naturalne środowisko wychowawcze.

RODZINA JAKO NATURALNE ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE
Rodzina to podstawowa komórka społeczna. Celem większości rodzin jest posiadanie potomstwa i jego wychowanie. Już od pierwszych chwil życia człowiek ulega wpływom wychowawczym rodziny, nabywa pierwszych doświadczeń, zdobywa wiedzę, nawyki i umiejętności niezbędne w życiu.
Wychowanie w rodzinie nie ma charakteru celowego, jest to raczej proces spontaniczny, żywiołowy. Rodzinę łączą więzy pokrewieństwa, małżeństwa, adopcji. W rodzinie mamy ściśle określone role społeczne: męża; żony, matki, ojca, dzieci, syna, córki, brata itd.

DEFINICJE - RODZINY
UJECIE SOCJOLOGICZNE ( wg Szczepańskiego): Grupa złożona z osób które łączy stosunek małżeński i rodzicielski w szerokim społecznym i prawnym znaczeniu ( prawnym bo są rodzice, społeczny bo małżeństwo) członkowie rodzin żyją zazwyczaj pod jednym dachem tworzą jedno gospodarstwo domowe obejmujące 2 pokolenia (mała rodzina) 3 pokolenia (wielka rodzina )
UJECIE PSYCHOLOGICZNE (wg Przetacznikowej): Rodzinę tworzą osoby które wiążą związki małżeństwa, pokrewieństwa lub adopcji; członkowie rodziny nie tylko zamieszkują razem ale współdziałają ze sobą zgodnie z wewnętrznym podziałem ról; rodzina ma swój świat , stanowi zarazem grupę otwarta na wpływy zewnętrzne, kształtując system wartości i norm zachowania się społecznego
UJECIE PEDAGOGICZNE (wg Kawuli): rodzina jest grupa spol. w której następuje poznanie pierwszych form etyczno-moralnych , rozróżnianie dobra i zła, klasyfikowanie osób, przedmiotów i zjawisk (uznaje on także za rodzinę związki kohabitacyjne - wolne związki – konkubinat)

WG JADWIGI IZDEBSKIEJ PEDAGOGA SPOŁECZNEGO:
„rodzina jest dla dziecka środowiskiem, w którym odbywa się proces wychowania naturalnego, w odróżnieniu od środowisk charakteryzujących się instytucjonalnymi oddziaływaniami szkoły, placówek wychowania przedszkolnego. Dziecko, uczestnicząc w codziennych naturalnych sytuacjach życia rodzinnego, w bezpośrednich interakcjach między członkami rodziny, przyswaja elementarną wiedzę o świecie, wartościach, normach moralno-społecznych, kulturze domu rodzinnego, poznaje sposoby zaspakajania wielu potrzeb rozwijania własnych zainteresowań (…). Środowisko wychowawcze rodziny tworzy przede wszystkim kultura stosunków międzyludzkich w rodzinie, interakcje między członkami rodziny, potrzeba i umiejętności wzajemnego komunikowania swoich przeżyć, myśli oraz świat symboli kulturowych, które członkowie rodziny poznają, odkrywają i które są podstawą porozumienia się między nimi.”
W UJĘCIU SŁOWNIKOWYM rodzina to mała grupa społeczna, składająca się z rodziców, ich dzieci i krewnych; rodziców łączy więź małżeńska, rodziców dziećmi — więź rodzicielska, stanowiąca postawę w wychowaniu rodzinnym, jak również więź formalna określająca obowiązki rodziców dzieci względem siebie (Okoń, 1975: 248).
Rodzina jest środowiskiem rozwoju dla wszystkich jej członków. Wpływ domu rodzinnego jest bardo różnorodny. Dziecko może wyrastać w atmosferze akceptacji, miłości, czułości lub atmosferze kłótni, awantur. Niewątpliwie i jedno i drugie środowisko ma wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka. Wielu autorów zajmuje się problematyką rodziny, należą do nich Maria Ziemska, Henryk Cudak, Franciszek Adamski, Stanisław Kawula. Opisują zadnia stojące przed rodziną, jej funkcje, typy.

CYKLE ŻYCIA MAŁŻEŃSKO- RODZINNEGO: 1)narzeczeństwo,
2)małżeństwo bezdzietne,
3) małż. z dziećmi,
4) rodzina z odchodzącymi dziećmi,
5) małż. odłączone od dzieci

TYPOLOGIA RODZIN
W literaturze spotyka się różne układy typów rodzin ze względu na rozmaite zasady podziału. Kryteriami podziału mogą być: liczba członków w rodzinie, formy organizacyjne życia rodzinnego, formy utrzymywania rodziny, hierarchia prestiżu i władzy, środowisko zamieszkania, styl życia rodziny.

ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ CZŁONKÓW RODZINY:
· rodzina mała, nuklearna- składa się ze współmałżonków i ich dzieci. Jest to typ rodziny dwupokoleniowej o zredukowanej liczbie członków
· rodzina poszerzona, wielopokoleniowa (zwana dużą) składa się z dwóch lub większej liczby rodzin nuklearnych, podporządkowanych organizacyjnie jednemu kierownictwu rodzinnemu. Pod jednym dachem mieszka kilka pokoleń, uznających patriarchalną władze ojca rodziny. Niektórzy socjologowie utrzymują ze musza być co najmniej trzy pokolenia i mogą w skład rodziny wchodzić krewni z linii bocznej, którzy również są połączeni wspólnotą majątkową.
· zmodyfikowana rodzina poszerzona stanowi związek rodzin nuklearnych będących w częściowej zależności od siebie. Ich członkowie wymieniają między sobą usługi, czym różnią się od wyizolowanej rodziny nuklearnej. Rodziny te zachowują jednak niezależność ekonomiczną, niekiedy są przestrzennie rozproszone, czym różnią się od rodziny poszerzonej. W tym typie rodziny nie ma hierarchicznej struktury władzy i autorytetu, przy utrzymywaniu intensywnej więzi rodzinnej.
· rodzina poligamiczna - łączy kilka związków małżeńskich połączonych w jedną zbiorowość rodzinną. Najczęściej jest to związek jednego mężczyzny z kilkoma kobietami, tzw. poliginia, rzadziej związek jednej kobiety z kilkoma mężczyznami, tzw. poliandria. R. poligamiczna występowała w społeczeństwach pierwotnych, obecnie u niektórych ludów Afryki i wśród muzułmanów.

KOLEJNYM KRYTERIUM - CHARAKTER ŹRÓDŁA UTRZYMANIA:
· rodzina chłopska - dla której gospodarstwo stanowi wyłączne źródło utrzymania. Pracują wszyscy zdolni do pracy członkowie rodziny, występuje podział czynności. Główną pracę rolniczą wykonuje gospodarz.
1. chłopo-robotnicza – (praca w przemyśle)
2. chłopo- urzędnicza - (praca w urzędzie)
· rodzina robotnicza –nie posiada własnego warsztatu pracy, a źródło utrzymania stanowi dochód uzyskiwany z pracy fizycznej najemnej członków rodziny
· rodzina inteligencka – podobnie jak rodzina robotnicza nie posiada własnego warsztatu pracy, natomiast odróżnia ją charakter pracy zawodowej członków (praca umysłowa), styl życia, udział w kulturze.

KRYTERIUM PRESTIŻU I WŁADZY:
· rodzina patriarchalna - w której dominującą pozycję posiada ojciec. Cieszy się on najwyższym autorytetem, sprawuje władze i kontrolę, kieruje całkowicie rodzina i reprezentuje ją na zewnątrz
· rodzina matriarchalna – z władzą sprawowaną przez matkę, jako najwyższym autorytetem
· rodzina egalitarna (partnerska) - w której obowiązuje równość praw, decyzji i zakresów kompetencji męża i żony. Rodziny te są charakterystyczne dla współczesnego społeczeństwa.
ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ DZIECI: małe, średnie , wielodzietne.
WG ZBIOROWOŚCI SPOŚRÓD KTÓREJ WYBIERANY JEST MAŁŻONEK:
· endogamiczne (elitarna- to samo srodow.);
· egzogamiczne (egalitarna – różne srodow)
WG MIEJSCA ZAMIESZKANIA:
· matrylokalne;
· patrylokalne;
· neolokalne
WG TEGO PO KIM DZIEDZICZYMY NAZWISKO:
· matrylinearne;
· patrylinearne
Na przestrzeni wieków znacznie zmienił się model rodziny. Podstawowe zmiany zachodzące w strukturze rodziny można przypisać przeobrażeniom dokonującym się we współczesnym społeczeństwie

STRUKTURA RODZINY ZE WZGLĘDU NA LICZBE JEJ CZŁONKÓW:
· pełna (rodzic+ dzieci);
· zrekonstruowana (rodzic + dzieci+ macocha/ojczym);
· związki kohabitacyjne (konkubinat);
· niepełna (rozbita, sieroca, panna z dzieckiem separacja)

Funkcje rodziny przyjęte przez Zbigniewa Tyszkę, które opisuje w pracy System metodologiczny wieloaspektowej, integralnej analizy życia rodzinnego.
WYODRĘBNIA ON NASTĘPUJĄCE FUNKCJE RODZINY:
1. Funkcje biopsychiczne — wiążą się one z biologicznymi zjawiskami mającymi swe odbicie w sferze psychiki, wśród nich wymienia:
— prokreacyjną — polegająca na powoływaniu do życia i rodzeniu dzieci stających się członkami rodziny. Umożliwia ona zaspakajanie rodzicielskich, emocjonalnych potrzeb współmałżonków oraz reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa;
— seksualna — służąca zaspakajaniu potrzeb seksualnych małżonków.
2. Funkcje ekonomiczne — dotyczącą materialnej egzystencji rodziny i działań odnoszących się do spraw materialnych, wśród nich:
— matrialno-ekonomiczną — dzięki tej funkcji możliwe jest zaspakajanie materialnych potrzeb członków rodziny, wywiera ona istotny wpływ na większość pozostałych funkcji;
— opiekuńczo-zbezpieczająca — polega na materialnym i fizycznym zabezpieczeniu członków rodziny lub oddzielnie mieszkających krewnych.
3. Funkcje społeczno-wyznaczające — dotyczą „zewnętrznego” usytuowania rodziny, będą to:
— stratyfikacyjna — określająca umiejscowienie rodziny w strukturze społeczeństwa, jej pozycję społeczną, dzięki przynależności do określonej warstwy społecznej;
— legalizacyjno-kontrolna — obejmuje ona nadzorowanie zachowań poza rodziną i sterowanie członkiem rodziny przez pozostałych członków w celu zapobiegania odstępstwom od norm i wzorów przyjętych w rodzinie za obowiązujące.
4. Funkcje socjopsychologiczne — dotyczą interakcji psychospołecznych zachodzących między jednostkami rodzinie i oddziaływania rodziny na jednostkę w zakresie zaspakajania jej wyższych potrzeb. Do grupy tej należą funkcje:
— socjalizacyjno-wychowawcza — obejmuje wprowadzenie dziecka w świat kultury danego społeczeństwa, zapoznanie ze sposobami życiowego funkcjonowania w jej ramach, przygotowanie do samodzielnego pełnienia ról społecznych w rodzinie i społeczeństwie;
— kulturalna — polegająca na zapoznaniu młodego pokolenia z dziejami kultury danego społeczeństwa oraz jej trwałymi pomnikami, na wpajaniu norm i wartości odnoszących się do świata kultury, na dbałości o przeżycia estetyczne rodziny, na czynnej aktywności kulturalnej;
— religijna — obejmuje wychowanie potomstwa w duchu religijnym i egzekwowanie religijnych powinności, kultywowanie w domu norm, zasad i wartości religijnych;
— rekreacyjno-towarzyska — dotyczy występujących u człowieka dążności do utrzymania zażyłych, nieformalnych kontaktów z niewielkim kręgiem osób. Kontakty te są niezbędne do utrzymania równowagi psychicznej, wypoczynku, uniknięcia poczucia osamotnienia;
— emocjonalno-ekspresyjna — w funkcji tej znajdują swój wyraz najistotniejsze emocjonalne potrzeby członków rodziny oraz potrzeba wyrażania swej osobowości. (Tyszka, 2001: 70 i nast.).
WYMIENIONE FUNKCJE ZA INNYMI AUTORAMI (ADAMSKI, KAWULA) MOŻNA PODZIELIĆ NA 4 TYPY:
— biologiczne związane z prokreacją,
— ekonomiczne — dotyczące materialnych potrzeb członków rodziny;
— socjalizacyjne (w tym wychowawcze) — polegające na przekazywaniu dziecku norm i wartości moralnych, na wprowadzaniu go w świat;
— usługowo-opiekuńcze — związane z opieką nad dziećmi i pozostałymi członkami rodziny.
PRZYJRZYJMY SIĘ PONOWNIE TYM FUNKCJOM ZE ZWRÓCENIEM UWAGI NA WSPÓŁCZESNĄ RODZINĘ.
Funkcja biologiczna stwarza możliwość zaspakajania rodzicielskich, emocjonalnych potrzeb współmałżonków. Pozwala na utrzymanie ciągłości społeczeństwa. Przyjście na świat dziecka może mieć miejsce również poza rodziną.
Funkcja prokreacyjna w ostatnich czasach uległa znacznym przeobrażeniom. Współczesna rodzina posiada inną strukturę w środowiskach wiejskich i inną w środowiskach miejskich. W środowisku wiejskim model rodziny wielodzietnej zmienia się w model rodziny małodzietnej.
Natomiast w miastach coraz bardziej dostrzegamy przekształcanie się rodziny małodzietnej z dwojgiem dzieci w model rodziny z jednym dzieckiem. Wiąże się to z wieloma czynnikami, między innymi zwiększyła się aktywność zawodowa kobiet. Wiele z nich odkłada macierzyństwo „na potem”.
Często rodzinach wielodzietnych poważnym problemem staje się nie tylko zakup rzeczy luksusowych, ale także i tych podstawowych. Mała liczba dzieci pozwala na wyższy standard życia rodziny, a dzieciom zapewnia lepsze warunki materialne.
W rodzinach małodzietnych częsty kontakt dzieci z rodzicami sprzyja wyższemu poziomowi rozwoju intelektualnego, niż u dzieci z rodzin wielodzietnych o podobnym statusie społeczno-kulturowym.
Funkcje ekonomiczne obejmują starania o zabezpieczenie materialne rodziny. Chodzi zarówno zabezpieczenie trwałych, jak i nietrwałych dóbr, takich jak: mieszkanie, wyposażenie domu, środki konsumpcyjne. Bezrobocie z którym mamy do czynienia w Polsce w ostatnich latach sprawia, że coraz częściej uwidaczniają się niedobory w poziomie ekonomiczno-materialnym wielu rodzin.
Z drugiej strony istnieje wiele rodzin bardzo zasobnych materialnie. Zarówno niedobory w zaspakajaniu funkcji ekonomicznej, jak i nadmierna dbałość o dobra materialne przyczyniają się do zaburzeń atmosfery w rodzinie, czego skutkiem są konflikty.
Funkcja socjalizacyjna jest realizowana w ciągu całego życia człowieka, jednak kształtowanie osobowości następuje przede wszystkim w dzieciństwie i młodości. Funkcja ta polega na ustawicznym przekazywaniu norm, języka, podstawowych zasad zachowania, zwyczajów obowiązujących w dany społeczeństwie. Rodzice kształtują wartości moralno-społeczne dziecka i przygotowują je do samodzielnego pełnienia ról społecznych zarówno w rodzinie, jak i w społeczeństwie.
Proces socjalizacji odbywa się głównie poprzez przykład i naśladownictwo osób, z którymi dziecko jest związane uczuciowo, które pragnie naśladować i z którymi chce się identyfikować. Mówiąc o funkcji socjalizacyjnej, nie można pominąć kwestii wychowania dziecka.
Wpływ wychowawczy rodziny odbywa się dwoma torami: poprzez świadome podejmowane zabiegi wychowawcze, jak również poprzez oddziaływanie niezamierzone.
Wielu badaczy uważa, że w większości rodzin dominuje wychowanie naturalne, spontanicznie, niewynikające z określonych zamierzeń pedagogicznych. Obywa się ono za pośrednictwem metod wychowawczych stosowanych przez rodziców i jest zależne od struktury rodziny czy atmosfery rodzinnego współżycia.
Zakres i charakter odpowiedzialności wychowawczej rodziny zmienia się w różnych okresach rozwoju dziecka. Możliwości wychowawcze rodziny są największe, gdy dzieci są małe, ponieważ okres od urodzenia do trzeciego roku dziecka jest szczególnie ważny dla całego rozwoju osobowość człowieka. Wychowanie przez rodziców tym okresie ma zazwyczaj charakter nieplanowy, nie może być jednak zastąpione przez żaden inny rodzaj wychowania.
Funkcja opiekuńczo-usługowa polega na zapewnieniu wszystkim członkom rodziny opieki fizycznej i codziennych usług oraz zaspokojeniu potrzeb biologicznych i materialnych.
Potrzeby związane z opieką fizyczną i pielęgnacją dotyczą głownie dzieci i osób starszych.
Przejawiają się w takich czynnościach, jak sprawowanie nadzoru nad małymi dziećmi, ich pielęgnacja, gwarantowanie bezpieczeństwa w domu i poza nim, opieka nad osobami starszymi, kalekimi lub zniedołężniałymi, pielęgnacja osób chorych.
Zaspokajanie potrzeb materialnych związane jest z zapewnieniem odpowiednich warunków mieszkaniowych rodzinie, utrzymaniem czasowo członków rodzin, świadczenie różnorakiej pomocy rodzinie bliższej i dalszej w przypadku trudnej sytuacji życiowej (Cudak, 1991: 15–16).
Jak zostało wspomniane wcześniej, specyficzną cechą środowiska rodzinnego jest to, że jego funkcje stanowią złożoną i jednolitą całość. Jakość i poziom wypełnianych przez rodzinę wszystkich funkcji decyduje również o efektach wychowania w rodzinie. Zakłócenie choćby jednej z wymienionych funkcji powoduje słabszą wydolność wychowawczą rodziny.
Na przestrzeni wieków znacznie zmienił się model rodziny. Podstawowe zmiany zachodzące w strukturze rodziny można przypisać przeobrażeniom dokonującym się we współczesnym społeczeństwie.
W drugiej połowie XX wieku utrwala się sformułowany w pierwszej połowie tego wieku pogląd, że współczesna cywilizacja stwarza w miarę swoich postępów coraz większe zagrożenie dla rodziny zakłócając jej funkcjonowanie i podkopując podstawy jej egzystencji.
Ważny jest fakt, iż Organizacja Narodów Zjednoczonych proklamowały rok 1994 Międzynarodowym Rokiem Rodziny, wynika to z zainteresowania współczesnych badaczy, psychologów, socjologów i pedagogów sprawami rodziny i niebezpieczeństw na jakie jest narażona ta najważniejsza komórka społeczna.
W dzisiejszych czasach kształtuje się nowa hierarchia dóbr rodzinnych. Na randze znaczenie zyskała satysfakcja życia małżeńskiego i rodzinnego.
Za podstawowy warunek satysfakcji małżeńskiej uznano długotrwałą miłość. Jeśli ona wygaśnie pewna część współmałżonków czuje się upoważniona do ponownego poszukiwania szczęścia w następnych związkach (dobro dzieci uznają za rzecz drugorzędną).
Model rodziny na przestrzeni wieków uległ znacznej zmianie. Najłatwiej jest to nam stwierdzić przyglądając się współczesnej rodzinie poprzez pryzmat jej funkcji. Jeśli chodzi o funkcję prokreacyjną, seksualną to można stwierdzić wzrost przedmałżeńskich i pozamałżeńskich kontaktów seksualnych.
Dzisiejsza rodzina ma ograniczoną funkcję kontrolną. Współczesne warunki życia szczególnie miejskiego i wielkomiejskiego nie sprzyjają zastosowaniu przez rodzinę kontroli nad swoimi dziećmi. Przyczynia się to do anonimowości jednostki, wydłużeniem czasu przebywania poza domem.
Jeżeli chodzi o funkcję socjalizacyjno – wychowawczą to uwidoczniła się większa niezależność i swoboda, zwłaszcza jeśli chodzi o młodzież, zmniejszył się skuteczny wpływ rodziców na dzieci. Rodzice nadal oddziaływują na dzieci, ale zauważamy większą indywidualizację oddziaływań za względu na różne postawy życiowe matek i ojców.
Chciałabym zwrócić szczególna uwagą na funkcje emocjonalno – ekspresyjną. Badacze zauważyli, że zyskała ona w ostatnim czasie na wartości. Rodzina w coraz większej mierze jest środkiem utrzymującym równowagę emocjonalną człowieka oraz zapewnia mu higienę psychiczną i poczucie bezpieczeństwa. Im mniej rodzina jest zdezorganizowana i konfliktowa tym skuteczniej wypełnia funkcję emocjonalno – ekspresyjną wobec swoich członków. Harmonijne pożycie w małżeństwie i poprawna ciepła atmosfera w rodzinie mają ogromne, nie dające się przecenić znaczenie w życiu człowieka - zarówno w jego życiowym funkcjonowaniu jak i subiektywnych odczuciach.
W prawidłowym modelu rodziny tworzonym przez lata dziecko miało stanowić centrum zainteresowania, rodzina miała mu zapewnić bezpieczeństwo, opiekę wszechstronny rozwój osobowości .
Są to szczytne cele i zadania jednak często zdarza się iż są one rozbijane o zwykłe realia życiowe, które uniemożliwiają zabezpieczenie przez rodziców podstawowych potrzeb zarówno psychicznych i fizycznych dziecka. Możemy tutaj wymienić instytucjonalne wychowanie czyli żłobki, przedszkola gdzie przebywa dziecko, w okresie, w którym najbardziej kształtuje się rozwój psychiczny i w którym najsilniej poszukuje ono kontaktu i bliskości matki czy ojca. Podstawowe w funkcjonowaniu wielu rodzin jest „mieć” niż „być”. Może to doprowadzić do choroby rodziny czyli patologii.
Autorzy wielu publikacji uważają, że najniebezpieczniejszym czynnikiem dezintegracyjnym życia rodziny jest brak czasu jej członków dla siebie, co w następstwie powoduje rozluźnienie więzi rodzinnych, może to być przyczyną niezaspokojenia wielu istotnych potrzeb psychicznych.
Rodzina jest tą komórką społeczną, którą należy szczególnie chronić i wspierać, zwłaszcza gdy jej funkcjonowanie ulega zakłóceniu. Staje się ona wówczas dla swych członków źródłem bólu i nieszczęść. Musimy dbać o rodzinę, gdyż jest ona nie do zastąpienia. Ludzkość nie wypracowała dotychczas żadnej instytucji, która mogłaby skutecznie zastąpić rodzinę i nie wiadomo czy uda się to w przyszłości.

POTRZEBY JAKIE RODZINA POWINNA ZASPOKAJAC:
· bezpieczeństwa,
· poznania,
· akceptacji,
· kontaktu emocjonalnego,
· samodzielności,
· posiadania
STYLE WYCHOWAWCZE:
· autokratyczny – zdecydowane przewodnictwo rodziców;
· liberalny-bezstresowe wychowanie;
· demokratyczne;
· niekonsekwentny- wszystkie naraz
PRZEMIANY RODZIN WSPÓŁCZESNYCH
· zmiana rodzin patriarchalnych na matriarchalne;
· zmniejszeni ilości dzieci;
· możliwość regulacji urodzin;
· podział obowiązków na wszystkich;
· rozwój placówek opiek-wychow.;
· spadek więzi między rodzinnych;
· ograniczone stosunki z sąsiadami;
· spędzanie wolnego czasu;
· wynalazki techniczne;
· kult dobrego wizerunku
RODZINA FUNKCJONALNA- spełnia wszystkie funkcje i zaspokaja potrzeby dziecka
RODZINA DYSFUNKCJONALNA –nie spełnia swoich funkcji, jest źródłem przykrości, podłożem napiec i frustracji (CAŁKOWICIE- utrata więzi, totalny chaos; CZESCIOWA alkoholiz, narkomania, długotrwała choroba jednego z członków, ubóstwo , bezrobocie)

ZAGROŻENIA WSPÓŁCZESNEJ RODZINY:
· migracja zarobkowa
· bezrobocie
· problemy mieszkaniowe
· rozpad rodzin, niepełne rodziny