zagadnieniaOPC opracowane1

OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA

I Kolokwium: zagadnienia

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Niezbywalne i powszechne. Nie ma jednolitej definicji. Termin od czasów oświecenia. Niezbywalne, przyrodzone, nienaruszalne, powszechne (podmiotowo, przedmiotowo, terytorialnie).

C. Mik – naturalne możności ludzkie co do istoty indywidualne, ale społecznie zdeterminowane, czasowo trwałe, równe, niezbywalne, powszechne podmiotowo, przedmiotowo, terytorialnie i zawsze wynikające z przyrodzonej każdemu godności osobowej.

Zapewnienie praw człowieka. Wszelkie działania pozytywne (rozwijanie, urzeczywistnianie) oraz negatywne (powstrzymywanie się od arbitralnej ingerencji). Ogól instytucji, procedur, środków. Wszelkie środki prawne realizowane w ramach różnych systemów (krajowe i międzynarodowe).

  1. Krajowe, np. RPO, droga sądowa

Międzynarodowe, np. skarga do ETS, skarga do TSUE, skarga na bezczynność instytucji, Komitet Praw Człowieka

  1. Instytucjonalna, np. RPO

Proceduralne

  1. Indywidualne, np. skarga do RPO

Zbiorowe/kolektywne, np. pozew zbiorowy

  1. Zindywidualizowane – tylko osoba, której prawa zostały naruszone, np. skarga indywidualna do ETPC

Actio popularis – w interesie publicznym; podmioty zbiorowe reprezentujące określone interesy grup osób, np. skarga do Europejskiego Komitetu Praw Społecznych

Twór mieszany – zawiadomienie do Rady Praw Człowieka

  1. O charakterze skargowym

Inne

  1. Sądowe

Niesądowe

  1. Prawne

Pozaprawne

  1. Uprzednie/prewencyjne, np. Europejski Komitet Zapobiegania Torturom, procedury monitorujące

Następcze/represyjne, np. sankcje, skargi

Systemy krajowy i międzynarodowy uzupełniają się. Zasada pierwszoplanowości – obowiązek skutecznego zapewnienia praw człowieka na poziomie krajowym; przestrzeganie praw człowieka; przesłana subsydiarności, czyli obowiązek wyczerpania środków krajowych; monitoring nad wykonywaniem wyroków. Zasada pomocniczości – na pierwszym miejscu stosujemy prawo krajowe, gdy jest nieskuteczne, to stosujemy międzynarodowe.

Uregulowane w konstytucji – art.: 8 ust.1; 9; 87 ust. 1; 89 ust. 1; 91 ust. 1, 2, 3; 133 ust. 2; 188; 241

Powszechny system ochrony praw człowieka (ONZ)

INSTRUMENTY PRAWNE

Międzynarodowa Karta Praw Człowieka (The International Bill of Rights)

Traktatowy system ochrony praw człowieka w ONZ

Inne:

System ochrony praw człowieka w Radzie Europy

Ponad 160 instrumentów.

Rdzeń systemu:

Organ: Europejski Trybunał Praw Człowieka

Organ: Europejski Komitet Praw Społecznych

Organ: Komitet ds. Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu (EKZT)

System ochrony praw człowieka w Unii Europejskiej

Amerykański system ochrony praw człowieka

INSTRUMENTY PRAWNE:

Organy:

Afrykański system ochrony praw człowieka (OJA/UA)

Instrumenty prawne:

Organy (oba AKPCiL):

Elementy:

- źródło i podstawy normatywne praw człowieka – prawno naturalny charakter praw człowieka, odwołanie do godności

- zakres podmiotowy

*podmiot uprawniony – osoba fizyczna, osoba prawna (nie tylko prawo własności, ale także wolność wypowiedzi); osoba prawna nie tylko sensu stricte, której formalnie taki status przypisuje prawo krajowe; rozszerzanie kręgu podmiotów uprawnionych; inne niż osoby fizyczne: EKPC – tak; MPPOiP – nie; AKPC – tylko skargi do Komisji

*podmiot zobowiązany – państwo (argument historyczny oraz normatywny); inne podmioty: organizacje międzynarodowe (rozwój prawa międzynarodowego – organizacje jako podmioty tego prawa, mogące ponosić odpowiedzialność międzynarodową; zwyczajowe prawo PC: tak; traktatowe prawo międzynarodowe praw: nie; np. ONZ, UE, WTO) i korporacje transgraniczne/transnarodowe (działanie z należytą starannością, by uniknąć naruszeń praw człowieka jako obowiązek korporacji transnarodowych; np. bojkot Shell)

*związek jurysdykcyjny – jurysdykcja terytorialna i ekstraterytorialna

- zakres przedmiotowy

*dobro chronione – dobra nie są ściśle określone, są dynamiczne, ewolucyjne; prawa absolutne i względne; np. życie kobiety V. Zycie nienarodzonego dziecka- rozstrzyga zasada fair balance, należy zachować równowagę

*treść zobowiązania – treść uprawnień, rodzaj i charakter; obowiązek negatywny i pozytywny

- roszczenie i środki ochrony

Podmiot uprawniony – osoba fizyczna, osoba prawna (nie tylko prawo własności, ale także wolność wypowiedzi); osoba prawna nie tylko sensu stricte, której formalnie taki status przypisuje prawo krajowe; rozszerzanie kręgu podmiotów uprawnionych; inne niż osoby fizyczne: EKPC – tak; MPPOiP – nie; AKPC – tylko skargi do Komisji

Osoba prawna (nie tylko prawo własności, ale także wolność wypowiedzi). Osoba prawna nie tylko sensu stricte, której formalnie taki status przypisuje prawo krajowe. Inne niż osoby fizyczne: EKPC – tak; MPPOiP – nie; AKPC – tylko skargi do Komisji

Osobowa - jest właściwa każdemu człowiekowi, należna mu się z faktu samego bycia człowiekiem; człowieka, wpisaną w jego naturę: człowiek ma godność tylko ze względu na to, że jest człowiekiem, niezależnie od tego, kim jest i jakie wartości realizuje. W tym znaczeniu człowiek ma godność w odróżnieniu od wszystkich innych bytów.

Osobowościowa - zależna od podjętego przez daną osobę trudu (tego co w życiu dokonała) i wiąże się z rozwojem osobowości etycznej; którą człowiek zyskuje poprzez realizowanie uznanych wartości

Osobista - która polega na poczuciu bycia kimś wartościowym, w tym ważnym w hierarchii społecznej

Brak odwołań do godności osobowej/osobistej w EKPC i EKS. Orzecznictwo ETPC – wyłącznie godność w znaczeniu osobistym. W Karcie Praw Podstawowych UE odwołania do godności (preambuła). Brak odwołań w AKPC i AKPCiL (ale wyraźnie zaznaczony prawno-naturalny i pierwotny charakter praw człowieka)

Konstytucja RP – preambuła, art., 30 i 233 ust. 1; dbanie o zachowanie przyrodzonej godności człowieka; przyrodzona, niezbywalna, nienaruszalna (poszanowanie i ochrona); źródło praw i wolności zawartych w Konstytucji; każdy ma prawo do godności, która nie może być ograniczona w stanie nadzwyczajnym

Wertykalne – pionowo działające; prawa człowieka dotyczą tylko relacji między jednostką a władzą publiczną (państwową i samorządową oraz organami i funkcjonariuszami państwa sprawującymi władzę na różnych szczeblach.), a nie pomiędzy poszczególnymi ludźmi. Naruszyć prawa człowieka może zatem tylko władza.

Pośrednie horyzontalne oddziaływanie praw jednostki respektuje założenie , iż w pierwszej kolejności należy chronić niezależność osobistą oraz istotę prawa prywatnego przed ograniczeniami

W ramach teorii pośredniego horyzontalnego działania praw podstawowych na uwagę zasługują następujące tezy:

• Prawa podstawowe nie mogą stanowić samodzielnej podstawy roszczeń cywilnoprawnych oraz podstawy rozstrzygnięć konfliktów prawnych w obszarze prawa prywatnego

• Obowiązkiem państwa jest ochrona praw jednostki także w jej stosunkach z innymi podmiotami prywatnymi. Może się to jednak odbywać wyłącznie poprzez traktowanie zawartych w konstytucji praw i wolności jako zasad interpretacyjnych względem klauzul generalnych, zasad ogólnych, a także względem innych generalnych pojęć funkcjonujących w prawie prywatnym. „Tak określone związki między prawem prywatnym a konstytucją gwarantują zarówno jedność systemu prawnego, jak i niezależność prawa prywatnego tak istotną ze względu na chronioną też konstytucyjnie niezależność osobistą jednostki”.

• Pośrednie horyzontalne obowiązywanie praw podstawowych ma zastosowanie wtedy, gdy prawo prywatne w sposób niewystarczający chroni dobro jednostki (element subsydiarności).

Jurysdykcja państwa – art. 1Konwencji, art. 2 MPPOiP, art. 1 AKPC, wykonywanie de jure lub de facto aktualnej władzy, narzucanie woli jakiejś osobie prywatnej niezależnie czy osoba na terytorium czy poza terytorium państwa.

Jurysdykcja ekstraterytorialna – potwierdzona przez MTS, art. 2 MPPOiP – terytorium i jurysdykcja nie są warunkami kumulatywnymi, pewna relacja między jednostką a państwem niezależnie do tego gdzie nastąpiło naruszenie.

Jurysdykcja eksterytorialna w orzecznictwie ETPC:

- Odpowiedzialność za działanie władz publicznych na terytorium danego państwa które wywołują skutki poza jego terytorium (Drozd i Janousek przeciwko Francji i Hiszpanii)

- Sprawowanie w wyniku legalnej lub nielegalnej akcji zbrojnej, efektywnej kontroli na terytorium niebędącym terytorium państwowym (sprawy tureckie i irackie)

- Odpowiedzialność za działania funkcjonariuszy państwowych poza terytorium państwa. (wyrok w sprawie Ocalan przeciwko Turcji)

Wyłączenie terytorialnego stosowania EKPC (państwo nie sprawuje efektywnej kontroli nad swoim terytorium):

- wyrok ETPC w sprawie Assanidze przeciwko Gruzji – pytanie, czy Adżarska Republika Autonomiczna znajdowała się w granicach jurysdykcji Gruzji, domniemanie jurysdykcji bo terytorium Gruzji, Gruzja nigdy nie kwestionowała swojej odpowiedzialności – może podlegać obaleniu, ale nie skorzystała

- wyrok ETPC w sprawie Ilascu i inni przeciwko Mołdawii i Rosji- Republika Nadniestrzańska – odpowiedzialność Rosji, a nie Mołdawii, odpowiedzialność Mołdawii w zakresie obowiązków pozytywnych (ochrony osób znajdujących się poza jej jurysdykcją, ale na jej terytorium) nie oznacza to, że Mołdawia w ogóle nie odpowiada za to, co się dzieje, ale odpowiada za obowiązki pozytywne. 

Prawa I generacji

Prawa I generacji to podstawowe (fundamentalne), wynikające z natury ludzkiej, niezależne od stanu prawnego obowiązującego w państwie. Źródła tych praw można odnaleźć w filozofii oświecenia oraz ideologii liberalnej. Współcześnie zapisane są w każdej konstytucji państwa demokratycznego. 

Związane z egzystencją ludzką: Prawo do życia, Prawo do wolności osobistej, Wolności do tortur

Związane z wolnością światopoglądu: Wolność wyznania, Wolność sumienia, Wolność myśli, Wolność wyrażania poglądów (wypowiedzi)

Związane z egzystencją prawną człowieka: Prawo do informacji, Równość wobec prawa, Prawo do osobowości prawnej, Prawo do ochrony prawnej w postępowaniu sądowym, Prawo do tajemnicy korespondencji, Prawo do swobodnego przemieszczania się

Związane z prawami politycznymi (obywatelskimi): Bierne i czynne prawo wyborcze, Prawo zrzeszania się, Prawo do skarg na organy państwa, Prawo do udziału w życiu publicznym, Prawo równego dostępu do urzędów

Prawa II generacji

Prawa II generacji to prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne, zapewniają jednostce rozwój fizyczny i duchowy i bezpieczeństwo socjalne. Nakładają na państwo obowiązki ekonomiczne i socjalne wobec obywatela. Źródłem praw II generacji jest min. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966roku.

Prawa ekonomiczne: Prawo do pracy, Prawo do wynagrodzenia, Prawo do słusznych warunków pracy, Prawo do tworzenia związków zawodowych.

Prawa socjalne: Prawo do świadczeń socjalnych i ubezpieczeń, Prawo do ubezpieczeń zdrowotnych, Prawo do wypoczynku, Prawo do ochrony zdrowia, Prawo do zabezpieczenia społecznego.

Prawa kulturalne: Prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym, Prawo do edukacji – nauki, Prawo do swobodnych badań, Prawo do korzystania z osiągnięć rozwoju cywilizacyjnego, Prawo do wolności sztuki

Prawa III generacji

Prawa III generacji to prawa kolektywne, solidarnościowe, czyli uprawnienia przysługujące grupom, zbiorowością, narodom, odnoszące się do jakości ich życia .

Do praw III generacji należą:

 

W prawodawstwie międzynarodowym uważa się za obowiązkowe przestrzeganie praw I generacji, natomiast II i III w miarę możliwości.

Obowiązki pozytywne:

- materialne – podejmowanie kroków celem zapewnienia skutecznej i efektywnej ochrony praw i wolności; konkretne działania, należyta staranność; test obowiązków pozytywnych – czy państwo wiedziało lub powinno wiedzieć o ryzyku, czy państwo dopełniło obowiązku podjęcia działań będących w jego kompetencji i po których można było się spodziewać, że doprowadzą do uniknięcia tego ryzyka

- proceduralne – przeprowadzenie skutecznego postępowania wyjaśniającego, a szerzej utworzenia efektywnego i niezależnego sądownictwa; obowiązek starannego działania

Obowiązki negatywne – powstrzymanie się od arbitralnej ingerencji prawa i podstawowe wolności człowieka

Prawo do życia – negatywne – powstrzymanie się od umyślnego pozbawienia życia; pozytywne – ustanowienie przepisów karnych odstraszających od popełnienia przestępstw, nakaz podjęcia odpowiednich działań przez właściwych funkcjonariuszy w sytuacji realnego i bezpośredniego niebezpieczeństwa, odpowiednie zaplanowanie, przeprowadzenie i kontrolowanie przebiegu akcji sił policyjnych, właściwa opieka medyczna dla osób pozbawionych wolności; np. Jasińska v. Polska, Wasilewska i Kałucka v. Polska

K.U. przeciwko Finlandii - w 1999 r. niezidentyfikowana osoba lub osoby umieściły na portalu randkowym ogłoszenie w imieniu 12- letniego chłopca, bez jego wiedzy. Ogłoszenie zawierało informacje o wieku, chłopca, roku urodzenia, szczegółowy opis wyglądu oraz link do jego strony, na której umieszczone były zdjęcia, podany był także nr telefonu. Do ogłoszenia dołączona był informacja, że skarżący poszukuje „intymnej relacji z chłopce w jego wieku lub starszym”. Ojciec skarżącego zwrócił się do policji z wnioskiem o zidentyfikowanie osoby, która umieściła ogłoszenie, tak aby możliwe było wniesienie przeciwko niej oskarżenia. Dostawca usługi odmówił jednak ujawnienia tożsamości osoby, twierdząc, że zgodnie z prawem telekomunikacyjnym ma obowiązek zachować poufność. Policja zwróciła się do sądu o zobowiązanie dostawcy usługi do ujawnienia żądanych informacji. Sąd jednak odmówił, twierdząc, że nie ma jasnych podstaw prawych pozwalających na wydanie takiego rozstrzygnięcia. Decyzja został podtrzymana przez sąd II instancji.

Zarzuty podniesione w skardze:

Rozstrzygnięcie ETPC dot. art. 8 EKPC (par. 40-51):

Vajnai przeciwko Węgrom - Skarżący - wiceprzewodniczący Partii Robotniczej w 2003 r. przemawiał podczas legalnej demonstracji w centrum Budapesztu. W klapę marynarki miał wpiętą czerwoną gwiazdę jako symbol międzynarodowego ruchu robotniczego. Na podstawie Kodeksu karnego funkcjonariusze policji nakazali skarżącemu zdjęcie gwiazdy, co też skarżący uczynił. Następnie wszczęte zostało wobec skarżącego postępowanie karne. Skarżący został skazany za przestępstwo używania symboli totalitarnych.

Zarzuty podniesione w skardze:

Rozstrzygnięcie ETPC

Kudła przeciwko Polsce - Skarżący został oskarżony o oszustwo i tymczasowo aresztowany. Władze nakazały zbadanie skarżącego, ponieważ zgłosił on, że cierpi na różne choroby, m.in. depresję. Po badaniach skarżący został uznany za zdolnego do pobytu w areszcie. Skarżący wielokrotnie odwoływał się od postanowień o zastosowaniu i przedłużeniu tymczasowego aresztowania. Składał wnioski o zwolnienie z aresztu. Jego odwołania były oddalane. Za każdym razem sądy rozważały jednak, czy jest on zdolny do pobytu w areszcie ze względu na stan zdrowia. W sumie trakcie całego okresu pozbawienia wolności ocenianego w sprawie, skarżący w sumie 4-krotnie próbował popełnić samobójstwo. Skarżący był poddawany badaniom lekarskim biegłych psychiatrów. Skarżący został umieszczony w szpitalu więziennym na oddziale chorób wewnętrznych, gdzie poddano go leczeniu psychiatrycznemu.

Zarzuty podniesione w skardze:

Rozstrzygnięcie ETPC w kontekście art. 3 EKPC (par. 90-100)

Mechanizmy:

- wyjątki ex definitione – w przepisie wyraźnie wskazane, że sytuacja jest wyjęta spod prawa, np. art. 2, art.5

- klauzule limitacyjne:

* generalne – posługują się generalnymi sformułowaniami, nie ma konkretnych sytuacji; elementy: legalność, celowość, konieczność

* indywidualne

- ograniczenia dorozumiane – wynikają z sytuacji faktycznej, nie ma w przepisach, np. prawo dostępu do sądu

- klauzule derogacyjne – wszelkie klauzule, które pozwalają na ograniczenia w stanach nadzwyczajnych, np. art. 15, art. 228 Konstytucji

Klauzule limitacyjne:

* generalne – posługują się generalnymi sformułowaniami, nie ma konkretnych sytuacji; elementy: legalność, celowość, konieczność

* indywidualne

Wyjątki ex definitione – w przepisie wyraźnie wskazane, że sytuacja jest wyjęta spod prawa, np. art. 2, art.5

Kryteria:

  1. Legalność – działania lub zaniechania muszą mieć podstawę prawną w prawie krajowym, która urzeczywistniać musi wymogi jakościowe, czyli przewidywalność i dostępność; gdy to kryterium nie jest spełnione to nie bada się już następnych

  2. Celowość – uzasadnione celem społecznym, ochrona celu prawowitego, m.in. bezpieczeństwo państwa, bezpieczeństwo publiczne, dobrobyt kraju, ochrona porządku i zapobieganie przestępstwom, ochrona zdrowia, moralności, ochrona praw i wolności

  3. Konieczność – pilna potrzeba ochrony celu prawowitego, uwzględnienie kryterium proporcjonalności, zasada fair balanace, nieodzowność

Prawa absolutne – zakaz ingerencji państwa; są to:

- zakaz tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania lub karania

- zakaz niewolnictwa i poddaństwa

- zakaz karania bez podstawy prawnej

Prawa względne – państwo może ingerować; są chronione, ale nie w każdej sytuacji; mogą podlegać ograniczeniom; kryterium: legalności, celowości, konieczności

Prawa derogowane – podlegają ograniczeniom w stanach nadzwyczajnych na podstawie art. 15 EKPC lub 228 Konstytucji

Prawa niederogowane – nie mogą podlegać ograniczeniom w stanach nadzwyczajnych; są to:

- prawo do życia

- zakaz tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania lub karania

- zakaz niewolnictwa

- zakaz karania bez podstawy prawnej

Prawa derogowane – podlegają ograniczeniom w stanach nadzwyczajnych na podstawie art. 15 EKPC; stan wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu; legalność- nie może być sprzeczne z innymi zobowiązaniami z prawa międzynarodowego; proporcjonalność – ściśle odpowiada wymogom sytuacji

Prawa niederogowane – nie mogą podlegać ograniczeniom w stanach nadzwyczajnych; są to:

- prawo do życia

- zakaz tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania lub karania

- zakaz niewolnictwa

- zakaz karania bez podstawy prawnej

To:

- art. 38 Konstytucji – prawna ochrona życia

- art. 3 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka – nie porusz kary śmierci

- art. 6 Międzynarodowego Paktu praw Obywatelskich i Politycznych – dotyka materii kary śmierci, obszerne gwarancje, prawo do życia powinno być zagwarantowane w ustawie, prawna ochrona życia, obowiązki negatywne – nikt nie może być samowolnie pozbawiony życia, nie ma wyjątków, szerzej niż EKPC

- art. 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz Protokół VI i XIII – życie chronione przez ustawę, wyjątki kiedy bezwzględna konieczność użycia siły śmiercionośnej, państwo jest odpowiedzialne nie tylko za umyślne pozbawienie życia, ale też za niedopełnienie pewnych warunków; Protokół VI – częściowe zniesienie kary śmierci, Protokół XIII – całkowite zniesienie kary śmierci

- art. 2 Karty Praw Podstawowych UE – każdy ma prawo do życia, zakaz kary śmierci, interpretowany jest tak jak w EKPC

- art. 4 Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka – każda osoba ma prawo do poszanowania jej życia, ochrona od momentu poczęcia, nikt nie może być arbitralnie pozbawiony życia, regulacje kary śmierci (dopuszczalność, niedopuszczalność)

- art. 4 Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów – przewiduje wyjątki kiedy można pozbawić życia, nie jest powiedziane wprost, ż e prawo do życia jest chronione przez przepisy prawa krajowego

Bezwzględna konieczność użycia siły – sytuacje, gdzie pozbawienie życia nie narusza konwencji i może być uznane za usprawiedliwione; musi być bezwzględna konieczność, na państwie ciężar dowodu, ze nie było umyślnie nastawione na pozbawienie życia, interwencja może nastąpić gdy jest zgodna z prawem, odpowiada celowi prawowitemu i jest konieczna w demokratycznym społeczeństwie, wybór środka najmniej dolegliwego i proporcjonalnego, minimalizacja ryzyka przypadkowej śmierci

Sytuacje:

- w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą

- w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgonie z prawem

- w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania

Wasilewska i Kałucka v. Polska - Skarżące pani Sylwia Wasilewska oraz pani Barbara Kałucka wniosły skargę na podstawie Artykułu 2 Konwencji na to, że pan Kałucki, chłopak pierwszej z wnioskodawczyń a syn drugiej, został bezpodstawnie zabity przez policję, oraz że władze nie przeprowadziły skutecznego i rzetelnego dochodzenia w sprawie okoliczności jego śmierci. Operacja policyjna rozpoczęła się od informacji, iż dwa gangi kryminalne. Strzelanina. Pan Kałucki odniósł ciężkie obrażenia i został wyciągnięty z samochodu przez jednego z funkcjonariuszy Policji, który w tym celu ciągnął go za głowę. Według zeznań policjantów próbował on zatamować krwawienie z jego pleców i wezwał dowódcę, który przyniósł respirator medyczny i zaczął go reanimować do czasu przyjazdu karetki. Fakt ten jednak nie został odnotowany w protokole z sekcji zwłok.

Pan Kałucki zmarł przed przybyciem karetki pogotowia, dwadzieścia minut po strzelaninie. Przyczyną śmierci pana Kałuckiego była rana postrzałowa tułowia, ponadto pan Kałucki odniósł pięć powierzchownych ran postrzałowych.

- prawo do życia jako core right

- art. 2 – umyślne zabicie, ale też użycie siły mogące w sposób niezamierzony skutkować pozbawieniem kogoś życia; jakiekolwiek pozbawienie kogoś życia nie może przekraczać zakresu absolutnie koniecznego

- test absolutnego użycia siły – ścisła proporcjonalność użytej siły do osiągnięcia dopuszczalnych celów – gdy osoba nie stanowi zagrożenia nie można użyć siły

- jak powinna być wykonana akcja policyjna – zaplanowanie i nadzór operacji tak by zminimalizować w możliwie jak największym stopniu użycie śmiercionośnej siły lub ryzyko przypadkowej utraty życia; operacja musi być dozwolona na podstawie prawa wewnętrzno, ale również właściwie przez nie uregulowana w ramach systemu odpowiednich i wystarczających zabezpieczeń chroniących przed arbitralnością; musi być zapewniona opieka medyczna jeśli policjanci jadą z bronią śmiercionośną

- użycie broni było nieproporcjonalne do celu; nie jest zachowany test absolutnego użycia siły; brak karetki

- obowiązek negatywny materialny – wymóg planowania operacji policyjnych

- obowiązki pozytywne proceduralne – naruszono, bo nie było skutecznego postępowania wyjaśniającego, umorzono, bez wyjaśnienia okoliczności śmierci

Isayeva v. Rosja - Na przełomie stycznia i lutego 2000 roku przeprowadzona została akcja, mająca na celu nakłonienie walczących rebeliantów czeczeńskich do opuszczenia oblężonej stolicy Czeczenii – miasta Grozny przez obiecanie im bezpiecznej drogi ucieczki na południe kraju w stronę gór. 2 lutego rebelianci opuścili miasto, jednak wpadli na przygotowane przez wojska rosyjskie pola minowe, a także zostali zaatakowani przez artylerię i siły powietrzne. Uciekając z zasadzki, rebelianci skierowali się do wioski Katyr-Yurt, do której dotarli rankiem 4 lutego. Mieszkańcy wioski (około 25 tys. osób) nie zostali poinformowani o zagrożeniu rozpoczęcia walk w okolicy, która była uważana za bezpieczną i wiele osób z ogarniętych wojną terenów Czeczenii, mieszkało w niej w czasie trwania konfliktu. Nad ranem 4 lutego wojska rosyjskie rozpoczęły bombardowanie wioski. Mieszkańcy ukrywali się w piwnicach domów, jednak w godzinach popołudniowych podjęli decyzję o przeprowadzeniu ewakuacji. W czasie, gdy skarżąca wraz z rodziną opuszczała wioskę, ponownie pojawiły się samoloty rosyjskie, które zbombardowały jadące drogą samochody. W wyniku czego zmarł syn skarżącej oraz trzy siostrzenice, wszyscy ranieni szrapnelami, czyli pociskami używanymi do rażenia ludzi. Pozostali członkowie rodziny zostali ranni.

ZARZUTY

Isayeva zarzuca Rosji, że bombardowanie było celowe i dokonane świadomie, ponadto wojsko użyło ciężkiej broni tj. bomby lotnicze na terenie zamieszkałym przez ludność cywilną. W wyniku tych działań zginęło około 150 osób, będących mieszkańcami wioski, z czego wiele z nich pochodziło z innych regionów Czeczenii. Skarżąca twierdzi ponadto, że nie było zapewnionych bezpiecznych dróg ucieczki. Zarzut wobec Rosji dotyczy złamania art. 2 EKPC, czyli prawa do życia. Działanie wojska rosyjskiego nie było konieczne ani proporcjonalne.

Trybunał wskazał w wyroku następujące obowiązki, które państwo powinno było zrealizować w tej sytuacji:

Obowiązki pozytywne:

1) Trybunał wskazał na niedostateczne poinformowanie mieszkańców o zbliżających się bombardowaniach i nalotach, jednocześnie nie ostrzegł o zbliżaniu się sił partyzantów do miasta i wynikających z tego zagrożeniach (naruszone prawo do informacji)

2) Trybunał wskazał, że Federacja Rosyjska powinna była przewidzieć skutki bombardowań i nalotów

3) Ewakuacja powinna być przeprowadzona w sposób sprawny z racji zaplanowanej operacji

4) Żołnierze oraz piloci powinni mieć podane informacje o humanitarnym korytarzu

5) Cywile powinni mieć zapewnioną ochroną podczas ewakuacji ze strefy konfliktu

Obowiązki negatywne:

1) Federacja Rosyjska powinna była zaniechać bombardowania strefy zamieszkałej przez ludność cywilną

2) Państwo powinno zaniechać ostrzału korytarza humanitarnego

Obowiązki proceduralne:

1) Trybunał wskazał brak inicjatywy państwa do przeprowadzenia wnikliwego i kompetentnego śledztwa w sprawie

2) Państwo nie prowadziło efektywnego postępowania wyjaśniającego oraz nie zidentyfikowało funkcjonariuszy państwowych lub władz, których zaniechania mogły mieć wpływ na przebieg wydarzeń

3) w postępowaniu cywilnym, na które powoływała się Federacja Rosyjska nie było zbadania sprawy

4) Państwo nie uwzględniło rzetelnych i wiarygodnych zeznań świadków w post. wyjaśniającym

5) Państwo powinno wszcząć postępowanie z własnej inicjatywy ponieważ dużo osób zostało zabitych w wyniku użycia siły

6) Odrzucenie skargi mimo poważnych zarzutów i dowodów

„jeśli samoloty zostały zaatakowane przez nielegalne grupy zbrojne, to moglibyśmy usprawiedliwić użycie śmiercionośnej broni. Jednakże w tym przypadku Rząd nie przedstawił przekonujących dowodów, które potwierdziłyby takie przypuszczenia. W przypadku braku dowodów potwierdzających jakąkolwiek bezprawną przemoc sąd ma poważne wątpliwości, czy przytaczany przez Rosję cel/powód bombardowania może tu mieć w ogóle zastosowanie”. Jednakże, biorąc pod uwagę kontekst konfliktu w Czeczenii w tamtym czasie, Trybunał zakłada w kolejnych punktach, że wojsko racjonalnie uznało, że nastąpił atak lub zagrożenie atakiem ze strony nielegalnych powstańców, i że atak powietrzny był prawnie uzasadnioną odpowiedzią na wcześniejszy atak. Trybunał uznał natomiast, że akcja nie była zaplanowana i nie została wykonana z wymaganą

troską o życie ludności cywilnej.

Przemyk v. Polska - Grzegorz Przemyk został zatrzymany przez milicję 12 maja 1983, na Placu Zamkowym w Warszawie, kiedy wraz z kolegami świętował maturę. Wraz z nim zatrzymano kolegę Cezarego Filozofa. Żaden z nich nie miał przy sobie dokumentów. Przemyk został pobity przez 3 funkcjonariuszy w pobliskim komisariacie MO przy ul. Jezuickiej. Zmarł w szpitalu po dwóch dniach w wyniku ciężkich urazów jamy brzusznej.

ZARZYTY

W skardze wniesionej do Trybunału w dniu 30 marca 2011 r. skarżący zarzucił Polsce naruszenie art. 2 Konwencji, tj. na naruszenie prawa do życia w jego aspekcie proceduralnym w związku z nieskutecznością krajowego śledztwa mającego na celu wyjaśnienie okoliczności śmierci Grzegorza Przemyka i ewentualne pociągnięcie do odpowiedzialności sprawców jego śmierci. W szczególności, skarżący zarzucił Polsce, iż prokuratura i sądy polskie nie działały ze starannością i szybkością wymaganą przez art. 2 Konwencji, co w konsekwencji doprowadziło do przedawnienia karalności czynu, którego skutkiem była śmierć jego syna.

Trybunał stwierdził, iż w przedmiotowej sprawie miały miejsce znaczące okresy przewlekłości postępowania karnego wynikające, między innymi, z rozbieżności sądów krajowych w zakresie interpretacji przepisów dotyczących przedawnienia karalności czynu, którego skutkiem była śmierć Grzegorza Przemyka. Konkludując swoje rozważania Trybunał zwrócił uwagę, iż w ostatnim wyroku, jaki zapadł w przedmiotowej sprawie na etapie krajowym, Sąd Najwyższy uznał, że sposób w jaki przedmiotowa sprawa była rozpatrywana świadczy o porażce polskiego wymiaru sprawiedliwości. Trybunał w pełni podzielił stanowisko Sądu Najwyższego w tym zakresie.

Trybunał orzekł, co następuje:

- skarga jest dopuszczalna;

- doszło do naruszenia art. 2 Konwencji;

- wypłatę dla skarżącego od pozwanego państwa 20.000 EURO tytułem szkody niemajątkowej;

- oddalenie wniosku skarżącego o wypłatę zadośćuczynienia.

„Technika” oderwania obowiązków proceduralnych od materialnych

Trybunał przypomniał, że postanowienia Konwencji nie wiążą państwa w związku z aktem lub

faktem, który miał miejsce albo jakąkolwiek sytuacją, która przestała istnieć przed datą wejścia w

życie Konwencji w stosunku do tego państwa. Jest to ustalona zasada w orzecznictwie Trybunału

wynikająca z art.28 konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów.

Ze względu na zasadę pewności prawnej jurysdykcja temporalna Trybunału w tym zakresie nie

może jednak trwać przez czas nieokreślony. Jeśli śmierć nastąpiła przed ratyfikacją, jedynie akty

lub zaniechania proceduralne, które nastąpiły po tej dacie, mogą być objęte jurysdykcją temporalną

Trybunału. Aby pojawił się obowiązek proceduralny, musi ponadto istnieć rzeczywisty związek

między śmiercią i wejściem w życie Konwencji w stosunku do tego państwa. W praktyce, chodziło

o sytuacje, w których istotna część wymaganych kroków proceduralnych została lub powinna być

dokonana po ratyfikacji.

Z tych powodów Trybunał orzekł, że zarzucone naruszenie art.2 w jego aspekcie proceduralnym

mieściło się w granicach jego jurysdykcji temporalnej. Ograniczył się do zbadania, czy wydarzenia,

które nastąpiły po wejściu w życie Konwencji w stosunku do Polski wskazywały na naruszenie tego

przepisu. Nie było więc podstaw do uznania skargi za niedopuszczalną.

Jasińska przeciwko Polsce - R.Ch., wnuk Kazimiery Jasińskiej, od najmłodszych lat był leczony m.in. psychiatrycznie (psychoza, depresja, nadpobudliwość, drażliwość, silne bole głowy spowodowane zapaleniem opon mózgowych, próby samobójcze). R.Ch. sprawiał problemy wychowawcze, kilkakrotnie skazywany za kradzieże, w tym za rabunek. W 2002 r. zaczął odbywać karę 10 lat pozbawienia wolności. Podczas osadzenia dolegliwości utrzymywały się, a w 2004 r. nasiliły się. Babcia R.Ch. w liście informowała dyrektora zakładu karnego o pogarszającym się stanie psychicznym wnuka. R.Ch. odbywał kolejne wizyty u psychiatry i innych lekarzy specjalistów, przyjmował leki psychotropowe. 28 sierpnia 2004 r. R.Ch. popełnił samobójstwo przyjmując śmiertelną dawkę leków psychotropowych.

ZARZUTY - Kazimiera Jasińska kierując swoją skargę do Trybunału powołała się na naruszenie art. 2 Konwencji (Prawo do życia). Twierdząc, że samobójstwo R.Ch. było wynikiem zaniedbań personelu medycznego zakładu karnego.

Trybunał podkreślił, iż art.2 Konwencji nakazuje Państwu nie tylko powstrzymywanie się od zamierzonego i bezprawnego pozbawienia życia, ale również podjęcie stosownych kroków służących ochronie życia osób podlegających jego jurysdykcji. Obowiązek ten pociąga za sobą m.in. konieczność zapewnienia właściwej opieki medycznej osobom pozbawionym wolności. W omawianej sprawie należy zwrócić uwagę na brak właściwej kontroli w zakresie przyjmowania leków przez chorego psychicznie więźnia. Co więcej ochrona jednostki nie polega jedynie na zabezpieczeniu przed atakami innych osób, jest to również ochrona przed nią samą (samobójstwo). Art. 2 Konwencji generuje, więc pozytywny obowiązek materialny podjęcia koniecznych środków zapobiegawczych.

Trybunał stwierdził, że służby więzienne miały świadomość ryzyka, tym bardziej że osadzony już próbował odebrać sobie życie. Pogarszający się stan zdrowia psychicznego R.Ch. jest udokumentowany kolejnymi wizytami u lekarza psychiatry. Pomimo podawanych leków nie było poprawy, co może sugerować nieprawidłowo prowadzone leczenie. Trybunał zadaje również pytanie co do adekwatności procedury osadzenia ze stanem zdrowia R.Ch. (leki psychotropowe, pogarszający się stan zdrowia, a wszystko w celi z 7 współosadzonymi). Skoro R.Ch. nie został umieszczony w zakładzie psychiatrycznym to powinien mieć zapewnioną odpowiednią do stanu zdrowia opiekę.

Trybunał zwrócił również uwagę na niewywiązanie się przez Państwo Polskie z obowiązku pozytywnego o charakterze proceduralnym.

Wynika z niego nakaz skutecznego wyjaśnienia wszelkich istotnych okoliczności w jakich doszło do samobójstwa R.Ch. Skuteczne postępowanie, a więc oficjalne, bezstronne, niezależne, dostępne dla rodziny zmarłego, bezzwłoczne i przeprowadzone z należytą starannością . W omawianej sprawie wydaje się, iż zabrakło wspomnianej „należytej staranności”. Trybunał podnosi, że organy prowadzące postępowanie po zgonie R.Ch. w żadnym stadium śledztwa nie starały się wyjaśnić dokładnych okoliczności, w jakich były wydawane leki psychotropowe oraz w jaki sposób personel medyczny kontrolował przyjmowanie lekarstw. Rząd nie przedstawił wytłumaczenia w jaki sposób R.Ch. zgromadził śmiertelną dawkę środków psychotropowych. Trybunał wskazuje tu na nieudolność systemu.

Status osadzonych jako vulnerable persons.

Osoby osadzone to osoby szczególnie narażone na naruszenia praw człowieka. Wymóg szczególnej ochrony. Szczególny obowiązek zapewnienia odpowiednich warunków izolacji. Osoby takie znajdują się w całkowitej gestii państwa. Zasada pełnego korzystania z praw człowieka może podlegać pewnym ograniczeniom. Ograniczone jest prawo do wolności osobistej. Pozostałe ograniczenia muszą być wyraźnie uzasadnione np. koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa.

Domniemanie

Ciężar dowodu na państwie (instytucji). Standard dowodu ponad wszelką wątpliwość. Gdy osoba znajduje się w gestii państwa (więzienie, szpital, ośrodek pomocy) i umiera w czasie pozbawienia wolności lub przebywania w tym miejscu, a państwo nie przeprowadzi skutecznego postępowania wyjaśniającego, to jest domniemanie faktyczne, że śmierć nastąpiła w wyniku działania lub zaniechania organów państwa.

Jest możliwa ingerencja w to prawo. Jest wyjątek ex definitione.

Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z artykułem 2, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły:

a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą

b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie

pozbawionej wolności zgodnie z prawem

c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.

Europejskie Reguły Więzienne – dokument Rady Europy, soft law, standardy, zakaz nadmiernych restrykcji, ograniczenia proporcjonalne do uzasadnionego celu, obowiązek zorganizowania życia w więzieniu, wybyło jak najbliższe do tego poza więzieniem, podstawy standardów: wolność od tortur, prawo do poszanowania życia prywatnego, prawo do zawarcia małżeństwa, wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wyrażania opinii, prawo do bezpieczeństwa osobistego; prawo wolności można ograniczać, pozostałe ograniczenia muszą być uzasadnione; obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa, opieki medycznej, kontaktu ze światem zewnętrznym

Minimalny stopień dolegliwości jako próg/element konstytutywny zakazu. Względy charakter kryterium („zależy od wszystkich okoliczności sprawy, takich jak: natura i kontekst tego traktowania, sposób i metody jego wykonywania, czas trwania, jego konsekwencje fizyczne, psychiczne, a w niektórych przypadkach płeć, wiek oraz stan zdrowia ofiary”). Ocena czy doszło do przekroczenia dokonywana jest na tle konkretnej sprawy i zależna od elementów subiektywnych sprawy (dotyczących ofiary zakazanego traktowania, np. wiek, płeć, stan zdrowia) oraz elementów obiektywnych (dotyczących kontekstu zakazanego traktowania, np., jego przyczyn, sposobu czasu postępowania, legalności). Kryterium to nie jest pojmowane restrykcyjnie.

Sprawy:

-Irlandia v. Zjednoczonemu Królestwu

- Kalashnikov v. Rosji

-Kudła v. Polsce

- Krupczak v. Polsce – pompa morfinowa

Irlandia v. Zjednoczone Królestwo – „5 technik przesłuchań”; skarga miedzy państwowa; konflikt historyczny; operacja Demetrius; zginęło wiele osób, aresztowano ponad 400; Można było zatrzymać do momentu oskarżenia przez prokuratora bez wskazania terminu; Techniki – przetrzymywanie w worku, dręczenie hałasem, twarz do ściany, pozbawienie snu, głodzenie; zasady ogólne: minimalny stopień dolegliwości, względny charakter, czas trwania; trybunał orzekł że to nieludzkie, poniżające traktowanie, a nie tortury

Po raz pierwszy w orzeczeniu Irlandia v. Zjednoczone Królestwo Trybunał rozdzielił trzy formy złego traktowania. Kryterium rozróżnienia to wymóg określonego poziomu cierpienia (stopień intensywności zadanych cierpień). Dopóki okoliczność nie przekroczy wymaganego poziomu cierpienia, to nie podlega ochronie z art. 3. Poziom cierpienia nie jest zestandaryzowany. Są elementy obiektywne i subiektywne, typu stan zdrowia, wiek, płeć, sytuacja w jakiej znajduje się dana osoba, sposób postępowania władz, traktowania ofiar. Cierpienie może mieć postać fizyczną oraz psychiczną. Przekroczenie pewnego minimalnego progu dolegliwości wystarczy by osoba czuła się upokorzona we własnych oczach. Umyślność elementem koniecznym dla tortur.

Tortura – umyślne, nieludzkie i poniżające traktowanie powodujące bardzo poważne i okrutne cierpienia człowieka

Nieludzkie – poniżające traktowanie dokonywane z premedytacją, stosowane przez wiele godzin i powoduje albo faktyczne uszkodzenie ciała, albo intensywne fizyczne i psychiczne cierpienie.

Poniżające – ma na celu wywołanie w ofierze uczucia strachu, udręczenia, będącego w stanie poniżyć i upodlić; kompromitowanie godności i fizycznej integralności

Z czasem standard został podwyższony. W wyroku Irlandia v. Zjednoczonemu Królestwu Trybunał uznał „5 technik przesłuchań” nie za torturę, lecz poniżające zachowanie. W wyroku Kalashnikov v. Rosji poniżającym zachowaniem było przeludnienie oraz tragiczne warunki sanitarne w celi, które miały wpływ na zdrowie fizyczne, ale również poniżenie i cierpienie. Obecnie Trybunał w sprawach Orchowski i Sikorski stwierdził, że poniżającym traktowaniem jest już samo przeludnienie bez żadnych dodatkowych czynników takich jak warunki sanitarne, palący z niepalącymi, pobicie, zatrucie pokarmowe…

Kudła przeciwko Polsce - Skarżący został oskarżony o oszustwo i tymczasowo aresztowany. Władze nakazały zbadanie skarżącego, ponieważ zgłosił on, że cierpi na różne choroby, m.in. depresję. Po badaniach skarżący został uznany za zdolnego do pobytu w areszcie. Skarżący wielokrotnie odwoływał się od postanowień o zastosowaniu i przedłużeniu tymczasowego aresztowania. Składał wnioski o zwolnienie z aresztu. Jego odwołania były oddalane. Za każdym razem sądy rozważały jednak, czy jest on zdolny do pobytu w areszcie ze względu na stan zdrowia. W sumie trakcie całego okresu pozbawienia wolności ocenianego w sprawie, skarżący w sumie 4-krotnie próbował popełnić samobójstwo. Skarżący był poddawany badaniom lekarskim biegłych psychiatrów. Skarżący został umieszczony w szpitalu więziennym na oddziale chorób wewnętrznych, gdzie poddano go leczeniu psychiatrycznemu.

Zarzuty podniesione w skardze:

Rozstrzygnięcie ETPC w kontekście art. 3 EKPC (par. 90-100)

Przeludnienie w Polsce jest problemem systemowym – strukturalnym. Wyroki pilotażowe – nie ma naruszeni w pojedynczym wypadku, ale problem ogólny. Trybunał został zalany tysiącem skarg z Polski. Problem o znacznie szerszym zasięgu, związanym z funkcjonowaniem więziennictwa w Polsce. Składanie powództw cywilnych przeciwko Skarbowi Państwa nie jest środkiem do rozwiązania problemu przeludnienia.

Orchowski przeciwko Polsce – Skarżący podniósł, że warunki w jakich przebywał będąc tymczasowo aresztowany stanowiły naruszenie zakazu z art. 3; skarżący przebywał w kilku jednostkach penitencjarnych; powierzchni na jednego więźnia wynosiła grubo poniżej 3m², a standard minimalny 4m²; przeludnienie może stanowić naruszenie dóbr osobistych osadzonego, m.in. jego godności i prywatności;

Norbert Sikorski przeciwko Polsce - W obu niniejszych sprawach zostało wykazane ponad wszelką uzasadnioną wątpliwość, że skarżący zmuszeni byli do długotrwałego przebywania w warunkach dużego przeludnienia cel. Jak bowiem ustalono, powierzchnia, jaką każdy z nich dysponował, była mniejsza niż „minimum humanitarne” gwarantowane na poziomie krajowym.
Nadmierne zagęszczenie w celach stawało się dla skarżących tym bardziej dolegliwe z uwagi na dodatkowe czynniki, takie jak brak możliwości ruchu, szczególnie poza celami, brak intymności, nienależyte warunki sanitarne oraz wielokrotne przenoszenie osadzonych z jednej jednostki penitencjarnej do innej. Trybunał uznał jednomyślnie, że cierpienia i niedogodności, których skarżący doświadczyli, przekroczyły nieunikniony poziom dolegliwości, jaki powoduje ze swej natury fakt osadzenia w zakładzie karnym, w rezultacie czego doszło do naruszenia art. 3 Konwencji. Trybunał zauważył, że ze względu na związek pomiędzy warunkami bytowymi w jednostkach penitencjarnych a wymogiem poszanowania prawa do ochrony integralności cielesnej i psychicznej oraz prawa do intymności, sytuacja, w której znaleźli się skarżący, stwarza również problem na gruncie art. 8 Konwencji.

Jakóbski v. Polska - skarżący zarzucił, iż administracja zakładu karnego odmawiając dostarczenia mu diety bezmięsnej zgodnej z religijnymi nakazami, naruszyła jego prawo do uzewnętrzniania zasad religii buddyjskiej, chronione art. 9 Konwencji (wolność myśli, sumienia i religii). Ponadto opierając się na art. 14 Konwencji dotyczącym zakazu dyskryminacji, podniósł, iż inne grupy religijne w więzieniu otrzymywały specjalną dietę. Skarżący dwa razy dochodził przed organami polskimi.

Analizując sprawę Trybunał stwierdził, iż doszło do naruszenia art. 9 Konwencji i przyznał skarżącemu 3000 euro tytułem zadośćuczynienia. Trybunał przypomniał zalecenie Komitetu Ministrów dla państw członkowskich w sprawie Europejskich Reguł Więziennych nakazujące, aby więźniom dostarczane były posiłki biorąc pod uwagę min. ich religię. Dieta jest bezpośrednim uzewnętrznianiem i wchodzi w zakres art. 9. Podjęcie rozsądnych i odpowiednich kroków. Poglądy mające stopień siły przekonywania, powagi, spójności oraz ważmości.Trybunał zwrócił uwagę na znaczenie tego zalecenia, pomimo jego niewiążącego charakteru, jak również podkreślił, iż władze krajowe nie zachowały równowagi pomiędzy interesem administracji więziennej a wolnością do urzeczywistniania wyznania, wyrażającego się przestrzeganiem reguł religii buddyjskiej. Jednocześnie Trybunał uznał, że nie było potrzeby odrębnego badania skargi na podstawie art. 14 Konwencji w związku z jej art. 9.

Społeczeństwo demokratyczne charakteryzuje się 4 cechami: pluralizmem, tolerancją, szerokimi horyzontami myślowymi i otwartością umysłów.

Demokracja – jedyny polityczny wzorzec zgodny z EKPC; nie oznacza przewagi poglądów większości, chodzi o osiągnięcie równowagi, która zapewni sprawiedliwe i odpowiednie traktowanie osób w mniejszości i pozwoli uniknąć nadużywania pozycji dominującej; oznacza dialog i kompromis, który przejawia się w ustępstwach jednostek lub grup jednostek na rzecz zachowania podstawowych ideałów i wartości społeczeństwa demokratycznego

Pluralizm – autentyczne uznanie i poszanowanie różnorodności oparte na dynamice tradycji kulturowych i etnicznych, a także na kulturowej tożsamości, przekonaniach religijnych, artystycznych, literackich, społeczno-gospodarczych; jest on nieodłącznie związany ze społeczeństwem demokratycznym; chroni on w pierwszym rzędzie sferę przekonań osobistych i religijnych jednostki, co często określane jest jako forum wewnętrzne jednostki.

Zakres przedmiotowy:

- wolność zmiany wyznania

- wolność zmiany przekonań

- wolność uzewnętrzniana wyznania

- wolność uzewnętrzniana przekonań

Uzewnętrznianie - kult, nauczanie, praktykowanie, czynności rytualne; indywidualnie lub w grupie, publicznie lub prywatnie

Wolność religijna w wymiarze wewnętrznym oznacza możliwość wybrania światopoglądu religijnego, zmianę religii lub brak jej wyznawania. Chodzi o wewnętrzną sferę przekonań każdego człowieka i jego wyobrażeń dotyczących zasad życia oraz odnoszących się do istnienia nadprzyrodzonej rzeczywistości. Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdza, że omawiana wolność zakłada swobodę posiadania różnych przekonań filozoficznych, etycznych, religijnych – co ma zagwarantować niezależność jednostki w sferze duchowej. Jest to osobiste prawo człowieka i obywatela, które inni – zwłaszcza państwo – obowiązani są szanować. Zakres wolności religijnej przysługującej każdej osobie w wymiarze wewnętrznym obejmuje też możliwość zmiany religii i przyjęcie innej lub pozostanie bez żadnej. Jest to wolność trwała, nie wyczerpuje się w jednorazowej zmianie własnych poglądów w kwestii religii. Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, a także sądów konstytucyjnych, wolność religijna obejmuje również prawo do podejmowania prób przekonywania do swojej religii innych ludzi.

Wymiar zewnętrzny wolności religijnej oznacza różnorakie akty bezpośrednio i trwale związane z wyznawaną przez człowieka religią. Dotyczy nauczania zasad danej religii, uprawiania kultu. Normy dotyczącego tego wymiaru wolności zapewniają możliwość manifestowania religii i przekonań na zewnątrz, publicznie (wspólnotowo) i prywatnie (indywidualnie)20.

Aspekty pozytywne:

- posiadanie przekonań

- wyznawanie religii

- uzewnętrznianie przekonań

- uzewnętrznianie religii

Aspekty negatywne:

- nieposiadanie przekonań

- niewyznawanie religii

- nieujawnianie

- niezajmowanie stanowiska

- prawo do unikania kontaktu z innymi praktykami i symbolami religijnymi

- nie brania udziału w zajęciach edukacyjnych ukierunkowanych na konkretną religię

Wolność myśli, sumienia i religii jest jednym z fundamentów społeczeństwa demokratycznego. Stanowi wartość zarówno dla wyznawców określonej religii, jak i też dla ateistów, agnostyków, sceptyków i laików. Nie chroni każdego czynu motywowanego wyznaniem lub przekonaniami.

3 generalne procesy:

- społeczny wymiar wolności – mimo osobistego charakteru element społeczny, publiczny, polityczny; nadanie treści społecznej prawom osobistym człowieka

- obiektywizacja praw subiektywnych – odczytywanie z praw podmiotowych jednostki treści/standardów obiektywnych; wyprowadzanie z praw podmiotowych pewnych zasad ustrojowych (np. neutralność państwa)

- dwuaspektowa konstrukcja wolności – aspekt pozytywny i negatywny ( posiadanie i nieposiadanie, wyznawanie i niewyznawanie)

Wywodzone z praw podmiotowych jednostki poprzez obiektywizację praw subiektywnych. Przestrzeń publiczna ma być wolna od symboli religijnych. Wizja tolerancji – ta tolerancja jeśli chodzi o symbolikę religijną polega na tym, że z przestrzeni publicznej symbolika ma zniknąć w imię wizji społeczeństwa i funkcji państwa. Neutralność państwa (a nie świeckość!) – nie ma miejsca na symbolikę religijną, nie eksponujemy elementów religijnych, które nas różnią. Społeczeństwo, które nie eksponuje religii – pewna wizja państwa.

W społeczeństwach demokratycznych, w których koegzystują różne religie konieczne może być ograniczenie tego prawa w celu uwzględnienia interesów poszczególnych grup oraz zapewnia wzajemnego poszanowania wyznań i przekonań. Państwo zaś musi zachować neutralność i bezstronność tak, aby zapewnić harmonijne współżycie różnych wyznań i religii i poszanowanie tolerancji w społeczeństwie demokratycznym.

Państwo nie ma kompetencji do oceny zasadności przekonań religijnych
i sposobów ich uzewnętrzniania, jego obowiązkiem jest natomiast zapewnienie wzajemnej tolerancji pomiędzy przeciwstawnymi grupami, tj. nie usuwa przyczyny napięcia poprzez wyeliminowanie pluralizmu wyznaniowego.

Leyla Sahin przeciwko Turcji - Skarżąca, studentka medycyny w Stambule pochodziła z tradycyjnej muzułmańskiej rodziny, która uważała iż noszenie chusty islamskiej jest jej religijnym obowiązkiem. 23 lutego 1998 roku, kiedy była na piątym roku studiów, rektor uniwersytetu wydał okólnik, który mówił o tym, że studenci których głowy będą zakryte chustami islamskimi i studenci, w tym także ci z zagranicy, którzy noszą brody nie będą dopuszczeni do wykładów, kursów. Numer i nazwisko studentów, którzy nosili chusty islamskie lub mieli brodę nie mogły zostać dodane do wykazu zarejestrowanych studentów. Studenci, którzy pomimo tego, że nie byli zarejestrowani domagali się, aby uczęszczać na wykłady byli informowani o konieczności opuszczenia sali wykładowej, w razie niezastawania się do polecenia, wykładowca był zobowiązany zarejestrować taki incydent w raporcie, podać przyczynę wydalenia i przekazać go organom uczelni, które podejmą środki dyscyplinarne. Począwszy od 12 marca 1998 roku skarżącej odmawiano dostępu do egzaminów, możliwości zapisywania się na kursy w związku z tym, że nosiła ona chustę islamską. Skarżąca wnosiła o uchylenie okólnika, ze wzgledu na fakt, że narusza on art. 8, 9 oraz 14 Konwencji i art. 2 Protokłu numer 1, ponieważ nie było podstawy prawnej dla tego dokumentu, a rektor nie mam uprawnień regulacyjnych. W wyroku z dnia 19 marca 1999 roku Sądu Admin
w Stambule oddalił skargę argumentując, iż na mocy ustawy o szkolnictwie wyższym rektor uniwersytetu jako organ wykonawczy uczelni miał uprawnienia do regulowania kwestii związanych ze strojem uczniów na uczelni w celu zachowania porządku.19 kwietnia 2001 roku Naczelny Sąd Administracyjny oddalił apelacje skarżącej. W międzyczasie wzięła ona udział w demonstracji przeciwko zakazom dotyczącym strojów. Została ona zawieszona na uczelni, w jednak stwierdzono. W związku z wejściem w życie w czerwcu 2000r ustawy amnestyjnej nr 4583 studentom m.in. w zakresie kar zastosowanych w wyniku postępowania dyscyplinarnego, skarżąca została uwolniona od nałożonych na nią kar. W międzyczasie skarżąca opuściła Turcję i kontynuowała studia w Wiedniu.

- W 1982 roku został wydany okólnik na temat noszenia chust islamskich w szkołach wyższych- islamska chusta została zakazana w salach wykładowych. 13 grudnia 1984 roku NSA wydał wyrok w którym stwierdził, że noszenie chusty islamskiej jest sprzeczne z wizją związaną z wolnością kobiet i podstawowymi zasadami Republiki.

- Zasada świeckości jest jedną z fundamentalnych zasad obowiązujących w Turcji. W wyroku z 7 marca 1989 r. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że świeckość, jako gwarancja wartości demokratycznych, była punktem zetknięcia się wolności i równości. Zasada ta uniemożliwiała państwu manifestowanie poparcia konkretnej religii lub przekonania, służyła więc państwu za przewodnika w jego roli bezstronnego arbitra i musiała obejmować wolność religii i sumienia. Chroniła także jednostkę nie tylko przed ingerencją państwa, ale przed presją ruchów ekstremistycznych. Swobodę manifestowania religii można - jego zdaniem - ograniczyć dla obrony tych wartości i zasad.

- Trybunał stwierdził, że na podstawie art. 9 par. 2 środki podjęte przez uniwersytety były uzasadnione i proporcjonalne do przewidzianego celu, konieczne w społeczeństwie demokratycznym. Instytucje kształcenia wyższego mogą regulować uzewnętrznianie obrządków i symboli religijnych poprzez nakładanie ograniczeń co do miejsca i sposobu takiego uzewnętrzniania w celu zapewnienia pokojowego współistnienia pomiędzy studentami różnych wyznań, i tym samym ochrony porządku publicznego oraz przekonań innych. Podkreślił także rolę zasady świeckości w Turcji, która jest gwarantem wartości demokratycznych, równości obywateli. Pojęcie to jest zgodne z podstawowymi wartościami zawartymi w Konwencji.

- art. 2 Protokołu nr 1- prawo do nauki - Przy badaniu proporcjonalności wskazał, że kwestionowane środki nie utrudniały studentom wypełniania obowiązków wynikających ze zwyczajnych form wyznawania religii, ponadto były one możliwe do przewidzenia. W procesie stosowania regulacji wewnętrznych starano się – w miarę możliwości - równoważyć różne interesy. Celem zastosowanego środka było zachowanie świeckiego charakteru instytucji edukacyjnych, praktykowanie takich wartości jak pluralizm, poszanowania praw innych, równości kobiet i mężczyzn wobec prawa. Ponadto prawo do nauki nie wyklucza zastosowania kar dyscyplinarnych w celu zapewnienia przestrzegania regulaminu wewnętrznego uniwersytetu.

Lautsi przeciwko Włochom - Sprawa dotyczy dwojga dzieci obywatelki włoskiej, które uczęszczały do szkoły publicznej. Na zebraniu zorganizowanym przez szkołę mąż skarżącej poruszył kwestię zgodności z prawem obecności symboli religijnych w klasach. Dyrekcja szkoły podjęła decyzję o pozostawieniu krucyfiksów w szkole. W 2002 roku Ministerstwo Sprawiedliwości wydało dyrektywę zalecającą dyrektorom wywieszanie krucyfiksów w szkołach i podkreśliło, że kwestionowana sytuacja została wprowadzona na podstawie dekretów królewskich z lat 1920 –tych. W 2002 roku skarżąca zaskarżyła tą decyzję do Sądu Administracyjnego na podstawie art. 3, 19 i 97 włoskiej Konstytucji oraz art. 9 Konwencji. Zarzuciła ona naruszenie zasady świeckości państwa, bezstronności administracji publicznej oraz złożyła wniosek o wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym co do zgodności tego uregulowania z Konstytucją. W 2004 roku Sąd Administracyjny skierował sprawę do Trybunału Konstytucyjnego, który uznał się za niewłaściwy, gdyż sporne przepisy zawarte są w regulacjach bez mocy ustawy. Wznowione postępowanie przed Sądem Administracyjnym zakończyło się odrzuceniem skargi. Rada Stanu wyrokiem z 2006 roku odrzuciła apelację skarżącej, uzasadniając swoją decyzję tym, że obecność krucyfiksu w salach lekcyjnych szkół państwowych jest zgodne z zasadą świeckości. Krzyż symbolizuje religijne pochodzenie wartości takich jak – tolerancja, wzajemny szacunek, afirmacja swoich praw, autonomia sumienia, solidarność i brak dyskryminacji.

Jest to wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Idee i informacje nieobraźliwe i neutralne, ale też obraźliwe, szokujące lub niepokojące. Nie wyklucza to jednak procedury zezwoleń dla przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych, kinematograficznych.

Debata publiczna – sprawy budzące zainteresowanie społeczne; wypowiedzi o charakterze politycznym i w kwestiach istotnych społecznie. Istnieje jedynie wąski margines swobody oceny w zakresie ustanawiania ograniczeń wobec tych wypowiedzi.

Ograniczenia – wymogi formalne, warunki, ograniczenia i sankcje; interes bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia, i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenia ujawnienia informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej

Kuliś i Różycki przeciwko Polsce - tłem stanu faktycznego był zamieszczenie w ogólnopolskim tygodniku artykułu dotyczącego kampanii reklamowej producenta chipsów. W artykule produkt reklamowany nazwano „świństwem”. Z powództwa producenta toczyło się postępowanie cywilne, w którym ostatecznie uwzględniono powództwo i nakazano opublikowanie przeprosin oraz wpłacenie 10.000 zł na cele społeczne. W wyroku z dnia 6 października 2006 roku Trybunał powtórzył, że wolność wyrażania opinii stanowi jeden z głównych fundamentów demokratycznego społeczeństwa oraz jeden z podstawowych warunków postępu i samorealizacji jego członków.

Odnosząc się do okoliczności sprawy Trybunał, w wyroku z dnia 6 października 2009 roku, stanął na stanowisku, że w toku postępowania cywilnego nie przywiązano należytej wagi do tego, że satyryczny rysunek zawierający określone stwierdzenie, stanowił ripostę autorów na niedopuszczalną ich zdaniem kampanię reklamową, skierowaną do dzieci. Trybunał ocenił, że kampania ta odnosiła się do zachowań seksualnych i kulturowych w sposób nieodpowiedni dla dzieci, a zatem kwestie te pozostawały w zainteresowaniu opinii publicznej. Jednocześnie Trybunał zauważył, że badając podobne sprawy należy wykazać dużą dozę ostrożności zwłaszcza w sytuacji, gdy środki podejmowane przez władze krajowe zniechęcają prasę do podejmowania dyskusji w kwestiach dotykających interesu społecznego, a publikacja dotyczy sfery, w której możliwość ograniczenia wolności wyrażania opinii musi być interpretowana zawężająco. Trybunał stwierdził, że sądy orzekające nie uwzględniły tego, że prasa ma obowiązek przekazywać informacje i opinie w kwestiach pozostających w zainteresowaniu społecznym, a czyniąc to może odwoływać się do przesady, a nawet prowokacji, posługując się stwierdzeniami „o nieco nieumiarkowanym charakterze”. Wprawdzie w niniejszej sprawie użyto sformułowania przesadnego, jednakże nastąpiło to w reakcji na hasła użyte w kampanii reklamowej. Dlatego też zastosowane środki prawne nie były proporcjonalne do celu, jaki miały osiągnąć, zaś ingerencja nie była niezbędna w demokratycznym społeczeństwie.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Zagadnienia Kryminologia - Zagadnienia z opracowaniem, Sudia - Bezpieczeństwo Wewnętrzne, Semestr II
temp krytyczna, TRANSPORT PWR, STUDIA, SEMESTR II, FIZYKA, fizyka-wyklad, zagadnienia opracowane, za
zagadnienia opracowane przeze mnie
gramatyka opisowa zagadnienia opracowane (morfologia, fleksja, składnia)(1)
Zagadnieniaa opracowane
zagadnienia opracowane na kolokwium nr3 (marynaty, soki)
zagadnienia opracowane panstwo
Fleksja zagadnienia, opracowania, pomoc 2
I kolokiwum zagadnienia opracowane
NEUROFIZJOLOGIA ćw. 1 - zagadnienia opracowane, Dietetyka CM UMK, Fizjologia
zagadnienia opracowywane, Praca socjalna UMK, andragogika
Tob zagadnienia opracowane, AGH Imir materiały mix, Studia
polityka społ zagadnienia - opracowanie, Dokumenty- PRACA SOCJALNA, Polityka Społeczna
zagadnienia opracowane ZP-1, Zamówienia publiczne UEK
ZAGADNIEnia Opracowane
3 zagadnienia opracowanie Patki
Podstawy Zarządzania - zagadnienia opracowane1, II semestr kulturoznawstwa
Zagadnienia opracowanie
PMP prawo międzynarodowe publiczne skrypt zagadnienia opracowane

więcej podobnych podstron