3. J. J. Rousseau i początki antropologii.

Rousseau rozwija swą krytykę cywilizacji europejskiej w pracach: Czy odnowienie sztuk i nauk przyczyniło się do odnowienia obyczajów (praca konkursowa),Umowa społeczna (1762), a przede wszystkim  Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności (1755). Formułuje opozycję pomiędzy naturą a kulturą, w tej ostatniej widząc zresztą przyczynę zepsucia człowieka. Pisał: Usuńcie ten nieszczęsny postęp [...] zabierzcie wytwory cywilizacji, a wszystko będzie dobre. Tzw. „ludy dzikie”, w odróżnieniu od opartej na umysłowości cywilizacji, bazują na życiu uczuciowym. W „stanie natury” człowiek żyje w przyrodzonej sobie wolności, jego cechą wrodzoną jest indywidualizm (nieorganizowanie się), altruizm i szlachetna naiwność (tzw. „łagodny dziki”). Wszyscy ludzie z natury są równi. Swoje poglądy na powstanie i rozwój społeczeństwa Rousseau zawarł w słynnym dziele Umowa społeczna (1762, wydanie polskie w tomie pt. Umowa społeczna. Uwagi o rządzie polskim. List o widowiskach i inne pisma, 1966). Przedstawił w nim model doskonałego społeczeństwa, żyjącego w małym, zamkniętym państwie o ustroju demokratycznym, którego obywatele współpracują ze sobą, dobrowolnie przestrzegając ustalonego prawem porządku. Rousseau postulował budowę nowego społeczeństwa poprzez właściwe wychowanie jego najmłodszych obywateli - dzieci.

4. G. Vico i pojęcie kultury.

5. Przedmiot antropologii kulturowej.

-badanie kultury jako wytworu człowieka, czyli całości rządzącej się określonymi prawidłami i tworzących je elementów i zwyczajów i wzorów zachowań, hierarchii, wartości, norm, systemów pokrewieństwa i podziałów społecznych, wierzeń, instytucji, urzędów, struktur władzy, sposoby komunikacji, struktur mentalnych, czasu, przestrzenia ciała, osób, itd.

- stara się opisać ich naturę wewnętrzną oraz wzajemne związki genetyczne i strukturalne.

6. Wyjaśnienie nazwy i wskazania specyfiki przedmiotu:

Antropologia jest nauką badającą początki, rozwój i istotę gatunków ludzkich. Samo słowo „antropologia” zbudowane jest ze złożenia greckich słów antropos (istota ludzka) i logos (słowo) co w swobodnym tłumaczeniu znaczy „badanie ludzkości”. Antropologia ogólna interesuje się wczesnymi formami rozwoju człowieka na podstawie danych archeologii i antropologii fizycznej, a ponadto wszystkimi współcześnie istniejącymi i historycznie opisanymi społeczeństwami ludzkimi.

Etnologia – teoretyczne i porównawcze badanie kultur ludzkich celem uchwycenia różnic i podobieństw między kulturami. Etnologia klasyfikuje ludy na podstawie cech środowiskowych i kulturowych, oraz opisuje poszczególne kultury.

Etnografia – opisowe, idiograficzne badanie kultur ludzkich w aspekcie synchronicznym i diachronicznym, oparte głównie na bezpośredniej obserwacji i swobodnym wywiadzie socjologicznym.

Etnolingwistyka – (1)Nauka badająca relacje pomiędzy językiem a kulturą. (2) Nauka wykorzystująca techniki antropologii kulturowej do badania języków jakimi posługują się przedstawiciele różnych (przeważnie pierwotnych) kultur. [antropologia lingwistyczna]

Antropologia fizyczna – (1) Nauka wyjaśniająca wszechstronnie istotę człowieka jako gatunku biologicznego, zmierzająca do odtworzenia ewolucji biologicznej człowieka, określenia jego miejsca w świecie istot żywych, do opisu jego typów morfologicznych i fizjologicznych. (2) Dział antropologii zajmujący się zmiennością cech anatomicznych i fizjologicznych człowieka w czasie i przestrzeni.

Antropologia filozoficzna (filozofia człowieka) zajmuje się kwestiami natury człowieka, jego działalnością, wyjaśnienia jego miejsca w przyrodzie i społeczeństwie. Analizy z zakresu antropologii wyróżnić można w ramach każdej myśli czy systemu filozoficznego.

7. Człowiek jako twórca kultury.

Kultura (wg. Kłoskowskiej) jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorców wykształconych
i przyswojonych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory tych zachowań.

Człowiek jako jedyny gatunek na ziemi zdołał wytworzyć kulturę. Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych i materialnego dorobku społeczeństwa. Kultura czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje i inne zdolności, nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa.

8. Natura i kultura, porządek natury – porządek kultury: pojęcia i przykłady.

Porządek natury a porządek kultury:

- "Człowiek nie jest dalszym ciągiem ewolucji, lecz przeciwnie- zerwaniem wątku, przeciwstawieniem się mu" - St. Brzozowski.

- człowiek nie mieści się ani logicznie, ani empirycznie w porządku przyrody

* wytwarza świat, który nie jest przyrodniczy, ale na nim nabudowany, symboliczny? RZECZYWISTOŚĆ KULTUROWA

* nazwa kultury jako rzeczywistości ludzkiej, por. przesunięcia znaczeniowe słowa cultura, od "uprawa" do "rzeczywistość ludzka", "uprawa ducha"

* rasa, plemię, naród, małżeństwo, rodzina- związki międzyludzkie i sposoby ich utrwalania (mitologia, filozofia, wiara, mowa, sztuka, zwyczaje)

9. „Colere” i „nascere” a zjawiska kulturowe.

COLERE – pielęgnować; Kultura – wynik „uprawy”, „przekształcenie”

NASCERE – rodzić się; Natura – to co rodzi się samo

10. Zakres pojęcia „kultura” i definicja kultury według Edwarda Taylora.

• ogół wytworów ludzi zarówno materialnych jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (wzory myślenia, zachowanie)

• całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa

• również charakterystyczne dla naszego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w postępowaniu człowieka jest wyuczone, w odróżnieniu od tego co jest biologicznie odziedziczone

• Definicja opisowo - kulturowa wg Edwarda Taylora:

• "Kultura, czyli cywilizacja, jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa." (definicja wyliczająca)

11. Jaskinia Lascaux – świątynią „kultury”.

12.Kultura a cywilizacja, za: E. Taylor, A. Weber, L. Morgan

13. Podział kultury: zakres przedmiotowy: -kultura materialna, kultura duchowa, kultura społeczna, kultura polityczna, kultura wysoka, kultura popularna, kultura narodowa, kultura europejska, kultura ludowa itd.

• Kultura duchowa obejmuje wytwory niematerialne, nie mające zastosowania praktycznego np. wytwory sztuki, muzyki, literatury, filozofii, religii.

• Kultura materialna obejmuje wytwory materialnej działalności człowieka np. architektura i wytwory codziennego użytku.

• Kultura społeczna (normatywna) obejmuje zbiór norm i wzorców zachowań charakterystycznych dla danego społeczeństwa. Wzory zachowań rozumie się jako wszelkie reguły działalności człowieka w danej zbiorowości.

- ze względu na zasięg i czas oddziaływania:

• Kultura ludowa -zespół elementów kulturowych ukształtowanych w obrębie ,,niższych" warstw społeczeństw narodowych określonych jako lud ( cechy: tradycjonalizm, izolacjonizm, rytualizm, sensualizm oraz tradycyjną religijność)

• Kultura narodowa - ogół norm, wartości, wierzeń, tradycji historycznych i wytworów artystycznych uznawanych przez naród za własne, wyróżniający go na tle innych narodów i umacniający jego poczucie więzi i tożsamości narodowej

• Kultura europejska – zespół elementów kulturowych ukształtowanych na obszarze Europy

• Kultura regionalna - związana jest z określonym, na ogół niewielkim terytorium i obejmuje wszystkie, charakterystyczne dla niego formy kultury

• Kultura chrześcijańska - to zespół elementów kulturowych opartych na Biblii

• Kultura zawodowa - to kultura wspólna dla jednostek należących do tej samej profesji

• Kultura pokoleniowa – to kultura obejmująca określone pokolenie

• Kultura starożytna

• Kultura nowożytna

-- ze względu na ilość odbiorców przekazu:

• masowa – (zwana czasem również popularną) tworzony dla masowego odbiorcy: ludzie o zróżnicowanym poziomie wykształcenia, odmiennych potrzebach intelektualnych i różnej przynależności społecznej

• niszowa – ma niewielkie grono odbiorców

- inne rodzaje kultury:

• Materialna – termin określający wszelkie fizycznie istniejące rzeczowe wytwory pochodzące z przejawów działalności człowieka - zarówno przedmioty sztuki jak i przedmioty użytkowe, narzędzia oraz przedmioty życia codziennego

• Duchowa – termin określający ogół osiągnięć ludzi w dziedzinie nauki, sztuki, religii, moralności, obyczajów i tradycji. (muzyka, literatura, religia, filozofia itp.)

• Społeczna - obejmuje zbiór norm i wzorców zachowań charakterystycznych dla danego społeczeństwa. Wzory zachowań rozumie się jako wszelkie reguły działalności człowieka w danej zbiorowości.

• Wysoka – inaczej elitarna. Ten rodzaj kultury tworzą elity twórcze, tj. ludzie wykształceni, którzy nabywają kompetencje zarówno tworzenia, jak i odbioru sztuk drogą kształcenia się. Kulturę tę przekazuje np. szkoła, teatr, galeria sztuki, biblioteka, sala koncertowa

• Polityczna - ogół postaw, wartości i wzorów zachowań dotyczących wzajemnych stosunków władzy i obywateli

14. Kultura jako „odwrócona piramida”.

Piramida kultury – świadectwo tysiącleci rozwoju człowieka. Kultura przypomina odwróconą piramidę, od pierwszych skromnych, osiągnięć człowieka, w walce z nieprzyjazną kulturą, aż po dobrodziejstwa współczesnego świata. Ktoś kiedyś podniósł kamień, lub kij i posłużył się nim do walki o przetrwanie. To odkrycie zostało przekazane innym, którzy dokonali kolejnych wynalazków. I tak stopniowo rozrastała się i rozrasta piramida kultury. Odwrócona, a więc bez końca. Nikt bowiem nie wie, dokąd dojdzie człowiek.

15.Kultura i wartościowanie.

KULTURA-ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych, duchowych, symbolicznych (wzory myślenia, zachowanie)

-całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa;

-charakterystyczne dla naszego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w zachowaniu człowieka jest wyuczone, w odróżnieniu od tego co jest biologicznie odziedziczone;

WARTOŚCIOWANIE

Wartościowanie - Wartościowanie - może przyjmować różne formy, jedna z nich polega na tworzeniu ogólnych sądów, zdań orzekających o odpowiedniej moralnej kwalifikacji określonego przedmiotu. - przedmiotem tego orzekania bywają osoby ludzkie jako podmioty moralnego postępowania, często zdarza się, że wartościujemy samo działanie, czyli spełniane przez te osoby czyny - w obu tych przypadkach wartościowanie obejmuje zawsze bytową całość, złożoną z podmiotu i czynu, zwłaszcza czyn ludzki jest nie do pomyślenia jako coś rzeczywiście istniejącego bez domyślnego przynajmniej odniesienia do odpowiedniego przedmiotu - jeśli oceniamy więc przedmiot działający, czynimy to mocą spełnianych przez niego czynów kiedy zaś kwalifikujemy moralnie jakiś czyn robimy to w równoczesnym założeniu, że jest to czyn jakiegoś podmiotu Wyróżniamy trzy kategorie czynów: moralnie dobre moralnie złemoralnie obojętne (nie posiadają określonej kwalifikacji moralnej) O czynach moralnie obojętnych należy raczej powiedzieć, że są czynami moralnie nieokreślonymi, nie znaczy to, że czyny te uznawane są za amoralne czyli znajdujące się całkowicie poza granicami moralności – jak np. czyny nierozumne.

16. Kultura jako mechanizm adaptacyjny człowieka.

Kultura to zjawisko złożone z elementów tworzących system. Trwa i zmienia się wg praw. Można ją opisywać oraz szukac zasad wg jakich działa. Kultura jest aparatem adaptacyjnym czowieka, pośrednikiem pomiędzy człowiekiem a jego środowiskiem przyrodniczym.

17. Atrybutywne i dystrybutywne rozumienie kultury.

18.Kultura jako zjawisko społeczne; problem jednostki w kulturze.

Kultura społeczna charakteryzuje się tym, że "podmiotem i przedmiotem kulturalnie określonych działań są tutaj sami ludzie że regulujący wpływ kultury odnosi się w tym wypadku nie do żadnych innych substancji lub wartości, lecz do stosunków, ról i układów ludzi w ich wzajemnych powiązaniach"¹⁰.

Kultura wpływa na życie społeczne, socjalizując, a więc ucząc człowieka umiejętności dostosowania się do niej. Kultura stara się ustanowić kryteria wartości, jakimi powinni kierować się ludzie. Tworzą się ideały, do których dąży człowiek. Uczy, jak reagować na określone sytuacje. Kultura tworzy też typy instytucji społecznych.

Kultura społeczeństwa dostarcza surowego materiału, z którego jednostka formuje swoje życie. Jeśli surowiec ten jest ubogi, cierpi na tym jednostka; jeśli jest bogaty, jednostka zyskuje szansę wykorzystania swych możliwości. Wszelkie prywatne zainteresowania każdego mężczyzny i każdej kobiety wzbogacają tradycyjne zasoby ich kultury. Nawet największa wrażliwość muzyczna może rozwinąć się tylko w ramach tego wyposażenia i wzorów, jakimi dysponuje tradycja. Wrażliwość ta doda coś - być może istotnego - do tej tradycji, ale jej osiągnięcia pozostają w jakimś stosunku do poziomu instrumentów i teorii muzycznej danej kultury.

Społeczeństwo nigdy nie jest całością, którą można by oddzielić od składających się na nią jednostek. Żadna jednostka nie może osiągnąć nawet progu swych możliwości bez kultury, w której partycypuje. I odwrotnie, żadna cywilizacja nie zawiera ani jednego składnika, który w ostatecznej analizie nie byłby wkładem jakiejś jednostki. W jaki sposób mogłaby powstać jakakolwiek cecha, jeśli nie dzięki zachowaniu mężczyzny, kobiety lub dziecka?

Czynnikiem kulturotwórczym jest społeczeństwo. A zatem kształtuje nas to, co sami stwarzamy, co jest dla nas charakterystyczne, co jest nierozerwalnie związane z naszym życiem, życiem społecznym. Można więc śmiało powiedzieć, że kultura kreuje nasze życie.

19. Czasowy i przestrzenny wymiar kultury

Kultura ma wymiar czasowy, charakteryzuje się on rozciągłością w czasie. W sensie atrybutywnym, jako cecha ludzkości zmieniała się i rozwijała w miarę upływu czasu.

Kultura ma wymiar przestrzenny w sensie atrybutywnym, jak i dystrybutywnym. Charakteryzuje się rozciągłością w przestrzeni, rozwija się na określonym terytorium.

20. Cechy zjawisk kulturowych.

•         Kultura ma wymiar czasowy.

   * kultura rozumiana w sensie atrybutywnym i dystrybutywnym charakteryzuje się rozciągłością w czasie

    * zjawiska kultury są przekazywane z pokolenia na pokolenie; kontynuacja dorobku zbiorowego grupy jest przedmiotem świadomej troski bądź nieświadomym odruchem jej członków

 

•         Kultura ma wymiar przestrzenny.

   * rozciągłość w przestrzeni odnosi się zarówno do kultury w sensie atrybutywnym jak i do poszczególnych całości kulturowych.

    * w toku rozwoju człowieka kultura rozprzestrzeniała się  od stref klimatu gorącego po strefę arktyczną

    * poszczególne kultury określonych zbiorowości wyodrębniały się między innymi w wyniku zajmowania ograniczonego obszaru

 

•         Kultura jest systemem.

   * zarówno w sensie atryb. jak i dystryb. kultura jest zjawiskiem złożonym z elementów tworzących całość

   * między elementami kultury zachodzi proces integracji

   * poszczególne elementy kultury pozostają ze sobą w związku a więc nie można mówić o kulturze jako zbiorze ale systemie

   * kultura ma własna, wewnętrzną logikę

 

•         Kultura jest prawidłowa.

* zmienia się wg pewnych praw i regularności

* można ją nie tylko opisywać, ale szukać zasad działania – dzięki temu założeniu w ogóle jest możliwa nauka o kulturze

 

•         Kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka.

• kultura jako cecha ludzkości bywa traktowana jako mechanizm adaptacyjny człowieka, a poszczególne kultury stanowią sposób adaptacji określonych grup ludzkich do konkretnego środowiska naturalnego

21.Pojęcie i przykłady wzorów kultury w odniesieniu do poglądów Ruth Benedic.

Wzór kulturowy – sposób zachowywania się, myślenia w danej zbiorowości lub znamienny dla tej zbiorowości układ cech kulturowych (także wytwory kultury materialnej).

Wzory kulturowe:

• Motto do wzorów kultury Ruth Benedic „z indiańskiej przypowieści o glinianym kubku, który każdy lud otrzyma od Boga, aby pił z niego własne życie. Jak woda czerpana z jednego źródła, tak pojawia się w doświadczeniu odmiennych ludów różnorodność kultur stanowiąca świadectwo szerokiej skali możliwości kształtowania form ludzkiego życia”.

• Prezentacja różnych kultur – Indian Puelbo z Nowego Meksyku, Dobu z d'Entracas-teaux (w pobliżu Nowej Gwinei) oraz Kwakiutlów z północno-zachodniego wybrzeża Ameryki.

• Kultura appolińska i kultura dionizyjska:

- typ appoliński – rytualizm, wstrzemięźliwość, brak agresji. Dobry człowiek żyje w spokoju, unika zaszczytów, usuwa się w cień. Pożądane cechy to uprzejmość i dostojność. Jest to społeczeństwo matrylinearne → Indianie Zuni

- typ dionizyjski:

Indianie Kwakiutlowie - społeczeństwo hierarchiczne, wysoko ceniące życie duchowe. Pożądane cechy to indywidualność i osiąganie sukcesów. Własność pojmowana na dwa sposoby: „własność rodzinna” - czyli ziemia oraz „własność jednostkowa” - pieśń, rytuały, mity, dobra rodowe. Wzorem do naśladowania jest wojownik i indywidualista.

22. Pojęcie kręgu kulturowego.

Krąg kulturowy- zespół cech kulturowych niezmiennych w dłuższym okresie hist.;w archeologii - zasięg występowania zespołu cech kultury materialnej we współczesnych sobie kulturach.

23.Ewolucja kulturowa i ewolucjonizm w kulturze.

EWOLUCJA KULTUROWA

- pojęcie pojawiło się w związku z badaniem zmiany kulturowej, a więc zmiany obyczajów, przekonań, sposobów postępowania, gustów;

- zmiana ewolucyjna jest zawsze ukierunkowana, prowadzi do bardziej lub mniej określonego celu, polega na ciągłej kumulacji, wzroście dorobku form kulturowych .

EWOLUCJONIZM KULTUROWY

- pozytywistyczny kierunek i teoria, powstał w drugiej połowie XIX w. w naukach społecznych i filozofii. Uznawał ewolucję kulturową i ewolucję społeczną za procesy decydujące o transformacji społeczeństw i kultury. Przyjmując założenia o jedności świata i jedności natury ludzkiej, wszechobecności dynamiki i postępu, który wyznacza kierunek ewolucji o globalnym charakterze zmian oraz istnieniu.

24. Synkretyzm kultury.

Synkretyzm kultury- podstawowe następstwo dyfuzji, które doztrzeżono po zauważeniu i nazwaniu zjawiska akulturacji. Polega na wiązaniu w jednorodne całości elementów pochodzących z różnych, genetycznie i historycznie odrębnych kultur.

25. Funkcjonalizm jako metoda badań antropologicznych (zob. Bronisław Malinowski).

Charakterystyka metody badań terenowych B. Malinowskiego

Funkcjonalizm – kultura jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb. 
Funkcjonalizm Malinowskiego – rozpoczął się od krytyki, polemiki z ewolucjonizmem i dyfuzjonizmem. 
Przyjął założenie, że kultura stanowi niepodzielną całość. Twierdził, że kulturę należy badać empirycznie jako niepodzielną całość. 
Podstawowym zadaniem antropologii powinno być ukazanie mechanizmów rządzących współczesnymi strukturami, a nie rekonstrukcja struktur minionych (społeczeństwa pierwotne współcześnie istniejące).
Zarzucano mu ahistoryzm (nie zwraca uwagi na historię).
Brak rzetelnych materiałów o minionych kulturach.
Kultura – jest integralną całością służącą zaspokojeniu ludzkich potrzeb (cała kultura ma spełniać określone funkcje). Kultura jest systemem rzeczy, działań, postaw, w którym każda część istnieje jako środek do celu.
Mówi o 2 uwarunkowaniach życia ludzkiego:
- biologiczne
- kulturowe

Człowiek poddany jest determinizmowi biologicznemu i kulturowemu – biologizm.
Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury a nie w sposób naturalny. 
Człowiek nie żyje tylko chlebem, ale przede wszystkim chlebem. 
Najpierw muszą być zaspokojone podstawowe, biologiczne potrzeby a później potrzeby wyższego rzędu. 
3 grupy potrzeb:
- potrzeby podstawowe (I-go rzędu) – potrzeby biologiczne – te które decydują o przetrwaniu organizmu – metabolizm; reakcja kulturowa – zapewnienie organizmowi środków do metabolizmu; reprodukcja gatunków; bezpieczeństwo organizmu.
- Potrzeby II-go rzędu – potrzeby pochodne
- Potrzeby III-go rzędu – potrzeby integratywne

Każdej potrzebie odpowieda jakaś reakcja kulturowa. Na każdą naszą potrzebę kultura reaguje w określony sposób. 
Potrzeby pochodne – społeczne (funkcjonowanie ludzi w grupie społecznej) – produkcja narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, reakcja kulturowa – system gospodarczy; potrzeba kodyfikacji i regulacji zachowań, reakcja kultury – system kontroli społecznej; transmisja kultury, reakcja kultury – socjalizacja (kulturowo uwarunkowany sposób wprowadzania człowieka w kulturę), organizacja zbiorowego działania, organizacja polityczna danej grupy.
Potrzeby integratywne – potrzeby intelektualne, które realizują następujące reakcje kulturowe: wiedza, religia, magia, etyka, moralność i sztuka – kultura symboliczna (ma realizować nasze potrzeby).
Te potrzeby są uniwersalne i wszystkie muszą być spełnione aby człowiek poprawnie rozwijał się.

Potrzeba – to system warunków w ludzkim organizmie w układzie kulturowym i w relacji ich obu do naturalnego środowiska co jest wystarczające i konieczne dla przetrwania grupy i organizmu.
W organizmie pojawia się określony warunek np. głód, w kulturze muszą być narzędzia jego zaspokojenia, a środowisko naturalne musi nim umożliwić jej zaspokojenie.
Najmniejszą częścią systemu kulturowego jest instytucja.
Poprzez instytucje zaspokajane są potrzeby ludzkie
2 definicje instytucji:
1. jest to zorganizowany system działań ludzkich
2. są to ludzie realizujący te działania

Reakcje kulturowe są możliwe dzięki instytucjom. Instytucje kulturowe mają charakter uniwersalny. W każdym systemie społecznym są takie same instytucje, które zaspokajają potrzeby.
Instytucje mają swoistą – każda składa się z 6 elementów. Karta czyli zespół wartości umożliwiających zorganizowanie się ludzi; personel – grupa ludzi wraz z podziałem obowiązków i autorytetów; normy – wymagane umiejętności od tych ludzi, zwyczaje, normy prawne obowiązujące członków instytucji; substrat materialny – narzędzia i urządzenia jakimi dysponuje grupa ludzi którzy wykonują zadania; działalność – konkretne i rzeczywiste objawy działalności instytucji; funkcja instytucji – właściwy rezultat 0 zorganizowanej działalności (różny od karty).
Malinowski sam badał społeczności pierwotne na wyspach Trobrianda. Lata 30-ste badania w Afryce na podstawie których – nowy schemat badań – badania nad problematyką zmiany kulturowej. Teoria kontaktu kulturowego – przemiany jakie zachodzą w społeczeństwach pierwotnych są wynikiem zderzenia kulturowego (modernizacja, westernizacja). W wyniku zderzenia następujących procesów zapożyczenia elementów kulturowych – powstała nowa rzeczywistość kulturowa. Teoria ta miała tłumaczyć przemiany modernizacyjne w krajach przedindustrialnych.
W wyniku kontaktu kulturowego tworzą się nowe instytucje kulturowe lub modyfikacja istniejących lub odrzucenie dawnych instytucji.
Wyróżnił sekwencję zmiany wywołanej kontaktem :
1. kultura pierwotna poddana oddziaływaniu innej kultury
2. kompleks cywilizacji europejskiej, industrialnej
3. proces zmiany

3 aspekty kontaktu kulturowego.
Przedmiotem badań nad kontaktem kulturowym – jest kultura pierwotna i jej stan przed kontaktem. Kontakt kulturowy polega na wytrąceniu systemu kulturowego ze stanu pierwotnej równowagi – konsekwencją jest zmiana potrzeb (a to oznacza zmianę instytucji).
W jego szkicach z teorii kultury – odpowiada na pytania – czym i z czego składa się kultura?
Jeden z jej składników to aspekty funkcjonalne (gospodarka, wychowanie, ustrój polityczny, ład społeczny, prawo, magia, religia, sztuka, wiedza, rekreacja). Są to reakcje kulturowe, które zaspokajają potrzeby. Wszystkie te aspekty są przeniknięte przez podstawowe czynniki kultury (substrat materialny, organizacja, język). Aspekty i czynniki kultury we wzajemnym powiązaniu tworzą zręby struktury systemu kulturowego. Strukturę tę można poznać poprzez scharakteryzowanie jakiejś społeczności pod względem: przebieg życia jednostki, życie zbiorowe w skali plemiennej całej społeczności, życie grupowe w skali domowej, lokalnej, zdjęcie demograficzne (mapa demograficzna) oraz analiza zewnętrznych czynników, potrzeby biologiczne człowieka, środowisko, rasa, historia, kontakty kulturowe. – model kultury (ten schemat) – jago zrealizowanie daje klasyczny, antropologiczny opis jakiejś kultury.
Systemowe i funkcjonalne ujęcie kultury – oryginalność Malinowskiego.
Zbudował koncepcję antropologii funkcjonalnej.
Kultura jest aparatem funkcjonalnym spełniającym ludzkie potrzeby.

26. Strukturalizm (L.Strauss); kultura jako system znaków.

Strukturalizm i kultura:

- Cała obserwowalna rzeczywistość społeczno – kulturowa jest odbiciem głębokich struktur umysły nieuświadomionych i jednocześnie wspólnych dla wszystkich ludzi.

- Za podmiot antropologii L. Strauss uznał odkrywanie i analizowanie owych struktur w celu zrozumienia znaczenia i funkcji poszczególnych segmentów świata społeczno – kulturowego.

Strukturalizm zakłada, że rzeczywistość jest uporządkowana i zorganizowana, inaczej „ustrukturyzowana” i tylko przez badanie struktur można odkryć sens i funkcje elementów rzeczywistości. Struktury są zróżnicowane, ale również samowystarczalne, posiadają one ogólne i konieczne cechy – struktura ma potrójny charakter: całości, przekształceń i samosterowania (trwałość i niezmienność), człowiek istnieje w ugrupowaniach społecznych, które są całościami. Całości te ulegają przekształceniom, czyli transformacjom, a istnienie norm i sankcji społecznych to zapewnienie samoregulacji systemu społecznego. Kształt stosunków społecznych i kultury tj. obserwowalna rzeczywistość społeczna i kulturowa jest zewnętrznym wyrazem, znakiem nieuświadamianych przez ludzi struktur. Struktury te są odnajdywane dzięki transformacyjnej analizie strukturalnej.

Kultura jako system znaków
Kultura- określony zbiór elementów powiązanych ze sobą, które mają określone znaczenie dla ludzi, którzy się nimi posługują.

Kultura to system znaków służących międzyosobowej komunikacji. W znakach jakie są w niej stosowane w powiązaniu między nimi wyraża się kultura jednostki i grupy społeczne. Zjawisko kultury tworzy się w momencie powiązania znaku z osobą w trakcie posługiwania się znakiem.

27. Poddyscypliny antropologii: fizyczna, społeczna, etnografia, etnologia, antropologia społeczeństw pierwotnych, antropologia filozoficzna, religioznawstwo, archeologia, lingwistyka itd.

28. Teoria kultury według Stefana Czarnowskiego.

Stefan Czarnowski (polski socjolog) – kultura jest to zobiektywizowany dorobek wspólny szeregowi grup społeczny i dzięki swej obiektywności zdolny rozszerzać swój zasięg w czasie i przestrzeni. Ta definicja mówi o kategorii zjawisk tworzących kulturę. Kultura jakiegoś narodu tworzą wytwory człowieka zobiektywizowane, zaakceptowane i uznane przez większość (należą do wszystkich). Każdy człowiek ma swoją osobistą kulturę, ale to co zrobił mieści się zawsze w obrębie kultury grupy.

29. Typy i specyfika definicji kultury, definicji genetyczne, definicje historyczne, definicje dystrybutywne, definicje normatywne, definicje wyliczające (zob. Taylor).

Definicje kultury

W 1952 r amerykańscy antropolodzy A. Kroeber i K. Kluckhow podsumowali różne definicje kultury znajdujące się w piśmiennictwie naukowym (ok. 150 def. Kultury) i spróbowali je uporządkować.

Kategorie definicji:

• definicje genetyczne – wykazują na źródła kultury, a przeciwieństwo natura – kultura.

• definicje historyczne – kładą nacisk na dziedziczenie tradycji [kultura to zbiorowy dorobek różnych grup ludzkich]

• definicje psychologiczne – kładą nacisk na psychologiczne podstawy kultury – uczenie się, naśladownictwo – psychologiczne mechanizmy przyswajania kultury)

• definicje dystrybutywne – ujmują kulturę jako odrębne całości, tworzące systemy, ale nie zamknięte, cały czas dokonuje się wymiana, dystrybucja. Mówi się o kulturach a nie o jednej kulturze.

• definicje normatywne – kładą nacisk na modele, wzory, zasady wartościowania jako elementy kultury

• definicje wyliczające – nigdy nie obejmują całości kultury ludzkiej. 

30. Definicja kultury według Antoniny Kłosowskiej i jej analiza.

Definicji kultury - Antonina Kłosowska (w Polsce) – socjolog i antropolog – definicja szeroka, antropologiczna, opisowa.
Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi, przebiegające wg wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów, wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.

Kultura jest wyuczona. Musimy nauczyć się jej w procesie wychowania i socjalizacji. Nie jest dana człowiekowi, nabywamy ją w toku życia. 
Ujęcie szerokie (antropologiczne) kultury obejmuje różnorodne zjawiska, przedmioty będące wytworami i obiektami ludzkiej działalności, same działania, stany psychiczne człowieka (postawy, dyspozycje, nawyki).
1. Kultura jest zjawiskiem społecznym, czyli nie można jej analizować w oderwaniu od grupy społecznej (społeczeństwa). Nie istnieje poza grupą społeczną. Kultura każdego społeczeństwa jest mocno zróżnicowana – nie ma jednolitego modelu kultury.
2. Kultura jest zjawiskiem symbolicznym, tzn. jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z pokolenia na pokolenie drogą tradycji i poprzez różne formy symboliczne (najważniejszą formą symboliczną jest język). Prawie wszystkie wytwory ludzkie mają charakter znakowy – ułatwiają komunikację między ludźmi (wyznaczają zasady, normy przyjęte w danej grupie społecznej)
3. Kultura jest rzeczywistością historyczną, tzn. Że jest historycznie przekształcającą się rzeczywistością społeczną
4. Kultura ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka w celu zaspokojenia jego potrzeb.
5. Kultura jest powiązaną całością (obowiązujący kanon) – każdy element kultury pełni określoną funkcję w jej całości a rozpatrywany w izolacji nie ma znaczenia.
6. Kultura jest zjawiskiem psychologicznym – odniesionym do jednostki, jednostkowym. Kultura jest faktem zarówno zbiorowym jak i jednostkowym, tzn. że kultura jest bytem ponad osobowym, ale jej ostatecznym źródłem jest jednostka. Cały ponad jednostkowy byt oddziałuje na jednostkę. 

31. Źródła kultury (Kroeber, Cassirer, Freud, Huizinga).

- „uprawa ducha” – Cyceron

- areał kulturowy – rozprzestrzenianie się [Kroeber]

- racjonalizacja – znakowość, symboliczność [ Cassirer]

- sublimacja – cierpienie [Freud]

- zabawa [Huizinga]

- adaptacja, kompensacja.

32. Tożsamość kulturowa – jedna z odmian tożsamości społecznej (zbiorowej).

Względnie trwała identyfikacja grupy ludzi i pojedynczych jej członków z określonym układem kulturowym tworzonym przez zespół idei, przekonań, poglądów, z konkretnymi zwyczajami i obyczajami oraz z danym systemem aksjologicznym i normatywnym. Zbiór wierzeń i zachowań, wspólny język, który odróżnia grupy etniczne od siebie i od kultury dominującej.

Identyfikacja powinna umacniać wewnętrzną jedność grupy i stanowić o jej "differentia specifica". Człowiek przynależy równocześnie do wielu grup, więc tożsamość kulturowa tworzy się poprzez nakładanie się różnych wpływów, którym jednostka podlega. Jeśli te wpływy są zbieżne to wzmacniają się wzajemnie, dzięki czemu identyfikacja jednostki z kulturą jest pełna. W przeciwnym razie tworzy się dysonans kulturowy powodujący niespójną tożsamość.

Krzewienie własnych elementów kulturowych, wzmacnia tożsamość kulturową narodów. Ludzie bez poczucia miejsca, posiadanego dziedzictwa i nie przywiązani do tradycji w danym kraju, nie są w stanie umacniać swej tożsamości.

33. Tożsamość narodowa – poczucie odrębności wobec innych narodów kształtowane przez czynniki narodowotwórcze takie jak: symbole narodowe, język, barwy narodowe, świadomość pochodzenia, historia narodu, świadomość narodowa, więzy krwi, stosunek do dziedzictwa kulturowego, kultura, terytorium, charakter narodowy.

Poczucie tożsamości narodowej szczególnie ujawnia się w sytuacjach kryzysowych, gdy potrzebne jest wspólne działanie na rzecz ogólnie pojętego dobra narodu, na przykład planowanie powstań narodowych.

Pozytywnym wyrazem tożsamości narodowej jest patriotyzm, a negatywnym szowinizm.

34. Idea wielokulturowości - szansa czy zagrożenie?

35. Globalizacja, zjawisko kulturowe pojęcie i przejawy

Globalizacja to proces przekraczania różnorodnych granic i barier, w wyniku czego łączą się narody, państwa, instytucje, organizacje i jednostki w nowe układy gospodarcze, polityczne, kulturalne i przestrzenne, czyniąc świat bardziej powiązanym.
Globalizacja kultury niesie z sobą relatywizację wartości i norm, zachwianie pamięci społecznej, uniformizację, spłycenie i komercjalizację kultury, wielką jej zmienność, oderwanie od środowiska życia i oderwanie od osoby ludzkiej. Kultura globalna, którą wielu określa kulturą konsumpcyjną, nie pogłębia osobowości jednostek, które nią żyją; często są one wewnętrznie puste i osamotnione, nastawione wyłącznie na zaspokajanie potrzeb doczesnych, ulegają ciągle zmieniającym się modom. Zjawiska te doskonale ilustruje następujący opis kobiety w średnim wieku, pracowniczki międzynarodowej firmy handlowej, mówiącej płynnie pięcioma językami, właścicielki trzech adresów w trzech odległych od siebie metropoliach.
Jest to jedna z najbardziej niebezpiecznych form globalizacji. Narzucanie drugim społecznościom swoich kultur i obrzędów w postaci obchodów świąt na przykład Walentynek, Haloween`u. Narzucenie młodzieży rozrywki w postaci muzyki o charakterze totalnym np. pop, techno, względnie swobody obyczajów w postaci utopii, hipizmu. Globalizacja wkracza również do sportu narzucając gry polo, golf, krykiet, ragby. Nawet w słownictwo zaczyna wchodzić globalizacja rozpowszechniając słowa weekend, lunch itp. Innymi słowy globalizacja to proces włączenia wszystkich do wielkiej światowej społeczności wypranej z własnych gospodarek, idei i kultury.

Postawy wobec globalizacji.
Można wyodrębnić trzy typy postaw wobec globalizacji. Pierwszą jest postawa globalizacyjnego optymizmu cechująca tych, którzy w globalizacji rynków widzą rozwiązanie zapowiedź nowej, wspaniałej ery w dziejach ludzkości. W oczach entuzjastów globalizacja przyniesie wyłącznie pozytywne efekty we wszystkich jej wymiarach. W wymiarze kulturowym globalizacja ma prowadzić do wzajemnego ubogacenia kultur, w wymiarze politycznym ma zmniejszyć znaczenie państwa a wyeksponować rolę obywatelskich, transnarodowych inicjatyw, a w wymiarze ekonomicznym ma przyczynić się do wzrostu światowego bogactwa, które zmniejszy obszary biedy i niedorozwoju. Drugą postawą jest postawa krytyki procesów globalizacyjnych z pozycji tradycyjnie lewicowych. W postawie tej szczególne miejsce przypada krytyce globalizacji gospodarczej, która jest uznawana za przyczynę słabnięcia bezpieczeństwa socjalnego pracowników, erozji pozycji związków zawodowych i generalnego osłabienia państwa dobrobytu. Trzecią jest postawa krytyki procesów globalizacyjnych z pozycji "prawicowej" troski o spójność wspólnot narodowych zagrożonych przez niekontrolowany napływ imigrantów, obawy o miejsca pracy w przedsiębiorstwach przemysłowych przenoszących się za granicę w poszukiwaniu tańszych pracowników i z chęci zachowania państwa narodowego jako podstawowego aktora polityki międzynarodowej.

36. Polityka wielokulturowości.

37.Etnocentryzm w myśleniu pierwotnym – myślenie człowieka pierwotnego, żyjącego w małych, izolowanych zbiorowościach, odznacza się znacznym stopniem etnocentryzmu. Mit dotyczy tylko danej zbiorowości i w tym wyraża się jego etnocentryzm. Kategorie mitu w tym sensie nie są uniwersalne, pojawiające się w nim zasady, wzory i normy odnoszą się jedynie do określonej zbiorowości. Co więcej, te same opowieści w jednych zbiorowościach funkcjonują jako mit, mają wszystkie jego cechy, a przede wszystkim odznaczają się absolutną prawdziwością, w innych natomiast funkcjonują jako zwykłe opowiadanka nie mające sakralnego charakteru. Etnocentryzm przeciwdziała utracie dorobku pokoleń, z trudem utrwalonego w postaci sztywnej tradycji. Mit jest bardzo istotnym elementem orientacji na tradycję, jest bowiem uprawomocnieniem tradycji, gdyż stanowi jej sakralna sankcję i sakralne zaplecze.

38. relatywizm kulturowy jako praktyka kulturowa i metodologia.

postawa przeciwna postawie etnocentrycznej. Polega na dostrzeganiu wielkości i różnorodności innych kultur oraz uznaniu, że sposoby myślenia różnych zbiorowości dają się rozumieć tylko w odniesieniu do ich własnego kontekstu, reguł czy wartości. Przykładem mogą być odkrycia geograficzne K. Kolumba, gdzie badacze europejscy wartościowali inne kultury poprzez porównywanie ich do własnej. W skrócie to dostrzeganie różnorodności innych kultur, np. odkrycia geograficzne K. Kolumba.

38. Subkultura i kontrkultura wobec kultury

Kultura jednej i taj samej zbiorowości rzadko stanowi monolit. Weźmy kulturę narodową. Pewne jej treści tworzą trzon kultury, albo jak się czasem powiada kulturę,,głównego nurtu” słowem to, co nadaje jej specyfikę o tożsamość. Obok tego istnieją pewne odmiany zwyczajów, języka, symboli, używanych obiektów itp. wyróżniające pewne regiony. Powiemy wówczas o istnieniu pewnych subkultur w ramach kultury narodowej. Ale mogą tez pojawić się grupy anarchistyczne czy nihilistyczne, dla których uznane szeroko narodowe tradycje i świętości są przedmiotem szyderstwa, potępienia lub odrzucenia. Można je wówczas określić jako kontrkulturę, oczywiście przez przeciwstawienie do kultury narodowej,,głównego nurtu”.

Subkulturę tworzą grupy zawodowe, które wypracowały swoje, swoiste, zachodzące wyłącznie w ich obrębie, normy - na przykład lekarze, prawnicy, złodzieje, politycy, nauczyciele, uczniowie, studenci, fani danego gatunku muzycznego. Świadczy chociażby o tym specyficzny język - socjolekt. Subkultury tworzą nie tylko grupy zawodowe, ale także inne grupy społeczne, do których należą osoby niepełnosprawne - niewidzący, niesłyszący, przewlekle chorzy oraz z uszkodzonymi narządami ruchu, upośledzeni umysłowo.

40.Uniwersalia kulturowe – rasy kulturowe spotykane we wszystkich znanych społeczeństwach historycznych i współczesnych . Mogły one posiadać dwa źródła :
• Mogłyby one pojawiać się równolegle w każdej społeczności jako wyraz np. potrzeb uniwersalnych wynikających z natury człowieka
• Mogłyby pojawiać się np. w drodze zapożyczeń , przenikania lub rozpowszechniania kultur na szersze obszary (dyfuzja kulturowa)
Jest wiele form rodziny , występuje różnorodność języków naturalnych wizji Boga . Tak więc , czy są jakieś konkretne elementy kulturowe obecne zawsze i wszędzie ? Ameryk etnolog George Hurdock odkrył , iż istnieją tylko 2 powszedniki kulturowe :
• Reguła - ,,nie zabijaj: - ochrona życia jest podstawowym warunkiem biologicznego przetrwania społeczeństwa
• Zakaz kazirostwa – stosunków z najbliższymi członkami rodziny – niekorzystne komplikacje genetyczne zaburza naturalną i niezbędną hierarchię władzy i wpływów występujących w rodzinie , prowadzi to do dezorganizacji , chaosu.
Jest wiele podobieństw kulturowych wynikających z kontaktu kultur między sobą.
• Podbój słabszego społeczeństwa przez silniejsze , co prowadzi do powstania kultury dominującej , przy eliminacji kultur lokalnych
• Mieszanie się kultur w społeczeństwie wielonarodowym
• Kontakt za pomocą przepływu treści i produktów kulturowych poprzez rynek i środki masowego przekazu

41. Antynomie czasu

Czas przyrody – czas realny odwołujący się do całego układu człowieka

Czas kultury – kultura nie jest dorobkiem współczesności, współczesność jest zanurzona w czasie, w przeszłości w historyczności – czas przezywany, doświadczalny indywidualnie, różnie.

Czas cykliczny – idea wiecznego powrotu czas święty – w kulturze tradycyjnej czas podporządkowany jest cyklom przyrody, wyznaczającym ludzką egzystencje [dzień/noc – obrót ziemi, kalendarz rolniczy: siewy, zbiory| kalendarz religijny: święta, obrzędy

Czas linearny – grecka idea opokatostasis[wieczny powrót]

Czas biblii – czasem linearnym: stworzenie, dobra nowina, apokalipsa, nowe Jeruzalem, „Nowe Niebiosa, Nowa Ziemia

Czas świętych – ustanowiony przez bogów, odtwarzanie jakiegoś wydarzenia sakralnego.

42. Egzystencja człowieka w dwóch czasach: świeckim i świętym.

Człowiek i jego czas:

- Mirce Eliade, Egzystencja człowieka w dwóch czasach:

- czasie świeckim: … rytm, struktura życia… przeszłość, teraźniejszość, przyszłość

- czasie świętym: czas święty został ustanowiony przez bogów, jest uobecnieniem czasu mitycznego.

Struktura przestrzeni świętej:

- zbudowana na podobieństwo świata, np. świątynia Ramzesa II

- Czynności przy wznoszeniu świątyni:

> wytyczenie koła

> wyznaczanie osi

> wytyczenie kwadratu podstawy

- koło – kula w porządku kosmologicznym, obraz nieba; kwadrat – obraz ziemi

- struktura świątyni – sześcian nakryty kapsułą

Dom – środek „świeckiego świata”:

- środek świata – idealny cel – raj utracony

- Dom – osobiste centrum każdego człowieka

- Dom – powrót do świata dzieciństwa, dom miejscem znanym w przeciwieństwie do nieznanego otaczającego świata.

43. Próby „ujarzmienia” czasu: kalendarz, zegar.

44. Przestrzeń w kulturze: symbolika, heterotopia, przestrzeń kulturowa i ciała, przestrzeń „do” i „od społeczna”, przestrzeń miasta, przestrzeń wsi, przestrzeń święta, przestrzeń świecka.

Przestrzeń

• miejsce w relacji z czasem, ale relacji nie będącej klasycznym spełnieniem jakości czasoprzestrzeni.

• przestrzeń życia dla, dla orientacji w niej wyznacza się wektory: dół-góra; blisko-daleko; przód-tył; prawo-lewo

• w kulturze kierunki przestrzeni mają pewną symbolikę wiążąca się z nazwami części ciała człowieka: głowa-to coś ważnego: tył-drugorzędnego. Mówimy "po prawej ręce" albo "po lewej ręce"- żeby określić kierunki; "u stóp", "u podnóża"- to coś na dole.

• symbolika kierunków: góra, prawo, przód-to kierunki ważne, dobre, pierwszorzędne(por. niebo); dół, lewo, tył-mają znaczenie drugorzędności dla zła, grzechu (por. piekło)

• kierunek wertykalny-otwarcie ku sacrum

• kierunek horyzontalny-życie codzienne (doczesność)

• Michel Foucault-opisuje zjawisko heterotopi. Heterotopie(raj, dom, piekło)-według niego

• to rzeczywiste miejsce, które czymś w rodzaju kontr- miejsc, rodzajem efektywnie odgrywanej utopii, w której wszystkie inne rzeczywiste miejsce, jakie można znaleźć w ramach kultury są jednocześnie reprezentowane, konsekwentne lub odwracane, można wskazać na nich lokalizację, ale znajdują się poza wszystkimi miejscami-przestrzeń poza miejscem.

• Oswoić przestrzeń to:

• zrozumieć, eksplorować (doświadczać), opisać-utrwalając w ten sposób pewien model świata, przekazywanego w obrębie danej kultury

• opisywanie dokonywane za pośrednictwem mitów, jej sposobem wyjaśnienia i nazywania tego, co oswojone, podporządkowane, a więc bezpieczne.

45. Pojęcia „axis mundi”…

AXIS MUNDI…

Przestrzeń, poszukiwanie „środka świata”

- środek to orientacja w przestrzeni; axis mundi – oś świata, łącząca niebo i ziemię (por. bibl. Drabina Jakubowa),

- symboliczny środek świata, w wielu kulturach przyjmuje kształt drzewa lub słupa,

- członkowie każdej społeczności na ogół byli przekonani, że żyją w tym centrum,

- ludzie wyobrażali sobie środek świata w różny sposób:

• święte drzewo w Edenie (środek raju)

• święty słup (Aruntowie i słup Kauwa- auwa)

• pępek świata w Delfach (staroż. Grecja)

• kapitol Rzymian (kaput mundi – głowa świata)

• Ka’aba – święty kamień islamu.

46. Sacrum i profanum w przestrzeni i czasie.

• każda religijna koncepcja świata rozróżnia:

• sacrum-właściwość przysługująca przestrzeniom, przedmiotom, istotom, narzędziom kultu, okresom (właściwość ta może być zmienna)

• kontakt z sacrum-pożądany a jednocześnie niepokojący ze względu na objawienie się Tajemnicy (np.gorejący krzew).

• Profanum - świeckość i "czynna nicość”- degraduje i burzy sacrum, np. profanacja kościoła

• społeczna konsekwencja: sakralny- świecki, związek miedzy tymi sferami ma wymiar symboliczny

47. Struktura i symbolika przestrzeni świętej (np. film „Katedra” T. Bagińskiego).

Zbudowana na podobieństwo świata np. Świątynia Ramzesa II.

Świątynia ta jest jak niebo w całym swoim urządzaniu, a więc odzwierciedleniem funkcji kosmosu.

Czynności przy wznoszeniu katedry:

1. Wytyczenie koła.

2. Wyznaczenie osi (wschód-zachód, północ-południe)

3. Koło – kule w porządku kosmologicznym, obraz nieba, kwadrat – obraz ziemi.

4. Struktura świątyni – sześcian nakryty kopułą - obraz świata – ziemi przykrytej sklepieniem niebieskim.

48. „Świeckie sacrum” – dom.

Dom już od samego początku zaliczano do sfery sacrum. W kulturach antycznych dom jawił się jako replika uniwersum, intymny wszechświat, w którym wciąż dochodzi do powtórki chwili tworzenia świata. Nadanie takiego ładu schronieniu, należącemu do ziemskiej przestrzeni ma swoje wytłumaczenie w pierwotnej potrzebie oswojenia chaosu. Wszystkie najistotniejsze punkty ludzkiego domu są bardzo nacechowane symbolami. Wielokrotnie odwołują się do figur geometrycznych, głównie do okręgu i czworokątu.    Najważniejszym miejscem jest punkt środkowy, centrum domowego wszechświata, wokół którego skupia się życie domowników. W antycznym domu wyznaczone było ono przez ognisko Hestii, rzymskiej bogini domowego ogniska. Ognisko domowe ustanawiało wertykalną symbolikę domu, która łączyła ziemię z przestrzenią nadziemną i podziemną, dzięki czemu wchodziły ze sobą w kontakt wszystkie części  wszechświata.  Dlatego wielu badaczy widzi wyższość domu jako budynku wolnostojącego od mieszkania.W mieszkaniu siłą rzeczy raczej nie posiadającym piwnicy i strychu, trudno o symbolikę wertykalną. Gaston Bachelard: "Dom bez strychu to dom, w którym trudno sublimować; dom bez piwnicy to siedziba bez archetypu". Piwnica – strych to opozycja pomiędzy ciemnością i jasnością. Strych to miejsce, które chroni przed deszczem, jak i słońcem. Znajduje się zarazpod dachem , więc jest bliżej nieba. Jest odzwierciedleniem jasności rozumu. Piwnica zaś to strefa ciemności, najbardziej ponura część domu. Wzbudza lęk i obawy.   Dach jest sklepieniem nieba, podłoga ziemią, ściany domu to cztery strony świata. Drzwi są wejściem, otworem tej zamkniętej struktury. Wszystkie elementy kosmicznej symboliki są poddane sakralizacji. Niemal każdy mebel i przedmiot użytku codziennego nabiera sensu religijnego. Na przykład stół, przy którym przygotowuje się i zjada pokarmy jest  swoistym odpowiednikiem ołtarza jednoczącego wspólnotę rodzinną jak wspólnotę wiernych. Na stole kładzie się chleb, jak księgę na ołtarzu - wypukłą częścią do góry. Nieodpowiednie ułożenie chleba może według tradycji wywołać katastrofę domu - kosmosu. Obrządek nakazywał również kłaść na stole - ołtarzu rodzinnym nowonarodzone dziecko, albo też głowę umierającego, aby zapewnić mu lepszą śmierć. Bogatym symbolicznie sprzętem domowym jest też piec. Odnosi się on do życia rodzinnego i osiadłego. Jego funkcja to zapewnianie ciepła oraz ciepłego pokarmu. Przeważnie znajduje się w i sam jest centrum domu. W tradycji ludowej pieczenia chleba symbolizowało akt prokreacji i życia. Niekiedy położnicom podawano dla wzmocnienia sił wodę i chleb z dodatkiem gliny wydrapanej z pieca.    Próg natomiast to miejsce przejścia między uporządkowaną przestrzenią domu a zewnętrznym chaosem. Za nim czyhają na człowieka różne niebezpieczeństwa, a nawet śmierć. Przestrzeń za nim jest bezpieczna tylko wtedy, jeśli poszerza ona przestrzeń domu o ogród lub pole. Próg jest granicą między tym co znane i nieznane, obce i oswojone.

49. Funkcje ciała w kulturze

- ciało jest pierwsze i najbardziej naturalne narzędzie człowieka; spotkanie natury i kultury np. głód – przejaw natury; sposoby jedzenia- zachowanie się przy stole – element kultury;

- ciało i kulturowe role płciowe: różnice w wyglądzie i w stosunku do ciała w większości społeczeństw wiążą się z podziałem: męskość- siła, odwaga, sprawność, kobiecość -uległość, słabość, cierpliwość:

- wpływ na wychowanie: chłopiec – samochody, walka, gra w piłkę; dziewczynka – lalki, zabawy w kuchnie, przebieranie w różne stroje; także symbolika ubioru

50. Ciało jako znak.

51. „Naturalność” jako znak, nagość w kulturze.

52. Kanony piękna i doskonałości ludzkiego ciała.

Wyróznia się zróżnicowane kryteria piekna kobiecego ciała, np. w Inidiach zwraca się uwagę na nogi i pośladki, w Chinach na małe stopy, w Japonii na dlugie, proste włosy oraz okrągłą twarz

53. Przyczyny i sposoby „udoskonalania”i upiększania ciała.

Upiększanie ciała – sztuka upiększania :

W Afryce odnośnie pałeczki ochry, sprzed 40 tys lat, służące do malowania twarzy i ciała;

-sztuka makijażu i pielęgnacji ciała rozwinięte w staroż. Egipcie, gł włosy, twarz, ale także w Grecji, Rzymie, Japonii, Chinach; Chińczycy wymyślili lakiery do włosów, tusz do rzęs, lakier do paznokci, stworzyli również lustro ze szkła

Formowanie ciała-trwałe lub tymczasowe zmienianie nie tylko wyglądu ale też kształtu ciała, piercing

Moda: odmiana kanonu piękna, styl epoki;

Moda- odmiana współczesnego fetyszyzmu-kultu przedmiotów

Fetyszyzm ; pierwotna forma kultu religijnego-cześć oddawana przedmiotom martwym

Ubranie ; etykietka, marka, sposób na oryginalność

54. Wiara, duchowość, religijność w egzystencji.

Duchowa strona życia – wiara

- duchowe i materialne w kulturze: religia, filozofia, wiedza, sztuka, przemysł, rolnictwo, budownictwo, przedmioty służące zaspokajaniu codziennych potrzeb

- wierzenia religijne stanowią przejaw duchowej strony życia

- wiara – to zespół przeświadczeń co do natury Boga, świata, człowieka oraz celu ludzkiego życia, to także duchowe akty łączności z bóstwem, modlitwa, kontemplacja oraz obrzędy i rytuały zapewniające łączność z tym , co święte oraz potwierdzające przynależność do danej grupy religijnej

Duch i materia, wiara i rozum

- duchowość przejawiająca się przez materię, np.: wiara przez znaki, symbole religijne, gesty, np.: przyklęknięcie, tańce, krwawe ofiary, obrazy, relikwia

- myśl ludzka, emocje, doświadczenia egzystencjalne i ich ekspresja przez materię: literaturę, sztukę, taniec

- mit w kulturze – fikcyjna opowieść o tym, co duchowe

54. Wiara, duchowość, religijność w egzystencji.

55. Rytuał i obrzęd…

55. Pojęcie, funkcje i podział mitów.

56. Życie i śmierć w kulturze.

57. Śmierć i życie wieczne – przykłady w religiach.

• hinduizm – reinkarnacja

• judaizm – wieczne życie i zmartwychwstanie; złe dusze ukarane, najokrutniejsze są ukarane na zawsze

• chrześcijaństwo – po śmierci życie wieczne – przejście do lepszego świata

• islam – zmartwychwstanie

• stosunek do zmarłego jest wyrazem kultury

58. Wspólnoty kulturowe: rodzina, kasta, stowarzyszenie, wspólnoty religijne, wspólnoty koleżeńskie itd.

Wspólnota- typ zbiorowości autotelicznej oparty na silnych, emocjonalnych więzach, nieformalnej strukturze, dominujący w społeczeństwach pierwotnych.

Rodzina- oparta na więzach pokrewieństwa ( więzy krwi i uczuciowe) podstawowe więzi: małżeństwo, rodzicielstwo, braterstwo.

Rodzina nuklearna- mała (rodzice+ dzieci)

Kasta- zamknięta grupa społeczna do, której przynależność jest dziedziczna i najczęściej nie ulega zmianie, ma swoje prawa i przywileje np. w Indiach.

Stowarzyszenie- grupa ludzi nastawiona na jakiś cel- intencja instrumentalna sprecyzowane zasady działania, np. statut, przynależność dobrowolna, obwarowana przepisami np. organizacja porządkowa, fundacja, partia polityczna.

Wspólnoty religijne:

- grupa wielu osób połączona jednakowymi przekonaniami religijnymi (kontakt z sacrum, bóstwem, prorokiem)

- wspólnym sprawowaniem kultu np. obrzęd chrztu

- wspólnym dążeniem do określonego celu religijnego (życie wieczne, reinkarnacja, nirwana) i zbliżonym stylem życia

- wspólnota religijna może mieć charakter:

• Formalny

• Nieformalny

• Terytorialny

• Personalny

- zróżnicowanie wielkości: wiele milionów chrześcijaństwa, Islam i Buddyzm ; mało wyznawców, religie plemienne, sekty i nowe ruchy religijne

Sekta- zamknięta grupa religijna, której członków łączą osobiste relacje, odwołują się do tradycji religijnych, duchowych itp.

59. Naród jako wspólnota; kultura narodowa i jej instytucje.

Naród jako wspólnota:

- typ zbiorowości autotelicznej, oparty na silnych, emocjonalnych więziach, nieformalnej strukturze, dominujący w społ. pierwotnych

- w ujęciu statycznym F. Tonniesa- wspólnota jest przeciwstawnym typem zbiorowości wobec zrzeszenia i charakteryzuje się tym, że więzi oparte są na pokrewieństwie lub braterstwie; kontrola społ. sprawowana jest dzięki zwyczajom natomiast podstawą gospodarki we wspólnotach jest własność zbiorowa

- wg dynamicznej teorii wspólnoty jest to ekskluzywna zbiorowość ludzka, którą łączy jakoś trwała więź duchowa. Zbiorowość, w której dla każdego jej członka suma jego więzi "do wewnątrz" przewyższa sumę więzi "do zewnątrz".

Kultura narodowa i jej instytucje:

- kultura narodowa- określa całość społecznego dorobku, czyli kultury danego narodu, stanowiący jeden element świadomości narodowej

- kultura narodowa- istnieje jako przestrzeń symboliczna, elementy: dziedzictwo, doświadczenie historyczne, język terytorium, symbole narodowe, bohaterowie historycznie i kulturowi.

- uczestnicy- ludzie kultywujący kulturę narodową

- kultura narodowa dysponuje zespołem dzieł artystycznych, wiedzę, normami i zasadami, których znajomość uważa się za obowiązującą członków danej zbiorowości narodowej. Całość tego kanonu wpajana jest najmłodszym członkom społeczności w procesie akulturacji przez rodzinę, instytucje oświatowe, autorytety.

60. Historyczne typy kultury: kultura tradycyjna, kultura ludowa, kultura rycerska (szlachecka), kultura mieszczańska.

Kultura tradycyjna – zjawisko kulturowe, mające miejsce w społecznościach osadniczych, najczęściej o zajęciu rolniczym, wykorzystujących prymitywne narzędzia pracy, odizolowanych od wpływów kultury wysokorozwiniętej, wykazujących się małą ruchliwością przestrzenną i z reguły patriarchalnym systemem rodziny.

Kultura ludowa – kultura niższych warstw społeczeństw narodowych istniejąca od średniowiecza aż do połowy XX wieku, kiedy zakończył się proces jej stopniowego zaniku. W węższym znaczeniu pojęcie to oznacza sumę wytworów wiejskich społeczności lokalnych.

Kultura ludowa ukształtowała się w rezultacie wpływu kultury warstw wyższych oraz kultury innych grup etnicznych na oryginalny (etniczny) zasób kulturowy ludu. Proces ten zapoczątkowany został w okresie feudalnym. Okres największego rozkwitu kultury ludowej przypada na wiek XIX, co na ziemiach polskich miało związek m.in. ze zniesieniem pańszczyzny.

Kultura rycerska - Warstwa rycerstwa wyłoniła się w średniowieczu, wtedy też ukształtowała się kultura rycerska, obyczaje i obrzędy charakterystyczne dla tego stanu. W wiekach średnich także zrodził się wzór rycerza doskonałego, opiewany przez pieśni trubadurów. Kulturę rycerską,tworzyła poezja pisana i śpiewana oraz opowieści o wielkich czynach i turniejach rycerskich.

Kultura mieszczańska - kulturę mieszczańską tworzyły pieśni śpiewane przy pracy i spotkaniach towarzyskich z okazji uroczystości rodzinnych i zawodowych, takich jak uzyskanie kolejnych stopni rzemieślniczych.

61. Kultura masowa i jej alternatywy kulturowe.

Kultura masowa - termin z zakresu socjologii i antropologii kulturowej oznaczający charakterystyczny dla społeczeństw nowoczesnych typ kultury, którego treści adresowane są do masowego odbiorcy i cechują się wysokim stopniem standaryzacji.

Cechy kultury masowej wynikają z charakteru środków masowego przekazu, które umożliwiają jej funkcjonowanie. Dzięki radiu, prasie czy telewizji możliwe jest dotarcie do masowego odbiorcy. Charakter tych mediów sprawia jednak, że przekaz jest jednostronny, a masowy odbiorca staje się odbiorcą biernym. Media wymuszają także standaryzację i formalizację przekazów kulturowych.

Pojęcie kultury masowej obejmuje złożony kompleks zjawisk, występujących w kulturze zurbanizowanych społeczeństw. Istnieje wiele definicji tego zjawiska. Najczęściej jednak wiążą się one z rozpowszechnieniem środków masowego przekazu w XIX i XX wieku.

Powstanie kultury masowej wiązane jest z rewolucją przemysłową, oraz związanymi z nią procesami urbanizacji, unifikacji i umasowienia społeczeństw. Istotnym warunkiem powstania kultury masowej był też rozwój środków masowego przekazu, umożliwiających szybką dyfuzję wzorów i treści kulturowych. Powstanie prasy drukarskiej, umożliwiającej druk gazet, otwiera pierwszy etap rozwoju kultury masowej. Drugim etapem było pojawienie się radia i telewizji. Trzeci etap łączony jest zaś ze stworzeniem komputerów osobistych i Internetu oraz telefonii komórkowej.

62. Kicz jako zjawisko kulturowe.

Pochodzi od niemieckiego kitsch – bubel, tandeta - utwór o miernej wartości, schlebiający popularnym gustom, który w opinii krytyków sztuki i innych artystów nie posiada wartości artystycznej.

Określanie czegoś kiczem wskazuje odbiorcy brzydotę i lichość oraz małą wartość artystyczną tak nazwanego dzieła, wykonanego z pewnym przepychem, ale zupełnie pozbawionego gustu: przedmiotu, kompozycji plastycznej, utworu literackiego, filmu itp. Kicz jest określeniem silnie pejoratywnym i często kontrowersyjnym. To, co dla jednych jest kiczem, przez innych może być uznane za wartościową sztukę

63. Makdonaldyzacja, homogenizacja i odbiorca kultury masowej.

64. Media kultury:

Widowisko jest w kulturze formą życia, danej społeczności zarówno pierwotne jak i współczesnej. Jedna z funkcji widowiska poza tworzeniem i przekazywaniem wartości estetycznych, ekspresywnych i artystycznych jest pełnienie funkcji poznawczych, kulturotwórczych, rozwojowych i edukacyjnych. Widowisko(geneza) starożytne widowiska sakralne i rytualne połączone z muzyką, śpiewem, tańcem praktykami obrzędowymi.

Widowisko teatralne-rodzaj sztuki widowiskowej, w której aktor lub grupa aktorów na żywo daje przedstawienie dla ograniczonej publiczności. Teatr łączy obraz, dźwięk, bezruch i ruch. Nawet czasem może odwołać Siudo zmysłu węchu i dotyku. Posługuje się słowem, dźwiękiem , gestem, pozą, ruchem, światłem, cieniem itp.

Elementy widowiska teatralnego :aktor i widz; występowanie w roli; maska i kostium; reżyser, inscenizator, choreograf, scenograf, przestrzeń, aranżacja sceny; Pełnowartościowy spektakl teatralny to taki w którym następuje swego rodzaju porozumienie pomiędzy sceną a widownia

Rodzaje widowisk:

• Przedstawienie dramatyczne- dramat, może zawierać elementy innych rodzajów widowisk teatralnych

• Opera

• Operetka- mniej skomplikowana fabuła niż opera z niej wykształcił się np.musical

• Balet

• Pantonima- oparta na geście, mimice, ruchu bez słowa

• Teatr plastyczny- opiera się na plastyce ruchem, dekoracji i sposobie wyrażania się

65. Człowiek w Sieci (przestrzeń wirtualne i realna; szanse i zagrożenia kulturowe)