Hipokrates-Galen

Cyceron

Teofrast z Eresos – Charaktery

Wiszniewiecki Charaktery rozmów ludzkich

TEORIA CECH:

1. Badania jednorazowe faworyzują wpływ środowiskowy. Badania wielokrotne pokazują dominację cech/genetyki na zachowanie „tu i teraz“.

2. Analogicznie obserwacja krótko- i długotrwała.

3. Pojedynczy akt zachowania – środowisko, szrokie spektrum zachowań – rola cechy.

4. Cecha ujawnia się w momencie, gdy na jednostkę nie jest wywierany wpływ/ nacisk, swoboda wyrażania swoich zachowań; duże ograniczenia – czynnik środowiskowy.

5. Możliwość wyboru sytuacji – cecha, brak możliwości – środowisko.

6. Możliwość kształtowania sytuacji – cecha, brak – środowisko.

7. W warunkach eksperymentalnych, gdy wybór sytuacji i zachowań jest narzucony, czynnik środowiskowy odpowiada za wariancję zachowania. W sytuacjach naturalnych, gdzie nie ma ograniczeń – cecha.

8. Spójność zachowania – jedni wolą zachowania wyznaczone cechą (stałość), inni wolą czynniki zewnętrzne (zmienność).

Mischel – krytyka teorii cech, ale po 20 latach przyznał, że występuje stałość cech w inteligencji.

1893 r. Freud i Breuer o psychicznym mechanizmie fenomenu histerii – początek psychoanalizy.

• Uświadomienie sobie motywow wypartych budzi opór

• Nie ma zachowań nieumotywowanych

  Podejście psychodynamiczne – o doniosłej roli procesów nieświadomych i o konfliktach i obronach

  Założenia teoretyczne psychoanalizy – metapsychologia (wg klasyfikacji Rapaport i Gill – 1959), inaczej MODELE PSYCHIKI:

1. Dynamiczny – popędy libidalnego i agresywnego

2. Ekonomiczny – sposób funkcjonowania/ przemieszczanie się energii

3. Topograficzny – procesy świadome, przedświadome i nieświadome

4. Rozwojowy (genetyczny) – stadia rozwóju, teraźniejszość jest kształtowana przez przeszłość

5. Strukturalny – id, ego, superego - druga teoria aparatu psychicznego

Teoria popędów – aspekt dynamiczny:

Popęd – źródło (wewnętrzne, cielesne – głód, potrzeba seksualna), cel (rozładowanie napięcia i osiągnięcie przyjemności) i obiekt

Energia psychiczna (aspekt ekonomiczny):

• zmiany ekspresji i obiektu motywu (popędu) możliwe są dlatego, że wyposażony jest on w energię.

• Kateksja – naładowanie energią psychiczną (popędową)

• Inaczej model hydrauliczny

• Motywy ulegają przekształceniom – przebierają postać symptomu, marzenia sennego, dowcipu, pomyłki językowej, zachowania lub ideologii

Motywy nieświadome (model topograficzny):

• zjawiska posthipnotyczne

• niemożność przypomnienia sobie wydarzeń z przeszłości przez neurotyków

• zachowania są motywowane i celowe

• mechanizmy obronne ego

• napomnienia superego

• przejęzyczenia

• procesy cenzurujące

Rozwój psychoseksualny i formowanie się charakteru (model rozwojowy):

• przedgenitalne stadia rozwoju: oralne, analne, falliczne

• okres latencji (6-12 lat)

• stadium genitalne (13-18 lat)

Psychoanalityczna teoria kształowania się charakterów – Abraham i Fenichel

• charakter – stały wzorzec funkcjonowania = osobowość

• konflikt/ kompromis

• intensywny konflikt – fiksacja – zatrzymanie impulsu seksualnego w danym punkcie rozwoju

• słabszy konflikt – pod wpływem stresu czy napięcia – regresja

kompleks Edypa – chłopcy lęk przed kastracją, miłość do matki, rywalizacja z ojcem; u dziewczynek zazdrość o penisa – nie ulega wyparciu tylko modyfikacjom.

Superego, które rozwija się wskutek monitorowania przez dziecko kazirodczych pragnień jest spadkobiercą kompleksu Edypa.

Id, Ego, Superego (model strukturalny):

1. ID – najbardziej prymitywna struktura, kierująca się zasadą przyjemności, popędy libidalny i agresywny -> gratyfikacja; biologiczny substrat osobowości. Rozładowanie popędu na poziomie Id to prosty odruch motoryczny, a jeśli bezpośrednia gratyfikacja nie jest możliwa, aktywowane są ślady pamięciowe wywołujące wyobrażenie, które pomaga zredukować napięcie (myślenie życzeniowe) + sny. Nie rozróżnia rzeczywistości obiektywnej od subiektywnej.

   Id zawiera w sobie dziedziczne i wrodzone wyposażenie psychiczne, wraz z popędami’ ścisły związek z procesami fizjologicznymi. „prawdziwa rzeczywistość spychiczna”.

   Proces pierwotny – usiłuje rozładować napięcie przez wytworzenie obrazu przedmiotu, który usunąłby napięcie; spełnienie pragnień – upragniony przedmiot pojawia się w formie wyobrażenia

2. EGO – radzenie sobie z rzeczywistością. Pośredniczy między

1. Impulsami id

2. wymaganiami rzeczywistości zewnętrznej

3. nakazami superego

   Ucywilizowanie potrzeb id, kieruje się zasadą rzeczywistości, skłania do wyboru dojrzalszych form gratyfikacji, zwykle odroczonych w czasie. Sterowane przez procesy wtórne – różnicujące między rzeczywistością subiektywną i obiektywną i na podstawie przeszłych doświadczeń ocenia aktualne, aby wybrać najwłaściwszą formę gratyfikacji; relacje z obiektem.

1. SUPEREGO – przejawia się w zachowaniu wartości moralnych; dziecko uczy się wartości od rodziców dokonując internalizacji (uwewnętrznienia) lub introjekcji (uwewnętrznienia bez różnicowania i scalania z innymi wartościami); identyfikowane z sumieniem + ego idealne – idealny obraz osoby w imperatywie– „taki powinieneś się stać“; podstawowa rola w socjalizacji dziecka – rodzice źródłem zakazów i nakazów; poczucie winy – kara superego; superego poszukuje perfekcji; internalizacja kontroli rodzicielskiej przybiera postać procesów samokontroli.

Id – biologiczny, Ego – psychiczny, Superego - społeczny

Teoria kliniczna psychoanalizy – konflikt wewnętrzny:

1. Konflikt i lęk:

• Lęk obiektywny: powstaje w wyniku niebezpieczeństwa lub zagrożenia mającym swe źródło w otoczeniu zewnętrznym.

• Lęk neurotyczny: rodzi się z opozycji celów id i ego; może powstawać także w efekcie kar lub innej frustracji popędów libidalnych. Przejawia się jako:

• Lęk nieokreślony (bezprzedmiotowy) – stała obawa, że wydarzy się coś starsznego; ciągły niepokój; obawa, że stała presja id przekroczy możliwości kontroli ego i zredukuje się do stanu niemowlęcej bezradności.

• Fobia – intensywny, irracjonalny strach; przedmiot fobii symboliczną reprezentacją pokusy zaspokojenia popędu.

• Reakcja paniki – nagłe pojawienie się intensywnego strachu; nagłe zachowanie antyspołeczne; reakcja rozładowania impulsów id.

• Lęk moralny: jest rezultatem konfliktu pomiędzy impulsami id i superego; zazwyczaj przeżywany jako wstyd lub wina

Charakter jest ściśle związany ze stylem obronnym jednostki, czyli z najczęstszym sposobem rozwiązywania konfliktu i dawania sobie rady z lękiem.

1. Mechanizmy obronne ego:

• próba wyrzeczenia się impulsu popędowego, odcięcia się od niego tak, aby nie przedostał się do świadomości.

• wyparcie

• zaprzeczenie

• reakcja upozorowana

• projekcja

• przemieszczenie wyrażane w sposób pośredni (impuls pozostaje ten sam)

• sublimacja

• izolacja

• intelektualizacja manipulacje poznawcze, wewnętrzne operacje symboliczne

• racjonalizacja

• anulowanie

• regresja

• identyfikacja z agresorem

NEOFREUDYŚCI:

Psychologia analityczna – C.G. Jung:

- Próba stworzenia uniwersalnej, pozahistorycznej i pozaspołecznej teorii

- Zachowanie uwarunkowane przez cele i aspiracje jednostki oraz jego własną historię osadzoną w doświadczeniu gatunku

- Nieświadomość zbiorowa – dziedziczone, wdrukowane doświadczenia całego rodzaju ludzkiego; m.in. archetypy – najbardziej pierwotne idee, podobne u wszystkich ludzi (dobro i zło, płeć, narodziny, śmierć).

• Anima – kobieca strona psychiki mężczyzny

• Animus – męski archetyp w psychice kobiecej

  Oba są niezbędne do równowagi; łącznie inaczej DUSZA, przeciwieństwo i dopełnienie PERSONY.

• Persona (łac. maska) – sposób adaptacji do modelu kulturowego, kompromis między jednostką a społeczeństwem; powierzchnia psychiki, a nie część autentycznej osobowości. Pośredniczy między ego a światem zewnętrznym. (Fairbairn- prawdziwe i fałszywe Ja, Winnicott, Laing, Rogers- teoria niezgodności między Ja a doświadczeniem)

• Cień – archetyp popędów zwierzęcych, odpowiadający za pojawienie się w świadomości i w zachowaniu społecznym nieakceptowanych, negatywnych uczuć, myśli lub działań.

  - Jądrem osobowości jest SELF, czyli jaźń – instancja zdolna koordynować funkcjonowanie pozostałych struktur. (teoria relacji z obiektem, psychologia self)

  - Indywiduacja jest stawaniem się oddzielną, niepodzielną psychologiczną całością w procesie godzenia lub równoważenia przeciwieństw – dążenie do samorealizacji (wykorzystanie potencjału do uświadomienia sobie tego, co nieświadome). (Fromm i Horney – psychologia humanistyczna

  - Rozróżnienie typów charakteru za względu na stopień introwersji – ekstrawersji (Eysenck)

  - Druga klasyfikacja – na podstawie myślenia, uczuć, wrażeń i intuicji. Dwie pary: racjonalna (myślenie-uczucia) i percepcyjna/irracjonalna (wrażenia/doznania-intuicja).

  - 16 podstawowych typów osobowości.

  - Pojęcie KOMPLEKSU – konstelacja silnie zabarwionych emocjonalnie idei/obrazów na dany temat, nawarstwionych na jedną ideę, stanowiącą rdzeń dla innych.

  Psychologia indywidualna – A. Adler:

  -Rozwój i działanie człowieka zdeterminowane są przez dążenie do mocy (mechanizm kompensacyjny uruchamiany przez poczucie niższości)

  -Biologicznym źródłem energii psychicznej jest popęd agresji

  -Funkcjonowanie słabszych organów może być kompensowane ich wzmożoną pracą lub mogą zostać przejęte przez silniejsze narządy

  -Człowiek realizujący poczucie mocy doskonali samego siebie, a jego celem nie jest przyjemność, lecz perfekcja

  Psychologia kulturowa – E. Fromm:

• niezmienna jest konieczność zaspokajania potrzeb fizjologicznych, potrzeba uniknięcia izoloacji i moralnego osamotnienia

• więź pierwotna – matki z dzieckiem ->poczucie bezpieczeństwa, przynależności i orientacja

• dorastanie – proces indywiduacji, czyli nabranie świadomości bycia odrębną jednostką, niezależność i wolność (+ to wzrost poczucia własnej siły, - to poczucie samotności i izolacji>samodzielność, i przejawia się to dwojako 1) podporządkowanie się zbiorowości i zyskanie złudnego poczucia ponownej z nią więzi (ucieczka od wolności), 2) twórczy i spontaniczny związek z ludźmi i przyrodą (dążenie do samorealizacji)

• wyróżnia 3 rodzaje charakterów „ucieczki od wolności”: wszystkie oznaczają niezdolnośc do samodzielnego życia i wyrażania własnych, indywidualnych możliwości; sadomasochistyczny/ autoratywny (fundament faszyzmu) – potrzeba, by ulec autorytetowi tak samo silna, jak potrzeba stania się autorytetem, preferowane są warunki ograniczające wolność

• destruktywny – podstawą jest lęk i zablokowanie życia, „irracjonalna żądza niszczenia”

• mechaniczny konformizm – przyjęcie osobowości, jaką oferują wzory kultury

• przeciwieństwem jest charakter produktywny, który realizuje wolność pozytywną – własny potencjał emocjonalny i intelektualny

Psychologia interpersonalna – H. Sullivan:

• inspiracje Mayerem, Meadem, Lewinem

• INTERPERSONALNA TEORIA PSYCHIATRII

• Osobowość jest względnie trwałym układem powtarzających się sytuacji interersonalnych, charakterystycznych dla danego człowieka; jest bytem hipotetycznym

• osobowość funkcjonuje jako system, którego celem jest redukcja napięć i przekształcenia go w nawykowe, względnie trwałe wzorce zachowania, przywracające równowagę (DYNAMIZMY); wsględnie trwały wzorzec transformacji energii

• dwa główne napięcia – potrzeby i lęk

• dążenia – do satysfakcji i do bezpieczeństwa

• dynamizm systemu Ja (system jaźni) – na self składają się trzy personifikacje (obrazy) siebie: Ja-dobry (aprobata), Ja-zły (kary, dezaprobata), nie-Ja (koszmary senne); ogólnie to wzorce reagowania w relacjach interpersonalnych nastawione na ochronę przed lękiem.

• dysocjacja – odszczepienie z pola świadomości traumatycznych doświadczeń; łagodniejsza forma to mechanizm wybiórczej nieuwagi

• zniekształcenie parataksyczne – prywatny obraz drugiej osoby, a także relacji z nią, silnie zniekształcony przez lęk

• trzy rodzaje doświadczeń -

PSYCHOLOGIA EGO

• Hartmann, Kris, Loewenstein, Rapaport

• siły motywacyjne muszą być sterowane przez procesy poznawcze i adaptację do środowiska

• ego jako apersonalna struktura psychologiczna

• ego nie rozwija się z id!

• Autonomia pierwotna – podstawowe funkcje ego rozwijają się w rezultacie uczenia się i dojrzewania, a nie modyfikacji popędów

• Jako pierwszy przyjął, że konflikt między id a ego może nie istnieć w niektórych obszarach, albo też że nie trwa przez całe życie, ale i tak jest ważny

• Niektóre funkcje centralne w trakcie dojrzewania mogą uniezależnić się od swojego pierwotnego, konfliktowego źródła i uzyskać autonomię wtórną (antycypacja, odraczanie gratyfkacji -> podstawa autonomicznych motywacji ego).

• Neutralizacja energii psychicznej - sposób uzyskania autonomii wtórnej

• Siła ego – ilość energii, jaką ego jest w stanie zneutralizować

• Stabilność ego – odporność na regresję, cyzli odporność na ponowne uwikłanie w popędowe konflikty

• Regresja w służbie ego – regresja do poznawczego funkcjonowania na poziomie precesów pierwotnych (Kris - wyzwala to możliwości twórcze)

• Kernberg i Kohut – wzorując się na teorii Hartmanna z czasem zaczęli przypisywać dominującą rolę subiektywnej, podmiotowej strukturze Ja

TEORIE RELACJI Z OBIEKTEM: INTERPERSONALNE „PRZESUNIĘCIE”

1. szkoła brytyjska – „londyńczycy” i Klein, „wiedeńczycy” i A. Freud, „niezależni” i Winnicott, Balint, Fairbairn, Guntrip

2. szkoła amerykańska – Spiegel, Jacobson, Mahler, Kerberg, Kohut, Stern

3. szkoła francuska – Lacan

• obiekt to wewnętrzna, psychiczna reprezentacja drugiej osoby

• model funkcjonowania psychiki to model rozwoju self

  Założenia:

1. głównym motywem działania jest dążenie do obiektu

2. self kształtuje się w procesie rozwoju wczesnodziecięcych relacji z obiektem; zaburzenia osobowości biorą się z niewystarczająco dobrego różnicowania między obiektem a sobą oraz z nierozwiązanego konfliktu między całkowitą zależnością a całkowitą niezależnością

3. relacje kształtują się poprzez mechanizmy ich uwewnętrzniania, takich jak projekcja, introjekcja lub identyfikacja projekcyjna’ większość zachowań można wyjaśnić przeniesieniem wzorców relacji z matką na relacje interpersonalne z obiektami

Model stadiów rozwoju M. Mahler

# Stadia rozwoju: 0-1 m.ż. autyzm (własne procesy fizjologiczne, brak zainteresowania otoczeniem społecznym)

2-5 m.ż. symbioza (całkowita zależność dziecka od matki, łączny obraz siebie i matki)

6-30 m.ż. separacja – indywiduacja (oddzielanie się od matki, zdolność różnicowania, względna niezależność)

# fazy rozwoju procesu separacji-indywiduacji:

6-9 m.ż. różnicowanie (lęk przez rozdzieleniem)

10-15 m.ż. praktyka (poczucie omnipotencji, wszechmocy, swobodne badanie otoczenia)

16-23 m.ż. ponowne zbliżanie (wzrasta świadomość własnej odrębności; matka dobra/zła w zależności czy pozwala/zabrania – kryzys zbliżania)

24-30 m.ż. konsolidacja (rozszcepiona wartościowość rodzica jest scalona – dziecko rozumie, że matka jest i dobra i zła; okres kształtowania się stałości obiektu)

Osobowość schizoidalna wg Winnicotta – zbliżanie się do innych zagraża poczuciem fuzji – utraty granic Ja, a oddalenie wywołuje lęk przed unicestwieniem

U Winnicotta – matka jest dla dziecka pomocniczym ego.

Finalne stadium rozwoju:

Fairbairn – dojrzała zależność

Winnicott – autonomiczne ego

Guntrip – osobowe ego

Jacobson – wewnętrzna reprezentacja Ja

Mahler, McDewitt – poczucie tożsamości

Kernberg – globalne pojęcie Ja

^ ciągłość Ja – pierwtona integracja odczuć i działań w czasie

^ stałość Ja – integracja afektywna, pozytywnej i negatywnej reprezentacji obiektu i siebie

^odrębność siebie – różnicowanie pomiędzy sobą a obiektem

^niezależność – bez utraty poczucia więzi

Sandler i Rosenblatt – The concept of the representational world – układ reprezentacji, to jest sieć wzajemnych poznawczych reprezentacji, które nadają doświadczeniu znaczenie.

PSYCHOLOGIA SELF

• Kohut

• Inni będąc przedmiotem naszego szacunku, są dla nas źródłem siły

• Idea narcyzmu – przyjemne uczucia związane z samym sobą; narcyzm przeżywany jest w związku z obiektem self. Self-objekt jest doświadczany jako część i „rozszerzenie” self

• Dwa bieguny self – biegun ambicji i celów (poczucie doskonałości i wielkości dziecka, potwierdzane przez rodzica) oraz biegun ideałów (podziw rodzica przez dziecko; przypisywanie mu jako self-objektowi wyidealizowanych zdolności i właściwości)

• Relacja między biegunami tworzy łuk napięcia, który jest traktowany jak napięcie twórcze – stała aktywność psychiczna

Zdrowe, spójne self:

• Zaufanie do siebie i stabilne poczucie własnej wartości

• Umiejętność budowania związków opartych na wzajemnym przywiązaniu i wsparciu

Zaburzenia narcystyczne:

• Ciągłe dążenie do doskonałości, patyologiczne uzależnienie od uznania innych

• Niezdolność do troszczenia się o innych i nawiązywania stałych, satysfakcjonujących związków

Człowiek winny- konflikt psychologiczny, napięcie między id/ego/superego

Człowiek tragiczny – psychologiczne zmagania charakterystyczne dla self

JA INTERSUBIEKTYWNE

• Stern

• Ja jako subiektywna organizacja doświadczenia, czyli POCZUCIE JA definiowane jako ŚWIADOMOŚĆ ciągu zdarzeń, tworzących pewien stały wzorzec

• Ja istnieje od momentu narodzin i jest organizatorem życia społecznego

• Nie ma stadium autyzmu i symbiozy

• Kolejne formy doświadczenia współistnieją z poprzednimi i są aktywne przez całe życie

0-2 m.ż. poczucie wyłaniającego się Ja

2-6 m.ż. poczucie rdzennego Ja – nabywanie psychologicznej wiedzy o swoim fizycznym, cielesnym Ja, niezbędne do gromadzenia wiedzy o innych. Cztery rodzaje doświadczeń – sprawstwo, spójność Ja, afektywność Ja, ciągłość Ja (pamięć); poczucie, że świat jest interpersonalny

• URI – uogólniona reprezentacja interakcji; reprezentacja wzorcowa, prototypowa; zawiera też reprezentację partnera interakcji

• Pamięciowy towarzysz ( z koncepcji Tulvinga o pamięci epizodycznej)

6-9 m.ż. poczucie podmiotowego Ja – rozwija się poprzez podzielanie doświadczenia z drugą osobą (uwaga, intencje, stany afektywne); wzajemne dostrajanie się matki i dziecka – preferowana zgodność stanów emocjonalnych

Ja fałszywe – przez dostrajanie niektóre zachowania są bardziej uwypuklone, bo doczekują się akceptacji ze strony rodziców

15-18 m.ż. poczucie werbalnego Ja – rozwija się poprzez aktywne zaangażowanie w tworzenie znaczeń oraz negocjowanie ich z inną osobą. Język umożliwia podzielenie doświadczenia z innymi.

Wpływ psychoanalizy na teorie osobowości:

1. procesy nieświadome

2. psychiczny determinizm, kompromis i konflikt

3. cielesność człwieka – seks i agresja

4. mechanizmy obronne

5. pojęcie struktury osobowości

6. interpretacja znaczenia

Nurt humanistyczny: przyszłość człowieka tkwi w teraźniejszości:

1. teorie Ja

2. elementy filozofii egzystencjalnej

3. elementy fenomenologii

4. idee Wschodu np. Taoizm, wksazujący drogę życia w harmonii z wszechświatem

• Rogers, Maslow, May, Laing, Perls, Bugental

• Przekonanie, że człowiek ma pozytywne możliwości, które powinien realizować poprzez samorealizację

• Otoczenie społeczne poprzez swoje wymagania hamuje lub frustruje naturalny proces samorealizacji

• Podejście fenomenologiczne skoncentrowane na świadomym, bieżącym doświadczaniu zdarzeń wewnętrznych i zewnętrznych – „tu i teraz”; świadome doświadczanie jest jedynym środkiem do realizacji własnych możliwości (terapia Gestalt postulowana przez Perlsa)

• Podejście subiektywistyczne – świadome doświadczanie jako jedyne kryterium poznawania rzeczywistości i samego siebie

• Naturę człowieka mogą ujawniać metody kliniczne,ale nie eksperymentalne

• Podejście organicystyczne/ holistyczne – podejmowanie tematu organizmu jako całości bardziej niż o psychice czy osobowości – zorganizowana całość, jeden system

Piramida potrzeb Masłowa:

• im wyższa potrzeba, tym później pojawia się w rozwoju filo- i ontogenetycznym

• im wyższa potrzeba, tym jej mniejsze znaczenie dla biologicznego przetrwania organizmu

• im wyższa potrzeba, tym mniej jest odczuwana jako nagląca, więc jej gratyfikacja może zostać odroczona

• potrzeba samorealizacji to metapotrzeba (wzrostu) ma inny mechanizm zaspokajania: im więcej, tym lepiej- czyli apetyt rośnie w miarę jedzenia, a potrzeby podstawowe działają na zasadzie napięcie-ulga; dostarczają pozytywnych emocji; ich realizacja jest względnie niezależna od otoczenia; koncentrują osobę na przedmiocie potrzeby; zapewnia zdrowie psychiczne i fizyczne.

Teoria Rogersa:

• tendencja do samorealizacji jest jedynym motywem działania i oznacza dążenie do rozwijania własnych zdolności i możliwości w sposób, który służy ulepszeniu organizmu.

• Rozbieżnośc między tym, czego człowiek doświadcza, a tym, co wpływa na jego zachowanie, pomimo, że nie jest tego świadomy.

• Pole fenomenologiczne – to, co oddziałuje na organizm i może ukierunkować zachowanie i dostępne jest w świadomości tylko potencjalnie

• Pojęcie Ja tworzy się w czasie dorastania – zasada zgodności z doświadczeniem (uświadamiane są tylko doświadczenia zgodne z pojęciem Ja, niezgodne zaś są zniekształcane, niedopuszczane do świadomości lub wypierane)

• Główną przyczyną rozwoju niezgodności doświadczenia z pojęciem Ja są warunki wartości – akceptacja dziecka prze rodziców dopeiro po spełnieniu pewnych warunków

Rozwój zachowania obronnego wg Rogersa:

Brak bezwarunkowej akceptacji > brak bezwarunkowej samoakceptacji > warunki wartości > niezgodność Ja a doświadczenie > nowe, zagrażające doświadczenie > podatność na lęk > funkcjonowanie obronne (powodujące zniekształcenie, zapisywane w pamięci doświadczeń)

Rozwój zachowania zdezorganizowanego wg Rogersa:

Brak bezwarunkowej akceptacji > brak bezwarunkowej samoakceptacji > warunki wartości > wysoka niezgodność Ja a doświadczenie > nagłę, silne zagrażające doświadczenie > wysoki poziom lęku > zdezorganizowane zachowanie > ostra reakcja psychotyczna: zaprzeczenia Ja / zmienione pojęcie Ja

Perls:

• Retrofleksja lub implozja – zwrócenia na siebie działań, które miały być skierowane na otoczenie.

• Trzymanie mięśniowe

• Funkcjonowanie neurotyczne jest procesem odrzucenia własnego Ja poprzez unikanie kontaktu z własnym doświadczeniem.

1. Poziom działań fałśzywych

2. lęk, opór i sprzeciw wobec autentycznego Ja

3. impas

4. implozja

5. poziom wybuchu, eksplozji

PSYCHOSPOŁECZNA TEORIA ROZWOJU WG ERIKSENA:

• 8 stadiów rozwoju

• każde dziecko ma własny rozkład,brak dokładnie określonego czasu trwania poszczególnych faz

• każde stadium przyczynia się do ukształtowania całej osobowości

• zasada epigenetyczna: „wszystko, co się rozwija ma podłoże i z tego podłoża wyłaniają się części przy czym każda część ma swój czas szczególnej dominacji, dopóki nie wyłania się wszystkie części, tworząc funkcjonalną całość”

• rytualizacje – zabawowy, ale równocześnie kulturowo ukształtowany sposób radzenia sobie czy doświadczania czegoś w codziennych wzajemnych kontaktach ludzi

• celem rytualizacji jest przekształcenie dojrzewającej jednostki w efektywnego i bliskiego innym członka społeczeństwa

Stadia rozwoju:

1. podstawowa ufność a podstawowa nieufność:

• stadium oralno-sensoryczne (niemowlęctwo)

• Dzięki zapoznaniu się z osobą matki, zażyłości z nią i zaufaniu do niej, niemowlę osiąga stan akceptacji, w którym osoba ta może być przez pewien czas nieobecna

• Rozwój wewnętrznej pewności i ufności

• Ustalone, powtarzające się o tych samych porach czynności, konsekwencja i ciągłość środowiska – podstawa poczucia tożsamości społecznej

• Właściwe proporcje ufności i nieufności -> nadzieja (najwcześniejsza i nieodzowna cnota, nieodłączna od pozostawania przy życiu) – warunkiem są godni zaufania rodzice

• Rytualizacja ubóstwienia (poczucie wielbionej obecności matki)

• Wypaczoną formą rytuału ubóstwienia jest bałwochwalczy kult bohaterów, czyli idolizm w wieku dojrzałym

1. Autonomia a wstyd i niepewność:

• Stadium analno-mięśniowe

• Dziecko uczy się, czego się od niego wymaga

• Zachęcanie dziecko do wchodzenia w sytuacje, gdzie będzie miało swobodny wybór - samokontrola

• Rozwój autoekspresji i zdolności okazywania miłości

• Cnota – wola (źródła: ćwiczenie się w uporze i przykłady silnej woli demonstrowane przez innych)

• Wola jest niezbędna by dziecko było w stanie zaakceptować prawa i konieczności

• Rytualizacja rozsądzająca – dziecko zaczyna oceniać siebie i innych oraz odróżniać dobro od zła

• Wypaczoną formą tego stadium jest legalizm – zwycięstwo litery prawa nad jego przesłaniem

1. Inicjatywa a poczucie winy:

• Stadium genitalno-lokomocyjne

• Wiek inicjatywy, rozwoju umiejętności i odpowiedzialności

• Inicjatywa+autonomia = zdolność do realizowania i planowania zadań oraz ustalenia celów

• Poczucie winy - nadgorliwość

• Cnota – zdecydowanie (odwaga rozpatrywania i osiągania cenionych celów)

• Rytualizacja dramatyczna – podejmowanie róznych ról/ przebieranie się

• Wypaczoną formą jest wcielenie się – człowiek dorosły odgrywa role, aby pokazać innym taki obraz siebie, który nie reprezentuje jego prawdziwej osobowości

1. Pracowitość a poczucie niższości:

• Okres latencji wg Freuda

• Kształcenie formalne

• Pracowitośc, zainteresowanie narzędziami do pracy

• Cnota – kompetencja (swobone korzystanie ze swojej zręczności i inteligencji przy wykonywaniu zadań, neizaburzonym przez infantylne poczucie niższości)-> fachowość

• Dziecko chętnie uczy się technik produkcyjnych

• Rytualizacja formalna – nauka metodycznej pracy

• Wypaczoną formą jest formalizm – powtarzanie bezsensownych formlaności i pustych rytuałów

1. Tożsamość a pomieszanie tożsamości

• Poczucie własnej tożsamości – o swoich kompetencjach i roli w społeczeństwie

• Czynnikiem wewnętrznym aktywizującym kształtowanie się tożsamości jest ego (świadome i nieświadome)

• Pomieszanie tożsamości –izolacja, uczucie nacisku ze strony społeczeństwa, zachowanie dorastającego jest nieprzewidywalne, wewnętrzna rezerwa, niechęć do angażowania się

• Kryzys tożsamości – konieczność uporania się z przejściowym niepowodzeniem w kształtowaniu swojej tożsamości

• Negatywna tożsamość – poczucie posiadania wielu złych lib bezwartościowych cec; projekcja tych cech na innych

• Cnota – wierność (zdolność dotrzymywania swobodnie przyjętych przez siebie zobowiązań, wbrew nieuniknionym sprzecznościom systemów wartości)

• Rytualizacja ideologiczna – zespół przekonań, który włącza rytualizacje poprzednich stadiów w jednej, spójny zbiór idei

• Wypaczoną formą jest totalizm – fanatyczne i wyłączne zaabsorbowanie tym, co wydaje się bezsprzecznie słuszne i idealne

1. Bliskość a izolacja:

• Gotowość do połączenia swojej tożsamości z innymi – poszukiwanie związków

• Seksualna genitalność

• Niebezpieczeństwo – izolacja, czyli unikanie związków i niechęć bliskich stosunków

• Cnota – miłość

• Rytualizacja afiliacyjna – wspólne dzielenie ze sobą pracy, przyjaźni i miłości

• Wypaczona forma to elityzm – tworzenie grup, które są formą zbiorowego narcyzmu

1. Twórczość a stagnacja:

• Zainteresowanie tym, co się tworzy – potomstwo, idee, produkty

• Cnota – opiekuńczość (troska o innych, realizuje się poprzez wychowywanie dzieci)

• Rytualizacja generacyjna – rytualizacja rodzicielstwa, wytwarzania, nauczania, czyli ról, w których dorosły przekazuje młodzieży idealne wartości

• Wypaczona forma to autorytyzm – uchwycenie lub nadużycie władzy, niemożliwe do pogodzenia z opiekuńczością

1. Integralność a rozpacz:

• Zbieranie owoców pierwszych 7 stadiów, człowiek spostrzega, że jego życie ma cel i sens w ramach ogólniejszeg porządku

• „dziedzictwo duszy”

• cnota – mądrość (bezstronne zainteresowanie samym życiem, w obliczu samej śmierci)

• rytualizacja integralna

• wypaczona forma to sapientyzm – „niemądre udawanie, że jest się mądrym”

JUNG:

• struktury osobowości: ego, nieświadomość osobowa i jej kompleksy, nieśwadomość zbiorowa i archetypy, persona, cień, anima i animus.

• Nieświadomość zbiorowa jest magazynem, w którym zgromadzone są ukryte ślady pamięciowe będące spuścizną przeszłych doświadczeń naszych przodków, ma charakter uniwersalny; wspomnienia te nie są wrodzone, ale dziedziczy się pewną możliwość ożywienia doświadczęń przeszłych pokoleń; stanowi wrodzone podłoże całej struktury osobowości, kształtuje doświadczenie

• Archetyp jest wytworem doświadczeń zebranych przez ludzkość w kontakcie ze światem zewnętrznym, np. Istota macierzyństwa jest prawie niezmienna historycznie

• Persona – rola przypisana jednostce przez społeczeństwo, zazwyczaj ukrywa prawdziwą naturę jednostki (podobne do freudowskiego superego)

• Cień – zwierzęce popędy, pojęcie grzechu pierworodnego, przybiera postać szatana lub wroga; odpowiedzialny za pojawienie się w świadomości i w zachowaniu nieprzyjemnych i społecznie nieakceptowanych myśli, uczuć i działań (podobne do freudowskiego id)

• Jaźń – symbolem jest mandala (koło magiczne); stanowi centrum osobowości

• Ego i anima u mężczyzny oraz ego i animus u kobiety pozostają ze sobą w relacji kompensacyjnej

• Psychika jako częściowo zamknięty układ energetyczny, pobiera energię z źródeł zewnętrznych, a energia wydatkowana jest na zewnątrz

• Wartość psychiczna – ilość energii psychicznej zawartej w danym elemencie

• Siła organizujące kompleksu – określona jest przez liczbę róźnych grup elementó∑, które powiązane są z jądrem kompleksu

• Zasada ekwiwalencji energii – gdy energia zostanie wydatkowana na wywołanie pewnych efektów, to ta sama ilość energii pojawi się w jakiejś innej części systemu

• Zasada entropii – dystrybucja energii psychicznej zmierza do osiągnięcia równowagi

• Teoria stałego postępu w rozwoju aż do samourzeczywistnienia. W procesie samourzeczywistnienia powstaje jaźń, czyli nowe centrum psychiki zastępujące stare – ego

• Ludzkim przeznaczeniem kieruje i rządzi pewien cel – wyjaśnienie teleologiczne/ finalistyczne + zasada przyczynowości – zdarzenia teraźniejsze są skutkiem poprzedzających je warunków zwanych przczynami

• Synchroniczność – zdarzenia występują w tym samym czasie,ale żadne z nich nie jest przyczyną drugiego (szczególnie archetypy, które mają charakter psychoidalny)

• Dziedziczność – dziedziczeniu podlegają wszystkie popędy biologiczne, których celem jest samozachowanie jednostki i reprodukcja

• Wczesne dzieciństwo – libido zaangażowane jest w aktywności neizbędne do przeżycia; 5 r.ż. potrzeby seksualne, które osiągają szczyt w okresie dojrzewania; okres młodzieńczy/ początek dojrzałęgo – popędy i procesy witalne (zawód, rodzina, pozycja społeczna); 30/40 r.ż. reorientacja w sferze wartości; wartości podlegają sublimacji i znajdują swój wyraz w zainteresowaniach społecznych, religijnych, obywatelskich itp.

• Jeśli libido nie może zaangażować się w procesy ekstrawertywne, libido ulega regresji, cofnięciu się do nieświadomości i angażuje się w wartości introwertywne

• Proces indywiduacji – proces, w którym następuje rozwój i różnicowanie poszczególnych struktur

• Funkcja transcendentna – ponowna integracja struktur, które zostały zróżnicowane w procesie indywiduacji; zjednoczenie wszystkich przeciwstawnych dążeń poszczególnych struktur i osiągnięcie przez osobowość jedności

• Sublimacja – przemieszczenie energii od bardziej prymitywnych, instynktownych i mniej zróżnicowanych procesów do procesów o charakterze kulturowym i duchownym

• Sublimacja i wyparcie są przeciwstawne, sublimacja ma charakter progresywny, poszerza pole racjonalności i integruje osobowość

• Symbolizacja – symbole wyrażają dążenie do zaspokojenia zablokowanych impulsów popędowych i wyrażają treści archetypowe; symbol blokuje możliwość bezpośredniego rozładowania impulsu; wiedza zawarta w symbolach nie jest ludziom dostępna bezpośrednio

• Test skojarzeń słownych w połączeniu z fizjologicznymi pomiarami emocji – długi okres opóźnienia reakcji na słowo bodźcowe w połączeniu ze zmianami w oddychaniu i oporności skóry wskazywało na to, iż słowo aktywizuje jakiś kompleks

• Sny – „duże” – dużo treści archetypowych i „małe” – treści związane z aktywnością świadomą

• Metoda amplifikacji – liniowa seria reakcji werbalnych na dany element snu – pokazanie wieloznaczności jednego elementu dla pacjenta

• Metoda serii snów/ metoda wewnętrznej zgodności – seria stanowi kontekst

• Metoda aktywnej wyobraźni – koncentruje się na znamiennym, lecz niezrozumiałym wyobrażeniu sennym lub na spontanicznym wyobrażeniu wzrokowym, pacjent podaje ciąg skojarzeń, cokolwiek mu przychodzi do głowy – wobrażenie przechodzi serię zmian

ADLER:

• Ludźmi kierują przede wszystkim motywy społeczne; ludzie z natury istotami społecznymi; zainetersowanie społeczne

• Koncepcja twórczej jaźni – jaźń jest wysoce upersonalizowanym, subiektywnym systemem, który interpretuje doświadczenia organizmu i nadaje im sens; jaźń poszukuje doświadczeń, które pomogą w zrealizowanu specyficznego stylu życia, jeśli nie może znaleźć to próbuje je wytworzyć.

• Każda osoba jest jedyną w swoim rodzaju konfiguracją motywów, cech, zainteresowań i wartości, każda czynność nosi znamię jej własnego, charakterystycznego dla niej styu życia

• Zmniejszenie do minimum znaczenia popędu seksualnego

• Świadomość jako centrum osobowości, podkreślenie roli ego; ludzie są istotami świadomymi swych motywów i celów

Poglądy Adlera:

1. Fikcja jako cel:

   Za Vaihingerem: ludzie kierują się w życiu wieloma czysto fikcyjnymi ideami, które nie mają odpowiednika w rzeczywistości;

   Ludzie motywowani swoimi w większości przez sowje doświadczenia w przeszłości

   Nie ma przeznaczenia/losu – subiektywne dążenia i ideały wpływają na nasze zachowanie

2. Dążenie do wyższości:

   Agresja odgrywa ważniejszą rolę niż popęd seksualny

   Dążenie do wyższości/ doskonałości jest wrodzone, stanowi część życia

   Osoba normalna dąży przede wszystkim do celów, które mają charakter społeczny

3. Poczucie niższości i kompensacja:

   „męski protest” – hiperkompensacja zarówno u kobiet i mężczyzn w momencie, gdy czują się niezadowoleni z siebie i gorsi od innych (poczucia niższości)

4. Zainteresowanie społeczne:

   Jednostka pomaga społeczeństwu osiągnąć cel w postaci stworzenia społeczeństa doskonałego

   Zajęło miejsce samolubnej interesowności

5. Styl życia:

   Jest zasadą systemową, zgodnie z którą funkcjonuje osobowość danej jednostki; jest całością, która rządzi częściami

   Kształtuje się od 4/5 r.ż., później doświadczenia są przyswajane i wykorzystywane stosownie do stylu życia

   Głównym determinantem stylu życia jest poczucie niższości (rzeczywistej lub urojonej)

6. Twórcza jaźń

   To coś, co pośredniczy między bodźcami działającymi na jednostkę i jej reakcjami na te bodźce

   Ludzie sami kształtują swoją osobowość bazując na dziedziczności i doświadczeniu

   Twórcza jażń jest fermentem oddziaływującym na fakty realnego świata i przekształcającym je w osobowość, która jest subiektywna, dynamiczna, zintegrowana, indywidualna i odznacza się specyficznym stylem. Nadaje sens życiu, stwarza cel, a także środki do jego osiągnięcia. Jest AKTYWNĄ ZASADĄ ŻYCIA LUDZIEGO ~ duszy

• Rekonstruowanie przeszłości na podstawie wspomnień pacjenta i interpretacja jego obecnego zachowania na podstawie sprawozdań werbalnych.

• Najwcześniejsze wspomnienia, jakie może przytoczyć jednostka stanowią klucz do zrozumienia jej podstawowego stylu życia.

FROMM:

• Człowiek czuje się samotny i wyobcowany, ponieważ zerwał powiązania łączące go z naturą, przyrodą i innymi ludźmi

• Wolność staje się stanem negatywnym, od którego ludzie staraja się uciec

• 5 potrzeb: przywiązania (ludzie tworzą własne związki oparte na miłości twórczej, żeby zrekompensować sobie utracę związku z naturą), transcendencji ( człowiek pragnie więzi wykraczających poza zwierzęcą naturę, pragnie być istotą twórczą, a nie tylko stworzeniem), zakorzenienia (ludzie chcą stanowić integralną część świata, chcą czuć, że należą do niego), poczucia tożsamości (przynależeć do kogoś lub czegoś, a nie bycia z kimś), systemu orientacji (stały i spójny sposób postrzegania i rozumienia świata).

• 5 typów charakteru: receptywny, eksploatorski, gromadzący, handlowy i produktywny + typ nekrofiliczny i typ biofiliczny

• życie jest jedynym pierwotnym potencjałem

• koncepcja społęczeństwa zaspakającego podstawowe potrzeby egzystencji: Humanistyczny Socjalizm Wspólnoty

HORNEY:

• podstawowe cechy psychiki kobiety to brak pewności siebie i przywiązywanie nadmiernej wagi do miłości

• kompleks Edypa – lęk spowodowany zaburzeniami stosunków dziecka z matką i ojcem

• agresja jest środkiem, za pomocą któ®ego ludzie usiłują chronić swoje poczucie bezpieczeństwa

• lęk podstawowy – uczucie doznawane przez dziecko, iż jest ono osamotnione i bezradne w potencjalnie wrogim świecie; wszystko to, co zakłóca poczucie bezpieczeństwa dziecka w stosunku do rodziców wywołuje lęk podstawowy

• 10 potrzeb neurotycznych (próby znalezienia rozwiązania problemu zaburzonych stosunków z ludźmi):

1. neurotyczna potrzeba uczucia i uznania

2. neurotyczna potrzeba „partnera”, który weźmie w swe ręce życie jednostki

3. neurotyczna potrzeba zamknięcia swojego życia w wąskich granicach

4. neurotyczna potrzeba władzy

5. neurotyczna potrzeba wykorzystywania innych

6. neurotyczna potrzeba prestiżu

7. neurotyczna potrzeba podziwu własnej osobby

8. neurotcyzna ambicja dotycząca osobistych osiągnięć

9. neurotyczna potrzeba samowystarczalności i niezależności

10. neurotyczna potrzeba perfekcji i nienaruszalności

• trzy kategorie: dążenie ku ludziom, odsuwanie się od ludzi, występowanie przeciw ludziom

• konflikt nie jest wrodzony, można go rozwiązać, jeśli dziecko wychowuje się w poczuciu bezpieczeństwa

PODEJŚCIE POZNAWCZE:

1. Funkcje osobowości:

   1. Konstruowanie poznawcze (G. Kelly) – nadawanie znaczenia doświadczeniom

   2. Dostarczanie podstaw do ewaluacji (oceny) zdarzeń, innych ludzi i samego siebie

   3. Programowanie działań

   4. Sterowanie przebiegiem działania

2. Cele/ zadania:

   1. Adaptacja psychologiczna (Hartman: dostosowanie siebie – adaptacja autoplastyczna, dostosowanie/zmiana środowiska – adaptacja alloplastyczna)

   2. Integracja psychologiczna

3. Mechanizmy psychologiczne:

   1. Pojęcie własnej osoby

   2. Samoświadomość

   3. Samoregulacja

4. Wiedza osobista, wykorzystywana do interpretacji nowych doświadczeń i przy sterowaniu zachowaniem; jest to wiedza naturalna, gorąca, słabo uświadomiona, ma charakter pragmatyczny

CATTEL:

-12 głównych czynników osobowości

- 4 czynniki Q (radykalizm-konserwatyzm, niezależność, samokontorla i siła charakteru, napięcie nerwowe)

EYSENCK:

• tylko 3 główne czynniki osobowości

• czynniki eysenckowskie – bardziej podstawowe (niż cattelowskie); ortogonalne, o podstawach biologicznych (cechy temperamentalne

WIELKA PIĄTKA (Costa, Mc Crae, John)

• 5 głównych czynników - OCEAN

• każdy czynnik po 6 cech