Przemoc seksualna
Przestępstwa seksualne to takie „typy zachowań ludzkich (wraz ze skutkami) powiązanych z życiem seksualnym człowieka, jakie są formalnie zakazane przez ustawodawstwo karne” (L. Lernell). Wyróżnia się: przestępstwa seksualne (do których zaliczamy te przestępstwa, w opisie których wyraźnie są wymieniane okoliczności natury seksualnej, np. zgwałcenie lub kazirodztwo) oraz przestępstwa na tle seksualnym (czyli takich, w których można spostrzec działanie czynników seksualnych w zachowaniu sprawcy).
Typy przestępstw seksualnych
Obcowanie płciowe pozbawione cech faktycznej dobrowolności ze strony jednego z partnerów: zgwałcenie (art. 197, w tym gwałt zbiorowy, wykorzystanie bezradności, upośledzenia, braku świadomości (art. 198), nadużycie zależności (art. 199.)
Wykorzystanie płciowe małoletnich (art. 200) – w tym stosunek, dotykanie, słowne molestowanie czy obnażanie się
Kazirodztwo (art. 201)
Pornografia (art. 202) – prezentacja, produkcja, rozpowszechnianie
Zmuszanie do prostytucji (art. 203)
Przestępstwa stymulujące w jakiś sposób do uprawiania prostytucji (art. 204) – stręczycielstwo, sutenerstwo
Ekshibicjonizm
Zgwałcenie to „stosunek seksualny odbyty bez zgody lub wbrew woli ofiary”. Aby nastąpiło zgwałcenie musi „nastąpić nieznaczna choćby penetracja pochwy przez penisa lub narzędzie imitujące” (Sadock) – nie musi dojść do pełnej erekcji czy wytrysku. Drugi aspekt zgwałcenia to „wola ofiary” – w myśl obowiązującego prawa nie każda osoba może wyrazić swoją wolę w sensie prawnym (do tej grupy zalicza się osoby nieletnie do 15 roku życia, upośledzone umysłowo i niepoczytalne) – mówimy wówczas o gwałcie z przepisu.
Wykorzystanie seksualne dzieci odnosi się do form jakiejkolwiek aktywności seksualnej zachodzącej między dorosłym i dzieckiem.
Pedofilia.
Aby mówić o pedofilii muszą być spełnione dwa kryteria – trwałość wzorca zachowana sprawcy i różnica wieku między pedofilem a dzieckiem. Zgodne ICD-10 pedofilia to zaburzenie preferencji seksualnych i można o niej mówić, jeśli spełnione zostaną następujące kryteria:
- osoba doświadcza powtarzającego się nasilonego popędu i wyobrażeń seksualnych dotyczących dzieci w wieku przed pokwitaniem,
- realizuje ten popęd i odczuwa z tego powodu cierpienie,
- preferencja występuje co najmniej przez 6 miesięcy,
- osoba ma co najmniej 16 lat i jest co najmniej 5 lat starsza od dziecka lub dziecko jest w wieku przed pokwitaniem.
Uwarunkowania pedofilii:
- zaburzenie realizacji potrzeb psychoseksualnych w dorosłych związkach sprawców, wynika to z nieobecności lub niedostępności partnera.
- lęk przed dorosłym partnerem, co może być wynikiem wcześniejszych urazowych doświadczeń.
- kompulsywna potrzeba kontroli relacji międzyludzkich.
- fascynacja niedojrzałością dziecka. Sprawcę cechuje infantylność, często wybiera towarzystwo dzieci, gromadzi dziecięce gadżety, starannie planuje czyn i rzadko stosuje przemoc. Jest typem samotnika.
- obniżenie kontroli wolicjonalnej powstałej z różnych przyczyn, np. upojenie alkoholowe czy narkotyczne, silny stres czy długotrwała frustracja seksualna.
Kazirodztwo.
Jest to współżycie seksualne między osobami spokrewnionymi.
Typologia zachowań kazirodczych:
Z punktu widzenia rodzajów więzi kazirodczych można wyodrębnić dwa typy:
- kazirodztwo endogamiczne (prawdziwe) – współżycie seksualne z krewnymi w linii prostęj
- kazirodztwo egzogamiczne – współżycie z członkami w linii bocznej
Biorąc pod uwagę formę kontaktu seksualnego wyróżnia się:
- kazirodztwo proste, np. ojciec-córka, brat-siostra, dziadek-wnuczka
- kazirodztwo wielopostaciowe – jeśli w akcie seksualnym bierze udział wielu członków rodziny.
Analizując typy kazirodztwa z punktu widzenia mechanizmów sprawczych można wyróżnić następujące rodzaje:
- sytuacyjne – np. pod wpływem silnego stresu, upojenia alkoholowego, długiej nieobecności matki.
- psychopatologiczne – dokonane przez osobę osobowościowo zaburzoną czy upośledzoną umysłowo.
- wiążące się z pedofilią – kiedy atrakcyjne seksualnie jest właśnie dziecko.
- wiążące się z patologią życia rodzinnego.
Uwarunkowania:
Kazirodztwo jako wynik zaburzenia osobowości sprawcy:
- sprawca endogamiczny – skoncentrowany na rodzinie i traktujący ją jak swoją własność
- sprawca psychopatyczny – postrzegający innych wyłącznie przez pryzmat użyteczności do własnych celów
- sprawca niedojrzały – infantylny, pedofilijny, zorientowany na świat dziecka
Źródłem kazirodztwa jest istota męskiego seksualizmu – chodzi o mniejsze przywiązanie do dzieci, konieczność przystosowania się do niego w odróżnieniu od matki, która nosi dziecko przez 9 miesięcy.
Kazirodztwo jako wynik specyficznej męskiej socjalizacji – chodzi o kulturowe nakazy kierowane do mężczyzn, że muszą być twardzi, brać to co im się należy i zmusić kobietę do uległości
Kazirodztwo jako skutek zaburzenia systemu rodzinnego – zaburzenie relacji małżeńskiej: niesatysfakcjonujące relacje seksualne w małżeństwie; niezgodność małżeńska; odwrócenie roli (pragnienie, żeby dziewczynka podjęła rolę kobiety); pasywność żony lub jej bezsilność; uzależnienie psychiczne żony do męża; choroba psychiczna żony; choroby somatyczne i psychosomatyczne żony; punitywność seksualna żony; nieobecność żony.
Objawy wykorzystywania seksualnego
Podczas rozmowy
Nieokreślone skargi i dolegliwości somatyczne
Duża absencja szkolna
Nieadekwatna kontrola w domu
Przebycie infekcji układu moczowego i pochwy
Skargi na bóle w okolicy narządów płciowych, odbytu, krzyża dole brzucha
Skargi na świąd w okolicy narządów płciowych
Występowanie w rodzinie przypadku maltretowania seksualnego rodzica lub rodzeństwa
Nadmierna troska o stan i pielęgnację narządów płciowych
W zachowaniu:
Niska samoocena
Zmiany w sposobie jedzenia
Nieuzasadnione nowe lęki
Zaburzenia snu
Zmiana osobowości (wrogość, agresja, nadmierna uległość)
Depresja
Niepowodzenia w szkole
Wycofanie się z kontaktów społecznych, złe relacje z rówieśnikami
Poziom wiedzy o seksie wyszukany i nieadekwatny do wieku
Wyzywające zachowanie, nasilone kontakty seksualne, prostytucja
Używanie środków odurzających
Próby samobójcze lub ich demonstrowanie
Ucieczki
Pseudodojrzałe zachowania seksualne nieodpowiednie do wieku
Ciągła otwarta masturbacja (przymusowa i niepohamowana)
Agresywne zachowania seksualne wobec rówieśników, odgrywanie scen seksu na lalkach
Rysunki i rozmowy o kontekście seksualnym
Doświadczanie chwilowej utraty pamięci
Samookaleczenie się, pieniądze z niewiadomego źródła
Objawy somatyczne:
Dyskomfort w czasie chodzenia i siedzenia
Objawy urazów i uszkodzeń w okolicy ust
Obecność wydzieliny w pochwie lub jej stan zapalny
Zasinienia, obrzęk, otarcia naskórka w okolicy narządów płciowych i na wewnętrznej powierzchni
Zaburzenia w oddawaniu moczu
Zapalenie sromu
Objawy chorób przenoszonych drogą płciową
Ciąża
Skutki wykorzystywania seksualnego
Skutki psychologiczne – chroniczna depresja, znaczne obniżenie samooceny, uporczywe lęki, poczucie winy, zaburzenia snu i trudności w koncentracji.
Zaburzenia w zachowaniu – skłonności do samouszkodzeń, uzależnienia, włóczęgostwo, zachowania przestępcze.
Zaburzenia psychoseksualne – nieumiejętność utrzymywania długotrwałych związków emocjonalnych, zahamowania seksualne oraz podatność na stawianie się ofiarą seksualną.
Posttraumatyczne objawy psychiatryczne – objawy z pogranicza psychozy, czyli nadmierna podejrzliwość, labilność nastroju czy autyzm.