Pojecie i funkcje finansow publicznych.
Finanse publiczne to zasoby pieniężne pozostające w dyspozycji państwa i jednostek samorządu terytorialnego jako podmiotów władzy publicznej, jak i operacje (procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowaniem) tymi zasobami oraz normy prawne je regulujące.
Możemy wyciągnąć więc z tej definicji następujące funkcje
Alokacyjna - polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji (rozdysponowania) części zasobów w gospodarce rynkowej w celu dostarczania ogólu społeczeństwu towarów i usług
Redystrybucyjna - podział przez państwo dochodów obywateli, pobranych od nich w postaci podatków, związana z alokacyjną. Państwo musi ponosić wydatki związane z alokowaniem dóbr publicznych i społecznych, a jednocześnie nie generuje/wytwarza dochodu, więc korzystając z instrumentów władzy (np. ustalanie podatków jako narzędzie redystrybucji) czerpie środki z dochodów innych podmiotów
Stabilizacyjna – służąca do łagodzenia skutków związanych z funkcją alokacyjną i redystrybucyjną
Finanse publiczne jako złożona kategoria ekonomiczno-prawna. (ww)
Państwo nie ingeruje w to co będziemy robić ze swoimi funduszami (finanse prywatne), które dostajemy jako wypłatę za pracę, już po zapłaceniu obowiązkowych podatków. Może nas pośrednio namawiać do pewnych czynnośc, np. przez wprowadzenie ulg za działalność innowacyjną.
Cechy finansów publicznych:
Relacje finansowe nawiązują się z udziałem podmiotów prawa publicznego tj. Państwa oraz JST
Przynajmniej jeden z podmiotów stosunków finansowych jest zaliczany do kategorii podmiotów pr. Publicznego i reprezentowany przez organy.
Stosunki finansowe są oparte głównie na zasadzie władztwa i podporządkowania (co oznacza możliwość władczego, wiążącego podporządkowania w systuacji prawnej jednego podmiotu (podporządkowanego) przez inny podmiot (nadrzędnego) )
Fin. Publiczne mają na celu realizację interesu publicznego, nie zaś prywatnego
Głównym źródłem finansów prywatnych jest działalność gospodarcza oraz świadczenie pracy przez podmioty prywatne, natomiast fin publicznych (fp) są daniny publiczne
FP charakteryzuje wysoki stopień reglamentacji prawnej zarówno w zakresie uzyskiwania dochodów, jak i sposobów ich wydatkowania ( natomiast finanse prywatne funkcjonują w ramach uregulowań prawa prywatnego)
FP mogą mieć charakter scentralizowany (finanse państwa) i charakter zdecentralizowany (finanse województw samorządowych, powiatów i gmin) [finanse prywante mają charakter zdecentralizowany)
Złożoną naturę ekonomiczno-prawną możemy pokazać eskponując zarówno elementy ekonomiczne jak i elementy prawne.
Ekonomiczne : fundusze publiczne oraz stosunki finansowe
Prawne : polityka finansowa oraz system prawnofinansowy
Polityka finansowa ( pojęcie, cele, etapy realizacji, warunki skuteczności, kryteria oceny) [ww]
Pojęcie - Polityka finansowa jest szczególnym rodzajem polityki. Polega ona na wyznaczeniu celów, a potem dobraniu instrumentów realizacji tych celów i wdrożeniu ich w życie. Jest to świadoma i celowa działalność państwa i instytucji państwowych. Polityka finansowa jest realizowana w procesie gromadzenia i rozdysponowania (dzielenia) publicznych zasobów pieniężnych. Te cele ustala rząd. [Polityka finansowa to nie to samo co polityka pieniężna, która prowadzi NBP i nie należy tego mylić.]
Cele :
- fiskalne – zabezpieczenie środków pieniężnych na realizację zadań państwa lub JST. Są niezbędne do wykonania przez rząd zadań publicznych.
- pozafiskalne – gospodarcze i społeczne
Inny podział celów polityki finansowej oparty na kierunkach jej oddziaływania:
- na działalność gospodarczą
- na redystrybucję dochodu narodowego
- na przebieg cyklu koniunkturalnego
- na osiąganie celów pozagospodarczych.
Etapy realizacji
Ustalenie norm planistycznych, czyli planowanie i programowanie finansowe
Stanowienie prawa, które staje się narzędziem akceptacji celów i instrumentów realizacji polityki finansowej
Stosowanie prawa, które jest urzeczywistnieniem przyjętej polityki finansowej
Warunki skuteczności
Cele stawiane przed tą polityką muszą być możliwe do zrealizowania [no shit] w danych warunkach (czyli politycznych, społecznych i gospodarczych)
Cele te muszą być wzajemnie niesprzeczne
Środki realizacji muszą być dostowane do celów
Cele i środki muszą być jasno określone i znane ich adresatom
Respektowane muszą być granice minimalnej stabilności i konsekwencji przyjętych działań
Kryteria oceny
Skuteczność - na podstawie trafność doboru celów i sposobów realizacji celów w określonych warunkach gospodarczych, politycznych, społecznych
Społeczna akceptacja - podstawowe kryterium w państwie demokratycznym; akceptacja powinna dotyczyć zarówno celów jak i narzędzi realizacji tej polityki
System prawnofinansowy (pojęcie i elementy systemu)
Jest to zespół instytucji prawnych o charakterze publicznym połączonych w sposób celowy i logiczny w całość służący gromadzeniu środków publicznych i ich rozdysponowaniu.
Instytucje prane to ogół norm regulujących określony zakres życia społecznego dostatecznie ważny teoretycznie i praktycznie dla jego wyodrębnienia. Instytucje prawno-finansowe formuuje się na podstawie norm pranych regulujących określone dające się wyodrębnić zjawiska finansowe.
W ramach syst finansowego państwa jako jego części składowe możemy wyodrębnić:
Części stałe systemu finansowego państwa, czyli
I System budzetowy i na niego składające się
- system dochodów publicznych
- system wydatków publicznych
- system budzetowy sensu stricto – organizowanie i funkcjonowanie gospodarki budzetowej
II System finansowy centralnej instytucji emisyjnej
Części niestałe
- system finansowy przedsiębiorstw publicznych i zakładów użyteczności publicznej działające na podstawie prawnie unormowanych zasad gospodarki finansowej
- sys fin o charakterze parafiskalnym dotyczący takich instytucji publicznych, których dochody są gromadzone całościowo lub częsciowo na podstawie władzctwa finansowego zaś zadanie należy do tych, za które państwo bierze całkowicie lub częściowo odpowiedzialność, choć instytucje działają odrębnie od państwa.
Podmioty finansów publicznych (władztwo finansowe państwa i JST – decentralizacja finansów publicznych, autonomia finansowa).
Władztwo finansowe państwa – Panśtwo jako podmiot finansów publicznych
- pierwotny podmiot jako władza suwerenna
- podmiotowość prawna w zakresie fp jest uzewnętrzniona przez tak zwane władztwo finansowe, które zawiera się w trzech atrybutach.
3 atrybuty:
Prawo stanowienia i emitowania pieniądza państwowego jako prawny środek płatniczy
Prawo do ustanawiania (nakładania) i pobierania w trybie publicznym dochodów
Prawo dokonywania podatków związanych z wypełnieniem funkcji publicznych
Władztwo finansowe samorządu terytorialnego
- następuje w sytuacji samoograniczenia władztwa państwowego
- ograniczenie w inny sposób nie wchodzi w rachubę
- JST nie mają prawa do nakładania podatków (podatki wyłącznie na podstawie ustawy), lecz mają natomiast prawo do pobierania podatków trybie publicznym
W grupie podatków samorządowych, które stanowią dochód budżetu gminy kategoria podatków i opłat lokalnych (np. podatek od nieruchomości, rolny, leśny, opłata od posiadania psa, targowa, miejscowa)
Organem podatkowym jest wójt/burmistrz/prezydent a rada gminy posiada w granicach określonych w ustawach kompetencje do kształtowania ich wysokości.
Ta kompetencja przejawia się w tym, że
- ma obowiązek ustalić stawki podatkowe
- może obniżyć cenę kwintala żyta, co ma wpływ na wysokość podatku rolnego
- może wprowadzić zwolnienia przedmiotowe (dodatkowe)
- może zarządzić pobór podatku w drodze inkasa [Inkaso - to warunkowa forma płatności, polegająca na pobraniu określonej należności przez instytucję inkasującą (na ogół bank) działającą na rzecz zleceniodawcy w zamian za wydanie wskazanemu podmiotowi przedmiotu inkasa, na warunkach określonych przez zleceniodawcę. – ciocia wikipedia]
C. Autonomia finansowa – zaistniałaby w momencie przyznania w konstytucji jednostkom samorządu terytorialnego kompetencji do nakładania danin publicznych.
Niektórzy autorzy jednak prawo do kształtowania wysokości podatków lokalnychh w granicach ustaw uznają za ograniczoną autonomie finansową.
Sektor finansów publicznych (gospodarka budżetowa brutto, netto, jednostki sektora finansów publicznych, znane pod jakże tajemniczym skrUtem JSFP)
W myśl art. 9 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych do sektora finansów publicznych zalicza się:
- organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;
- jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;
- jednostki budżetowe (wyłacznie na budżetowaniu brutto, reszta netto);
- samorządowe zakłady budżetowe;
- agencje wykonawcze;
- instytucje gospodarki budżetowej;
- państwowe fundusze celowe;
- Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa KRUS;
- Narodowy Fundusz Zdrowia;
- uczelnie publiczne;
- Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
- państwowe i samorządowe instytucje kultury;
- inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, jednostek badawczo-rozwojowych, banków i spółek prawa handlowego
Budżetowanie brutto – oznacza, że jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z budżetu a ewentualne dochody odprowadza w całości bezpośrednio na rachunek budżetu państwa lub rachunek budżetu jednostki samorządu terytorialnego.
Budżetowanie netto polega na tym, że jednostka rozlicza się z budżetem państwa wynikiem swojej działalności. Jednostka finansująca się w trybie budżetowania netto ma prawo do uzyskiwania dochodów, którymi finansuje swoje wydatki niezależnie od środków otrzymywanych z budżetu państwa.
Pojęcie środków publicznych (dochody publiczne, wydatki, przychody, rozchody). Ogólne zasady gospodarki środkami publicznymi
Środki publiczne – takimi środkami są dochody publiczne, srodki pochodzące z budżetu UE, inne źródła zagraniczne niepodlegające zwrotowi, przychody budżetu państwa i budżetów JST oraz innych jedn. Sektora finansów publicznych
Środki te są wydatkowane na:
- wydatki publiczne
- rozchody publiczne w tym budżetu państwa i budżetów JST
[wery impotente™, przychód nie jest dochodem i odwrotnie)
Rozgraniczenie pojęć
Dochody w budżecie mają charakter definitywny (z chwilą ich pozyskania służą finansowaniu zadań)
Natomiast do przychodów budżetu zaliczamy te środki, które przejściowo finansują zadania publiczne i które w przyszłości będą musiały być zwrócone
Przychód w budżecie pojawia się wtedy kiedy występuje deficyt i źródłem jego finansowania stają się głównie środki o charakterze zwrotnym, a więc wpływ kredytów, pożyczek, emisji papierów wartościowych. Dodatkowo do przychodów zaliczymy wpływy z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz JST
Wydatki – środki pieniężne służące finansowaniu zadań publicznych i mają one charakter bezzwrotny.
Rozchody – są to spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych , udzielone z budżetu pożyczki, płatności, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji, płatności z udziałem skarbu państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych.
Ogólne zasady:
- Środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków
- wydatki powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny, terminowy
Zasada jawności i przejrzystości
Jawności (transparentności) – jest podstawą funkcjonowania różnych instytucji, ponieważ jawne działanie dostarcza jawnej informacji o przebiegu, ale także podstawę do sprawowania kontroli społecznej działań instytucji publicznych
Gwarancje formalne tej zasady:
- nałożenie na JST określonych obowiązków informujących o ich gospodarce finansowej
- jawność debaty budżetowej
- sprawozdanie z wykonania budżetu
- publikacja ustawy budżetowej w dzienniku ustaw (bądź jak w JST w wojewódzkim dzienniku urzędowym)
Gwarancje materialne:
- zabezpieczenie przejrzystości finansów publicznych (czytelności, zrozumienia)
Kontrola zarządcza w JSFP. Audyt wewnetrzny
Kontrola zarządcza jest to ogół działań podejmowanych dla zapewnienia realizacji zadań i celów JSFP w sposób a) zgodny z prawem b) efektywny c) terminowy d) PROBLEM Z ODCZYTANIEM
Szczegółowe cele kontroli zarządczej
- zgodność działania z przepisami prawa i procedurami wewnętrznymi
- osiągniecie skuteczności i efektywności działania
- wiarygodność sprawozdań
- ochrona zasobów
- przestrzeganie i promowanie zasad etycznego postępowania
- efektywności i skuteczności przepływu informacji
- zarządzania ryzykiem
W procesie kontroli występują kontrolujący i kontrolowani a przedmiotem kontroli jest:
Ustalenie stanu faktycznego
Ustalenie stanu postulowanego
Porównanie stanu faktycznego ze stanem postulowanym i wyciągniecie wniosków
Kryteria kontroli
- legalnosci – zgodność działań z obowiązującym prawem
- celowości – środki powinny być wydatkowane z przeznaczeniem
- efektywności – osiągniecie danego efektu przy minimalnych osiągach
- rzetelności – zasada etycznego działania
Audyt – zadaniem audytu jest ustalenie potencjalnego ryzyka jakie może pojawić się oraz ocena efektywności i prawidłowości systemu kontroli zarządczej
Audytor musi legitymować się odpowiednimi kwalifikacjami potwierdzone certyfikatem.
Zadania, które wykonuje audytor mają charakter oceniający, potwierdzający i służebny.
Rodzaje audytu:
- obligatoryjny
- fakultatywny
Formy audytu :
- wewnetrzny
- od zewnątrz (może być wykonywany, gdy żadna z kwot dochodów lub wydatków, przychodów lub kosztów albo dochodów i przychodów lub wydatków i rozchodów nie przekraczają 100 mln zł lub pracowników jest mniej niż 200 osób.
Prawo finansowe (pojęcie, przedmiot regulacji, normy prawnofinansowe, szczegółowe działy prawa finansowego)
Prawo finansowe reguluje posługiwanie się pieniądzem przez państwo, jego gromadzenie i rozdział w celu realizacji zadań państwa; w stosunkach prawnych jakie powstają na gruncie stosowania tegoż prawa zawsze uczestniczy państwo lub JST reprezentowane przez właściwe organy.
Normy prawnofinansowe oparte są na władzctwie państwa i należy do prawa publicznego, a kryteria je wyróżniające to: podmiotowe oraz interesu publicznego.
Regulacje mają charakter szczególnie restrykcyjny i oparte są na zasadzie – dozwolone tylko to na co prawo pozwala. Ich przedmiotem są materialne, proceduralne i ustrojowe aspekty władczego gromadzenia dochodów publicznych i ich wydatkowanie.
Normy prawnofinansowe – 3-członowa budowa hipoteza, dyspozycja i sankcja
- jest zawsze dwustronna, imperatywnoatrybutywna, określa obowiązki i odpowiadające im prawa
- szczególny rodzaj normy – norma planowa, jest zawarta w planach finansowych, głównie w budżecie
Szczegółowe działy prawa finansowego:
- prawo budżetowe sensu stricto (ustrojowe i proceduralne)
- prawo podatkowe, o opłatach publicznych, celne oraz o pożyczkach publicznych
- prawo wydatkowe (TE 3 pierwsze punkty stanowią prawo budżetowe sensu largo)
- prawo walutowe i dewizowe
- publiczne prawo bankowe, prawo finansowe regulujące gospodarkę finansową przedsiębiorstw publicznych
Źródła prawa finansowego !
Konstytucja jako źfp – główne źródło dające zamkniętą, hierarchiczną strukturę źródeł prawa finansowego. Reguluje budżet w art. 219-226. Prowizorium pojawia się na etapie opracowywania.
Ustawy - m.in.: ust. o finansach publicznych, o dochodach w latach 1999 – 2000, ust. o podatku dochodowym od osób fizycznych, ust. prawo bankowe, ust. o NBP, ust. Kodeks celny itd.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe - przede wszystkim umowy o unikania podwójnego opodatkowania, umowy w przedmiocie harmonizacji prawa wewnętrznego z analogicznymi normami innych państw (Europejska Karta Samorządu Lokalnego), umowy o przystąpienie Polski do organizacji międzynarodowych
Rozporządzenia dotyczące postępowań szczególnych - – przede wszystkim: rozporządzenia: zwłaszcza Ministra Finansów.
Wpływ na prawo finansów wywierają także: poglądy przedstawicieli nauki (doktryna) oraz orzeczenia sądowe (judykatura).
Akty prawa miejscowego (na podstawie delegacji ustawowych) – lokalne prawo podatkowe, uchwały w sprawie zasad i trybu przyznawania i realizacji dotacji, uchwały w sprawie zarządzania mieniem JST oraz zasad i trybu korzystania z urządzeń i obiektów użyteczności publicznej
Budżet państwa, w tym budżet środków europejskich (pojęcie, struktura budżetu, procedura budżetowa – opracowanie projektu i uchwalenie ustawy budżetowej, wykonywanie budżetu, kontrola wykonania budżetu – absolutorium).
Budżet – publiczny plan finansowy państwa obejmujący swoim zakresem przedmiotowym dochody i wydatki, przychody i rozchody uchwalony w formie ustawy przez parlament na 1 rok budżetowy.
Budżet a ustawa budżetowa – budżet jest załącznikiem do ustawy, przy czym gdy nie ma 1, nie ma drugiego.
Ustawa budżetowa składa się z:
1) budżetu państwa;
2) załączników;
3) postanowień, których obowiązek zamieszczenia w ustawie budżetowej wynika
z ustawy o finansach publicznych
Procedura:
Minister Finansów przedstawia RM założenia projektu budżetu na rok następny
MF przedstawia uzasadanienia do projektu budżetu
RM uchwala projekt, a następnie wraz z uzasadnieniem przedkłada Sejmowi do 30 wrzesnia
Następują 3 czytania w Sejmie, w tym zgłaszanie uwag do projektu i wprowadzenie poprawek przez Komisję Finansową w drugim czytaniu [Sejm nie może ingerować w zaplanowany deficyt]
Przedłożenie ustawy do Senatu, który nie może jej odrzucić, Senat ma 20 dni na zgłoszenie uwag, a następnie ją podpisuje
Prezydent ma 7 dni na podpisanie, nie może jej zawetować, ale może odesłać do Trybunału Konstytucyjnego
Absolutorium budżetowe to wyraz politycznej akceptacji przez Sejm sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej wyrażony w uchwale o udzieleniu Radzie Ministrów absolutorium Sprawozdanie te, RM przedkłada je w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego.
Źródła dochodów budżetu państwa
Dochody – zaplanowane i przewidziane kwoty wpływów, które państwo może i powinno uzyskać ze wskazanych ustawowo źródeł. Dochody są stałe i odnawialne, przysługują co roku i najczęściej są oparte na przymusie państwowym. Wyróżniamy dochody publicznoprawne i prywatnoprawne oraz dochody podatkowe i niepodatkowe
Przykładowe źródła z art. 111 ufp
1) podatki i opłaty, w części, która zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowi
dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów państwowych
funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych;
2) cła;
3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek
Skarbu Państwa;
4) wpłaty z tytułu dywidendy;
5) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;
6) wpłaty nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych;
7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne ustawy
nie stanowią inaczej;
8) dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze,
dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne ustawy nie
stanowią inaczej;
Wydatki publiczne (klasyfikacja, wydatki bieżące, wydatki majątkowe, dotacje jako szczególny rodzaj wydatków publicznych)
Wydatki – pod względem prawnym odźwierciedlają realizację celów i zadań władzy publicznej wynikających z obowiązujących przepisów prawa oraz programów i planów finansowych i gospodarczych (jako koszt realizacji celu publicznego)
Klasyfikacja:
Ze wzgledu na cel:
- socjalne - kulturalne - edukacyjne - zdrowotne - gospodarcze - administracyjne - obronności i bezpieczeństwo - na ochronę środowiska
- obsługa długu publicznego
Na formę wydatku:
- płace - zasiłki - renty - emerytury - stypendia - odszkodowania - dotacje
- subwencje - zapłata za roboty/dostawy/usługi
Na przeznaczenie wydatków
- dotacje i subwencje - świadczenia na rzecz osoby fizycznej (inne niż płace)
- wydatki bieżące jednostek budżetowych - wydatki majątkowe
- wydatki na obsługę skarbu państwa
- wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich
- środki własne UE
Wydatki bieżące jednostek budżetowych obejmują różnego rodzaju koszty, do których zalicza się:
- wynagrodzenia i uposażenia osób zatrudnionych w państwowych jednostkach budżetowych oraz składki naliczane od tych wynagrodzeń i uposażeń;
- zakupy towarów i usług;
- koszty utrzymania oraz inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych i realizacją ich statutowych zadań;
- koszty zadań zleconych do realizacji jednostkom zaliczanym i niezaliczanym do sektora finansów publicznych, z wyłączeniem organizacji pozarządowych.
Wydatkami bieżącymi są wydatki odnoszące się do rocznego okresu realizacji danego wydatku.
Wydatki majątkowe obejmują:
- wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego;
- wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki.
Dotacje definiowane są jako podlegające szczególnym zasadom rozliczania środki z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz z państwowych funduszy celowych przeznaczone na podstawie ustawy o finansach publicznych, odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych, na finansowanie lub dofinansowanie realizacji zadań publicznych.
W ustawie o finansach publicznych zostały zawarte również definicje trzech rodzajów dotacji: celowych (art. 127), podmiotowych (art. 131) i przedmiotowych (art. 130).
Dług publiczny (pojęcie, tytuły dłużne, postępowanie ostrożnościowe i naprawcze – pułapy zadłużenia). !!
Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów (dłużnych):
- wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne;
- zaciągniętych kredytów i pożyczek;
- przyjętych depozytów;
- wymagalnych zobowiązań:
- wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych -decyzji administracyjnych,
- uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem.
Przepisy nie definiują pojęcia postępowania naprawczego i ostrożnościowego. Jedynie art. 224 ustawy o finansach publicznych przewiduje, że jednostce samorządu terytorialnego może być udzielona pożyczka z budżetu państwa, jeżeli realizuje postępowanie naprawcze lub do niego przystępuje. Z analizy takiego programu musi wynikać, że:
● w wyniku jego realizacji w stopniu wysoce prawdopodobnym nastąpi poprawa sytuacji finansowej jednostki oraz skuteczności w wykonywaniu jej zadań,
● zachowane zostaną zasady dotyczące dopuszczalnego poziomu zadłużenia,
● zapewniona zostanie spłata pożyczki.
W odniesieniu do planu ostrożnościowego ustawodawca wskazał jedynie, że przepisy dotyczące pożyczki z budżetu państwa na potrzeby realizacji programu naprawczego stosuje się odpowiednio do programu ostrożnościowego, który może być wdrożony, jeżeli zachodzi zagrożenie realizacji zadań publicznych z przyczyn niezależnych od tej jednostki.
Ustawa o finansach publicznych, zawiera trzy limity zadłużenia publicznego, których przekroczenie wiąże się z zastosowaniem tak zwanych procedur oszczędnościowych
i sanacyjnych.
1) Pierwszy limit przedstawia relację długu do produktu krajowego brutto większą niż
50 % lecz mniej niż 55 %.
2) Drugi przedział, to wartość relacji większa od 55%, a mniejsza od 60 %.
3) Ostatni, trzeci limit określa relację długu do PKB większą niż 60 %
Wieloletni Plan Finansowy Państwa. Wieloletnia prognoza finansowa w JST.
WPFP – zawiera Program Konwergencji, a także określa cele wraz z miernikami stopnia ich realizacji, w układzie obejmującym główne funkcje państwa. Jest on sporządzany na dany rok budżetowy i trzy kolejne lata, a także stanowi podstawę przygotowywania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy.
Określa dodatkowo – główne cele polityki społecznej i gospodarczej
- planowane działania i ich wpływ na poziom dochodów i wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych
- planowaną wstępna kwotę wydatków
- zmiany w zakresie podejmowanych działań i celów w stosunku do poprzedniego Pr Konw.
- wstępną prognozę podstawowych wartości makroekonomicznych
WPF w JST
Wieloletnia prognoza finansowa jst stanowi instrument wieloletniego planowania finansowego w jednostkach samorządu terytorialnego. Inicjatywa w sprawie sporządzenia projektu uchwały w sprawie WFP i jej zmiany należy wyłącznie do zarządu jednostki samorządu terytorialnego.
WPF obejmuje prognozę m.in. takich parametrów budżetowych jednostki samorządu terytorialnego, jak:
- dochody bieżące oraz wydatki bieżące budżetu,
- dochody majątkowe oraz wydatki majątkowe budżetu,
- wynik budżetu wraz ze wskazaniem przeznaczenia nadwyżki albo sposobu sfinansowania deficytu
WPF obejmuje okres roku budżetowego oraz co najmniej trzech kolejnych lat. Prognozę kwoty długu sporządza się na okres, na który zaciągnięto oraz planuje się zaciągnąć zobowiązania.
Finanse lokalne gmin, powiatów i województw samorządowych (źródła dochodów; wydatki publiczne; budżet JST – struktura, zakres; procedura budżetowa – opracowanie projektu i uchwalenie budżetu, wykonywanie, kontrola wykonania – absolutorium komunalne).
System dochodów JST – dochody własne, subwencja ogólna, dotacje celowe z budżetu państwa. [W TYM zagadnienie nr 19, analiza porównawcza subwencji i dotacji]
Dochody własne – do dochodów własnych gminy zaliczamy podatki i opłaty lokalne (1), udział we wpływach od podatków dochodowych od osób fizycznych i prawnych, dochody z majątku gminy (2);
Do dochodów własnych powiatu zaliczamy: wpływy z opłat (powiat i województwo nie ma własnych podatków), dochody z majątku powiatu, kary, grzywny, spadki, zapisy, darowizny, udziały we wpływach z podatków dochodowych
Do dochodów własnych województwa zaliczamy to samo co w powiecie, za wyjątkiem wpływu z opłat
Subwencja i dotacja celowa ma charakter opłaty transferowej z budżetu państwa do budżetu JST
Subwencja ogólna –dochód należny (o charakterze bezzwrotnym, ogólnym, bezwarunkowym i nieodpłatnym) JST pod warunkiem, że JST spełnia kryteria określone w ustawie. Kryteria te mają charakter zobiektywizowany, o sposobie korzystania wykorzystania tych środków decyduje organ stanowiący JST, a środki pochodzące z subwencji nie podlegają rozliczeniu z budżetem państwa.
Subwencja ogólna dla jednostek samorządu terytorialnego składa się z:
- części wyrównawczej dla gmin, powiatów i województw,
- części oświatowej dla gmin, powiatów i województw,
- części równoważącej dla gmin i powiatów,
- części regionalnej dla województw.
Dotacje celowe – są przekazywane na realizację śliśle określonych zadań;
- mają charakter obligatoryjny tylko wtedy, gdy wynika to z przepisów prawa, np. dotacje na realizację zadań z zakresu administracji rządowej, zadań zleconych, zadań powierzonych JST [w pozostałych przypadkach mają charakter fakultatywny]
- wykorzystanie dotacji celowej musi być rozliczone, dotacja niewykorzystana do końca roku budżetowego, wykorzystana niezgodnie z przeznaczeniem, pobrana nienależnie lub w ndmiernej wysokości musi być zwrócona na rachunek bankowy państwa.
Opisane powyzej
Podatki i opłaty lokalne w strukturze dochodów JST (kryteria wyodrębnienia, władztwo podatkowe gminy).
Wyróżniamy:
Dochody własne (podatki lokalne, opłaty, dochody z posiadanego mienia, inne dochody)
Udział w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa
Władztwo podatkowe organów lokalnych oznacza przyznanie tym organom prawa do: nakładania podatków, opłat, dodatków do podatków; ustalania wysokości stawek; stosowania ulg i zwolnień. Uprawnienia te mogą być przekazane organom lokalnym w drodze ustaw przez naczelne organy władzy państwowej bądź przez mieszkańców danej społeczności lokalnej w drodze referendum.
Rozróżnia się pełne władztwo podatkowe i częściowe władztwo podatkowe W Polsce gminy nie mają tzw. pełnego władztwa podatkowego, zostały jednak wyposażone w prawo do nakładania podatków (w drodze referendum) oraz podejmowania decyzji dotyczących wysokości niektórych podatków i opłat. Przyjęto przy tym zasadę, że górne stawki tych podatków i opłat są określane ustawowo; gminy zaś mają prawo do przyznawania ulg i zwolnień.
Pojęcie, rodzaje oraz funkcje danin publicznych
Pojęcie- świadczenie pieniężne na rzecz skarbu państwa lub innego podmiotu publicznego (JST) o charakterze przymusowym, ogólnym, jednostronnym (w tym znaczeniu, że jednostronnie określonym przez organ władzy publicznej) oraz bezwrotnym (jeśli zapłacone poprawnie w kwocie należnej nie ma takich instrumentów, które by nam podatek zwróciły)
Podział:
- podatki (świadczenia pienieżne, na rzecz państwa, jednostronne, nieodpłatne)
- opłaty publiczne (św pienieżne, uiszczane na rzecz organu administracji publicznej z tytułu wykonywania czynności urzędowych [np. opłata skarbowa, wydanie prawa jazdy], odpłatne)
- cło – posiada takie same cechy jak podatek, jednakże nie jest zaliczane do podatków z uwagi na jego przedmiot – przywóz/wywóz/ odrębność organów właściwych do poboru i funkcji jakie pełni (ochronna przed nadmiernym przywozem towarów)
Funkcje danin:
-fiskalna (dochodowa) – główne źródło funduszy publicznych, realizacja tej funkcji w sposób bezpośredni powiązana jest z redystrybucją dochodu narodowego, która występuje w kilku płaszxzyznach; poprzez podatki część dochodu jest scentralizowana, by następnie finansować sferę nieprodukcyjną, różne gałęzie gospodarki narodowej, różne grupy ludności oraz różne regiony kraju
- pozafiskalna – realizuje cele gospodarcze bądź społeczne, osiąganie tych celów jest powiązane z konstrukcją danin, głównie poprzez stosowanie ulg, zwolnien, obniżek, stawek podatkowych
Podatek w płaszczyźnie ustrojowej. Gwarancje praworządności podatkowej.
Podatek jest stosunkiem prawnofinansowym między państwem a obywatelem i z tego powodu ma znaczenie polityczne. O tym jakiego rodzaju podatki będą pobierane decyduje większość parlamentarna, ponieważ podatki mogą być nakładane jedynie w drodze ustawy.
Prawo podatkowe jest częścia prawa publicznego, które w sposób władczy wkracza w prawa i wolności obywatelskie i dlatego kwestią podstawową jest stworzenie systemu gwarancji prawnej ochrony interesu podatnika i to zarówno na płaszczyźnie stanowienia jak i stosowania prawa podatkowego.
Przy tworzeniu prawa podatkowego muszą być respektowane:
- zasada lex retro non agit – nieretroakcji, prawo nia działa wstecz, z zasadą tą wiąże się bezpośrednio zasada vacatio legis
- zasada zaufania obywateli do prawa i państwa – przewija się w szeregu regulacji konstytucji. Obowiązki o charakterze publicznym muszą być formuowane w sposób spójny, zrozumiały, w stosownym czasie [a więc ustawy muszą byc opublikowane z zachowaniem vactio legis, błędy pracodawcy nie mogą być przerzucone na podatnika i nie mogą być korygowane w aktach podustawowych, a poczucie stabilności prawnej podatnika powinno być wartością wyżej chronioną niż interes fiskalny państwa]
- zgodność opodatkowania z prawem – nie ma podatku bez ustawy
- równości – stosowanie jednakowych reguł wobec podatników charakteryzującymi się określonymi, wspólnymi cechami; stosowanie przywilejów podatkowych nie kłóci się z tą zasadą
Interpretacje podatkowe Ministra Finansów – W m.in. przypadku niejasnych przepisów może nastąpić ogólna i indywidualna interpretacja przepisów podatkowych w celu zapewnienia jednolitego stosowania prawa podatkowego przez organy podatkowe i kontroli skarbowej.
Interpretacje te nie są wiążące dla organu podatkowego i podatnika. Jednakże, jeśli podatnik zastosuje się do takiej interpretacji, nie może mu to zaszkodzić.
Interpretacje indywidualne na wniosek podatnika/płatnika/inkasenta/osoby trzeciej w terminie 3 miesięcy do dnia doręczenie interpretacji. W momencie, gdy termin ten nie zostanie dochowany, przyjmowana jest tz. Milcząca interpretacja – uważa się, że interpretacja dokonana przez wnioskodawce jest prawidłowa.
Zasady podatkowe – reguły postępowania odnoszące się do pewnego obszaru działalności, które w I fazie stanowiły na ogół postulaty doktryny oraz ewentualne praktyki, by następnie przybrać postać zasad prawnych.
Zasady A. Smitha z XVIIIw:
- zasada równości – opodatkowanie proporcjonalne zgodnie z możliwościami podatnika
- zasada pewności – postulat oparcia podatku na z góry określonych regułach z pominięciem dowolności i uznaniowości oraz nadmiernej zmienności reguł
- dogodności opodatkowania – pobieranie w takim czasie i w taki sposób, by podatnikowi było jak najłatwiej załatwić obowiązek podatkowy
- taniości – minimalizacja kosztów wymiaru i poboru podatku
Zasady A. Wegnera:
- równości opodatkowania – progresywne – stawka rośnie w raz ze wzrostem podstawy opodatkowania
Elementy konstrukcji prawnej podatku (podmiot; przedmiot; podstawa opodatkowania – minimum wolne od opodatkowania, kumulacja podatkowa, odliczenie niektórych wydatków od podstawy opodatkowania; ulgi i zwolnienia podatkowe – pojęcie, rodzaje i funkcje; stawki podatkowe – rodzaje, formy).
Podmiot – jednostka życia społecznego, na którą ustawa nakłada obowiązek podatkowy; mogą to być podmioty oznaczone dla innych gałęzi prawa (os. Fizyczna, prawna z pr. Cywilnego) lub specjalne ich kategorie występujące tylko w prawie podatkowym (grupa kapitałowa)
Przedmiot – skrót myślowy ustawodawcy jako dochód, przychód, majątek w sensie fizycznym, a nie osiągnięcie wymienionych bądź określone zachowanie się podmiotu podatku lub obiekt tego zachowania
Podstawa opodatkowania – wartościowo lub ilościowo konkretyzowany przedmiot opodatkowania
Minimum wolne od opodatkowania – minimum zaliczalne do podstawy opodatkowania kiedy kwota dochodu przekroczy kwotę minimum BĄDŹ
- minimum potrącalne – zawsze odliczane od podstawy opodatkowania (w PIT oraz od spadku i darowizn)
Kumulacja podatkowa – podmiotowa – w celi opodatkowania łączy się dochody różnych podmiotów (np. małzonków, osoby samotnie wychowujące dziecko); ma to sens, gdy podatek ma charakter progresywny
- przedmiotowa – polega na łączeniu w celu opodatkowania dochodów osiąganych przez podatnika z różnych źródeł
- terytorialna – łączenie dochodów osiąganych przez podatnika w różnych państwach
Odliczenie niektórych wydatków od podstawy opodatkowania – przykładowo, odliczany jest od podatku obliczonego kwota podatku zapłaconego za granicą (unikanie podwójnego oprocentwoania)
Ulgi i zwolnienia – nie są obligatoryjnym elementem podatku
Ulgi – prowadzą do częściowej redukcji, mogą one przybrać postać odliczeń określonych wydatków od podstawy opodatkowania lub od podatku albo też w postaci obniżonej stawki podatkowej
Zwolnienia – oznaczają definitywne wyłączenie określonej przepisami kategorii podmiotów lub przedmiotów spod opodatkowania (podmiotowe/przedmiotowe/mieszane zwolnienia)
Ulgi i zwolnienia nie są samoistnymi elementami konstrukcji podatku, ponieważ są powiązane z podmiotem, przedmiotem bądź podstawą opodatkowania.
Stawki podatkowe – część podstawy opodatkowania, którą należy uiścić tytułem podatku
Rodzaje stawek:
Stawka stała – nie ulega ona zmianie w raz ze zmianą podstawy opodatkowania
Zmienna, w której wyróżniamy:
- progresja podatkowa – kiedy stawka rośnie w raz ze zwiększeniem podstawy (np. w PIT, spadków i darowizn)
Szczeblowana – ustawodawca dzieli podstawę opodatkowania na szczeble i dla każdego szczebla przypisuje odrębną stawkę podatkową, która w kolejnych szczeblach jest wyższa od poprzedniej
Globalna – polega na tym, iż daną stawkę wynikającą z podstawy opodatkowania stosuje się w odniesieniu do całej globalnie ujętej podstawy opodatkowania
- regresja podatkowa – stawka podatkowa maleje w raz ze wzrostem podstawy opodatkowania
- degresja podatkowa – stawka maleje w raz ze zmniejszeniem podstawy
Formy stawek:
- kwotowa
- procentowa
Zobowiązanie podatkowe (obowiązek podatkowy a zobowiązanie podatkowe; stosunek prawny zobowiązania podatkowego – podmioty (podatnik, płatnik, inkasent, organy podatkowe), treść, przedmiot; sposoby powstawania zobowiązań podatkowych).
Obowiązek a zobowiązanie – obydwa pojęcia są definiowane w sposób legalny w ordynacji podatkowej
Obowiązek – nieskonkretyzowana powinność do poniesienia przymusowego świadczenia pienieżnego, w razie zaistnienia zdarzenia z którym ustawa podatkowa wiąże obowiązek świadczenia.
Zobowiązanie – jest to natomiast wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia podatku na rzecz Skarbu Państwa lub JST w określonej wysokości, w określonym miejscu i czasie, a zatem zobowiązanie podatkowe konkretyzuje obowiązek podatkowy i jest do niego następcze
Podmioty stos praw zob podatkowego
Podatnik – osoba fizyczna/prawna/jonop na których ciąży obowiązek podatkowy z mocy ustawy
Płatnik – os fizyczna/prawna/jonop, która jest zobowiązana do obliczenia podatku, potrącenia i odprowadzenia go na rachunek Urzędu Skarbowego – czynność materilano-techniczna
Inkasent – os.f/prawna/jorganizacyjna – zobowiązany do poboru podatku i do odprowadzenia go do właściwego organu podatkowego
Sposoby powstania zobowiazan (kto dokonuje konkretyzacji obowiązku podatkowego):
na podstawie doręczonej decyzji organu podatkowego - organ podatkowy (zobow powstaje dopiero w momencie doręczenia decyzji)
z mocy samego prawa – z chwilą zaistnienia zdarzenia określonego w ustawie; przy tym sposobie są stosowane 3 techniki konkretyzacji obowiązku podatkowe
samoobliczanie podatku przez podatnika
wykorzystanie do konkretyzacji obowiązku podatkowego instytucji płatnika
określenie wysokości zobowiązania podatkowego wprost w przepisach
Decyzje podatkowe – ustalające (konstytutywne) i określające (deklaratoryjne)
Konstytutywne – ustalające jakiś obowiązek, uprawnienie bądź zmianę, np. odroczenie terminu, zapłaty podatku, rozłożenie na raty.
Deklaratoryjne – powstają na mocy prawa, a organ tylko stwierdza jak ten obowiązek wygląda.
Wykonanie zobowiązań podatkowych (termin, zapłata podatku, inne sposoby wygaśniecia zobowiązań podatkowych, zaległość podatkowa, nadpłata podatku)
Zapłata podatku – uiszczenie kwoty w odpowiednim, ustalonym terminie.
Nieuiszczenie podatku w terminie powoduje powstanie zaległości podatkowej. Uiszczenie opłaty większej niż wymagana powoduje zaistnienie nadpłaty, która może być zwrócona przez organ podatkowy
Termin – niedotrzymanie powoduje powstanie zaległości podatkowej.
Określany jest w dwojaki sposób:
Jeśli zobowiązanie powstaje z mocy prawa termin zapłaty podatku jest określony w ustawie podatkowej i najpóźniej powinien być zapłacony w ostatni dzień tego terminu. Termin ten obowiązuje również płatnika. W przypadku inkasenta jest to następny dzień po upływie terminu ustawowego
W drodze wydania decycji i doręczenia jej termin wynosi 14 dni od dnia doręczenia
Odroczenie terminu/rozłożenie terminu na raty – podatnik może wystąpić z wnioskiem o odroczenie terminu/rtnr. Organ może uznać wniosek (decyzja uznaniowa), jeśli przemawia za tym ważny interes podatnika.
Zaległość podatkowa – niezapłacony w terminie podatek, zaliczka na podatek, rata podatkowa.
Na równi z zaległością traktuje się:
Nadpłatę podatku (wykazana nienależnie lub w kwocie wyższej niż należna a organ podatkowy zaliczył ją na poczet zaległości bądź zwrócił podatnikowi)
Zwrot podatku (np. w VAT) – sytuacja jak wyżej
Wynagrodzenie płatników i inkasentów pobrane nienależnie lub w kwocie wyższej niż należna
Konsekwencjami zaległości są odsetki od zaległości (stopa zaległości – 20% stopy kredytu lombardowego ustalonej przez Radę Polityki Pieniężnej NBP + 2% [nie mniej jednak niż łącznie 8%])
Opłata prolongacyjna jest wnoszona przez podatnika w sytuacji odroczenia terminu zapłaty podatku bądź rozłożenie podatku na raty i wynosi 50% odsetek od zaległości podatkowej.
Wygaśniecie zobow podatkowych:
Efektywne wygaśniecie - ma miejsce wówczas, gdy następuje określone przysporzenie majątkowowe na rzecz Skarbu Państwa. Do efektywnych sposobów wygaśnięcia zaliczamy:
Zapłata podatku
Pobranie podatku przez płatnika i inkasenta
Potrącenie (z bezpośredniej, wzajemnej oraz wymagalnej wierzytelności podatnika wobec Skarbu Państwa lub JST)
Zaliczenie nadpłaty lub zaliczenie zwrotu na poczet zobow. Podatkowych
Przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych (podstawą przeniesienia jest umowa i zgoda organu na przejęcie)
Przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym (ostateczne rozwiązanie, by zdobyć środki pieniężne, przed wymierzeniem kary więzienia)
Nieefektywne wygaśniecie – ma miejsce wówczas, gdy mimo tego, że nie nastąpiło przysporzenie majątkowe na rzecz Skarbu Państwa, następuje wygaśniecie zobowiązania. Takie sytuacje zaistnieją, gdy:
Umorzenie zaległości, odsetek zaległości oraz opłaty prolongacyjnej (na wniosek opisane wcześniej, z urzędu, jeśli brak jest możliwości zaspokojenia wierzyciela podatkowego bądź też kwota zaległości jest mniejsza niż koszty postępowania egzekucyjnego)
Przedawnienie zobowiązań podatkowych (zob. przedawnia się po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin zapłaty podatku)
Zaniechanie poboru podatku
- podstawą rozporządzenie Min Finansów, gdzie może on zaniechać w całości lub części pobór podatków określając rodzaj podatku, okres w jakim zaniechanie obowiązuje oraz podatników, których dotyczy, a także może zwolnić niektóre grupy podatników z obowiązku pobrania zaliczek na podatek. Zaniechanie ma charakter definitywny
- w drodze decyzji organu podatkowego, ale tylko wtedy, gdy podatek jest pobierany przez płatnika. Podatnik może wystąpić do organu z wnioskiem o zaniechanie poboru zaliczek na podatek w systuacji, jeśli pobrane zaliczki byłyby niewspółmiernie wysokie w stosunku do podatku należnego.
Ulgi w zapłacie podatku – odroczenie terminu; rozłożenie zapłaty podatku na raty; umorzenie zaległości podatkowej – jak wyżej
Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe (odpowiedzialność podatnika, płatnika i inkasenta; ogólne zasady odpowiedzialności osób trzecich; odpowiedzialność następców prawnych).
Odpowiedzialność podatnika - odatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Tym samym, podatnik (dłużnik podatkowy) odpowiada za pokrycie długu podatkowego w zobowiązaniowym stosunku podatkowoprawnym. Podatnik ponosi odpowiedzialność majątkową o charakterze osobistym, co oznacza, że wierzyciel może kierować egzekucję do wszystkich rzeczy i prawa majątkowych podatnika. Ponadto, odpowiedzialność podatnika ma charakter nieograniczony, co oznacza, że „obejmować będzie nie tylko składniki majątkowe posiadane przez podatnika w momencie powstania zobowiązania podatkowego, ale cały majątek istniejący w chwili realizowania odpowiedzialności
Odpowiedzialność płatnika - Płatnik, który nie wykonał obowiązków określonych pojęciu płatnika, odpowiada za podatek niepobrany lub podatek pobrany a niewpłacony
Odpowiedzialność inkasenta - Inkasent, który nie wykonał obowiązków określonych pojęciu inkasenta, odpowiada za podatek pobrany a niewpłacony.
Osób trzecich - W przypadku gdy podatnik nie zapłaci podatku, organ podatkowy może zwrócić się o uiszczenie takiej zaległości również do innych osób. Możliwość orzekania o odpowiedzialności osoby trzeciej warunkowana jest jednak wcześniejszym niewykonaniem zobowiązania przez podatnika, a prowadzenie wobec niej egzekucji dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się bezskuteczna.
Zasadą jest, że obowiązek uiszczenia podatku oraz konsekwencje związane z niewykonaniem tego obowiązku ciążą na podatniku. Ordynacja podatkowa (dalej: o.p.) przewiduje jednak odpowiedzialność innych podmiotów za zobowiązania podatnika. Podmioty te określane są w ustawie mianem "osób trzecich", a ich odpowiedzialność bierze się z faktu pozostawania z podatnikiem w stosunkach umożliwiających czerpanie korzyści majątkowej z działania podatnika lub z faktu pozostawania w stosunkach gospodarczych z podatnikiem (art. 107 i dalsze o.p.).
Następców prawnych
Polski system podatkowy (pojęcie, klasyfikacja podatków wg kryterium organizacyjnego i przedmiotu podatkowego)
Kryterium organizacyjne – przypisanie podatku konkretnemu „organizmowi”. Wyróżniamy podatki a) państwowe (PIT, CIT, VAT,Akcyza, Tonazowy) i b) samorządowe (w zbiorze o nazwie podatki i opłaty lokalne).
Kryterium przedmiotu podatkowego – nawiązuje do ekonomicznego prawa powstawania i użytkowania dochodu, wyróżniamy a) przychodowe (obrotowe) b) dochodowe – dochód rozumiany jako czysty zysk c) majątkowe – źródłem jego zapłaty jest majątek, podatek jest nazywany podatkiem realnym (te płacone z dochodów to nominalne)
Opodatkowanie dochodów wg polskiego prawa podatkowego. Dochód jako przedmiot opodatkowania. Uproszczone formy wymiaru podatku dochodowego.
Opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych podlegają wszystkie osoby fizyczne osiągające dochód. Istniejenrozróżnienie na ograniczony oraz nieograniczony obowiązek podatkowy.
Nieograniczony obowiązek podatkowy dotyczy osób fizycznych mających miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (posiadanie na terytorium RP centrum interesów osobistych lub gospodarczych lub przebywanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dłużej niż 183 dni w roku podatkowym.
Przy nieograniczonym obowiązku podatkowym opodatkowaniu podlega całość dochodów osiągniętych przez osobę fizyczną, bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów .
Ograniczony obowiązek podatkowy dotyczy osób fizycznych, które nie mają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej miejsca zamieszkania. Zatem w ich przypadku obowiązkowi podatkowemu podlegają tylko dochody (przychody) osiągnięte na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Uproszczenie zasad ogólnych polega najczęściej na pominięciu niektórych elementów techniki podatkowej stosowanych w opodatkowaniu na zasadach ogólnych lub na zastosowaniu innej metody obliczania należnego podatku.
Metodą uproszczonego opodatkowania jest stosowanie ryczałtu oraz karta podatkowa
Podatki obrotowe w polskim systemi podatkowym (ogólny i specjalne). Obrót jako przedmiot opodatkowania.
Podatki obrotowe są typem podatków utożsamianych z przychodem. Ich przedmiotem jest obrót, czyli kwota uzyskana lub należna za wykonane świadczenie.
Najczęściej pojęcie obrotu jest utożsamiane z obrotem pomiędzy podmiotami gospodarczymi, ale pojęcie to możemy odnosić także do obrotu finansowego, jak i prawnego.
Współcześnie możemy podzielić podatki obrotowe na trzy rodzaje:
-ogólny (powszechny) podatek obrotowy, np. VAT,
- specjalne podatki obrotowe obciążające określone dobra, np. podatek akcyzowy,
- podatki obrotowe od przenoszenia wartości majątkowych, np. podatek od czynności cywilnoprawnych.
Cechy podatku od towarów i usług oraz ich charakterystyka.
W literaturze stosowane są różne kryteria podziału obowiązujących podatków, określające ich cechy charakterystyczne.
Podatek od towarów i usług cechuje:
–powszechność opodatkowania – opodatkowaniu podlega każdy etap obrotu, dotyczy zatem wszystkich dostaw towarów i świadczenia usług za wynagrodzeniem, a odstępstwa od tej zasady są tylko wyjątkami,
–wielofazowość – każdy etap obrotu towaru lub usługi aż po ostatecznego konsumenta podlega opodatkowaniu,
–potrącalność – na każdym etapie obrotu podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z faktur otrzymanych od kontrahentów od podatku należnego z tytułu wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu,
–neutralność – prawo potrącenia powoduje, że podatnik w trakcie obrotu nie powinien ponosić ciężaru podatku od towarów i usług, podatek ten uiszcza dopiero odbiorca finalny, czyli konsument.
Podatki majątkowe (podatek od spadków i darowizn; podatek od środków transportowych)
PODATEK OD SPADKOW I DAROWIZN – podatek o charakterze majatkowym (przesuniecie majatku miedzy dotychczasowym i nowym wlascicielem). Przyrost majatku odbywa sie pod tytulem nieodplatnym (a nie jak w pcc – obrot o charakterze odpłatnym). Jest tez podatkiem o charakterze osobistym (wylacznie osoby fizyczne, które nieodplatnie uzyskaly przysporzenie majatkowe od osob lub po osobach, z którymi pozostaja w szczegolnych relacjach osobistych i rodzinnych). Ztegoż powodu obowiązuje zasada ogólna : im bliższy stopien pokrewienstwa miedzy nabywca i zbywca majatku, tym nizszy ciezar podatkowy)
Podatek jest tez bezposredni i zwyczajny o zamknietym podatkoprawnym stanie faktycznym. Stanowi on dochod wlasny gminy, lecz pozostaje we wlasciwosci rzeczowej nacz urzed skarbowych
PODATEK OD SRODKOW TRANSPORTOWYCH – podatek majatkowy
PODMIOT – osoby fizczyne i prawne bedace wlascicielami srodkow transportowych oraz jonop na ktore srodek transportowy zostal zarejestrowany, oraz polskich posiadaczy sr trans zarejestrowanych na terytorium Polski, ktorym zagraniczne osoby fizyczne lub prawne powierzyly te srodki.
Jezeli srodek transportowy jest wlasnoscia dwoch lub wiecej wlascicieli, obowiazek podatkowy obciaza solidarnie wszystkich wlascicieli
PRZEDMIOt – 4 rodzaje srodkow transportowych
- samochody ciezarowe o dopuszczalnej masie calkowitej powyzej 3.5 t i ponizej 12t
- samochody ciezarowe o dopuszczalnej masie calkowitej rownej lub wyzszej 12t
- ciagniki siodlowe i balastowe przystosowane do uzywania lacznie z naczepa lub przyczepa o dopuszczalnej masie calkowitej zespolu pojazdu rownej lub wyzszej 12t
- przyczepy i naczepy, ktore lacznie z pojazdem silnikowym maja dopuszczalna mase calkowita od 7t, z wyjatkiem zwiazanych wylacznie z dzialalnoscia rolnicza prowadzona przez podatnika podatku rolnego
- autobusy (i busy)
Nie podlegaja wiec podatkowi samochody osobowe, motorowery i jachty
Podatki przychodowo-majątkowe (podatek od nieruchomości, podatek rolny, podatek leśny)
PODATEK OD NIERUCHOMOSCI – podatek majatkowo-przychodowy
PODMIOT – osoby fizyczne, prawne, j.o n. o.p bedacy wlascicielami nieruchomosci badz obiektow budowlanych, uzytkownikami wieczystymi gruntow, posiadaczami samoistnymi nieruchomosci badz obiektow budowlanych.
W przypadku posiadania zaleznego nalezy ustalic, kto jest wlascicielem nieruchomosci, gdyz jezeli podmiot korzystajacy z nieruchomosci jest posiadaczem zaleznym na podstawie umowy dzierzawy i jest jednoczesnie przedsiebiorca a wlascicielem jest osoba fizyczna, to podmiot korzystajacy z nieruchomosci nie bedzie podatnikiem jako posiadacz zalezny.
PRZEDMIOT 1) grunty; 2) budynki lub ich części; 3) budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
PODATEK ROLNY – podatnikiem sa osoby fizyczne, prawne, j.o, w tym spolki, nieposiadajace osobowosci prawnej bedace wlascicielami gruntow, posiadaczami samoistnymi gruntow, uzytkownikami wieczystymi gruntow, posiadaczami gruntow stanowiacych wlasnosc Skarbu Panstwa lub JST
W przypadku gruntow wydzierzawionych, podatnikiem jest dzierzawca
PRZEDMIOT - podatkowi podlegaja grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntow i budynkow jako uzytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na uzytkach rolnych, z wyjatkiem gruntow zajetych na prowadzenie dzialalnosci gospodarczej innej niz rolna. Istotne wiec jest spelnienie dwoch przeslanek (odpowiednie sklasyfikowanie gruntow w ewidencji gruntow i budynkow oraz ewentualne wykazanie zajecia tak sklasyfikowanego gruntu na proawdzaenie dzialalnosci gospodarczej)
Podatek leśny
Przedmiotem opodatkowania podatkiem leśnym są:
lasy - grunty leśne sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako lasy, z wyjątkiem lasów zajętych na wykonywanie innej działalności gospodarczej niż działalność leśna.
Podmiotami obowiązanymi do zapłaty podatku leśnego są:
• właściciel lasów,
• posiadacz samoistny lasów,
• użytkownik wieczysty lasów,
• posiadacz lasów, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.
Obowiązek podatkowy powstaje z pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło nabycie tytułu prawnego do lasu lub objęcie lasu w posiadanie. Obowiązek podatkowy w podatku leśnym wygasa ostatniego dnia miesiąca, w którym przestały istnieć okoliczności uzasadniające ten obowiązek.
Opłaty lokalne
Opłaty lokalne to rodzaj daniny publicznej o charakterze pozapodatkowym. Opłaty lokalne, podobnie jak podatki, są świadczeniami pieniężnymi, przymusowymi i bezzwrotnymi. Cechą odróżniającą opłatę od podatku jest natomiast ekwiwalentność świadczenia. Opłata jest świadczeniem ekwiwalentnym, jednakże w przypadku, gdy przewyższa rzeczywisty koszt wydatków staje się ukrytym podatkiem. Opłaty można podzielić na dwie zasadnicze grupy: po pierwsze - związane z czynnościami urzędowymi, po drugie - za usługi. Opłaty lokalne należą do pierwszej grupy opłat.
Do opłat lokalnych zalicza się:
opłatę targową
PRZEDMIOT – dokonywanie sprzedazy na targowiskach, niewazne jest czy sprzedaz doszla do skutku, jaka byla wysokosc osiagnietego przychodu ani jaki towar byl przedmiotem sprzedazy. Do powstania obowiazku wystarczy wyjść z oferta sprzedazy, a nie jej zawarcie. Oplata ta nie jest konkurencyjna wobec innych danin publicznych
PODMIOT – os f/p/jonop. Nie ma znaczenia czy osoby te maja status przedsiebiorcy, o koniecznosci dokonania oplaty decyduje jedynie czynnosc dokonywania sprzedazy.
Zwalnia się od opłaty targowej osoby i jednostki, które są podatnikami podatku od nieruchomości w związku z przedmiotami opodatkowania położonymi na targowiskach(są wszelkie miejsca, w których jest prowadzona sprzedaż).
opłatę miejscową (w miejscowosciach majacych korzystne wlasciwosci klimatyczne, walory krajobrazowe oraz warunki umozliwiajace pobyt osob w celach turystycznych, wypoczynkowych lub szkoleniowych. O wprowadzaniu oplaty decyduje droga uchwaly rada gminy wlasciwa ze zwgledu na polozenie miejscowosci, ktorej oplata dotyczy
opłatę uzdrowiskową (w miejscowosciach znajdujacych sie na obszarach, ktorym nadano status uzdrowiska na zasadach okreslonych w ustawie o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych)
opłatę od posiadania psa
dochod wlasny gmin o charakterze fakultatywnym (rada gminy moze ja wprowadzic na terytorium gminy, ustalajac takie wartosci jak wysokosc oplaty, termin platnosci sposob poboru). Maksymalna oplata ustalona przez ustawodawce wynosi 100 zl rocznie od jednego psa.
Podmiotami tej oplaty sa jedynie osoby fizyczne, przedmiotem zas posiadanie psa lub psow
Opłaty od posiadania psów nie pobiera się od:
1) członków personelu przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych oraz innych osób zrównanych z nimi na podstawie ustaw, umów lub zwyczajów międzynarodowych, jeżeli nie są obywatelami polskimi i nie mają miejsca stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – pod warunkiem wzajemności;
2) osób zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych – z tytułu posiadania jednego psa;
2a) osób niepełnosprawnych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych – z tytułu posiadania psa asystującego;
3) osób w wieku powyżej 65 lat prowadzących samodzielnie gospodarstwo domowe – z tytułu posiadania jednego psa;
4) podatników podatku rolnego od gospodarstw rolnych – z tytułu posiadania nie więcej niż dwóch psów.
Publiczne prawo bankowe – przedmiot regulacji, dział prawa finansowego
Pojęcie banku. Czynności bankowe. Szczególne uprawnienia i obowiązki banków.
Art. 2. Pr. Bankowego Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
Czynności bankowe
Zgodnie z art. 5 Prawa bankowego, czynnościami bankowymi są:
1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów;
2) prowadzenie innych rachunków bankowych;
3) udzielanie kredytów;
4) udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw;
5) emitowanie bankowych papierów wartościowych;
6) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych;
7) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.
Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one wykonywane przez banki:
1) udzielanie pożyczek pieniężnych;
2) operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty;
3) świadczenie usług płatniczych oraz wydawanie pieniądza elektronicznego;
4) terminowe operacje finansowe;
5) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych;
6) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych;
7) prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych;
8) udzielanie i potwierdzanie poręczeń;
9) wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych;
10) pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.
Szczególne uprawnienia
Potrącenie bankowe
Hipoteka bankowa
Bankowy tytuł egzekucyjny
Możliwość pobierania opłat i prowizji z tytułu wykonywanych czynności bankowych
i obowiązki banków:
Obowiązek zachowania tajemnicy bankowej
Publicznoprawny obowiązek informacyjny
Obowiązek prowadzenia działalności w sposób bezpieczny (utrzymanie płynności płatniczej, istnienie systemu zarządzania ryzykiem)
Obowiązek posiadania przez banki funduszy własnych dostosowanych do rozmiaru prowadzonej działalności
Nadzór bankowy
instytucja monitorująca działalność podległych jej banków komercyjnych, której podstawowym celem jest zapewnienie stabilności i bezpieczeństwa sektora bankowego, a także tworzenie i kontrola skierowanych do banków norm ostrożnościowych.
Mocą ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym tworzy się Komisję Nadzoru Finansowego. Komisja jest organem właściwym w sprawach nadzoru nad rynkiem
finansowym. Nadzór nad działalnością Komisji sprawuje Prezes Rady Ministrów.
Zadania Komisji
1) sprawowanie nadzoru nad rynkiem finansowym
2) podejmowanie działań służących prawidłowemu funkcjonowaniu rynku
finansowego;
3) podejmowanie działań mających na celu rozwój rynku finansowego i jego
konkurencyjności;
4) podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych w zakresie
funkcjonowania rynku finansowego, jego zagrożeń oraz podmiotów na nim
funkcjonujących w celu ochrony uzasadnionych interesów uczestników rynku finansowego
5) udział w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w zakresie nadzoru nad
rynkiem finansowym;