Identyfikacja trudności edukacyjnych dziecka z niepełnosprawnością ruchową

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego:

• wydane decyzją zespołu orzekającego, działającego w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej,

• zespół przedstawia diagnozę, zalecenia i uzasadnienie.

• W diagnozie zawarte są informacje o możliwościach i potencjale rozwojowym dziecka.

• W zaleceniach zamieszczone są warunki realizacji potrzeb edukacyjnych, formy stymulacji, rewalidacji, terapii, usprawniania, rozwijania możliwości oraz mocnych stron dziecka.

• W uzasadnieniu wskazane zostają elementy diagnozy uzasadniające potrzebę kształcenia specjalnego oraz jego zalecane, najkorzystniejsze formy.

Uzasadnieniu podlegają również decyzje o zalecanych formach pomocy psychologiczno-pedagogicznej i spodziewane efekty tej pomocy.

W przypadku dziecka z niepełnosprawnością ruchową określony jest:

• poziom rozwoju ruchowego,

• poziom rozwoju intelektualnego,

• poziom poszczególnych funkcji poznawczych,

• cechy funkcjonowania ucznia.

Bariery utrudniające samodzielną aktywność edukacyjną dziecka z niepełnosprawnością ruchową (za: M. Loska, 2005):

• Problemy z przyjęciem i utrzymaniem, zwłaszcza przez dłuższy czas, prawidłowej pozycji dobranej do rodzaju aktywności utrudniają koncentrację na wykonywanym zadaniu, zaburzają obserwację czynności nauczyciela i prezentowanych przez niego pokazów i wpływają na szybkie męczenie się.

• Trudności z prawidłowym chwytem uniemożliwiające utrzymanie przyboru do pisania/rysowania, przewracani kartek w książce lub zeszycie ćwiczeń, manipulowanie przedmiotami (np. w czasie wykonywania działań matematycznych na konkretach lub ich zastępnikach).

• Ograniczenie, a czasami nawet całkowity brak, samodzielnej aktywności ruchowej ogranicza możliwość czynnego doświadczania świata, jednocześnie zakłócając poznanie schematu ciała i rozumienie pojęć określających stosunki przestrzenne oraz umiejętność oceny odległości i przemieszczania się w przestrzeni.

• Kłopoty ze skoordynowanymi i płynnymi ruchami gałek ocznych wpływające na obniżenie zdolności spostrzegania kształtów, wyodrębniania figur z tła, osłabia kontrolę wykonywanych ruchów precyzyjnych, co utrudnia naukę czytania i pisania, zdobywanie doświadczeń przedmatematycznych i rozumienie i wnioskowanie na materiale obrazkowym/graficznym.

• Ograniczona sprawność manualna, obniżona precyzja ruchów docelowych, pojawiające się ruchy mimowolne czy synkinezje (współruchy) znacznie ograniczają nabywanie podstawowych technik szkolnych (czytania, pisania i liczenia), a potem biegłe posługiwanie się nimi na kolejnych etapach edukacji.

• Słabsza pamięć ruchowa oraz trudność w prawidłowym odtworzeniu pokazanego ruchu (szczególnie skomplikowanych sekwencji ruchowych w odpowiedniej kolejności),co utrudnia naśladowanie i samodzielne planowanie ruchu.

• Znacznie wydłużone w czasie wykonywanie czynności ruchowych powodujące problemy z nadążaniem z wykonaniem poleceń w czasie zbliżonym do pozostałych uczniów w klasie.

Wskazówki do prowadzenia wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia z niepełnosprawnością ruchową

W a r u n k i u c z e n i a s i ę – czynniki warunkujące proces uczenia się

• Czy uczeń jest samodzielny w inicjowaniu aktywności niezbędnej do wykonania polecenia?

• Czy uczeń dąży do zdobycia wiedzy i podejmuje skuteczne działania?

• Czy uczeń przejawia zainteresowania, pasję, potrzebę osiągnięć?

• Czy uczeń komunikuje się słownie (lub w przypadku ucznia niemówiącego z wykorzystaniem metod alternatywnych) w sposób zrozumiały dla otoczenia?

• Czy uczeń opanował technikę czytania, pisania?

• Czy uczeń potrafi pracować samodzielnie z książką?

• Jaki jest zasób jego pojęć i umiejętności matematycznych?

• W jakim stopniu i jak trwale uczeń jest w stanie zapamiętać przekazywane treści, a potem je odtworzyć?

• Jak uczeń radzi sobie w sytuacji trudnej?

• Czy uczeń umie sobie poradzić z problemem (rozwiązuje samodzielnie lub umie poprosić o pomoc)?

• Czy rodzice/opiekunowie dziecka współuczestniczą w procesie edukacyjnym dziecka?

• Czy rodzice/opiekunowie znają i akceptują specyfikę funkcjonowania dydaktycznego, poznawczego, społecznego i emocjonalnego dziecka, wynikającą z dysfunkcji ruchowej?

• Czy uczeń nawiązuje kontakty koleżeńskie, rówieśnicze?

P r z e b i e g u c z e n i a s i ę:

Uwaga:

– jak długo uczeń umie koncentrować uwagę w rożnych sytuacjach dydaktycznych?

Czytanie:

– jaką uczeń ujawnia umiejętność czytania?

– czy rozumie czytany tekst, czy umie korzystać z kontekstu treściowego?

Myślenie:

– czy uczeń dostrzega zależności przyczynowo-skutkowe w materiale obrazkowym czy językowym?

– czy uczeń umie rozwiązywać problemy?

– jaka jest charakterystyka myślenia ucznia w zakresie: analizy, syntezy, uogolniania, wnioskowania, abstrahowania, uogólniania?

Mowa:

– jak uczeń reaguje na polecenia, pytania nauczyciela?

– czy uczeń wykazuje się aktywnym uczestnictwem w lekcji?

− jak uczeń komunikuje się z otoczeniem?

– czy uczeń preferuje ustną, czy pisemną formę odpowiedzi?

– czy uczeń umie formułować dłuższe wypowiedzi?

Wykonywanie zadań praktycznych:

– czy uczeń wykonuje prawidłowo zadania po usłyszeniu ustnej instrukcji?

– czy uczeń wymaga dodatkowych objaśnień, demonstracji?

Tempo pracy:

– czy tempo pracy odbiega od tempa pracy pozostałych uczniów?

– jakie typy zadań wymagają dłuższego czasu do wykonania?

W y n i k i u c z e n i a s i ę i z a c h o w a n i a:

Osiągnięcia emocjonalno-motywacyjne (zainteresowania, aspiracje, postawy i wartości):

– czy uczeń prezentuje postawę poszukującą?

– czy uczeń stara się doskonalić wskazane przez nauczyciela słabsze strony?

Osiągnięcia poznawcze:

– jak uczeń opanował podstawowe umiejętności szkolne: czytanie, pisanie, liczenie?

– jaką wiedzę uczeń posiada na poszczególnych etapach edukacji?

– czy uczeń potrafi odwoływać się do wcześniej zdobytej wiedzy?

– czy uczeń wykorzystuje posiadaną wiedzę do rozwiązywania problemów?

Pożądane zachowania społeczne:

– czy uczeń dąży do nawiązywania interakcji społecznych z rówieśnikami?

– czy uczeń dostosowuje się do zasad panujących w klasie?

– czy uczeń potrafi współpracować w grupie?

Konstruując własny arkusz obserwacji nauczyciel powinien uwzględnić następujące
zakresy funkcjonowania dziecka z niepełnosprawnością ruchową:

• funkcjonowanie poznawcze i komunikacja społeczna,

• samoobsługa,

• rozumienie emocji i radzenie sobie z nimi,

• radzenie sobie w sytuacjach trudnych,

• zachowania stereotypowe,

• nadwrażliwość zmysłowa.

Funkcjonowanie poznawcze:

• umiejętności czytania (np. „czyta płynnie”, „czyta głoskując”, „rozumie znaczenia słów”, „rozpraszają go kolorowe ilustracje” itp.),

• umiejętności pisania (np. „trudno mu utrzymać się w liniaturze”, „w trakcie pisania literuje wyrazy”, „rozumie tekst, który pisze” itp.),

• umiejętności matematyczne (np. „rozumie pojęcie liczby”, „wykonuje działania dodawania i odejmowania na konkretach, zbiorach zastępczych i w pamięci”, „liczy pieniądze”,

• „określa czas na zegarze analogowym” itp.),

• funkcjonowanie pamięci (np. „potrafi wyrecytować wiersz/zaśpiewać piosenkę, którego/ej uczył się w zeszłym miesiącu”, „potrafi powtórzyć słowa nauczyciela”, „umie opowiedzieć, jak spędził ostanie wakacje”),

• koncentrację uwagi (np. „interesuje się wykonywaną przez siebie czynnością”, „łatwo się rozprasza”, „potrafi skupić się na wykonywanym zadaniu” itp.),

• myślenie przyczynowo-skutkowe (np. „potrafi ułożyć historyjkę obrazkową składającą się z trzech/pięciu części”, „określa przyczyny i skutki zdarzeń z życia codziennego”),

• umiejętność podejmowania decyzji (np. „szybko dokonuje wyboru, w co się będzie bawił, gdy zaproponuje się mu kilka możliwości”, „potrafi przeprowadzić rachunek zysków i strat” itp.),

• porozumiewania się z otoczeniem (np. „umie poprosić o włączenie do zabawy”, „potrafi wspólnie z rówieśnikami ustalić zasady gry” itp.).

Ocena radzenia sobie z emocjami może dotyczyć:

• rozpoznawania emocji (np. „wie, co ludzie mogą czuć w danej sytuacji”),

• indywidualnego charakteru emocji uzależnionego od osoby i sytuacji (np. „rozumie, że w danej sytuacji dwie osoby mogą czuć zupełnie rożne emocje”),

• wyrażania emocji w sposób werbalny i niewerbalny (np. „wie, kiedy inna osoba jest szczęśliwa”, „potrafi zaprezentować mimicznie smutek” itd.),

• wyrażania emocji w sposób akceptowany społecznie (np. „wie, jak się zachować, kiedy coś go zdenerwuje” itd.).

Radzenie sobie w sytuacjach trudnych:

• oceniamy, czy uczeń rozumie różne sytuacje,

• zna i stosuje rożne sposoby radzenia sobie w sytuacjach trudnych, wykorzystując rozwiązania akceptowane społecznie.

Nauczyciel dokonując obserwacji dziecka powinien wziąć pod uwagę opinię:

• rehabilitanta (on bazuje przede wszystkim na diagnozie lekarskiej),

• psychologa

• logopedy

• specjalistów z poprzedniej placówki

• prawnych opiekunów dziecka

W programie ucznia z niepełnosprawnością ruchową należy uwzględnić:

• właściwy do jego potrzeb sposób wzmacniania zachowań pożądanych oraz osiągania sukcesów szkolnych (np. ekonomia żetonowa, tabele osiągnięć);

• umiejętności dziecka w zakresie radzenia sobie z porażką (nie tylko w zakresie osiągnięć szkolnych, ale również w odniesieniu do relacji z rówieśnikami, rodzicami i nauczycielami);

• poziom wsparcia w najbliższym środowisku ucznia, który w wielu sytuacjach determinuje postawy ucznia wobec szkoły, nauczycieli, a także wpływa na ocenę własnych możliwości edukacyjnych.

Jak organizować i realizować zajęcia edukacyjne i działania wspierające ucznia na etapie przedszkolnym, szkoły podstawowej, gimnazjalnym i szkoły ponadgimnazjalnej?

Wśród metod kształcenia dzieci z niepełnosprawnością ruchową dostosowania wymaga m e t o d a pr a c y z t e k s t e m

Trudności dotyczą np. przewracaniu kartek czy utrzymaniu książki

Rozwiązanie:

• zastosowanie stabilnych podpórek na książki,

• w śledzeniu tekstu pomoże powiększony druk (wydrukowany na nowo lub z użyciem lupy),

• białe paski kartonu do zaznaczania właściwej linijki tekstu, okienka do wyeksponowania sylab w danym wyrazie czy też do odznaczenia wybranego fragmentu.,

• przy dużych trudnościach z czytaniem dłuższych lektur można wykorzystać książkę mówioną (audiobook)

Dostosowania wymagać może również:

• metoda gier dydaktycznych, a szczególnie

zabaw inscenizacyjnych i symulacyjnych,

• metody praktyczne, a w tym metody ćwiczebne oraz realizacji zadań twórczych

Propozycje niwelowania trudności rozwojowych i edukacyjnych uczniów z niepełnosprawnością ruchową:

• umieszczanie podręczników, kart pracy i pomocy dydaktycznych na kontrastowym tle, co pozwala na lepszą koncentrację; korzystne jest, by funkcję tę pełniła mata przeciwślizgowa

• oferowanie dziecku na zajęciach lekcyjnych gotowych formatek wykresów, tabel oraz modeli tak, aby mogło je ono same wypełnić, bez konieczności rozrysowywania całego schematu;

• umieszczanie na mapach ściennych i atlasach jaskrawych etykiet z nazwami kierunków głównych i pośrednich oraz widoczne oznaczenie obszaru, który jest na bieżąco omawiany na lekcji;

• ograniczenie konieczności pamięciowego opanowywania wiedzy na rzecz wykształcenia umiejętności biegłego posługiwania się zapiskami w celu rozwiązania zadania;

• ograniczenie lub rezygnacja z odpowiedzi w formie ustnej przez uczniów z problemami artykulacyjnymi lub niemówiących;

• dbanie o coraz bieglejsze posługiwanie się niewerbalnymi metodami komunikowania przez uczniów, którzy nie mogą mówić.

Rodzaje tablic:

• tablica literowa;

• tablica łączona;

• tablica PCS