Diagnoza psychologiczna inteligencji dorosłych
Pojęcie inteligencji
Inteligencja – ktoś radzący sobie z problemami codziennymi i potrafiący się adekwatnie zachować w sytuacjach społecznych.
Inteligencja w ujęciu A.Bineta
Binet nie mówił o inteligencji jako takiej tylko o zdrowym rozsądku, opracował wskazówki jak pracować z dziećmi opóznionymi. Mówił o tym, że zdrowy rozsądek to kluczowa zdolność intelektualna. Mówił, że myślenie osoby inteligentnej jest ukierunkowane, drugą cechą jest przystosowanie, charakteryzuje się kontrolą.
Inteligencja w rozumieniu W. Sterna (wiek umysłowy, iloraz inteligencji)
Inteligencja wg Sterna to zdolność przystosowania się do nowych wymagań przez odpowiednie wykorzystanie środków myślenia.
Wprowadził poj ilorazu inteligencji – iloraz wieku umysłowego dziecka do wieku życia pomnożony przez 100.
Wiek umysłowy – umowne określenie stwierdzonego poziomu rozwoju intelektualnego odpowiadające przeciętnemu wiekowi, w którym dzieci zazwyczaj osiągają ten poziom rozwoju.
Definicja inteligencji L. Termana
Inteligencja – zdolność abstrakcyjnego myślenia. Pomija pamięć, uwagę, uczenie się , nabywanie doświadczeń. Na jej podtawie nie możemy mówić o inteligencji u małych dzieci i zwierząt.
Inteligencja w rozumieniu Ch. Spearmana
Inteligencja – rodzaj energii mentalnej.
Inteligencja – spostrzeganie abstrakcyjnych relacji między obiektami i rozwiązywanie problemu w oparciu o zaobserwowane relacje.
D. Hebb i P. Vernon (Inteligencje A, B i C)
Hebb wyróznił 2 rodzaje Inteligencji. Typ A – wrodzony potencjał, zdolności, możliwości intelektualne. Wyraża się siłą, szybkością systemu nerwowego. Typ B – to jest to co w życiu widzimy, połączenie biologicznego wyposażenia jednostki i środowiska oraz aktywności własnej iednostki i zdobywania doświadczeń.
Veron – dodał do tej koncepcji Inteligencję Typ C – psychometryczna, mierzona przez testy inteligencji.
Inteligencja w rozumieniu D. Wechslera
Inteligencja – ogólna zdolność jednostki do: celowego działania, racjonalnego myslenia, skutecznego radzenia sobie we własnym środowisku.
Czynnikowe koncepcje inteligencji – modele hierarchiczne (Spearmana, Vernona, Cattella i Horna)
Spearman zaczął od badania dzieci szkolnych, dał im zadania do wykonania, oceniał zdrowy rozsądek (to oceniały inne dzieci np. kolega z ławki) i oceny szkolne. Poddał to analizie i okazało się , że wyniki są ze sobą skorelowane. Spearman nazwał swoją teorię „dwuczynnikową”. Czynnik G – stały dla danej osoby, naczelna zdolność intelektualna, lezy u podstaw wszystkich czynności intelektualnych. Czynnik S – zdolności specjalne ujawniające się w ścisle okresślonych zadaniach. Wyróżnił 1 czynnik G i wiele czynników S.
Vernon uznał istnienie czynnika G oraz czynniki grupowe od nich da się odgałęzić czynniki III rzędu i od nich czynniki specyficzne.
Cattell też uznawał istnienie czynnika G i rozdzielił go na 2 czynniki: Inteligencję płynną – zdolność dostrzegania złożonych relacji między symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach, jest niezależna od doświadczenia lecz od czynników genetycznych. Inteligencja skrystalizowana – zdolnośc od dysponowania wiedzą i umiejętnościami ważnymi w danym kontekście kulturowym , jest wynikiem doświadczenia i uczenia się ulega wpływowi kultury i warunków wychowawczych, zmienia się z wiekiem.
Cattell wspólnie z Hornem wtróznił jeszcze 3 czynniki drugiego rzędu: ogólna zdolnośc wyobrażeniowa, ogólna płynność, ogólna szybkość.
Czynnikowe koncepcje inteligencji – modele czynników równorzędnych (Thurstone, Gardner, Guilford)
Thurstone. Inteligencja – zdolność hamowania reakcji nawykowych. Brak czynnika ogólnego uzyskujemy 7 wskazników: rozumienie informacji słownych, płynność słowna, zdolności numeryczne, pamięć, szybkość spostrzegania i rozpoznawania obiektów, rozumowanie indukcyjne, wizualizacja przestrzenna.
Gardner. Koncepcja inteligencji wielorakiej. On skrytykował klasyczne teorie inteligencji ponieważ ktos może być uposledzony np. dzieci a ma zdolności.Mówił, że inteligencja jest czymś więcej niż pomiar w postaci IQ. Definiując inteligencję należy brać pod uwagę czynniki rozwojowe, społeczne, kulturowe.
Inteligencja – wielopsychiczna zdolnośc do przetwarzania informacji w celu rozwiązywania problemów lub osiągania społecznie wartościowych celów.
Guilford. Podstawowym załozeniem tej teori, że każda zdolność przejawia się w pracy z jakimś materiałem. Wyodrębnił 4 rodzaje materiału: figuralny, symboliczny, semantyczny, behawioralny.
Na inteligencję składają się jeszcze 2 aspekty: operacje (poznawanie, pamięć, myślenie twórcze, poszukiwanie jednego prawidłowego rozwiązania, ocenianie) i wytwory czynności intelektualnych (jednostki, klasy, relacje, systemy, przekształcenia, implikacje).
Inteligencja a procesy poznawcze (pamięć, uwaga, przetwarzanie informacji, kontrola poznawcza): 1) poszukiwanie poznawczego podłoża intel. – uwaga, pamięć, 2) badanie korelatów zdolności umysłowych (korelowanie ze sobą czasu, poprawności reagowania wyników testów Wechslera czy Ravena. 3) zadania dot.funkcjonowania pamięci krótkotrwałej, porównywanie liter. Wg. HUnta i Lansmana: 1)podłożem inteligencji są zasoby uwagi (zdolność umysłu do kontrolowania czynności i procesów poznawczych)2) poziom rozwiązania problemu zależy od przydzielonych zasobów. Nęcki: osoby intel.charakteryzują się zwiększona pulą zasobów uwagi. Yllonen i Christal:1) Inteligencja płynna jest prawie tym samym, co pojemność int.roboczej, 2) Sposób funkcj.pamięci krótkotrw.(roboczej) ma zasadnicze znaczenie dla intelektualnego funkc. jednostki. Jedna z determinant int.może być kontrola poznawcza – zdolność hamowania procesu, który aktualnie nie jest pożądany.
Komponentowe ujęcie inteligencji wg R. Sternberga
Inteligencja jest zbiorem komponentów przetwarzania infor., które są hierarchicznie uporządkowane, wzajemnie oddziałują na siebie i tworzą hierarchiczną strukturę: 1) komponenty nabywania wiedzy (przyswajanie inf.porównywanie z już istniejącymi inf.i tworzenie sensownych zestawów inf.)2) komponenty wykonawcze ( wykonanie konkretnych zadań poprzez interpretowanie inf., porównywanie, scalanie inf, odpowiednia reakcja) 3) matokomponenty ( planownie i kontrola przebiegu procesu poznawczego) Inteligencja jest wewnętrznym procesem poznawczym polegająca na działaniu składników wykonawczych, czerpie z efektów składników nabywania wiedzy i podlega działaniu czynników nadrzędnych.
Triadowa teoria inteligencji R. Sternberga: 1) subteoria komponentowa (intel.analityczna) – odzwierciedla przebieg procesów umysłowych jednostki. 2) subteoria doświadczeniowa – opisuje funkcjonowanie komponentów w zależności od poziomu nowości sytuacji dla jednostki, sposób przystosowania się dzięki korzystaniu z uprzednich doświadczeń ( int.twórcza) 3) subteoria kontekstualna – opisuje sposób działania intel.w realnych sytuacjach życiowych,właściwe interpretowanie i rozwiązywanie problemów życiowych, kształtowanie środowiska (inteligencja praktyczna i społeczna)
Związki inteligencji z dziedziczeniem i wychowaniem: Galton: dziedziczność jest głównym czynnikiem determinującym występowanie geniuszu. Hebb: 100% dziedzicz., 100% środowiska- każda charakterystyka typowa dla danego gatunku jest wynikiem współdziałania dziedziczności i środowiska. Goddard – przyczyną opóźnienia umysłowego jest czynnik genetyczny. Neisser: czynnik środowiskowy może zmieniać IQ, Środowisko ubogie w stymulacje intelektualną ma szczególny wpływ na obniżenie ilorazu int. Dzieci wychowywane razem są bardziej do siebie podobne pod względem ilorazu int. Wkład czynnika genetycznego jest większy niż w wariacje cech osobow. (50%)
Efekt Flynna : w ciągu 50 lat iloraz intel.zwiększył się o ok.15 pkt.- wpływ czynników: odżywianie, zmiany kulturowe, warunki nauczania, praktyki wychowawcze.
Stronniczość testów inteligencji: Testy mierzące int.dyskryminują niektóre grupy. 1) zarzut (lata 60) testy na int.faworyzują białych mężczyzn. 2) Studenci biedniejsi i wywodzący się z grup mniejszościowych wypadali gorzej, - te różnice wykorzystywano do uzasadnienia dyskryminacji społecz.3) Testy IQ- wiarygodne techniki pomiaru i prognozowania osiągnięć akademickich a także umiej.zawodowych. 4) Różnice pomiędzy grupami związane są z czynnik.środow.tj.dyskryminacja, uprzedzenie społ. Wykazano jedynie tendencyjność niektórych pytań w testach, a nie całego testu.
Rola psychologa w badaniu inteligencji, kwestie etyczne: 1) właściwy dobór narzędzi (dla osoby badanej i celu bad.), 2) kompetentne ich stosowanie (znajomość procedury, umiejętne przeprowadzenie), 3) prawidłowa interp. I analiza wyników.4) podejmowane decyzje oraz formułowane orzeczenia)5) przekazanie inf.zwrotnych osobie badanej lub innym zainteresowanym instytucjom. Psycholog nie może: 1) rozpowszechniać narzędzi specyficznych dla jego zawodu.2) udostępniać ich osobom nieuprawnionym, 3) stosować metod których nie zna, 4) stos.metod.o niewystarczających parametrach psychometrycznych, 5) badać dziecka bez zgody rodziców lub prawnych opiekunów, 6) przekazanie inf.o tym kto będzie miał dostęp do wyników i w jakiej formie.
Rodzaje testów inteligencji: Podział testów ze względu na materiał jakim się operuje: 1) werbalne (instrukcja słowna, rozwiązanie słowne), 2) niewerbalne (materiał wykonawczy np.przedmioty, obrazki, odpowiedź nie wymaga używania słów, 3) indywidualne (kontakt indyw.z osobą badaną), 4) grupowe. Testy intel.: 1) mierzące intel.ogólną (diagnoza upośledzenia umysł)2) mierzące iloraz rozwoju (mierzy funkcje motoryczne, percepcje ale nie wyciągamy wniosków na temat rozumienia, wnioskowania)
Wskaźniki dobroci testu (trafność, rzetelność, normalizacja, adaptacja kulturowa testu, standaryzacja) Trafność i rzetelność: w praktyce na leży korzystać z testów, które zostały do tego odpowiednio przygotowane. Trafność testu mierzy to, do czego został skonstruowany (ustalamy za pomocą korelowania wyniku z innym zewnętrznym wskaźnikiem lub kryterium np. opinia specjalisty), rzetelność – pomiar jest dokładny (ustalamy ją poprzez dwukrotne badanie w tej samej grupie). Nie wydajemy opinii na podstawie testu, którego walory psychometryczne nie są nam znane, albo niewystarczające. Normalizacja: 1) określenie wyników średnich, przeciętnych, ponadprzeciętnych, niższych niż przeciętne dla danej populacji,2) postęp w różnych sferach życia, szybkie zmiany społ.-ekon.wymagają ciągłego aktualizowania norm, 3) nie należy stosować narzędzi nie posiadających polskich norm, 4) wydając opinię lub orzeczenie należy korzystać z narzędzi dostępnych legalnie. Adaptacja kulturowa testu: 1) problem odpowiedniego przekładu, jeśli testy zostały przeprowadzone w innym kraju, 2) uwzględnienie zachowań, norm, obyczajowości typowych dla danego kraju, 3) takie tłumaczenie testu aby mierzyło ta samą cechę psychiczną. Standaryzacja: 1) procedura przeprowadzenia testu jest zawsze ściśle określona (zapewnia jednolitość postępowania przy badaniu) 2) protokół badania (uzupełniamy w taki sposób aby inny psycholog mógł skorzystać z tych wyników, 3) jeśli odstępujemy od procedury nie możemy interpretować testu w odniesieniu do istniejących norm, 4) w uzasadnionych sytuacjach procedura może być zmieniona – w takiej sytuacji uzyskany materiał analizujemy jakościowo (rezygnujemy z interp. wyniku liczbowego)
Czynniki wpływające na badanie (po stronie badanego, badającego, warunki badania): Po stronie badanego: 1)kondycja badanego (zdrowotna, psychiczna, uprzedzenia wobec kontaktu z psych., uprzedzenia wobec sytuacji oceniania). 2) osobowość badanego, 3) warunki życia status społeczno-ekonomiczny. Badającego: niedostateczne przygotowanie zawodowe, nieumiejętność zbudowania kontaktu z osoba badaną, kondycja psychologa (stres), nastawienie wobec badania/badanego, niedbałość podczas wykonywania testu (pośpiech). Warunki badania: obecność innych osób (o ile daje komfort psychiczny), pomieszczenie (wywietrzone, odpowiednio oświetlone), przyjazne wyposażenie pomieszczenia.
Symulacja i dysymulacja – pojęcia : Symulacja: pożądane wyniki niskie: 1) opinia w sprawie dostosowania wymagań edukacyjnych do indywid.potrzeb, możliwości psychofiz.uczniów, 2) opinia o specyficznych trudnościach w uczeniu się, 3) orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Dysymulacja: pożądane wyniki wysokie – potrzebne posiadanie odpowiednich kwalifikacji. Osoba , która autentycznie bierze udział w badaniu jest zaangażowana, przeżywa niepowodzenia, cieszy się z sukcesów.
Diagnozowanie – pojęcie, zakres czynności: jest to złożony proces obejmujący: 1) sformułowanie pytań diagnostycznych, 2) wybór adekwatnych narzędzi, 3) zbieranie danych ich ocenę i integrację. Zawsze przed przystąpieniem do badania diagnosta powinien mieć jasność na jakie pytania diag.szuka odpowiedzi, jakie dane są mu niezbędne, aby tę odpowiedź sformułować.
Podejście ilościowe i jakościowe w badaniu inteligencji. Podejście ilościowe – pomiar, podejście jakościowe – celem badania jest opis w kategoriach jakościowych (opis jak to wygląda jakie to ma znaczenie dla badanego)
Diagnoza oparta na dowodach – rola w praktyce psychologicznej: Dążenie do tego, by wszelkie działania praktyczne były oparte na podstawach naukowych, co oznacza stosowanie ustrukturalizowanych metod i procedur, które pomyślnie przeszły empiryczną weryfikację 1) najlepsze dostępne wyniki badań naukowych, 2) biegłość praktyczną, 3) dopasowanie właściwości indywidualnych, kultury i kontekstu
Wywiad (definicje, funkcje wywiadu, rodzaje): Wywiad-usystematyzowana forma zbierania danych. Jest pierwszym i podstawowym etapem budowania kontaktu, jest podstawą do sformułowania problemu i źródłem hipotez, umożliwia konfrontację danych, pozwala dostrzec specyficzne cechy klienta. Rodzaje- 1)wywiad środowiskowy ( zebranie inf.na temat warunków życia, sytuacji społ., lub relacji z otoczeniem od osób trzecich 2) medyczny, 3) psychoanaliza . Funkcje: 1) klasyfikacja i opis – diagnoza właściwa, 2) funkcja uzupełniająca np.poinformowanie o celu badania, 3) przygotowanie do badania, wzbudzenie motywacji, 4) przekazanie inf.zwrotnych, 5) funkcja ekspresyjna – stosunek badanego do wypowiadanych faktów)
Czynności poprzedzające badanie, nawiązanie kontaktu: analiza dokumentacji, analiza wytworów osoby dorosłej (jeśli są).Nawiązanie kontaktu: przedstawienie się, pierwsze pytania dotyczące powodów zgłoszenia/oczekiwań klienta (podanie celu rozmowy), ogólnych inf.o osobie badanej, zapytanie o wcześniejsze doświadczenia.
Wywiad na potrzeby diagnozy inteligencji (rodzaj zbieranych informacji): 1) historia problemu, biologiczny i psychiczny rozwój, charakterystyka społecznych warunków rozwoju np. środowisko szkolne, zagadnienia związane z okresem szkolnym, życie rówieśnicze.
Czynności po zakończeniu badania: informacje na temat dalszego planu postepowania (terminy kolejnych spotkań, konieczność skierowania na inne badania)
Obserwacja psychologiczna – pojęcie, funkcje: Obserwacji podlegają te aspekty zachowania osoby badanej, które są istotne z punktu widzenia celu diagnozy, napięcie, sprawność ruchowa, tempo i siła reakcji, koncentracja uwagi. Wygląd zewnętrzny, gestykulacja, ekspresja twarzy i kontakt wzrokowy, dotyk i kontakt fizyczny, dystans interpersonalny, wokalizacja (np. siła mówienia), zachowanie podczas sytuacji tekstowej. Pytania mają dotyczyć jednej sprawy, jednoznaczne, powtórzenie pytania jeśli odp.nie jest precyzyjna, niesugerujące (otwarte)
Informacje dostarczane poprzez obserwację: jest źródłem danych pozwalających na modyfikowanie inf.przekazywanych werbalnie, uzyskujemy inf.na temat stanu emocjonalnego badanego, możemy regulować i kontrolować dynamikę i tok rozmowy, wpływ na zmianę i przebieg badania
Wywiad standaryzowany i obserwacja standaryzowana – pojęcia, wady i zalety. Wywiad - standaryzacja przejawia się określonym stopniem ujednolicenia i precyzji instrumentu pomiarowego oraz sposobem przeprowadzenia wywiadu. Im większy jest stopień standaryzacji wywiadu, tym mniejszą swobodę ma osoba prowadząca wywiad i tym większą rolę odgrywa instrument (np. kwestionariusz). Zalety: - brak stronniczości, - Możliwość poruszenia skomplikowanych i szczegółowych kwestii,- Możliwość doprecyzowania lub wyjaśnienia odpowiedzi respondentów, - Bezpośredni kontakt ankieter-badany daje możliwość obserwacji zachowania respondenta i jego reakcji na zadawane pytania. Wady: brak swobody, Czasochłonność realizacji i analiz, Brak anonimowości może wpływać na udzielanie nieszczerych odpowiedzi, Wysokie koszty realizacji badania. Obserwacja standaryzowana - obserwowanie nie tylko pod kątem ogólnego celu obserwacji, lecz także z uwzględnieniem ściśle określonych kategorii interesujących badacza zachowań. Wyznacza w sposób precyzyjny zakres gromadzonych za jej pomocą danych obserwacyjnych. Zalety:- Możliwość poznania zjawisk ukrywanych, niezauważanych, - Ułatwia interpretację badanych zdarzeń, zachowań, - Dostarcza informacji o procesie w trakcie jego przebiegu, Wady: - Możliwość subiektywnego podejścia badacza do opisywanych wyników, nadmierne zaangażowanie emocjonalne,- Obawa nienaturalnego zachowania obserwowanych osób, w przypadku, gdy rola badacza jest jawna, - Czasochłonność realizacji i analizowania badania.
Perspektywa międzykulturowa w pomiarze inteligencji, kompetencja kulturowa: 1)różne met.diagnostyczne sąw różnym stopniu skuteczne w zależności od czynników indywidu.społeczno-kultur. 2) rozumienie ograniczeń i mocnych stron stosowanych metod w odniesieniu do różnych grup klientów, typów problemu i kontekstu społeczno-kult.(wiek, płeć, etniczność, stan rodzinny, status społ-ekon, orientacja seksualna, normy, zwyczaje i przekonania obowiązujące w środowisku klienta.
Pierwsze testy inteligencji : Testy inteligencji – pierwsze testy psychologiczne (narzędzia składające się z serii zadań umysłowych służących ocenie poziomu funkcjonowania badanych) •1905 r. Skala Bineta-Simona do pomiaru wieku umysłowego: •Na potrzeby przeprowadzenia selekcji wśród uczniów –wykrycie dzieci upośledzonych, -w rozwoju umysłowym, •Opracowanie specjalnych programów nauczania. W. Stern (1912 r.):
–Propozycja zastosowania jako miary inteligencji Ilorazu Inteligencji zamiast Wieku Umysłowego II = (WU/WŻ) x 100. WU i WŻ – obliczane w latach i miesiącach. Iloraz inteligencji pozwala na porównanie poziomu inteligencji w różnym wieku życia. L.M. Terman
•(1916 r.) – adaptacja Skali Bineta-Simona do warunków amerykańskich (Stanfordzka Skala Inteligencji Bineta) •Zastosowanie Ilorazu Inteligencji w rozumieniu Sterna
•(1937 r.) L.Terman i M. Merill opracowanie Skali Inteligencji Terman-Merill
Badania 3000 osób (2-18lat): rozkład wyników w testach inteligencji jest normalny: - najwięcej wyników skupia się wokół wartości średniej- w miarę oddalania się od średniej procent osób prezentujących poszczególne wartości II maleje.
Skale Binetowskie – założenia: W latach 30-ych jedyny test wielowymiarowy do badań indywidualnych, •Osoby badane od 3 r.ż., •Budowa szczeblowa skali, •Przewaga prób werbalnych, •Pomiar II: WU/WŻ, •Nie pozwalała na określenie inteligencji małych dzieci i dorosłych
Werbalne/słowne testy inteligencji: 1) Testy wiadomości (ocena wiedzy szkolnej), 2) Bateria testów TIS (do badania inteligencji akademickiej),3) Omnibus (inteligencja ogólna), 3) Baterie APIS (Testy przeznaczone do badań grupowych, skonstruowane do pomiaru zdolności: – Abstrakcyjno-logicznych, – Werbalnych, – Wzrokowo-przestrzennych, – Społecznych) Zastosowanie: – Selekcja (wybór szkoły), doradztwo zawodowe, poradnictwo szkolne (wybór kierunków ścisłych lub humanistycznych) – Ustalenie przyczyn kłopotów w nauce – Opisanie deficytów i mocnych stron funkcjonowania intelektualnego.
Wykonawcze testy inteligencji: 1) Test Labiryntów Porteusa (lata 20-e)(badania indywidualne, labirynty, mierzy zdolności planowania, również dla osób o opóźnionym rozwoju. 2) Test Seguina (Jeden z najstarszych testów wykonaniowych, –Przeznaczony do badań osób o niskim poziomie umysłowym, upośledzonych umysłowo, Test mierzy: zdolność różnicowania kształtów oraz sprawność psychomotoryczną), 3) Klocki Kohsa (do badań indyw.z ograniczeniem czasowym, Bada głównie wyobraźnię przestrzenną i zdolność ujmowania relacji, Przeznaczony szczególnie dla osób niezdolnych do rozwiązywania testów słownych)4) Skala Wykonaniowa Grace Arthur (1930 r.) (Badania od 5 do 59 r.ż.,–Specjalnie przystosowana do badania inteligencji dzieci głuchych (również słyszących), –Pozwala na określenie Ilorazu Inteligencji, –Koreluje ze Stanfordzką Skalą Inteligencji Bineta (od 0,50 do 0,80), –Stosowana również w Polsce (z wyłączeniem testu Healyego – nie został zaadaptowany ze względu na specyfikę kulturową) 5) Test Rysunku Człowieka Goodenough- Harris (Ocena poziomu intelektualnego dzieci do 11 r.ż., test grupowy, kulturowo neutralny) 6) Test Matryc J.C. Ravena (1938)( Mierzy przede wszystkim rozumowanie logiczne polegające na ujmowaniu relacji między obiektami (Spearmanowski czynnik g), odwołuje się do myślenia abstrakcyjnego), Badania indywidualne i grupowe, •Przeznaczony do badania osób w wieku 8-65 lat, •Do badania inteligencji w sytuacjach, w których z różnych względów nie można stosować testów werbalnych 7) Test Matryc w Polsce 8) Neutralny Kulturowo Test Inteligencji Cattella (CFT-20R) (do pomiaru inteligencji płynnej), test Inteligencji Kulturowo Neutralny. Zastosowanie (Badania indywidualne i grupowe,• Ocena ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego (inteligencji płynnej) • Diagnozowanie potencjału intelektualnego osób badanych • Poradnictwo szkolne i zawodowe • Prognozowanie powodzenia w nowych dziedzinach • Badania naukowe.
Testy inteligencji zawierające skale werbalne i wykonawcze: Baterie APIS (APIS-B, APIS- - składają się z 8 podtestów), WAIS, WAIS-R (6 werbalnych: Wiadomości, Rozumienie, Arytmetyka, Powtarzanie Liczb, Podobieństwa, Słownik • 5 wykonawczych: Porządkowanie Obrazków, Braki w obrazkach, Układanki, Klocki, Symbole cyfr)
Test neutralny kulturowo- pojęcie, zarzuty: 1)oparte na materiale niewerbalnym (figuralnym, bodźcowym), 2)nie zawierają elementów specyficznych dla jakiejś grupy społecznej 3) wykonywanie zadań jest możliwe niezależnie od poziomu znajomości języka, 4) należy ostrożnie interpretować wyniki w testach z polskimi normami w badaniu osób obcojęzycznych. Zarzuty:1) problem odpowiedniego przekładu, 2)uwzględnienie zachowań, norm, obyczajowości typowych dla danego kraju, 3) takie tłumaczenie testu aby mierzyło dokładnie tą samą cechę psychiczną.
Skale Wechslerowskie- założenia, dewiacyjny iloraz inteligencji: Adaptowane na całym świecie, również w środowiskach odmiennych kulturowo. Dewiacyjny iloraz int.: Pomysł usunięcia z ilorazu inteligenci wieku umysłowego, – Wyniki surowe uzyskane w teście inteligencji porządkuje się oddzielnie dla każdego roku życia i przedstawia w postaci krzywej (Gaussa), – Przekształcenie wyników surowych na standaryzowane, – Pozostawienie średniej arytmetycznej 100 (średni poziom inteligencji) – Odchylenie standardowe wyników od średniej 15 punktów (deviation = odchylenie). Założenia: Iloraz inteligencji ma stałą wartość (w zasadzie się nie zmienia u tej samej jednostki) • Niektóre zdolności rosną do pewnego momentu szczytowego przypadającego na określony wiek, a potem zaczynają się obniżać • Nie da się przełożyć inteligencji zdefiniowanej akademicko na realne sytuacje życiowe • Wechsler włącza do inteligencji również czynniki pozaintelektualne (osobowościowe, temperamentalne, związane z motywacją osiągnięć, odpornością na stres i in.) • Psychologowie przeceniają różnice indywidualne między ludźmi, w rzeczywistości ludzie są bardzo do siebie podobni.
Skala WAIS-R (założenia, konstrukcja, ograniczenia w stosowaniu ) Ograniczenia: • Ograniczone stosowanie dla osób z defektami (osoby niewidome, głuche) • Ograniczone stosowanie w przypadku osób nie znających języka, analfabetów • Rozwiązanie zależy od wpływów kulturowych. Konstrukcja skal Wechslera: • Wechsler zebrał i dokonał selekcji różnych testów stosowanych w jego czasach jako metody niezależne: – Skala Stanford –Bineta (pomysły na większość testów słownych: Słownik, Podobieństwa, Arytmetyka, Powtarzanie Cyfr, Rozumienie, Zdania) – Army Alpha (Wiadomości, Arytmetyka)i Beta (Uzupełnianie obrazków, Kodowanie, Układanki i Labirynty) – Test Kohsa (Klocki). Założenie: czynniki chorobowe w różny sposób wpływają na obniżanie się poszczególnych zdolności intelektualnych
Błąd pomiaru – pojęcie, zastosowanie w praktyce diagnostycznej: wynik uzyskany w badaniu jest sumą wyniku prawdziwego i błędnego pomiaru, należy pamiętać o szacowaniu przedziału ufności i uzyskanych wyników, nie przekazywać osobie badanej inf.o uzyskanym wyniku punktowym.
Zastosowanie testów inteligencji: edukacja, doradztwo zawodowe, rekrutacja i zarządzanie.
Upośledzenie umysłowe jako kategoria ilorazu inteligencji/ Upośledzenie umysłowe- definicje : Zahamowany lub niepełny rozwój umysłowy uwarunkowany genetycznie lub spowodowany trwałymi zmianami patologicznymi w układzie nerwowym. Obniżenie poziomu rozwoju funkcji poznawczych, którego wskaźnikiem jest istotnie niższy niż przeciętny poziom inteligencji (uzyskiwany w pomiarach przy pomocy skal Wechslera lub skali Termana-Merill) oraz obniżony poziom adaptacji do warunków i wymagań kulturowych. Nie jest to określona jednostka chorobowa a zespół skutków, z których najważniejszymi są zaburzenia w sferze poznawczej oraz w adaptacyjnej - skutki te są następstwem różnych przyczyn m.in. etiologii upośledzenia umysłowego mogą mieć znaczenie czynniki genetyczne lub jednostki chorobowe generujące uszkodzenie CUN, - wcześniej rozpoznawano na podstawie wyników testu inteligencji
Możliwości edukacyjne osób z upośledzeniem umysłowym. Lekki niedorozwój: - Biologicznie uwarunkowany niższy pułap możliwości intelektualnych niż u osób normalnych, - Uczą się wolniej, -Kwalifikacje do szkoły specjalnej, - W wielu sytuacjach życiowych wymagających praktycznego działania nie różnią się istotnie od osób normalnych, - Zasadnicze trudności występują w sytuacjach wymagających myślenia abstrakcyjnego, rozumowania logicznego i operowania symbolami, - Duża sztywność intelektualna (ujawnia się w rozwiązywaniu problemów), - Trudności z przystosowaniem się i adekwatnym reagowaniu na nowe, zmieniające się sytuacje, - Przy odpowiednim oddziaływaniu stają się ekonomicznie niezależne, zdolne do realizacji własnych potrzeb. Znaczny lub umiarkowany: -Wyuczalne odpowiednio do stopnia upośledzenia, - Są w stanie opanować proste czynności motoryczne (jedzenie, ubieranie się), - Potrafią wykonać proste polecenia, - Słownik ubogi, nie obejmuje pojęć abstrakcyjnych, - jedynie najbardziej zdolni spośród umiarkowanie niedorozwiniętych opanowują czynności umożliwiające wykonywanie najprostszych prac. Głębokie upośl.: - Brak wyuczalności nawet w zakresie prostych reakcji, których opanowanie jest niezbędne w życiu codziennym, -Rzadko kiedy nabywają umiejętności posługiwania się prostymi przedmiotami (np. łyżką czy kubkiem), - Słabo opanowują nawyki samodzielnego ubierania się, - Mowa ograniczona do kilku prostych słów, - Ograniczona zdolność wykonywania poleceń słownych,-W zasadzie nie rozpoznają swojego otoczenia, -Wymagają stałej i fachowej opieki (zakłady specjalne)
Upośledzenie umysłowe – kryteria diagnozowania A) istotnie niższym od przeciętnego o co najmniej 2 odchylenia standardowe poziomem funkcjonowania intelektualnego (czyli II ogólnej poniżej 70) słabym rozwojem procesów intelektualnych tj.myślenie pojęciowo – słowne, długo utrzymuje się i dominuje myślenie konkretne, słaby rozwój myślenia abstrakcyjnego, utrudnione rozumowanie przyczynowo – skutkowe, wolne tempo uczenia się nowego materiału, mała samodzielność w myśleniu i mały krytycyzm, mała płynność i oryginalność myślenia, sztywność i schematyzm rozumowania B) istotnym ograniczeniem w funkcjonowaniu przystosowawczym w przynajmniej 2 z 10 spośród takich sprawności jak: 1. komunikowanie się 2. Samoobsługa 3. radzenie sobie w obowiązkach domowych 4. sprawności interpersonalne 5. korzystanie ze środków zabezpieczenia społecznego 6. kierowanie sobą 7. zdolności szkolne 8. Praca 9. sposoby spędzania wolnego czasu 10. troska o zdrowie i bezpieczeństwo C) 18 r,ż jako górna granica czasu wystąpienia objawów wyszczególnionych w czynnikach A i B. Z uwagi na szeroki zakres pojęcia „upośledzenie umysłowe” Wyczesany (2002) wyróżnia się w nim 3 składniki: 1) organiczny – zaburzenia i uszkodzenia w budowie i fizjologii układu nerwowego 2) psychologiczny – dot. obniżenia sprawności intelektualnej 3) społeczny – dot. specyfiki pełnienia ról społecznych
Niedorozwój umysłowy, demencja, okresowe zahamowanie rozwoju intelektualnego, obniżenie sprawności intelektualnych, opóźnienie rozwoju intelektualnego – pojęcia. Niedorozwój umysłowy: te przypadki upośledzenia umysłowego które są rozpoznawane od urodzenia, powstały w okresie rozwojowym tj. okres okołoporodowym; u tych dzieci posiadana sprawność intelektualna od początku odbiegała od normy o 2 i więcej odchylenia poniżej normy, jednocześnie mimo intensywnej stymulacji i rewalidacji nie osiągają one normalnego poziomu funkcjonowania. Demencja: zaburzenie powstałe po 3 roku życia, którego istotą jest postępujące obniżanie się zarówno ilorazu, jak i wieku inteligencji, tj. „postępujące obniżanie się poziomu funkcjonowania intelektualnego, regresja w poziomie funkcjonowania”, inne określenie to „otępienie”. Okresowe zahamowanie rozwoju intelektualnego takie przypadki, w których rozwój intelektualny dziecka przebiegał do pewnego okresu prawidłowo, tzn. że jego wiek inteligencji wzrastał systematycznie, lecz wskutek określonego czynnika patogennego nastąpiło zatrzymanie wzrostu wieku inteligencji – w kolejnych latach pozostawał na tym samym poziomie. Potem jednak zanotowano ponowny wzrost wieku inteligencji. Obniżenie sprawności intelektualnych: takie przypadki, w których poziom intelektualny jest niższy niż poprzednio (o jedno lub dwa odchylenia standardowe). Opóźnienie rozwoju intelektualnego: przypadki, gdy aktualny rozwój umysłowy nie odpowiada wiekowi życia, ale nie można ustalić czy na pewno jest to przypadek upośledzenia czy też nie, bo: - dziecko wymaga dalszej obserwacji, - jest bardzo zaniedbane środowisko, - jest w złym stanie fizycznym lub przebyło niedawno chorobę uszkadzającą c.u.n.
Różnice pomiędzy upośledzeniem umysłowym a chorobą psychiczną. Upośledzenie umysłowe: - nie wykazuje określonego przebiegu i jednolitych objawów, - objawia się głównie we wczesnym okresie rozwoju, niemowlęctwie lub wczesnym dzieciństwie, - problemy psychospołeczne osób z upośledzeniem umysłowym mają charakter rozwojowy –szereg umiejętności nie występuje lub pojawia się ze znacznym opóźnieniem, - osobom upośledzonym umysłowo w trakcie rehabilitacji powinno się stworzyć możliwość otwartego, samodzielnego lub wspomaganego funkcjonowania, - proces rehabilitacji bazuje na „wyposażaniu” jednostki w wiedzę i umiejętności społecznie użyteczne. Choroba psychiczna: - są obecne typowe objawy, - objawy rozwijają się zwykle w okresie młodzieńczym lub wczesnej młodości, - w przebiegu choroby psychicznej dochodzi do utraty i zniekształcenia posiadanych zdolności szczególnie społecznych, - osoby chore psychicznie należy przede wszystkim leczyć stosując środki farmakologiczne i psychoterapię, - proces rehabilitacji bazuje na przywracaniu utraconych zdolności, co umożliwia powrót do wcześniej pełnionych ról społecznych.
Klasyfikacja upośledzenia umysłowego (WHO): Klasyczna (dziś nieużywana) w 1915r. Kraeppelin zaproponował 3-y stopniowy podział osób z upośledzeniem umysłowym: (1) Idiotyzm – II od 0 do 19/24(niedołęstwo umysłowe) (2) Imbecylizm - II od 20/25 do 49 (głupactwo) (3) Debilizm - II od 50 do 69 (ograniczenie umysłowe). Współczesna – wprowadzona przez WHO od 01.01. 1968r. (skala o średniej 100 i odch. st. 15 lub 16) - Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim (wysokość IIog. w przedziale od 69 do 50/55) Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym (wysokość IIog. w przedziale od 50/55 do 35/40) Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym (wysokość IIog. w przedziale od 35/40 do 20/25) Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim (wysokość IIog. 20/25 i poniżej)