Międzynarodowa harmonizacja i standaryzacja
Rachunkowość jednostek ubezpieczeniowych nabiera szczególnego znaczenia w rozwiniętej gospodarce rynkowej. Jedną z zasadniczych cech tej gospodarki jest powstanie i funkcjonowanie rynku kapitałowego i rynku ubezpieczeń w skali międzynarodowej, m.in. swobodnego przepływu kapitałów i tworzenia międzynarodowych korporacji ubezpieczeniowych.
Jednym z warunków zachęcających do inwestowania kapitału w rozwój działalności ubezpieczeniowej w Polsce jest dostęp do informacji finansowych o wynikach działalności i o informacji finansowo-majątkowej poszczególnych firm ubezpieczeniowych.
Jak wiadomo, w ostatnich latach rachunkowość stała się międzynarodowym językiem biznesu, bowiem umożliwia ona porozumienie między właścicielami kapitału, informując o rozwoju i historii oraz aktualnej sytuacji majątkowej i kondycji finansowej każdego podmiotu gospodarczego. W rozwoju międzynarodowego rynku kapitałowego i ubezpieczeniowego istotną rolę odgrywają „czytelne”, porównywalne i zrozumiałe sprawozdania finansowe jednostek ubezpieczeniowych i innych podmiotów gospodarczych. Aby jednak rachunkowość i sprawozdawczość spełniła swe zadania w warunkach przepływu międzynarodowego kapitału, musi ona operować w miarę możliwości ujednoliconymi i porównywalnymi rozwiązaniami. Tej porównywalności i ujednoliceniu służy międzynarodowa harmonizacja i standaryzacja rachunkowości oraz prawa podatkowego.
Przeobrażenia strukturalne i własnościowe gospodarki polskiej spowodowały potrzebę przebudowy systemu rachunkowości i systemu podatkowego, zwłaszcza dostosowania go do wymagań określonych standardami międzynarodowymi Unii Europejskiej. Dlatego właśnie m.in. przebudowie tej poddano rachunkowość ubezpieczeniową. Międzynarodowa harmonizacja prawa bilansowego i podatkowego oraz standaryzacja rachunkowości w przededniu wejścia do Unii Europejskiej naszego kraju jest wprawdzie konieczna, lecz jest to proces złożony i trudny do praktycznego wprowadzenia w życie.
Na drodze do Unii
Nowelizując stopniowo od prawie 10 lat, nasze prawo bilansowe i podatkowe musi dostosować prowadzenie rachunkowości oraz sprawozdawczości finansowej do rozwiązań zawartych w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości i Dyrektyw EWG (obecnie Unii Europejskiej).
Z punktu widzenia dostosowania międzynarodowych standardów rachunkowości do warunków gospodarki i rachunkowości polskiej szczególnie istotna jest standaryzacja zastosowana w krajach zrzeszonych w Unii Europejskiej.
Samo pojęcie „standard” kojarzone jest z wyrażeniem „norma”, „model” czy „wzorzec”. W rachunkowości przez „standard rachunkowości” rozumie się pewne jednolite zasady i rozwiązania ustanawiane przez Międzynarodowy Komitet Standardów Rachunkowości (JASC). Jednym z zasadniczych zadań tego Komitetu jest harmonizacja rachunkowości, polepszenie jakości sprawozdań finansowych oraz podniesienie stopnia ich porównywalności, aby sprawozdanie finansowe uczynić bezdyskusyjnie wiarygodnym i użytecznym w skali UE i w skali światowej.
W krajach Unii Europejskiej stosuje się dwuszczeblową normalizację rachunkowości i sprawozdawczości finansowej. Wyraża się to w koordynacji krajowej standaryzacji rachunkowości z normalizacją ustawodawstwa w całej Unii Europejskiej w związku z funkcjonowaniem wspólnego rynku. Dla tych norm rachunkowości obowiązujących w całej wspólnocie Unii Europejskiej zarezerwowano termin: DYREKTYWA (guidelines).
Obecnie obowiązuje szereg dyrektyw Unii Europejskiej (EWG) ponumerowanych od I do VIII. Dalsze dyrektywy są na etapie prac przygotowawczych, uzgodnień i konsultacji.
Najważniejsze dla Polski
Z punktu widzenia przyjętych kierunków reformy polskiej rachunkowości, a m.in. również rachunkowości ubezpieczeniowej, najbardziej istotne znaczenie mają następujące dyrektywy Unii Europejskiej:
Dyrektywa IV z dnia 25 lipca 1978 r. o rocznych zamknięciach rachunkowych spółek o określonych formach prawnych,
Dyrektywa VII z dnia 13 sierpnia 1983 r. o skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych, ich przygotowaniu, publikacji i weryfikacji (rewizji),
Dyrektywa VIII z dnia 10 kwietnia 1984 r. w sprawie zatwierdzenia osób odpowiedzialnych za przeprowadzenie statutowej rewizji (badania i weryfikacji) sprawozdań finansowych.
W aktualnie obowiązują-cych w Polsce normach prawnych regulujących rachunkowość i sprawozdawczość finansową uwzględnione są już określone dyrektywy Unii Europejskiej. Nadal jednak trwają dalsze prace nad harmonizacją rachunkowości w skali międzynarodowej w Europie i w skali światowej.
Polska ustawa o rachunkowości uzyskała akceptację Komisji Europejskiej na znak jej pełnej zgodności z ustawodawstwem Unii Europejskiej, trwa jednak dalsza nowelizacja.
Celem standaryzacji rachunkowości i sprawozdań finansowych jest m.in.:
ujednolicenie zasad, terminologii i klasyfikacji kont dla różnego typu jednostek gospodarczych, m.in. również dla przedsiębiorstw szczególnych (banków, zakładów ubezpieczeń, instytucji finansowych),
opracowanie standardowych metod rejestracji operacji gospodarczych,
ujednolicenie zasad wyceny majątku jednostek,
opracowanie czytelnego (dla kontrahentów z zewnątrz) i jasnego przedstawienia w księgach rachunkowych oraz sprawozdaniach finansowych sytuacji majątkowej i finansowej jednostek,
zwiększenie przejrzystości i porównywalności danych księgowych oraz ich kontroli,
skoordynowanie zasad rachunkowości w różnych państwach z normami międzynarodowymi w kontekście europejskiego i światowego rynku kapitałowego.
Dla zakładów i towarzystw ubezpieczeniowych szczególnie istotna jest dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich (obecnie Unia Europejska) z 19 grudnia 1991 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych oraz skonsolidowanych sprawozdań finansowych zakładów ubezpieczeń (91/674/EEC).
Główną przyczyną podjęcia prac w zakresie standaryzacji i harmonizacji prawa rachunkowości i sprawozdawczości finansowej w krajach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (obecnie Unii Europejskiej) był rozwój działalności gospodarczej, wykraczający poza granice państw i wzrost stopnia skomplikowania międzynarodowych stosunków gospodarczych na wspólnym rynku kapitałowym EWG (UE). Konieczność harmonizacji prawa spółek, przepisów i standardów rachunkowości w celu zapewnienia wiarygodnej i jednolitej informacji oraz porównywalności sprawozdań finansowych w państwach Unii Europejskiej spowodowała opracowanie międzynarodowych standardów rachunkowości, których podjął się Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (JASC) z siedzibą w Londynie.
Znaczenie ubezpieczeń
Jedną z ważnych dyrektyw o istotnym znaczeniu dla harmonizacji rachunkowości ubezpieczeniowej w krajach Wspólnoty Europejskiej jest Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich z 19 grudnia 1991 roku.
W uzasadnieniu motywów wydania tej Dyrektywy m.in. stwierdzono, że z uwagi na istotne znaczenie zakładów ubezpieczeń i przepisy szczególne dotyczące zakładów ubezpieczeń w zakresie rachunkowości niezbędna jest koordynacja i harmonizacja rocznych sprawozdań finansowych oraz skonsolidowanych sprawozdań finansowych tych zakładów, gdyż zakłady ubezpieczeń prowadzą działalność na rynkach międzynarodowych. Z tego względu niezbędne jest pełne zabezpieczenie interesów udziałowców spółek ubezpieczeniowych, ochrona wierzycieli, dłużników i ubezpieczających z uwagi na znaczące i specyficzne ryzyko zakładów ubezpieczeń. Zadaniem tej dyrektywy jest również uwzględnienie specyfiki działalności i rachunkowości zakładów ubezpieczeń, ustanowienie jednolitej struktury bilansów wszystkich zakładów ubezpieczeń w ramach wspólnoty europejskiej, zapewnienie lepszej czytelności i porównywalności pozycji bilansowych poprzez szczegółowe określenie w dyrektywie zawartości treści różnych pozycji bilansów tych zakładów i udziału reasekurantów w rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych.
Kolejnym motywem wydania tej dyrektywy było ustalenie jednolite struktury rachunku zysków i strat, zasad kalkulacji rezerw ubezpieczeń techniczno-ubezpieczeniowych oraz innych środków ochrony typowych i specyficznych w sektorze ubezpieczeń.
Dyrektywa Nr 91/674/EEC z 19 grudnia 1991 r. zawiera również pewien katalog norm dotyczących zasad sporządzania informacji dodatkowych do sprawozdań finansowych i sprawozdań skonsolidowanych zakładów ubezpieczeń, zasad nadzoru ubezpieczeniowego oraz procedur konsolidacji sprawozdań finansowych ubezpieczeniowych grup kapitałowych.
Po przeobrażeniach społeczno-własnościowych w naszym kraju w polskim prawie bilansowym stopniowo uwzględniono dyrektywy Unii Europejskiej dotyczące rachunkowości i sprawozdań finansowych jednostek gospodarczych, zwłaszcza odnoszące się do spółek prawa handlowego i grup kapitałowych (holdingów).
W ramach tych zmian zreformowano również przepisy dotyczące rachunkowości i rocznych sprawozdań finansowych spółek ubezpieczeniowych oraz grup kapitałowych jednostek ubezpieczeniowych w Polsce.
W przededniu wejścia naszego kraju do Unii Europejskiej w ramach kolejnej nowelizacji przepisów prawa bilansowego uwzględniono w zasadzie wszystkie podstawowe rozwiązania księgowe i sprawozdawcze objęte problematyką standardów międzynarodowych – w tym również pełny zakres Dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich z 19 grudnia 1991 r. (znak: 91/674/EEC) w sprawie rocznych sprawozdań finansowych oraz skonsolidowanych sprawozdań finansowych zakładów ubezpieczeń.
Zasadnicze zmiany wprowadzono w układach bilansów, tj. w aktywach i pasywach, rachunku zysków i strat, technicznym rachunku ubezpieczeń majątkowych i osobowych oraz technicznym rachunku ubezpieczeń na życie; w zasadach wyceny lokat, w obszarze rezerw techniczno-ubezpieczeniowych i pozostałych rezerw, jak również w informacji dodatkowej do sprawozdań finansowych.
Znowelizowane przepisy, uwzględniające w szerokim zakresie międzynarodowe dyrektywy i standardy rachunkowości ubezpieczeniowej oraz innych podmiotów gospodarczych, mają obowiązywać od 1 stycznia 2001 r.
W następnym odcinku w cyklu „ABC rachunkowości ubezpieczeniowej” omówimy problematykę składek i przychodów w ewidencji księgowej zakładów ubezpieczeń i reasekuracji.
Czesław Paczuła
Źródło: http://www.gu.com.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=17965&Itemid=316