„FINANSE PUBLICZNE”
Rozpoczynając rozważania na temat finansów publicznych warto najpierw dokładnie wyjaśnić sobie co oznacza samo ich pojęcie :
„Finanse publiczne - obejmują procesy związane z gromadzeniem, podziałem i wydatkowaniem finansowych środków publicznych, w oparciu o regulacje prawne oraz finansowaniem deficytu budżetowego i obsługą długu publicznego”
Z definicji możemy wywnioskować, że finanse publiczne są jednym słowem zasobem publicznym danego kraju, który ulega różnym operacjom i podlega określonemu prawu. Finanse publiczne mają ogromny wpływ na ogólną sytuację finansową panującą w kraju i dzięki temu odgrywają wiele funkcji które mają na celu działania na rzecz obywateli i całego społeczeństwa, ale główny cel ich działalności nie jest zorientowany na zysk.
Funkcji finansów publicznych może być wiele:alokacyjna, redystrybucyjna, stabilizacyjna, skarbowa, ustrojowa, demokratyczna, kontrolna, bodźcowa, planowania, prawna, kredytowa, administracyjna, koordynacyjna, jednak do podstawowych funkcji możemy zaliczyć trzy pierwsze :
FUNKCJA ALOKACYJNA
W myśl tej funkcji w gospodarce rynkowej finanse publiczne stanowią narzędzie dla alokacji jakiejś części zasobów, gdzie mówimy tu o dostarczaniu towarów i usług dla całego społeczeństwa. Wszystko to finansowane jest z funduszy publicznych, a im mniejsze one są tym efektywniejsze powinno być ich wykorzystanie. Alokacja jest uzależniona od konkretnych celów, które obrane są przez państwo, w tym wypadku interpretowane jako władze publiczne. Według danych celów możemy wyróżnić dwa typy zadań stawiane przed nim:
Mogą to być zadania publiczne, do których między innymi zaliczyć możemy obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, administrację państwową czy też służbę dyplomatyczną. Zadania te w żaden sposób nie są realizowane poprzez działania związane z mechanizmami panującymi na rynku.
Oraz zadania społeczne które bezpośrednio są zawiązane zaspokajaniem potrzeb obywateli, i teoretycznie mogłyby być powiązane z rynkiem ale powodowało by to duże ryzyko jakie zazwyczaj panuje na nim. Jeśli zadania publiczne były by oparte na zasadach rynkowych spowodowało by to do ograniczenia się uboższej grupy obywateli na niektóre, a może i nawet wszystkie podstawowe dobra np.: oświatę czy ochronę zdrowia ze względu na niskie zarobki, w obecnej jednak sytuacji władze wymuszają na każdym niektóre zaspokojenie niektórych podstawowych dóbr świadcząc je nieodpłatnie, lub częściowo płatnie aby każdy człowiek mógł chociaż w miarę możliwości egzystować w podstawowych warunkach.
Z oczywistych względów państwo nie jest w stanie określić jakie korzystanie jest danej jednostki z dób publicznych, może tylko obciążać podatkami obywateli ze względu na fizyczne czynniki, a sam dostęp do dóbr jest również zróżnicowany dla poszczególnych grup obywateli. W funkcji alokacyjnej warto również uwzględnić działania państwa związane z ochroną środowiska, a konkretnie jego walką z zanieczyszczeniem środowiska gdzie jego działania opierają się na ustaleniu pewnych norm, nakładaniu kar, nakazów i zakazów na obywateli i organizacje do nich się nie stosujące jak i dawaniu zniżek podatkowych tym którzy pomagają w walce z zanieczyszczaniem środowiska
FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA
Funkcje tą możemy określić jako wtórny podział dochodów narodowych, które państwo posiada od społeczeństwa poprzez zbiór podatków, składek i wszelakiego rodzaju opłat. Funkcja ta realizowana jest na różnych płaszczyznach ze względu na różność grup zawodowych, społecznych lokalnych i regionalnych. Państwo zebrane dochody wydatkuje w tak zwanej postaci transferów, których charakter jest jednostronny i precyzyjnie ukierunkowany. Transfery te przeznaczanesą na przykład przez państwo na emerytury, renty, stypendia, ubezpieczenia społeczne, pomoc socjalną, pensje (np. policji, lekarzy, nauczycieli). Systemy transferówmogą być dokonywane pośrednio i bezpośrednio ,są bardzo skomplikowane i mają różnoraki charakter, przez co możemy je posegregować na te, na których rzecz transfery będą dokonywane, na takie których skutkiem są wydatki nabywcze podmiotów i transfery, które nie mają bezpośrednio nic wspólnego z dochodami narodowymi. Zróżnicowanie transferów uświadamia nas jak złożona jest redystrybucja finansów publicznych. Państwo poprzez nią stwarza warunki dla jednych podmiotów do rozwoju, jednak jest to związane z naruszeniem interesów innych podmiotów, co wiąże się z wieloma przeciwnymi sobie zdaniami w tym temacie, budząc niekiedy kontrowersje i wiele wątpliwości.
Redystrybucja jednak aby stała się zrozumiała i jasna może być rozpatrywana pod względem:
Makroekonomicznym
Czyli związanym z redystrybucją dochodu narodowego i ogólną redystrybucją dochodów i wydatków. Z punktu widzenia makroekonomicznego redystrybucja jest tu rozpatrywana w kontekście globalnym i ma bezpośredni wpływ na całą gospodarkę
Makrospołecznym
Czyli redystrybucja powiązana i oddziałowująca na poszczególne grupy społeczne i zawodowe sektora publicznego i prywatnego
Jednostkowym
Czyli powiązana bezpośrednio z interesami poszczególnych jednostek
FUNKCJA STABILIZACYJNA
Funkcja stabilizacyjna jest nieodzownie powiązana z celami makroekonomicznymi państwa. Negatywne skutki, które powstają przez dwie powyższe funkcje mogą w jakiś sposób zostać lekko złagodzone przez tą funkcję stabilizacyjną, która ma na celu działania częściowo lub całościowo ograniczające bezrobocie i inflację, osiąganie tempa wzrostu gospodarczego i utrzymywanie go w jak najdłuższym czasieoraz zachowaniu ogólnej równowagi rynkowej, lecz w praktyce jednak nie jest to takie proste. Funkcja stabilizacyjna finansów publicznych może działać różnorako, jednak najczęściej wykorzystuje do tego dwa typy instrumentów:
Podatki
Jako narzędzie redystrybucji dochodów, mają możliwość sfinansowania procesów alokacji dóbr publicznych i społecznych oraz do stabilizowania cyklu koniunkturalnego. W momencie wzrostu dochodów w kraju zostaje zastosowana progresja podatkowa, która skutecznie obciąża zbyt dużą aktywność gospodarczą i amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego, zaś kiedy zaobserwować możemy spadek dochodów podatnicy zostają zwolnieni z większego obciążenia podatkowego i lokują się w niższych strefach opodatkowania, co ma na celu zachęcić ich na przykład do realizowania inwestycji, tworzenia nowych miejsc do pracy czy też poszukiwania nowych rynków, który przyczynił by się do wzrostu produkcji. Funkcja stabilizacyjna wyróżnia dwa sposoby na wykorzystanie instrumentów podatkowych:
Jednym z nich jest umieszczenie automatycznych stabilizatorów koniunktury czyli wbudowanie do systemu podatku od dochodów
Drugim zaś uznaniowe regulowanie podatków zależne od przebiegu koniunktury gospodarki.
wydatki
Wydatki jako narzędzie funkcji stabilizacyjnej finansów publicznych może działać również na zasadzie automatycznych stabilizatorów jeśli chodzi o kwestie zasiłków dla ludzi bezrobotnych. W momencie kryzysu gospodarczego kiedy jest wzrost bezrobocia i wiążący się z tym spadek popytu, przy automatycznym systemie zasiłku spowodowanym utratą dochodów z pracy przyczynia się on do złagodzenia odchyleń cyklu koniunkturalnego w taki sposób, że jeśli jest faza wzrostu popytu to zasiłki maleją, a dochody rosną. W chwili gdy dochody te rosną to są uwarunkowane od automatycznych stabilizatorów podatkowych.
Przy rozpatrywaniu tych trzech funkcji: alokacyjnej, redystrybucyjnej i stabilizacyjnej powinniśmy pamiętać o tym, że instrumenty które zostają realizowane przez te funkcje mają różne skutki pozytywne jak i negatywne. Państwo jako Rząd ma za zdanie stosownie się nimi posługiwać w zależności od czasu, danego kraju, określonych sytuacji w których się kraj znajduje( politycznej, gospodarczej czy społecznej), jednak nie jest w stanie w sposób idealny nad tym zapanować cały czas, dlatego możemy spostrzec sprzeczności między tymi trzema funkcjami. Rząd poprzez swoje decyzje może łagodzić te sprzeczności i skupiać się na tych funkcjach i ich instrumentach, które w danej sytuacji będą wstanie ułatwić zrealizowanie konkretnych celów społecznych i gospodarczych,
SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH
Na finanse publiczne składa się cały system, a możemy nawet określić, że systemy w zależności od jego topologii. Jeśli chodzi o topologię, możemy ją rozgraniczyć ze względów: podmiotowych, prawnych, organizacyjnych, instytucjonalnych, instrumentalnych itd.
Według topologii ze względu na podmioty na system finansów publicznych będą składać się :
Władze ustawodawcze :
szczebla centralnego - parlament
szczebla pośredniego – rady regionalne
szczebla samorządowego – rady gminne
Władze wykonawcze – rządy, zarządy itp.:
szczebla centralnego
szczebla pośredniego
szczebla samorządowego
Władze kontrolne – występujące w imieniu władz stanowiących. W Polsce jest to :
Najwyższa Izba Kontroli
Regionalne Izby Obrachunkowe
Aparat skarbowy (finansowy) realizuje i kontroluje dochody i wydatki publiczne np.:
Ministerstwo finansów
Aparat poboru podatków
Aparat kontroli skarbowej
Aparat celny
Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej
Izby Skarbowe Izba Celna
Urzędy Kontroli Skarbowej
Urzędy Skarbowe
Urzędy Celne
Podmiotytzw. jednostki –finansowane z publicznych funduszy np.:
Szkoły
Jednostki wojskowe
Jednostki sądownictwa
Jednostki policji
Jednostki administracji publicznej
Według topologii prawnego systemu finansów publicznych priorytetowo zaliczymy do niej konstytucję, albo taką ustawę która zawiera ogólne zasady funduszy publicznych i obowiązki konkretnych władz, a także wiele ustaw związanych z budżetem, budżetem samorządów, prawem budżetowym, pozabudżetowymi funduszami publicznymi, podatkami, finansami publicznymi, zobowiązaniami podatkowymi oraz ustawy karnoskarbowymi. W tej topologii uznamy również akty normatywne, których celem jest regulowanie działalności ministra finansów i innych ministrów na różnych szczeblach oraz akty wykonawcze wydawane głównie właśnie ministra finansów.
Według instytucjonalnej topologii na system finansów publicznych składać się będzie budżet państwa, budżety samorządowe zaliczane do szczebli podstawowych i wyższych, fundusze ubezpieczeń społecznych i innych fundusze społeczne oraz fundacje publiczne.
BUDŻET PAŃSTWA
Według definicji Tadeusza Grodyńskiego budżetem określimy „szczegółowe zestawienie przewidywanych w pewnym przyszłym, ściśle określonym czasokresie, wydatków i dochodów państwa, ujętych w związek wyrażający się równowagą i zatwierdzonych jako obowiązująca granica działalności władzy wykonawczej przez powołaną do tego konstytucyjną władzę ustawodawczą”.
Definicja budżetu Karola Ostrowskiego brzmi tak: „budżet jest uchwalony przez przedstawicielskie organy plan finansowy, ustalający wiążące zadania w zakresie gromadzenia i podziału scentralizowanych zasobów pieniężnych państwa, przeznaczonych na finansowanie potrzeb państwowych za pomocą metody bezzwrotnej, zgodnie z zasadami narodowego planu gospodarczego.”
Dla Leona Kurowskiego budżet państwa jest „ to plan finansowy, tzn. akt normatywny, który określa środki finansowe, służące realizacji zadań państwa w ustalonym okresie. Jest on projektowany i wykonywany przez organy zarządzająco-wykonawcze, a uchwalony i kwitowany przez organy władzy państwowej oraz obejmuje w stosownym układzie wydatki i dochody gospodarki budżetowej danego państwa.
Sami poprzez przykładowe definicje jesteśmy w stanie zaobserwować, że jest wiele definicji budżetu, nie co różniących się z perspektywy politycznej czy ekonomicznej, dlatego nie łatwo jest przyjąć jedną definicję budżetu, która łączyła by wszystkie te elementy dlatego też powstały określenia konkretnego budżetu państwa wychodzące od jego legalnej definicji.
Prawo budżetowe z 5 stycznia 1991 mówiło, że:
„Budżet państwa jest rocznym planem finansowym obejmującym dochody i wydatki państwa. Budżet państwa jest uchwalany przez Sejm na okres roku kalendarzowego w formie ustawy, zwanej ustawą budżetową. Ustawa budżetowa zapewnia realizację założeń polityki społeczno-gospodarczej państwa przyjętych przez Sejm.W tym momencie definicję budżetu zawiera ustawa Finanse publicznez dnia 26 listopada 1998 roku: „Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów:
władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa,
sądów i trybunałów,
administracji rządowej.
Budżet w systemie finansów publicznych znajduje się na głównym miejscu bowiem tam gromadzona jest i dzielona największe część środków publicznych. Poprzez niego dokonuje się również transferów skierowanych do innych elementów figurujących w systemie finansów publicznych, takich jak np.: budżety samorządów lub fundusze ubezpieczeń społecznych.
Budżet państwa, żeby mógł się prawidłowo rozwijać musi uwzględniać rozwój:
stosunków towarowo- pieniężnych, międzynarodowych stosunków gospodarczych i finansowych
parlamentu
funkcji państwa określanych jako socjalne i gospodarcze
a także:
procesy integracyjne, które zachodzą w dzisiejszych czasach
oddzielenie majątku państwa od majątku prywatnego
Stanisław Owsiak w swojej książce „finanse publiczne” uwzględnia 10 cech budżetu państwa do których należą:
pojęcie funduszu państwa jako funduszu scentralizowanego zasobów pieniężnych, które są gromadzone i dzielone przez państwo z myślą o realizacji zadań państwowych
środki budżetowe, które zazwyczaj gromadzone są przymusowo (przeważnie w państwach wynikających z atrybutu władzy)
procesy gromadzenia i dzielenia dochodów implikujące zasady ustrojowo – konstytucyjne
procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie mające charakter ekonomiczny, ale i również społeczny
dochody budżetowe powstające w wyniku ostatecznego i bezzwrotnego otrzymania ich przez państwo od podmiotów
budżet państwa, który dotyczy podmiotów i organów państwowych w przyszłości. Budżet państwa budżetem „sezonowym”
budżet postrzegany jako fundusz który musi być w jakiś sposób wyspecjalizowany, tak aby nadawać rygory prawne wydatkom budżetowym
wiązanie dochodów i wydatków budżetowych państwa z jego działalnością w okresie zamkniętym( tzn. że budżet państwa tworzą strumienie dochodów i wydatków)
strumieniowy charakter budżetu ( jest to przymusowe egzekwowanie należnych w danym czasie dochodów, jak i obligowanie do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego)
urząd państwa jako nie jedno „urządzenie”, co znaczy że nie może być jedyną podstawą do ocenienia działalności finansowej kraju
Wgłębiając się w teorie i pojęcie budżetu warto również wspomnieć jakie są jego funkcje w odniesieniu do państwa, a mianowicie jest ich wiele: redystrybucyjna, rozdzielcza, stabilizacyjna (wyrównawcza),alokacyjna, skarbowa, ustrojowa, demokratyczna, kontrolna, bodźcowa, planowania, prawna, kredytowa, administracyjna, koordynacyjna itp. Uwzględniając te funkcje budżetu jesteśmy skłonni stwierdzić, że nie jest on ani feudalny, ani też kapitalistyczny, co znaczy że jest niezależny od ustroju państwa, ale aby budżet państwa w ogóle istniał musimy uwzględnić dwie kwestie. Przede wszystkim gospodarka państwa musi być o charakterze pieniężnym, a państwo musi działać jako instytucja.
BIBLIOGRAFIA:
Stanisław Owsiak „Finanse publiczne. Teoria i praktyka” Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2005
Beata Filipiak- Dylewska „ Elementy finansów publicznych” Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Szczecin 2001
Andrzej Wiernik „Finanse publiczne. Cele, struktury, uwarunkowania” Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. Warszawa 2007
http://pl.wikipedia.org/wiki/Finanse_publiczne