XII. MYSL PEDAGOGICZNA I WYCHOWANIE W SZKOLE W OKRESIE REFORMACJI.
Reformacja – to ruch religijno-społeczny w Europie w XVI w., który przez wprowadzenie istotnych zmian w doktrynie i ustroju Kościoła, doprowadził do wyodrębnienia się niezależnych od papieża kościołów protestanckich. Głównym celem reformatorów była odnowa życia religijnego w Kościele i w całym społeczeństwie.
Reformacja należy do najważniejszych wydarzeń w XVI wieku, wpływając istotnie na dzieje społeczeństw europejskich w kolejnych stuleciach.
Początki reformacji
Reformację zapoczątkowało wystąpienie Marcina Lutra, ale wstępnie przygotowali ją w poważnym stopniu humaniści – nie tylko, ci którzy krytykowali Kościół w sposób przychylny (np. Erazm z Rotterdamu), ale także, ci którzy krytykowali go w sposób ostry (np. humaniści niemieccy).
Kościół na początku XVI wieku krytykowano za szerzące się zepsucie i demoralizację; ponadto sprzeciw budził fakt podwyższenia przez papiestwo tzw. świętopietrza, czyli opłat pobieranych we wszystkich krajach katolickich. Krytykowano akcję sprzedawania odpustów, polegającą na odpuszczeniu grzechów proporcjonalnie do wniesionych kwot pieniężnych.
Marcin Luter (1483-1546)
Uczeń szkół Braci Wspólnego życia
Przeor klasztoru augustianów w Wittenberdze
Profesor teologii na Uniwersytecie w Wittenberdze
Wystąpienie i poglądy Lutra
W 1517 roku Luter ogłosił w Wittenberdze 95 tez przeciwko odpustom; następnie wystąpił przeciwko władzy papieża nad Kościołem i niektórym zasadom wiary katolickiej.
Luter nie był wielbicielem kultury starożytnej. Za jedyne źródło wiedzy uważał Pismo Święte, a także listy św. Pawła. Wg Lutra najważniejsza dla człowieka jest wiara w Boga i jego słowa zawarte w Piśmie Świętym. Tylko tą drogą można uzyskać zbawienie.
Zwolennik prymatu władzy świeckiej nad władzą kościelna. Uważał, że władcy świeccy maja nie tylko prawo, ale i obowiązek interwencji w sprawach kościelnych.
Poglądy religijno-społeczne Lutra
Krytykował politykę papieską, demoralizację i przekupstwo duchowieństwa, żądał reformy klasztorów, postulował zniesienie celibatu i większe zainteresowanie księży sprawami parafian.
Był przeciwnikiem sakramentów, uważając, że sprzyjają one władzy duchowieństwa nad ludźmi świeckimi. Był za zachowaniem jedynie chrztu, pokuty, komunii. Zwolennik wychowania religijnego i rodzinnego
Postępy Reformacji w Niemczech i w Europie
Potępienie poglądów Lutra przez papieża
Poparcie Lutra przez świeckich książąt niemieckich, niezadowolonych z politycznego wpływu i bogactw Kościoła
Przełożenie przez Lutra Nowego Testamentu na język niemiecki
Wojny religijne w Niemczech, zakończone pokojem religijnym w Augsburgu (1555) uznającym podział wyznaniowy Niemiec wg zasady „czyja władza tego religia”
Z Niemiec Reformacja docierała do innych krajów europejskich (Skandynawia, Francja, Czechy, Polska, Węgry, Szwajcaria). W Anglii powstaje osobny nurt – anglikanizm.
Luter a oświata szkolna
Celem Lutra było zniszczenie, powiązanej z Kościołem, łacińskiej szkoły niemieckiej. Propagował natomiast nauczanie w języku niemieckim na poziomie elementarnym. Uważał, że szkoła powinna być dostępna każdemu, niezależnie od pochodzenia, a język niemiecki powinien być nauczany na tych samych prawach, co łaciński. Każdy powinien bowiem czytać Pismo Święte, przetłumaczone przez Lutra na język niemiecki. Było to zgodne z protestantyzmem, który usuwając pośrednictwo Kościoła, wymagał aby każdy człowiek ponosił odpowiedzialność za swoje zbawienie. Uznając za jedyne źródło wiary Pismo Święte brano na siebie obowiązek jego udostępnienia każdemu.
Zmiana stanowiska Lutra po wojnach chłopskich.
Dopiero po okrucieństwie wojen chłopskich, odnosząc się dość wrogo do niższych warstw społecznych, Luter począł zwalczyć język niemiecki w szkołach i szkoły tego języka oraz opowiadać się za rozbudową szkół łacińskich, kształcących na poziomie wyższym. Uznał wtedy, że Pismo Święte należy dawać do czytania tylko uczniom najwyższych klas szkoły łacińskiej, a ludowi wystarczy pamięciowe opanowanie małego katechizmu, który sam przygotował.
Szkolnictwo ludowe po śmierci Lutra
Ludowe szkolnictwo, oparte na języku niemieckim (nauka czytania, pisania, rachunków, katechizmu i śpiewu kościelnego) rozwinęło się w Niemczech dopiero po śmierci Lutra. Impuls w tym kierunku dało księstwo Wittenbergii, które w 1559 roku wydało zarządzenie o obowiązku zakładania i prowadzenia przy każdej parafii szkółek dla dzieci chłopów i uboższych mieszczan. Miano ich tam uczyć czytania, pisania, rachunków i śpiewu kościelnego. Nauka katechizmu była obowiązkowa i rodzice, którzy zaniedbywali posyłanie na nią swych dzieci byli karani. W ten sposób Reformacja przyczyniła się do powstania związków szkoły ludowej.
Filip Melanchton (1497-1560)
Humanista, uczony
Współpracownik Lutra
Autor pierwszego protestanckiego wyznania wiary
Zwolennik kultury klasycznej ( w przeciwieństwie do Lutra)
Reforma szkolna Filipa Melanchtona
Zajmował się szkolnictwem średnim. Autor podręczników gramatyki łacińskiej, greckiej, dialektyki (logiki) i retoryki.
Przeprowadził (1428 r.) reformę szkolnictwa średniego w Saksonii, która stała się wzorem dla szkół średnich w innych częściach Niemiec. Uważał, że (trzyklasowa) szkoła powinna uczyć słów i rzeczy oraz sztuki pięknego i dokładnego wyrażania myśli. Kładł nacisk na łacinę (a także na grekę i hebrajski). Uczeń zdobyte przez lekturę starożytnych klasyków wiadomości powinien umieć zreferować ustnie i pisemnie, a wzorem wypowiedzi powinien być dlań Cyceron. Wzorowana na Cyceronie umiejętność wypowiedzi w języku łacińskim miała stanowić ostateczny cel nauczania – według Melanchtona.
Znaczenie Melanchtona
Po przeprowadzeniu reformy szkół średnich w Saksonii Melanchton został głównym autorytetem oświatowym Niemiec luterańskich. Nazywano go nauczycielem Niemiec (Preaceptor Germaniae).
Według jego wskazań reformowano nie tylko szkoły średnie, ale również uniwersytety niemieckie. Na uniwersytetach tych uczono, obok teologii luterańskiej i łaciny klasycznej, także języków greckiego i hebrajskiego.
Do reformatorskiej działalności Melanchtona w zakresie szkolnictwa średniego nawiązał Jan Sturm.
Jan Sturm (1507-1589)
Uczeń Szkół Braci Wspólnego Życia
Znawca kultury starożytnej i łaciny klasycznej
Luteranin, od 1536 roku rektor gimnazjum w Strasburgu, którym kierował ponad 40 lat.
Gimnazjum Jana Sturma
Sturm zorganizował gimnazjum w Strasburgu, wg własnej koncepcji, stanowiącej syntezę pomysłów Braci Wspólnego Życia i Melanchtona. Rozwinął trójklasowy podział Melanchtona na dziesięcioklasowy. Nauka w każdej klasie trwała 1 rok, promocje z klasy do klasy odbywały się na podstawie egzaminów.
Sturm był zwolennikiem Szymskiego wychowania retorycznego i oparł swój program wychowania na programie Kwintyliana. Pragnąc ten filologiczny program kształcenia pogodzić z wymaganiami religii. Sturm chciał, aby głównym celem jego gimnazjum było nauczanie chłopców „mądrej i wymownej pobożności”. W praktyce szkoła uczyła przede wszystkim retoryki.
W pierwszych dwóch klasach uczono czytania i pisania w języku łacińskim, klasy od trzeciej do szóstej zajmowały się opanowywaniem form i przepisów gramatycznych w połączeniu z lekturą utworów klasycznych. Ostatnie cztery klasy były przeznaczone na naukę w gimnazjum w szóstym roku życia.
Dla wprawy w języku łacińskim organizowano popisy – czyli publiczne egzaminy oraz wystawiano sztuki teatralne (powstanie teatru szkolnego).
Gimnazjum w Strasburgu cieszyło się popularnością i stało się wzorem dla innych. Uczniowie napływali z całej Europy – niezależnie od wyznania, m.in. Polacy (np. Jan Zamoyski, późniejszy kanclerz i hetman wielki koronny).
Charakter i znaczenie pedagogiki Jana Sturma
Pedagogika Sturma była bardzo popularna, ale nie posuwała dalej myśli pedagogicznej. Wprawdzie umożliwiała biegłe posługiwanie się łaciną, ale pozbawiła jednocześnie kulturę starożytnych wielu humanistycznych wartości bowiem sprowadzała ją do suchych reguł gramatycznych i formalnej zgodności przemówień uczniowskich ze stylem Cycerona.
Wychowankowi Sturma brakowało ponadto znajomości otaczającego świata i przygotowania do życia. Było to wykształcenie językowo-retoryczne, a więc przede wszystkim formalne.
Imitacja starożytności klasycznej
Ale właśnie ten program kształcenia, nazywamy imitacją starożytności klasycznej, zwyciężył w połowie XVI wieku i zapanował w szkole europejskiej. Jego zwycięstwo dla Europy miało zarówno negatywnie, jak i pozytywnie ówczesnych ludzi co do treści, samodzielności i obserwacji otaczającego świata, ale z drugiej strony umożliwiał wykształcenie językowe, większą otwartość na kwestie związane z formą wypowiedzi, smak, literacki i wrażliwość na piękno słowa. Wpłynie on zasadniczo także na rozwój języków narodowych i europejskiej twórczości literackiej.