BIOMARKERY NOWOTWOROWE
BIOMARKERY NOWOTWOROWE – substancje, których obecność w płynach ustrojowych lub tkankach ma związek z rozwojem nowotworu. Jest to zmiana która pojawia się w makrocząsteczkach funkcjonujących w danej komórce nowotworowej jako bezpośredni wynik transformacji geoplastycznej tejże komórki lub postępującego jej klonalnego rozrostu. Mogą być produktami komórek nowotworowych lub odpowiedzi organizmu na nowotwór.
BIOMARKER – stosunkowo nowy termin, w 2001r National Institute of Health wprowadził wystandaryzowane pojęcie biomarkera : „ cecha która daje się obiektywnie zmierzyć i może być zastosowana w ocenie:
- fizjologicznych procesów biologicznych
- procesów patologicznych
- odp organizmu…
Zgodnie z tą definicją biomarkerem może być:
-wynik oznaczenia danej substancji w próbce badanej
- wynik badania przedmiotowego
-wynik innych badań dodatkowych
- wynik badania obrazowego
Obecnie pojęcia biomarkera używa się głównie w odniesieniu do pierwszej kategorii tj. jako związku analizowanego w materiału biologicznego
CZYNNIKI SPEŁNIAJĄCE WARUNKI BIOMARKERA NOWOTWOROWEGO:
- produkowane prze kom.nowotworowe i uwalnane do krążenia
- obecne w niskim stężeniu w surowicy u osób zdrowych i z chorobami łagodnymi, natomiast stężenie ich zwiększa się w przebiegu choroby nowotworowej ( zwłaszcza tylko w jednym typie nowotworu)
- łatwe oznaczenie niedrogą metodą
- obecne w oznaczalnych ilościach ( lub większych niż prawidłowo)
- stężenie markera nowotworowego odzwierciedla wielkość guza
- wysoka czułość diagnostyczna (kilka wyników fałszywie ujemnych) i wysoka specyficzność (kilka wyników fałszywie dodatnich)
MECHANIZMY ZWIĘKSZAJĄCE STĘŻENIE MARKERÓW W PŁYNACH USTROJOWYCH:
1.zwiększenie liczby kopii genu lub chromosomu (np. amplifikacja genu)
2.zwiększenie sekrecji białek związanych z błoną komórkową lub uwalniania domeny zewnątrzkomórkowej (ECD)
3.angiogeneza,inwazja i destrukcja architektury tkankowej
Ad1.
Nadekspresja genu np. nadekspresja HE4 w raku jajnika
Ad2.
-zmiany w polarności komórek nowotworowych -> uwalnianie glikoprotein
- zwiększenie ekspresji proteaz
Np. ECD HER2
Ad3
-w przypadku nowotworów nabłonkowych: białka mogą pokonać błonę podstawną np. PSA (KLK3)
WYMOGI KLINICZNE I ANALITYCZNE OZNACZEŃ BIOMARKERÓW NOWOTWOROWYCH
DEFINICJE I SPECYFIKACJE BIOMARKERÓW
1. biomarker diagnostyczny (skriningowy) – marker używany do wykrywania i identyfikowania typu nowotworu. Takie markery powinny posiadać wysoką swoistość i wysoką czułość diagnostyczną np. obecność białka B-J w moczu jest jednym z najsilniejszych wsk. Szpiczaka mnogego
2. biomarker prognostyczny – ten typ markera jest używany kiedy stan choroby został ustalony. Te biomarkery pozwalają przewidzieć prawdopodobny przebieg choroby, włączając jej nawrót, od nich zależy agresywność terapii np. w potworniaku jądra, HCG i AFP mogą dyskryminować 2 grupy z różnymi wsk. przeżycia
-3.biomarker stratyfikacji (predykcji) – używany jest do przewidywania odpowiedzi na leki przed rozpoczęciem leczenia. Ten marker klasyfikuje pacjentów na tych, którzy odpowiedzą na szczególny rodzaj leczenia i tych…
BIOMARKERY: PROGNOSTYCZNY I PREDYKCYJNY
1.PROGNOSTYCZNY: określa wpływ charakterystyki nowotworu na chorego; informuje o wyniku leczenia, niezależnie od jego rodzaju
2.PREDYKCYJNY:określa wpływ rodzaju leczenia na nowotwór, dostarcza informacji o wyniku określonego leczenia
Użyteczność diagnostyczna wyników oznaczeń markerów nowotworowych.
Użyteczność diagnostyczna wyników oznaczeń markerów nowotworowych charakteryzują cztery parametry:
Czułość diagnostyczna określa prawdopodobieństwo stwierdzenia u chorego na nowotwór stężenie markera wyższego od przyjętej wartości odcinającej ( cut-off-value) – dodatni wynik testu.
Czułość diagnostyczna = PD / [PD + FU]
Swoistość diagnostyczna to prawdopodobieństwo wyniku nizszego od wartości odcinającej u osób bez nowotworu.- ujemny wynik testu.
Dodatnia wartość predykcyjna określa prawdopodobieństwo stwierdzenia obecności nowotworu na podstawie dodatniego wyniku testu
Ujemna wartość predykcyjna stanowi prawdopodobieństwo wykluczenia obecności nowotworu przy ujemnym wyniku testu.
OBECNE ZASTOSOWANIA BIOMARKERÓW NOWOTWOROWYCH I ICH OGRANICZENIA
| Zastosowanie | Obecna użyteczność | Uwagi |
|---|---|---|
| skrining | ograniczona | Test przesiewowy powinien mieć bardzo wysoką czułość i wyjątkową specyficzność, w celu uniknięcie zbyt wielu fałszywie pozytywnych wyników w populacji z niskim wskaźnikiem występowania nowotworu. Wadą obecnych biomarkerów jest zbyt niska czułość swoistość diagnostyczna – niemożność stosowania w skriningu. Z wyj. PSA, stężenie obecnych markerów często jest zwiększone w późnych stadiach choroby |
| diagnozowanie | ograniczona | Niska czułość i swoistość diagnostyczna ogranicza stosowanie markerów w diagnozowaniu |
| prognozowanie | ograniczona | większość markerów nowotworowych ma wart. Prognostyczną |
| Stopniowanie choroby | ograniczona | Z wyj AFC,HCG dokładność markerów w określeniu stadium jest zła |
| Wczesne wykrywanie nawrotów choroby | kontrowersyjna | Kliniczna wznowa może zdarzyć się bez zwiększenie stężenie biomarkera. Wzrost stęż.biomarkera może być niespecyficzny |
| Przewidywanie odp na leczenie | wysoka | Bardzo niewiele markerów ma moc predykcyjną ( wyj są hormony steroidowe i amplifikacja HER2 dla raka piersi), ale dostarczają informacji na temat kwalifikacji do leczenia |
| Monitorowanie skutecznośći leczenia | wysoka | Obecne biomarkery dostarczają informacji na temat odpowiedzi na leczenie (skuteczna,nieskuteczna) jeśli jest czytelna do interpretacji i bardziej ekonomiczna od meod obrazowania |
Wadą obecnych biomarkerów jest byt niska czułość i swoistość diagnostyczna – niemożność stosowania w skriningu, z wyjątkiem
| Czułość/ryzyko | ||
|---|---|---|
| PSA | Rak prostaty | 65% |
| ASP | Pierwotny rak wątroby | 70% |
| betaHCG | Nabłoniak kosmówkowy | 100% |
| Kalcytonina | MEN2 | 100% |
| Krew utajona w kale | Rak j.grubego | 80% |
| Cytologia szyjki macicy, DNA,HPV | Rak szyjki macicy | 85-95%, 80% |
| Mutacje BRCA1 i 2 | Rak piersi,jajnika | 100%, 50-85%, 100%, 23-63% |
| Mutacje APC | Rodzinna polipowatość gruczolakowa | 100%, |
| Mutacje MSH2 i MLH1 | Niepolipowaty rak j.grubego | 100%,80% |
warunkiem wykorzystania markerów w ocenie skuteczności leczenia chorych jest rygorystyczne przestrzeganie zasady częstotliwości oznaczania markerów – analiza kinetyczna tj. Względnie częste powtarzanie badania w celu wykreślania krzywej zależności zmian stężenia markera od czasu.
Dla każdego markera przewidziana jest optymalna częstotliwość badania: od 1 miesiąca do 0,5 roku, zależna od czasu jaki upłynął od momentu zabiegu chirurgicznego czy zakończenia terapeutycznego.
Częstotliwość oznaczania markerów:
przed rozpoczęciem leczenia określa sie stężenie początkowe, podstawowe, z którym porównuje sie wszystkie następne,
po leczeniu radykalnym:
a. monitorowanie w ciągu pierwszych pięciu lat
-co 2-3 miesiące w pierwszych dwóch latach
-co pół roku w trzecim do piątego roku
b. monitorowanie po 5 latach:
-raz w roku (nie zawsze jest konieczne)
c. co 2 do 4 tygodni gdy stężenie jest podwyższone lub narasta
d. gdy podejrzewa sie wystąpienie wznowy lub przerzutów
po radioterapii:
-zasady odnośnie częstości wykonywania oznaczeń markerów po zakończeniu leczenia napromienianiem narzuca rodzaj leczenia(radykalne lub paliatywne)
w czasie chemioterapii
-przed rozpoczęciem i przed każdym kolejnym cyklem chemioterapii (okresy około 6-tygodniowe)
Biomarkery:
Bazujące na analizie DNA
Bazujące na analizie RNA
Białkowe: w surowicy, w moczu, w tkankach
Biomarkery nowotworowe w użyciu klinicznym: betaHCG, LDH, tyreoglobulina, AFP, CEA, kalcytonina, ER i PGR, PCA, Ca19 09
RODZAJE BIOMARKERÓW NOWOTWOROWYCH:
neoantygeny - antygeny swoiste nowotworów ( ang. Tumor specific antigens - TSA)
antygeny towarzyszące nowotworom (ang. Tumor associated antigens – TAA)
Neoantygeny mają większą wartość diagnostyczną, niestety obecnie oznaczane są głównie antygeny towarzyszące nowotworom.
Klasyfikacja markerów nowotworowych krążących:
1.Antygeny płodowe i zarodkowe
2.Antygeny łożyskowe
3.Antygeny pochodzenia nabłonkowego – glikoproteiny mucynowe
4.Enzymy
5.cytokeratyny
6.inne
7.hormony
8.receptory
9. markery DNA
Antygeny płodowe i zarodkowe:
-występują w tkankach i surowicy krwi płodu,normalnie znikają w kilka dni po urodzeniu
-pojawiają się w komórkach nowotworowych wskutek ekspresji odpowiedniego genu,
-należą do nich:
-antygen karcynoembrionalny,antygen rakowo-płodowy, CEA
-alfa-fetoproteina,białko płodowe alfa,AFP
-występują w surowicy krwi kobiet ciężarnych i znikają po porodzie
-należą do nich:
-ludzka gonadotropina kosmówkowa, podjednostka beta , beta-HCG
-laktogen łożyskowy,HPL
-białko ciążowe SP-1 ( swoista beta-1 glikoproteina)
-łożyskowe fosfataza zasadowa,PLAP
-antygen nowotworowy 15-3 (CA 15-3)
-antygen nowotworowy 125 (CA 125)
-antygen nowotworowy 19-9 (CA 19-9)
-antygen nowotworowy 50 (CA 50)
-antygen nowotworowy 72-4 (CA 72-4)
-kwaśna fosfataza sterczowa,PAP
-swoista enolaza neuronowa,NSE
-inne enzymy, np. AST,ALT,GGT,LDH,CK
CYTOKERATYNY
CYFRA 21-1
TPS
TPA
Inne: gł białka
SCC-A,NPM22, BTA, PSMA, S-100, B2M, HE4
Hormony polipeptydowe wytwarzane eutopowe lub ektopowe przez nowotwory, m.in.
-hormony przysadki ( ACTH,ADH,TSH)
-hormony tarczycy (kalcytonina)
-hormony przytarczyc (PTH)
Receptory hormonów steroidowych ER, PR, HER2/neu
Markery DNA: BRCA
Na poszczególnych etapach rozwoju komórki produkowane są różnorodne markery:
marker proliferacji , którego stężenie koreluje z intensywnością podziału komórki np. TPS
markery różnicowania, których stężenia zależą od masy żywych komórek ;
CEA , AFP , HCG , CA 125, CA 19-9, CA 15-3, CA 549, MCA, BCM, PSA i inne
3. markery obumierania komórki, których stężenia korelują z rozpadem komórek : TPA, CYFRA 21.1
CHARAKTERYSTYKA MARKERÓW NOWOTWOROWYCH
Antygen karcynoembrionalny, antygen rakowo-płodowy,CEA,
wytwarzany w prawidłowych tkankach płodu, przede wszystkim w przewodzie pokarmowym i trzustce
zakres wart. Referencyjnych
< 2,5 ng/ml (u niepalących)
< 5 ng/ml (u palących)
- jest to marker niespecyficzny
Umiarkowane zwiększenie stężenia CEA mogą powodować :
ciąża
nienowotworowe choroby
Czułość CEA dla rozpoznania jelita grubego, żołądka, trzustki, wątroby wynosi 30 do 85 % w zależności od typu i stopnia zaawansowania choroby.
Dla nowotworów o innej lokalizacji ( płuca, gruczoł krokowy, macica, jajniki, tarczyca) jest jeszcze niższa.
CEA może być używany do badań przesiewowych w kierunku jakiegokolwiek guza.
Natomiast jest przydatny w monitorowaniu terapii i określeniu rokowania.
Alfa-fetoproteina, Białko płodowe alfa, AFP
Białko syntetyzowane głównie w wątrobie, przewodzie pokarmowym i w pęcherzyku żółtkowym płodu
Wartości referencyjne : < 15 ng/ml
Stężenie AFP jest podwyższone:
u kobiet w ciąży z maksimum w 32-36 tygodniu; wyniki oznaczeń w tym okresie mają znaczenie w diagnostyce prenatalnej
podczas procesów regeneracyjnych wątroby, np. w przewlekłym zapaleniu lub marskości ( do 500 ng/ml )
w pierwotnym raku wątroby ( u 50 % AFP > 10 000 ng/ml )
u 5-15 % chorych z przerzutami do wątroby nowotworów o innej lokalizacji ( < 100 ng/ml )
w zarodkowokomórkowych postaciach raka jąder i jajników
W badaniach przesiewowych
u pacjentów z przewlekłym, aktywnym zapaleniem wątroby typu B, którzy stanowią grupę ryzyka rozwoju hepatoma
w połączeniu z β-HCG u pacjentów obarczonych czynnikami ryzyka rozwoju nowotworów wywodzących się z komórek płodowych.
Hormon glikoproteinowy zbudowany z dwóch podjednostek α ( niespecyficznych ) i β ( specyficznych ) syntetyzowany przez komórki syncytiotrofoblastu łożyska.
Zakres wartości referencyjnych : 0-5 IU/l
U kobiet nieciężarnych zwiększenie stężenia wskazuje na obecność zmian nowotworowych.
Stężenie HCG w surowicy może być podwyższone w pierwotnych nowotworach wywodzących się z komórek rozrodczych:
nabłoniak kosmówkowy jądra lub jajnika,
guzy komórek zarodkowych,
rak jajnika i inne.
HCG używa się w:
badaniach przesiewowych w grupie pacjentów o zwiększonym ryzyku wystąpienia nabłoniaka kosmówkowego ( pacjenci po przebytym zaśniadzie groniastym ),
do monitorowania terapii ww. nowotworów złośliwych ( zwykle łączenie z AFP ),
do wykrywania wznowy.
-marker raka jajnika
War.ref: 0-35 ( 65 ) U/ml
Glikoproteina ta występuje fizjologicznie w :
nabłonku jajowodów, trzonu szyjki macicy, opłucnej, osierdziu, otrzewnej
War.ref: 0-30 U/ml
Marker niespecyficzny dla raka piersi;
Zwiększenie jego stężenia występuje również w:
ciąży i w niezłośliwych chorobach piersi;
raku jajnika i płuca.
Stosowany w monitorowaniu leczenia
Antygen nowotworowy 19-9, CA 19-9 ,
antygen towarzyszący nowotworom przewodu pokarmowego
Zakres war.ref. 0-37 U/ml
Jest to marker z wyboru dla raka trzustki i różnicowania nowotworu z przewlekłym zapaleniem trzustki.
Zakres war.ref. 2,5 – 4,0 U/ml
Obecność antygenu stwierdza się w komórkach gruczolakoraków o różnej lokalizacji narządowej
Zakres war.ref. < 3,3 ng/ml
Zakres war.ref. <4 ng/ml (zakres zalezy od wieku, rasy)
wartości wątpliwych 4-10 ng/ml
Jest to marker swoisty, ale nie nowotworowy, tzn. że jego stężenie wzrasta tylko w chorobach prostaty, ale zarówno w chorobie nowotworowej jak i w zapaleniu prostaty czy łagodnym przeroście prostaty.
Różnicowanie łagodnego przerostu ze złośliwym nowotworem gruczołu krokowego wolny PSA/całkowity PSA < 0,15
Odsetek wol PSA > 25% - gruczolak
<10% rak stercza
Swoista enolaza neuronowa NSE – duże ilości w komórkach nerwowych…
Antygen raka pęcherza moczowego, BTA
Wynik + (BTA obecny w moczu), wynik – (brak)
Oznaczany z NMP22 w celu wykrywania nawrotów choroby nowotworowej
Antygen błonowy swoisty dla stercza, PSMA
Bardzo czuły, nie lepszy niż PSA
Zastosowanie: obrazowanie komórek nowotworowych, terapia celowana
S-100, grupa ok.20 białek wiążących Ca2+, małe, kwaśne białka
S-100B marker czerniaka złośliwego
S-100A4 wkaźnik przerzutowania
TA-90
W surowicy: wolny antygen lub kompleks z IgG
Obecny w przypadku czerniaka złośliwego, mięsaków, rak piersi, płuc, jelita grubego, trzustki
HE-4
Pełni funkcję inhibitora proteazy w procesie dojrzewania plemników, ulega ekspresji w guzach jajnika, monitorowanie nawrotów u pacjentów z inwazyjnym nabłonkowym rakiem jajnika (czułość 67%, swoistość 96%)
ProGRP, prekursor peptydu uwalniającego gastrynę, zastosowanie: drobnokomórkowy rak płuca (65;85%)
Chromogramina A (Cga); należy do gramin, obecna w ziarnistościach, zastosowanie: neuroblastoma, pheochromato..
β2 – mikroglobulina
Jest antygenem powierzchniowym wszystkich komórek jądrzastych, występuje jako podjednostka antygenów zgodności tkankowej(HLA).Jej poziom wzrasta we wszystkich chorobach związanych z nasiloną proliferacją komórek. Może być używana jako marker wzrostu nowotworów.
Cytokeratyny jako markery nowotworowe
Cytokeratyny – podstawowe białka filamentu pośredniego komórek. Grupa 20 polipeptydów, w której ze względu na ruchliwość elektroforetyczną wyróżnia się 2 podrodziny:
I – kwaśne (9-20)
II – obojętne lub zasadowe (1-8)
W komórkach różnych nowotworów szczególnie nasilona jest ekspresja cytokeratyn 8,18,19. Cytokeratyny nie są rozpuszczalne, jednak w płynach ustrojowych stwierdza się obecność ich fragmentów.
tkankowy antygen polipeptydowy, TPA
tkankowy swoisty antygen polipeptydowy, TPS
fragment cytokeratyny 19, Cyfra 21-1
TPS - wartości referencyjne: 80-100U/I
Jest wskaźnikiem proliferacji komórek nowotworowych:
w przypadku rozpoczęcia proliferacji komórek now. Zwiększenie stężenia TPS wyprzedza wzrost poziomu markera masy guza
gdy leczenie cytostatykami lub napromieniowaniem skutecznie hamuje wzrost nowotworu, stężenie TPS spada znacznie szybciej niż stężenie markera jego masy
znajomość stężenia TPS jest również istotna dla wyboru czasu i sposobu leczenia
Wartość referencyjna: 85-120U/I
Zakres wartości referencyjnych: 0-2,5 ng/ml
CYFRA 21-1 jest markerem obumierania kom. nowotworowych, stąd może być wykorzystywany w procesie diagnostycznym nowotworów o różnym umiejscowieniu narządowym.
W znacznych ilościach marker ten uwalniany jest przez komórki:
płaskonabłonkowego raka płuc
nowotwory głowy i szyi
raka pęcherza moczowego
raka szyjki macicy
NMP22 – b. macierzy jądrowej, wykrywa się w moczu chorych na raka p. moczowego nawet we wczesnych stadiach
Zmiany aktywności enzymów tj: PAP, ALP, GGT, LDH, AST, ALT, CK, amylaza i inne były jednymi z najwcześniej poznanych markerów choroby now. Chociaż zwiększenie aktywności żadnego z tych enzymów nie jest objawem specyficznym dla choroby now., jednak utrzymująca się podwyższona aktywność danego enzym bez ewidentnej przyczyny chorobowej powinna skierować diagnostykę w kierunku choroby. now. Inna grupa enzymów jest bardziej specyficzna dla ch. nowotworowych. Należą do niej metaloproteinazy i katepsyny. Enzymy te uwalniane są przez tkankę nowotworu w celu strawienia tkanki otaczającej guz, co umożliwia tkance now. naciekanie.
Kwaśna fosfataza sterczowa, PAP (hamowana jonami winianowymi)
Czułość diagnostyczna 40-60%
Swoistość – 95%
Nie jest przydatny w badaniach przesiewowych w kierunku raka stercza.
Znajduje zastosowanie w monitorowaniu leczenia hormonalnego.
Marker procesów destrukcji kości
W diagnostyce chorych:
na pierwotne nowotwory kości
z przerzutami do kości nowotworów o innej lokalizacji narządowej, w których proces ma charakter osteolityczny (rak piersi, rak jelita grubego)
Aktywność w surowicy pochodzi głównie od izoenzymów:
kostnego
wątrobowego
jelitowego
Nie jest swoisty, ale może dostarczyć informacji o objęciu procesem nowotworowym kośćca /lub wątroby.
5’nukleotydaza
Oznaczana komplementarnie do fosfatazy zasadowej w celu różnicowania zaburzeń poza- i śródwątrobowych. U chorych na nowotwory z przerzutami do wątroby wzrost aktywność wyprzedza zazwyczaj zmiany aktywności fosfatazy. W obecności przerzutów do kośćca aktywność pozostaje niezmieniona.
γ-glutamylotransferaza
Wysoce czuły wskaźnik uszkodzenia wątroby.
Stanowi istotne uzupełnienie oznaczania fosfatazy zasadowej, pozwalając na określenie źródła podwyższonej aktywności fosfatazy.
Ma znaczenie w kontroli chorych leczonych chemicznie (czuły wykładnik hepatotoksycznego działania leków).
Zwiększona aktywność występuje głównie u chorych z przerzutami do wątroby, zwłaszcza przy zablokowaniu dróg żółciowych.
Zmiany są równoległe do zmian 5’nukleotydazy i fosfatazy zasadowej.
U 50% chorych na raka trzustki (zlokalizowany w głowie) aktywność enzymu jest zwiększona.
β- glukuronidaza
Czułość diagnostyczna:
w raku trzustki – 80%
w raku jelita grubego – 20%
U 80-90% chorych na raka pęcherza moczowego aktywność jest zwiększona w moczu.
Zwiększoną aktywność w moczu i w osoczu obserwuje się głównie w:
raku pęcherza moczowego
raku jelita grubego
Podwyższona aktywność LDH w osoczu obserwuje się u chorych na nowotwory złośliwe o różnej lokalizacji narządowej.
Za charakterystyczny dla wielu nowotworów uważa się profil ze wzmożoną aktywnością izoenzymów LDH-3, LDH-4, LDH-5.
Wzrost aktywności całkowitej wynikający ze wzrostu izoenzymu LDH-5 ma miejsce gł. W obecności przerzutów do wątroby.
Mierny wzrost aktywności w osoczu stwierdza się u pewnego odsetka chorych z pierwotnymi i przerzutowymi nowotworami wątroby.
Do znacznego wzrostu aktywności dochodzi w obecności procesów martwiczych oraz w trakcie agresywnej chemioterapii wysokimi dawkami cytostatyków.
Stężenie CK-BB może być zwiększone u chorych na: raka stercza, gruczolaki o różnej lokalizacji
Hormony mogą być uwalniane przez :
-guzy wywodzące się z gruczołów endokrynnych ( wydzielanie eutypowe ) np.:
PTH (gruczolak przytarczyc )
CT ( gruczolaki i raki rdzenia trzustki )
Insulina ( wyspiaki komórek beta trzustki )
Gastryna ( nowotworowy przerost komórek G w błonie śluzowej żołądka )
Erytropoetyna ( rak nerki )
-przez utkanie nowotworowe guzów różnych narządów ( wydzielanie ektopowe ) np. ACTH, ADH
Szczególnie często właściwości takie mają raki oskrzeli.
Komórki nowotworowe tego rodzaju należą do tzw. Układu APUD ( mają zdolność wychwytu i dekarboksylacji amin biogennych )
- Guzy chromochłonne rdzenia nadnerczy produkują nadmierne ilości noradrenaliny i/lub adrenaliny.
Oznacza się wydalanie z moczu produktu degradacji noradrenaliny kwasu wanilinomigdałowego ( VAM ).
- Zwojaki współczulne – neuroblastom ( występujące u dzieci ) produkują adrenalinę i dopaminę. W przypadku neuroblastoma wzrasta również wydalanie kwasu homowanilinowego powstającego z dopaminy.
- Nadmierne ilości serotoniny są produkowane przez rakowiaki. Serotonina jest sytetyzowana z tryptofanu, a po wydzielaniu degradowana do kwasu 5-hydroksyindolooctowego (5-HIAA )
KRĄŻĄCE MARKERY NOWOTWOROWE NOWEGO MILENIUM
cytokiny
czynniki wzrostu
onkoproteiny
produkty białkowe zmutowanych genów supresorowych zaangażowanych w transkrypcję sygnału, cykl komórkowy, apoptozę
czynniki angiogenne
cząsteczki adhezyjne
cząsteczki związane z pewnymi typami i właściwościami komórek nowotworowych.
INNE LABORATORYJNE ZMIANY W ORGANIZMIE WYWOŁANE PRZEZ NOWOTWÓR
Obecność szybko rozwijającej się tkanki nowotworowej wywołuje wiele niespecyficznych zmian chorobowych, nasilających się w miarę trwania choroby.
Pierwszymi objawami choroby stanowiącymi sygnał do dalszego postępowania diagnostycznego są:
ubytek masy ciała
utrzymujące się stany podgorączkowe
zwiększony OB (bardzo niespecyficzny, ale często stosowany)
dysproteinemia
niedokrwistość
Niedokrwistość
Niedokrwistość niedobarwliwa mikrocytarna
w wyniku zwykłej utraty krwi
w terminalnej chorobie nowotworowej
Niedokrwistość normobarwliwa normocytarna
w wyniku uszkodzenia szpiku po radioterapii i/lub przewlekłej chemioterapii
w wyniku zajęcia szpiku przez proces nowotworowy
Trombocytopenia / luekopenia
w wyniku leczenia cytostatykami lub napromieniowaniem.
Inne objawy- bardziej charakterystyczne, mogące stanowić wyraźniejszą wskazówkę dla lekarza
achlorhydrie i niedokrwistość stwierdza się u ok. 75 % pacjentów z rakiem żołądka
zwiększenie stężenia bilirubiny i aktywności fosfatazy zasadowej występuje w przypadku raka głowy trzustki.
Hiperproteinemia i hiperkalcemia w szpiczaku mnogim
Zaburzenia elektrolitowe i hormonalne w raku oskrzeli wywodzącym się z komórek APUD
Krew utajona w kale jest zawsze sygnałem ostrzegawczym, gdyż po wyeliminowaniu chorób zakaźnych i żylaków odbytu należy pacjenta diagnozować w kierunku choroby nowotworowej.
METODY BIOLOGII MOLEKULARNEJ OZNACZANIA MARKERÓW KOMÓRKOWYCH
Zaburzenia genetyczne pojawiające się w komórkach nowot. można analizowac na poziomie DNA i RNA a także poprzez ocene białkowych produktów genów.
Badania oparte na analizie DNA ( PCR, Southern blotting, FISH)
Badania oparte na analizie RNA (RT-PCR, Northern blotting)
Badania oparte na analizie białek:
a. met immunohistochemiczna
b. met immunocytochemiczna,
c. test radioimmunologiczny, RIA,
d. test immunoenzymatyczny, ELISA.