Metody aktywizujące – problemowe
Metody aktywizujące
Pomoce i wskazówki, dzięki którym uczeń poszerza swoją wiedzę, pogłębia swoje zainteresowania, rozwija nowe pomysły i nowe idee, komunikuje się z innymi, uczy się dyskutować i spierać na różne tematy.
Metody te charakteryzują się:
- Dużą siłą stymulowania aktywności uczniów i nauczycieli,
- Wysoką skutecznością,
- Dużą różnorodnością i atrakcyjnością.
Metody aktywizujące pozwalają nie tylko rozbudzić w uczniu zainteresowanie przedmiotem czy sprawdzić jego wiedzę.
Główna zaleta tych metod polega na doskonaleniu umiejętności przydatnych nie tylko podczas lekcji, ale również w codziennym życiu, np. umiejętności wyciągania wniosków, myślenia analitycznego i krytycznego, łączenia zdarzeń i faktów w związki przyczynowo-skutkowe, umiejętności właściwego zachowania się w nowej sytuacji, komunikatywności, dyskutowania, kreatywności.
Metody problemowe
Rozwijające umiejętność krytycznego myślenia. Polegają one na przedstawieniu uczniom sytuacji problemowej oraz organizowaniu procesu poznawczego. Wykorzystywane są przy tym różnorodne źródła informacji np. filmy dydaktyczne, fotografie, rysunki, Internet, dane liczbowe. Na zachodzące wówczas procesy poznawczo-wychowawcze składa się analizowanie, wyjaśnianie, ocenianie, porównywanie i wnioskowanie. Przykładowe metody: burza mózgów, obserwacja, dyskusja panelowa, metoda problemowa, studium przypadku.
Stożek Dale`a (piramida zapamiętywania):
Gry dydaktyczne
To rodzaj metod nauczania, które należą do grupy metod problemowych i mają w sobie tylko właściwe cechy wyróżniające je spośród wszelkich metod. Uczą przestrzegania reguł, właściwej radości z wygranej i umiejętności przyjmowania przegranej np.: „magiczny kalkulator”, „dziwne powiedzonka”. Uważane są za najbardziej przyjemne i skuteczne w rozwijaniu twórczej aktywności werbalnej. Doskonalą umiejętność dyskutowania, argumentowania oraz rozwijają umiejętności rozumowania integrującego wiele dziedzin wiedzy i umiejętności.
Burza mózgów
Jest to jedna z odmian dyskusji polegająca na umożliwieniu uczniom szybkiego zgromadzenia wiele rozwiązań problemu, któremu jest poświęcona dana jednostka metodyczna lub jej fragment. Można zgłaszać najbardziej śmiałe lub niedorzeczne pomysły rozwiązania w obojętnej formie, żeby nawet chwila namysłu nad poprawnością językową nie zmniejszyła pomysłowości. Pomysły te nie mogą być oceniane ani komentowane. Na ich autorów nie mogą spłynąć żadne obowiązki ani odpowiedzialność. Zgłaszane pomysły powinny być skrupulatnie notowane. Metodę burzy mózgów stosuje się wtedy, gdy mamy w krótkim czasie rozwiązać problem o dużym stopniu trudności.
Aby ją wdrożyć na lekcji, trzeba postępować zgodnie z następującym planem:
problemowo sformułować temat zajęć,
zgłaszać pomysły, które zmierzają do rozwiązania problemu,
zapisywać wszystkie pomysły, nawet nieprawdopodobne i absurdalne (im więcej pomysłów tym lepiej),
na etapie zgłaszania nie oceniać, nie weryfikować ani nie krytykować pomysłów i rozwiązań,
określić czas potrzebny na zgłaszanie pomysłów.
Zalety burzy mózgów:
1. pobudza do myślenia,
2. uaktywnia uczniów,
3. stwarza atmosferę eliminującą stres - ,,twórczy luz”,
4. sprzyja zapamiętywaniu faktów,
5. konfrontuje różne pomysły uczniów,
6. uczy wyboru jednego spośród wielu rozwiązań,
7. uczy tolerancji wobec innych osób i ich poglądów.
Metoda sytuacyjna
Jest uważana za rozbudowaną odmianę metody przypadków. Po raz pierwszy zastosowano ją w Harvard Business School. Polega ona na analizie złożonej sytuacji, najczęściej konfliktowej. Może przebiegać w formie dyskusji ( ogólnej lub w małych grupach) , albo w formie napisania wniosków przez każdego uczestnika oddzielnie. Opracowane wnioski przedstawia się następnie ogółowi uczestników. Sytuację ( zdarzenie) bierze się z życia, albo przygotowuje ja prowadzący, albo ktoś z uczestników opowiada ja na żywo. Oczywiście dana sytuacja powinna odpowiadać zainteresowaniom grupy. Ma na celu rozważenie możliwości rozwiązania i pełną ocenę skutków.
Rola nauczyciela, uczniów i czas pracy jest podobny jak w metodzie przypadków. Metodę sytuacyjna najczęściej stosuje się w dłuższych cyklach szkoleniowych i pracy nad złożonym problemem. Bardzo często dyskusja nad niektórymi aspektami opisu sytuacyjnego odbywa się w miejscach, gdzie zdarzyła się naprawdę opisana sytuacja, czyli poza szkołą.
Opis sytuacji zawiera:
Wszystkie dane sytuacyjne, czyli miejsce, czas i charakterystykę akcji oraz osób
Dodatkowe materiały: pisane ( protokoły, tabele statystyczne – także na planszach) nagrania magnetofonowe i magnetowidowe
Akty normatywne i instrukcje.
Etapy pracy tą metoda:
Poinformowanie uczestników o celu zajęć
Wzbudzenie motywacji do rozwiązania sytuacji konfliktowej ( wskazanie korzyści)
Grupowa analiza sytuacji
Wyłonienie problemu głównego.
Dyskusja nad istotnymi faktami i okolicznościami
Grupowe przyjęcie kryteriów rozwiązania problemu głównego
Ustalenie możliwych rozwiązań sytuacji konfliktowej ( problemu głównego)
Określenie warunków umożliwiających wprowadzenie ich w życie
Ocena konsekwencji wprowadzenia każdego rozwiązania konfliktu
Przyjęcie optymalnego wariantu.
Podsumowanie korzyści wyniesionych z zajęć i odniesienie ich przebiegu do celu dydaktycznego.
Metoda inscenizacji
Do przeprowadzenia zajęć metodą inscenizacji niezbędny jest środek dydaktyczny w formie scenariusza, przypominający jeśli chodzi o jego konstrukcję scenariusz literacki (osoby, dialogi i rekwizyty). Jego autorem jest najczęściej nauczyciel prowadzący zajęcia, rzadziej osoba postronna. Oprócz scenariusza do zajęć potrzebne są rekwizyty, których przygotowanie można powierzyć uczącym się tj. zarówno tym, którzy mają przydzielone role, jak i uczniom stanowiącym „widownię”. Sama inscenizacja jest zwykle improwizacją „aktorską” uczniów. Nie chodzi bowiem o wysokie umiejętności aktorskie, ale o treść scenki. Po inscenizacji rozpoczyna się dyskusja oceniając zaaranżowane zdarzenie, które zwykle rozpoczynają „widzowie”. Dyskusja ta winna doprowadzić do uzgodnionej, w pełni wspólnej oceny zainscenizowanego problemu. Ingerencja nauczyciela w trakcie prowadzenia dyskusji powinna być nieznaczna i dyskretna.
Rola nauczyciela w realizacji tej metody sprowadza się głównie do:
przygotowania scenariusza
dobrania uczniów do określonych ról i ich przydział
czuwania i kontrolowania działań przygotowawczych do inscenizacji
kierowanie dyskusją, a następnie trafnego jej podsumowania
Metoda symulacyjna
Umożliwia uczniom stworzenie modelu pewnej rzeczywistości.
Odgrywając w niej określone role, starają się oni osiągnąć wytyczony cel. Symulacja upraszcza w znacznym stopniu przedstawioną rzeczywistość. Jest to duża zabawa na " niby" Uczniowie odgrywają bohaterów symulowanego wydarzenia. Symulacje mogą obejmować takie umiejętności jak: rozmowa telefoniczna, zabawa w sklep, lekarza. Dzięki tej metodzie uczniowie rozwijają swoją inwencją twórczą, umiejętności społeczne i poznawcze. Kształtuje się ich system wartości. Metoda rozwija wrażliwość na problemy innych ludzi i przygotowuje do rozwiązywania trudnych problemów w realnym świecie. Grami symulacyjnymi są np. Eurobiznes, Monopol, The Sims
Gra symulacyjna obejmuje następujące fazy:
przedstawienie uczniom niezbędnych informacji dla rozpoczęcia gry
wykorzystanie przez uczniów otrzymanych wiadomości poprzez ich weryfikację i przetworzenie na potrzeby gry
stworzenie nowych wiadomości oraz doświadczeń (prowadzona przez uczniów gra dostarcza im nowych wiadomości sprzyjających powstawaniu kolejnych umiejętności, które z kolei umożliwiają kontynuowanie gry)
wykorzystywanie zdobytych przez uczniów doświadczeń i wiadomości (faz 3 i 4 mogą być powtarzane)
Proces konstruowania – etapy:
1. Ustalenie celów pedagogicznych gry.
2. Ustalenie użytkowników gry i jej przebiegu.
3. Zebranie materiałów niezbędnych do opracowania gry (pamiętajmy- wszystkie gry symulacyjne są modelami rozmaitych wydarzeń, które rozgrywają się w określonych realiach).
4. Opracowanie scenariusza – rozpisanie ról, dopasowanie elementów gry, ustalenie harmonogramu oraz proporcji czasu gry i czasu rzeczywistego(symulowanego).
5. Przygotowanie materiałów wejściowych dla uczestników gry lub wykazy źródeł.
6. Opracowanie reguł gry i instrukcji gry.
7. Sprawdzenie, czy regony i role oraz cele są dla graczy zrozumiale (na postronnych uczestnikach).
8. Ustalenie i przygotowanie wyposażenia techniczno-materiałowego.
9. Próbne rozegranie gry(z postronnymi uczestnikami).
10. Określenie potrzebnego czasu do rozegrania gry.
11. Opracowanie szkicu omówienia gry po jej zakończeniu.
Metoda trójkąta
Służy twórczemu rozwiązaniu problemów. Problem nazywamy i wpisujemy w odwrócony wierzchołkiem do dołu trójkąt. Z jednej strony szukamy przyczyn podtrzymujących problem i zapisujemy je na strzałkach z lewej strony trójkąta. Następnie zastanawiamy się nad siłami hamującymi przyczyny i zapisujemy je po prawej stronie trójkąta.
Metoda rybi szkielet
Polega na tym, że w głowie ryby wpisujemy problem. Następnie ustala się główne czynniki powstania problemu – zapisuje się je przy „dużych ościach ryby”. Ilość dużych ości powinna wynosić 4-6. Na małych ościach zapisuje się przyczyny, które wpływają na czynnik główny. Ta ilość pomysłów „małych ości: jest nieograniczona. Na koniec wybieramy przyczyny, które mają największy wpływ na problem oraz wysuwamy wnioski.
Kwiatek różnic i podobieństw
Polega na tym, że każda grupa otrzymuje arkusz papieru, na którym rysuje duży kwiat o okrągłym środku i tylu płatkach, ilu jest członków zespołu. W ciągu kilku lub kilkudziestu minut dzieci ustalają i zapisują:
-w środku kwiatka podobieństwa
-na płatkach różnicę
Tę metodę można wykorzystać m.in. Przy ustalaniu wspólnych i indywidualnych cech bohaterów powieści.
Piramida priorytetów
Metoda pracy w grupie, polegająca na hierarchizacji pojęć, terminów, stwierdzeń, cytatów dotyczących analizowanego problemu. Polega na tym, że dzieci dochodzą do wniosku, która wartość, pojęcie, termin czy stwierdzenie jest najważniejsze, najtrafniejsze i umieszcza się go na szczycie piramidy, niżej wartości ważne, a najniżej trafne. Piramidę można budować z dowolnej liczby cegiełek, zależnie od wieku i doświadczenia uczniów.