Integracją sensoryczną nazywamy zdolność zbierania, selekcjonowania i segregowania informacji pochodzących z naszego ciała i otaczającego nas świata. Wszystko to dzieje się automatycznie w ośrodkowym systemie nerwowym ( rdzeń, mózg). Układ ten głównie poprzez obwodowy układ nerwowy ( zwoje i nerwy) otrzymują informację od zmysłów wzroku, dotyku, słuchu, smaku i węchu. Główna częścią mózgu odpowiedzialną za prawidłowy przebieg procesu integracji sensorycznej jest pień mózgu.
Jeśli występują zaburzenia integracji sensorycznej to można przypuszczać iż nie jest on w pełni dojrzały. W takim przypadku wyższy poziom mózgu, kora mózgowa próbuje przejąć funkcje pnia mózgu. Ponieważ jest ona odpowiedzialna za myślenie uczeń ma trudności z wykonaniem automatycznych czynności ruchowych. Poruszanie staje się powolne niepewne i niezgrabne. Jeszcze bardziej sytuacje komplikuje potrzeba udziału kory mózgowej w koncentracji uwagi i uczeniu się . Ponieważ kora zastępując pień mózgu jest zaangażowana w kontrolowanie ruchu zatem jej udział w procesach związanych z sytuacjami szkolnymi jest ograniczony.
Stosując ćwiczenia integracji sensorycznej umożliwiamy dojrzewanie pnia mózgu. Pozawala to na jego właściwą pracę i ruch staje się bardziej automatyczny. Ponadto kora mózgowa będzie mogła skoncentrować się na zadaniach wynikających z aktywności szkolnej- postępy w nauce.
Dziecko z zaburzoną integracją sensoryczną charakteryzuje się następującymi cechami:
Słabe napięcie mięśniowe
Opóźniony rozwój reakcji na bodźce
Opóźniony rozwój dużej i małej motoryki
Zaburzenia równowagi
Słabe zróżnicowanie i zła tolerancja wrażeń dotykowych
Anormalne dążenie lub unikanie czynności pobudzających układ przedsionkowy niedojrzały wzorzec postawy i chodu
ZMYSŁ CZUCIA
Układ czuciowy jest odpowiedzialny za zmysł dotyku. Czucie to zdolność odbierania i rozpoznawania bodźców dotykowych przez skórę.
Niektóre teorie zaznaczają że układ czuciowy rozwija się przed urodzeniem.
Za funkcjonowanie zmysłu dotyku odpowiadają dwa różne układy:
Różnicujący- ( funkcja dyskryminująca) dostarcza informacji o wielkości, kształcie i strukturze przedmiotów z otoczeniem
Zabezpieczający-( funkcje ochronne) informuje o rodzaju natężenia bodźca. Układ ten jest odpowiedzialny za cofanie części ciała jeśli bodziec jest bolesny.
Dziecko z uszkodzonym systemem czuciowym może być mało wrażliwe na ból albo przeciwnie nadwrażliwe na dotyk, nie ma świadomości bycia dotykanym i może nie reagować właściwie na ból( skaleczenie, uderzenie). Może występować nawet agresja na dotyk lub mogą unikać piasku, brudu lub materiałów plastycznych.
STRATEGIA:
Dotykać mocno niż słabo
Wprowadzać materiały dotykowe stopniowo i pozwolić dziecku kontrolować czas ćwiczeń
Jeśli jest to możliwe pozwól dziecku dotykać siebie
Szczotkowanie ciała do tego można wykorzystać pędzle różnej grubości, wałki malarskie, futerka, wata, piórka)
Rodzice powinni systematycznie w domu nacierać dziecko podczas kąpieli oliwką
Zabawy w basenie z piłkami
Zabawa w dotykową ścieżkę ( wykorzystujemy do zabawy filie bąbelkową a dziecko gołymi stopami spaceruje po niej)
Zabawa w usuń kropkę ( używamy do tego ćwiczenia kredę lub flamaster , robimy kropkę na dłoni i wycieramy ja z różnym nasileniem)
Piłka dmuchana toczenie po ciele stosujemy delikatny nacisk
Rękawica do mycia
Rysowanie palcem na dłoni
UKŁAD PRZEDSIONKOWY:
Receptory zmysłu równowagi znajdują się w uchu środkowym i interpretują oddziaływanie grawitacji na ciało poprzez analizę ruchu i pozycji głowy .Receptory czuciowe w uchu środkowym wysyłają informację na wyższy poziom w celu ich interpretacji i przetwarzania.
Układ przedsionkowy funkcjonuje w obszarze rozwijania poczucia równowagi, świadomości przestrzeni, świadomości proksymalnej. Właściwa stymulacja tego układu może doprowadzić do uspokojenia i przygotowania mózgu do wzmożonej uwagi. Niedojrzały układ przedsionkowy może reagować na dwa sposoby.
Część dzieci będzie nadmiernie wrażliwa na jakąkolwiek aktywność ruchową i obawiać się będzie udziału w zajęciach fizycznych. Inni zaś będą łaknąć ćwiczeń powodujących zawroty głowy bodźce pobudzające układ przedsionkowy.
Ćwiczenia:
Bujanie w kocach , fotelach obrotowych,
Beczka
Zabawa w kiwnij głową ( polecenia TAK lub NIE)
Skaczemy jak zwierzęta
Podskoki na piłce
Zjeżdżalnia
NAPIĘCIE MIĘŚNIOWE;
Rozwój normalnego napięcia mięśniowego jest kluczowym elementem w nabywaniu sprawności ruchowej. Osoby z zaburzoną integracją sensoryczną wykazują zazwyczaj nienormalne napięcie mięśniowe. Takie osoby są zwiotczałe , łatwo się męczą i ogólnie posiadają obniżone napięcie mięśniowe. Z drugiej strony obserwujemy ciągle aktywne dzieci, bezustannie poruszające się, ale niezdolne do zatrzymywania się i utrzymywania swego ciała w stabilnej pozycji. Wszystkie zajęcia integracji sensorycznej będą pomagać w normalizowaniu napięcia mięśniowego. W celu uzyskania jak najlepszych rezultatów należy położyć nacisk na następujące obszary: dotyk/czucie, układ przedsionkowy/ równowaga, koordynacja obustronna i planowanie ruchu.
KOORDYNACJA OBUSTRONNA;
Koordynacja obustronna, to zdolność do wykonywania czynności wymagających udziału obu stron ciała, a także ruchów, w których kończyny przecinają linię środkową ciała. Umiejętność ta jest niezbędna w rozwoju małej i dużej. Koordynacja obustronna zaczyna się rozwijać, gdy dziecko przekłada przedmioty z jednej ręki do drugiej, lub gdy dziecko uderza dwoma przedmiotami o siebie. Najpierw nasze ciało uczy się wykonywania czynności angażującej obie strony ciała równocześnie i w podobny, a nawet identyczny sposób (pełzanie, raczkowanie, chodzenie). Na dalszych etapach rozwoju każda strona ciała bierze odpowiedzialność za inną część wykonywanego zadania, różny typ zadań( np. jedna ręka trzyma słoik, a druga odkręca przykrywkę)
Dzieci z obniżoną koordynacją obustronną mogą mieć kłopoty z używaniem jednej ręki do utrzymania przedmiotu, a drugiej ręki do wykonania zadania.
Ćwiczenia:
Kołysanie ( zabawa z ławką do kołysania, dziecko kołysze się na boki)
Wiosłowanie na desce z kółkami
Taczki
Różne podskoki
Podciąganie na desce
Klaskanie
Ringo
PLANOWANIE RUCHU;
Planowanie ruchu jest umiejętnością mózgu umożliwiającą rozłożenie zadania na pojedyncze czynności niezbędne do jego wykonania. Zdolność ta może być zaobserwowana, gdy ktoś po raz pierwszy wykonuje nową i nieznaną czynność. Osoby z obniżoną umiejętnością planowania ruchu uczą się zadań ruchowych z wielką trudnością lub wcale. Rozpoczęcie zadania zabiera im wiele czasu, gdyż nie mają pojęcia jaką czynność wykonać na początku. Mogą także dane zadanie wykonywać w pośpiechu i bezładzie, ponieważ nie są w stanie ustalić poszczególnych kroków prowadzących do ukończenia.
Ćwiczenia:
Zabawy z przeszkodami ( tor przeszkód który wymaga przez dziecko obchodzenia, raczkowania)
Zabawa w wielkie kroki
Slalom na deskorolce
KOORDYNACJA MAŁEJ I DUŻEJ MOTORYKI:
Dzieci z deficytami integracji sensorycznej mogą wykazywać opóźnienie w zakresie wykonywania zadań w obrębie małej i dużej motoryki.
Często ich ruchy wydają się powolne, niezdarne i mało płynne. Mimo że terapia integracji sensorycznej zazwyczaj nie kładzie nacisku na specyfikę aktywności w rozwoju dużej i małej motoryki, to wszystkie ćwiczenia zawarte w tym opracowaniu zawierają komponenty usprawniające ruchowo. Jeśli układ nerwowy doskonali odbieranie i przetwarzanie informacji, pochodzących od zmysłów to w naturalny sposób ruchy stają się bardziej płynne i bardziej zgrabne. Przyspieszenie w rozwoju umiejętności ruchowych będzie widoczne.
Ćwiczenia: polecana jest zabawka labirynt usprawniająca mała motorykę.
PERCEPCJA WZROKOWA:
Osoby z zaburzoną integracją sensoryczną mogą mieć trudności w zakresie percepcji wzrokowej. Może to objawiać się w różny sposób, wyłączając słabe wodzenie oczami, drganie i brak koordynacji ruchu oczu, trudności w skupieniu i fiksacji wzroku, słaby odbiór głębi i słabą koordynację oko-ręka.
Bibliografia:
Kathy Heydt, Monika Allon, Integracja Sensoryczna
M.Bogdanowicz, Integracja percepcyjno- motoryczna. Teoria, diagnoza, terapia, CMPPP, Warszawa 1997
T. Górska, A. Grabowska i J.Zagrodzka, Mózg a zachowanie, Wyd. Nauk.PWN, Warszawa 2000.
Opracowała
mgr Aneta Szwenk-Bulka