Systematyka ryb i nomenklatura rybacka.

Międzynarodowy kodeks nomenklatury zoologicznej – zbiór przepisów i zaleceń systematyki.
Klasyfikacje systematyczna:
- kladystyczna (filogenetyczna) Nelson
-ewolucyjna – Berg

Uproszczona systematyka ryb:
Królestwo: Zwierzęta
Typ: Strunowce
Podtyp: Bezczaszkowce
Podtyp: Czaszkowce
Nadgromada: Bezszczękowe (kręgouste)

Ryby można podzielić na następujące grupy: (53%)
- tarczowce
-ryby chrzęstnoszkieletowe
-ryby kostnoszkieletowe

Podział ze względu na wędrówki:
-jednośrodowiskowe (morskie i słodkowodne)
- dwuśrodowiskowe

Anadromiczne ryby na okres tarła przepływają z wód słonych do wód słodkich np. troć, łosoś.
Katadomiczne ryby na okres tarła przepływają z wód słodkich do słonych np.. węgorz

Rodziny Ryb (wg Staffa 1950)

1. Minogowate: minóg morski, rzeczny i strumieniowy.

2. Jesiotrowate: jesiotr, czeczuga (siewruga)

3. Śledziowate: alosa

4. Łososiowate: łosoś, pstrąg tęczowy, troć, pstrąg strumieniowy, głowacica, pstrąg źródlany, lipień, sieja, sielawa, stynka.

5. Karpiowate: karaś pospolity, karaś srebrzysty (Japończyk), lin, brzana, brzanka, kiełb krótkowąsy i długowąsy, leszcz, karp, krąp, certa, ciosa – osebolec, boleń-rap, słonecznica – Szwecja, piekielnica, ukleja, różanka (skierka, pukas), jelec, kleń, jaź, wzdręga (krasnopiórka, czerwonka), płoć, strzebla potokowa, strzebla przekopowi, świnka.

6. Piskorzowate – piskorz, śliz, koza (kózka)

7. Sumowate: sum

8. Sumikowate: sumik karłowaty (amerykański)

9. Węgorzowate: węgorz

10. Szczupakowate: szczupak

11. Okoniowate: okoń, jazgarz, sandacz, czop wielopromienny, czop małopromienny (czop żółty), okoniopstrąg amerykański.

12. Babkowate: babka pstra

13. Głowaczowate: głowacz, głowacz pręgopłetwy

14. Ciernikowate: ciernik, cierniczek

15. Bokopływy: flądra (stornica)

16. Wątłuszowate: miętus

Różnice w rodzinach ryb (wg. Brylińskiej 2000)

1. Rodzina lipieniowate wydzielona u Brylińskiej, u Staffa lipień jest w rodzinie łososiowatych.

2. Stynkowate u Brylińskiej, u Staffa stynka w rodzinie łososiowatych.

3. Rodzina kozowate u Brylińskiej, u Staffa koza w Piskorzowatych.

4. U Brylińskiej jest rodzina dorszowate, u Staffa wątłuszowate.

5. U Brylińskiej kolcowate (bass wielkogębowy, słoneczny)

6. Okoniowate u Brylińskiej to jazgarz, okoń i sandacz.

7. Brak rodziny Minogowate

8. U Staffa brak ryb roślinożernych.

Charakterystyka cech morfologicznych ryb

1. Kształt ciała

1. Strzałkowaty,

2. Wrzecionowaty,

3. Wężowaty,

4. Bocznie spłaszczony

1. Przekrój ciała

2. Symetria ciała – u większości gatunków ryb jest symetria dwuboczna. Tylko flądra jej nie ma, ale ma spłaszczenie boczne. Żyje ona przy dnie i leży. Dno przechodzi na drugą stronę.

3. Płetwy ryb

1. Grzbietowa (D)

2. Tłuszczowa (At)

3. Ogonowa (C)

4. Piersiowa (P)

5. Brzuszna (U)

6. Odbytowa (A)

Funkcje:

• grzbietowa i ogonowa – pomagają utrzymywać odpowiednią pozycję w wodzie, zwłaszcza jeśli ryba jest bocznie spłaszczona

• Ogonowa – główny napęd ryby

• Brzuszne – dzięki nim ryba może zawracać i hamować

• Piersiowe – służą do wznoszenia się i opadania, a także do odstraszania innych ryb (strosząc je wyglądają na większą)

• Obronne – twarde promienie w przedniej części płetwy grzbietowej

• Sygnalizacja – p grzbietowa i ogonowa u samców w różnych kształtach

• Rozrodcze – p odbytowa przekształcona w kanalik spermowy

• Zmysłowe – płetwy brzuszne mają komórki czuciowe i smakowe

  1. Ilość płetw

1. Obecność płetwy tłuszczowej u ryb z rodziny łososiowate i u sumika karłowatego

2. Brak płetw brzusznych u węgorza

3. Minóg ma tylko płetwy nieparzyste ( nie ma piersiowych i brzusznych)

4. Ryby z rodziny okoniowate: okoń, sandacz, jazgarz – ma podwójną płetwę grzbietową

1. Dorsz – potrójna grzbietowa i podwójna odbytowa

   1. Rozmieszczenie

Rozmieszczenie płetw brzusznych:

1. Brzuszne (karpiowate, łososiowate, piskorzowate) boleń

2. Piersiowe (okoniowate) jazgarz

3. Gardłowe (miętus)

Płetwy grzbietowe z reguły nad brzusznymi, ale u szczupaka nad odbytową

Ułożenie płetw grzbietowych i brzusznych u płoci i wzdręgi.

1. Przekształcenia płetw

• Posoczek mułowy – płetwy jako odnóża kroczne. Worki powietrze i tchawica.

• Ptaszor – ma skrzydła

  1. Budowa płetw

Błona płetwowa rozciągnięta na promieniach płetwowych.

Rozróżniamy 3 typy płetw:

• Złożone z promieni twardych , ciernistych

• Złożone z promieni miękkich, członowanych

• Płetwy tłuszczowe – wypełnione tłuszczem

U naszych ryb słodkowodnych płetwy zbudowane głownie z 3-4 promieni twardych, a reszta to promienie miękkie.

Ilość promieni płetwowych jest cechą charakterystyczną dla gatunku i podlega drobnym wahaniom.

Wzory płetwowe: skrócony opis rodzajów i ilości płetw u poszczególnych gatunków ryb. Liczba promieni w płetwach jest cechą taksonomiczną charakterystyczną dla poszczególnych gatunków.
Np. okoń D1XIII-XV, D2I-III13-15, V14,PI5,AII8-9.

D,V,A – litery oznaczające płetwy

XV, I, II – liczba promieni twardych

13,8,15 – liczba promieni miękkich

1. Ułuszczenie

Ciało większości ryb pokryte jest łuskami. Nie mają ich jedynie sum, sumik kalifornijski i głowacz. Łuski ułożone są dachówkowato: ¼ łuski wystaje natomiast ¾ jest schowane pod pozostałymi. Mogą być ułożone zwarto lub luźno (śliz, karp, lustrzeń).

Wystękują też inne pokrycia ciała:

- genoidalne-   idealnie pokrywają ciało, w kształcie rąbów.

- plakoidalne - bardzo ostre i sztywne , w kształcie zębów, stanowią świetną ochronę dla ciała.

- cykloidalne - odmiana łusek elastycznych o kształcie okrągławym i gładkich brzegach

- ktenoidalne - odmiana łusek elastycznych o kształcie prostokątnym, o ząbkowanych lub falistych przednich i tylnych brzegach.

Są spotykane różne kształty łusek. Ich zadaniem jest ochrona organizmu ryby przed czynnikami zewnętrznymi.

Gruba łuska, mało śluzu – sandacz okoń, płoć

Cienka łuska, dużo śluzu – śliz, lin, węgorz

Liczenie łusek: ilość łusek jest cechą morfologiczną. Obliczania ilości łusek dokonujemy w następujących miejscach:

• Wzdłuż linii bocznej,

• Od linii bocznej do nasady płetwy grzbietowej (D)

• Od linii bocznej do nasady płetw brzusznych (U)

Np. okoń 7-9/57-77/12-18

1. Położenie otworu gębowego

• Otwór gębowy górny – ryby które łapią pokarm z powierzchni wody np. plankton mają pysk skierowany ku górze i najczęściej silnie spłaszczony. Np. Sielawa, stynka, śledziowate

• Otwór gębowy końcowy – skierowany ku przodowi. Taki pysk ma większość ryb, są to ryby które żyją w toni wodnej. Umożliwia on pływanie pokarmu pływającego w wodzie. Ryby spokojnego żeru i drapieżne. Np. boleń, płoć.

• Otwór gębowy dolny – ryby które żerują i żyją przy dnie, wygrzebują pożywienie z podłoża lub z powierzchni roślin. Pysk często wyposażony w wąsy służące do poszukiwania pożywienia. Np. świnka, brzanka, kiełb.

1. Zakończenie płetwy ogonowej

• Równościęty – łososiowate np. troć, łosoś

• Wcięty rozwidlony- lekko wcięty lin, głęboko wcięty leszcz.

• Zaokrąglony węgorz, miętus

Charakterystyka poszczególnych gatunków ryb.

Gatunek	Karaś pospolity (Carassius carassius)
Siedlisko	Głównie małe płytkie jeziora z bogatą roślinnością wodną. Płytkie znikające zbiorniki, starorzecza, wyrobiska torfowe, glinianki. Dolne odcinki rzek.
Tarło	V-VII, litofilna
Pokarm	- wszystkożerny - młode plankton, starsze fauna denna - żeruje tylko w lecie
Wielkość i wzrost	12-30 cm; 0,2-0,5kg
Znaczenie gospodarcze i ekonomiczne	- ceniony wśród wędkarzy, - smaczne mięso

Gatunek	Karaś srebrzysty (Carassius gibelio)
Siedlisko	Stawy, rzeki, jeziora. Wody sasiadujące ze stawami karpiowymi. Przebywa w przybrzeżnej strefie zbiornika, na płyciznach zarośniętych rdestem i moczarką.
Tarło	V-VII ( jaja przyklejone do roślin)
Pokarm	Skorupiaki planktonowe, larwy owadów, mięczaki pokarm roślinny. W okresie lata jest kanibalem.Plankton. Żeruje w zarośniętej roślinnością płytkiej sterfie wody
Wielkość i wzrost	15-33cm / 39cm rzeki 27,9 a masa 865g jeziora 26cm masa 750 g
Znaczenie gospodarcze i ekonomiczne	-ryba spożywcza -ryba ozdobna, hodowana w akwariach

Gatunek	Lin (Tinca tinca)
Siedlisko	wolno płynących rzekach oraz płytkich, nagrzewających się jeziorach i stawach o mulistym dnie, gęsto porośniętym podwodną roślinnością.
Tarło	VI-VIII rozród od 19 do 20 st jaja wyrzucane na kępy roślinności.
Pokarm	Pierwotniaki,wrotki, glony, drobne skorupiaki planktonowe, larwy owadów, małżoraczki, ślimaki, skorupiaki, skąposzczety.
Wielkość i wzrost	Osiąga długość 30-40 cm i masę ciałą 1-2 kg, wyjątkowo do 70 cm i 7,5 kg (Węgry, Rumunia)
Znaczenie gospod.arcze i ekonomiczne	-ceniony ze wzgl. Na smaczne i delikatne mięso -duże znaczenie gospodarcze

Gatunek	Płoć (Rutilus rutilus)
Siedlisko	Występuje we wszystkich wodach słodkich w Polsce (w rzekach, jeziorach i stawach , z wyjątkiem gór), także w wodach przybrzeżnych Bałtyku.
Tarło	przełomie kwietnia i maja przy temperaturze 15–16 °C. Ikra ginie przy temperaturze poniżej 8 °C. Składana jest na różnym podłożu, zazwyczaj są to rośliny podwodne, stare liście i łodygi trzcin; z ich braku mogą to być kamienie.
Pokarm	zarówno pokarm roślinny jak i zwierzęcy. Rodzaje pokarmu i żerowiska zmienia kilkakrotnie. Narybek żywi się planktonem skorupiakowym na płyciznach; roczniaki przechodzą na pokarm denny – skorupiaki, mniejsze larwy owadów oraz glony i inne rośliny. Przy długości około 20 cm płoć zaczyna odżywiać się mięczakami, głównie racicznicami.
Wielkość i wzrost	Osiągają: 30–40 (maksymalnie 50) cm długości, 0,5–2 kg masy ciała.
Znaczenie gospodarcze i ekonomiczne	duże znaczenie gospodarcze. Chętnie poławiana przez wędkarzy na spławik i grunt.

Gatunek	Okoń ( Perca fluviatilis), Ang. Perch.
Siedlisko	Duże zdolności przystosowawcze. Występuje we wszystkich typach jezior, w stawach, a nawet torfianki. W rzekach na całej ich długości.
Tarło	Druga połowa kwietnia do końca maja
Pokarm	Zależy od dostępności bytującej w zbiorniku fauny bezkręgowej i ryb. Przystosowuje się do dostępnego pokarmu.
Wielkość i wzrost	5-30cm; 3-4 kg.
Znaczenie gospodarcze i ekonomiczne	-smaczne mięso - drapieżnik – ograniczanie liczebności populacji

Gatunek	Sandacz ( Stizostedion lucioperca) Ang. Common walleye
Siedlisko	Typowo słodkowodny, ale żyje też w słonych zalewach oraz może przebywać kresowo w zatokach morskich o znacznym zasoleniu. W rzekach i jeziorach w strefie litoralu.
Tarło	IV i V przy temperaturze około 12 °C.
Pokarm	Specyficzny dla danego środowiska, zależy od fauny bezkręgowej.
Wielkość i wzrost	100–130 cm; 10–15 kg.
Znaczenie gospodarcze i ekonomiczne	Ma duże znaczenie gospodarcze, jest często hodowany w stawach rybnych. Chętnie łowiony przez wędkarzy na spinning oraz żywą i martwą rybę.

Gatunek	Pstrąg potokowy (Salmo trutta trutta m.fario) Ang. Brown trout.
Siedlisko	Potoki górskie i wyżynne o prądzie szybkim, dnie kamienistym i żwirowatym, w wodzie czystej i chłodnej
Tarło	Koniec września i trwa nawet do stycznia
Pokarm	Żywi się fauną denną, głównie kiełżami, owadami oraz fauną nadwodną, którą chwyta wyskakując nad powierzchnię wody. W miarę wzrostu zjada drobne ryby.
Wielkość i wzrost	4-30 cm; 200-800 g
Znaczenie gospodarcze i ekonomiczne	- atrakcyjny dla wędkarzy, - wartość smakowa

Gatunek	Lipień (Thymallus thymallus) Ang. European grayling
Siedlisko	Czyste rzeki o podgórskim charakterze. W niektórych regionach Europy również jeziora z których do rzek wstępuje na tarło. W ciekach płytkie odcinki.
Tarło	Rozpoczyna się w pierwszej dekadzie kwietnia i trwa od jednego do dwóch tygodni.
Pokarm	Bentofag – larwy, poczwarki, postacie dorosłe owadów wodnych oraz inne bezkręgowce.
Wielkość i wzrost	35-50 cm; 1kg
Znaczenie gospodarcze i ekonomiczne	Ceniony ze względu na walory sportowe.

Gatunek	Piskorz (Misgurnus fossilis)
Siedlisko	Zamieszkuje wody słabo natlenione, zazwyczaj w zbiornikach o mulistym dnie z wodą stojącą i wolno płynącą.
Tarło	V i VI na płyciznach i rozlewiskach
Pokarm	Aktywny w nocy. Żywi się bezkręgowcami (larwy owadów, mięczaki, robaki itp.).
Wielkość i wzrost	do 30 cm
Znaczenie gospodarcze i ekonomiczne	Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.

Gatunek	Sum (Silurus glanis)
Siedlisko	Spotykany w dużych rzekach i zbiornikach zaporowych, w jeziorach jest rzadszym mieszkańcem. Prowadzi osiadły tryb życia i z natury jest samotnikiem
Tarło	V–VII w temperaturze nie mniejszej niż 20 °C
Pokarm	Młodociane osobniki zjadają początkowo skorupiaki, robaki itp. Starsze są wybitnymi drapieżnikami. Poluje na ryby różnych gatunków, jest kanibalem. Czasem zjada żaby, małe ssaki a nawet ptaki wodne.
Wielkość i wzrost	2 m; 100kg
Znaczenie gospodarcze i ekonomiczne	Największe znaczenie gospodarcze ma w rejonie Morza Czarnego.

Gatunek	Sumik karłowaty (Ameiurus nebulosus)
Siedlisko	w wielu krajach introdukowany. Spotykany w wodach wolno płynących i stojących, nad miękkim podłożem, rzadziej w wodach słonawych. Wykazuje dużą odporność na niski poziom tlenu, wysoki poziom dwutlenku węgla oraz zanieczyszczeń, a także na podwyższoną temperaturę wody.
Tarło	V i VI
Pokarm	Żywi się mięczakami, owadami, pijawkami, planktonem, ikrą i małymi rybami.
Wielkość i wzrost	45 cm; 2kg
Znaczenie gospodarcze i ekonomiczne	został uznany przez Polski Związek Wędkarski za szkodnika

Gatunek	Ciernik (Gasterosteus aculeatus)
Siedlisko	Tworzy 2 formy, słodko i słonowodną. Ciernik żyjący w Morzu Bałtyckim występuje w wodach słonawych przy ujściu rzek do morza. W wodach słodkich zamieszkuje zbiorniki wodne, a także zakola rzek, gdzie prąd jest znikomy. Występuje przy brzegu i na płyciznach.
Tarło	od końca III do początku VII
Pokarm	Młode osobniki żywią się planktonem. Dorosłe żywią się głównie małymi zwierzętami wodnymi, takimi jak larwy owadów i skorupiaki. Poza tym lubią ikrę i narybek innych ryb.
Wielkość i wzrost	5–8 cm;
Znaczenie gospodarcze i ekonomiczne	znikome

Gatunek	Szczupak (Esox lucius)
Siedlisko	Żyje w wodach słodkich, zarówno płynących, jak i stojących, oraz w słonawych wodach Bałtyku.
Tarło	w marcu i kwietniu, na zarośniętych płyciznach, starorzeczach i zalanych łąkach.
Pokarm	Jest drapieżnikiem, żywi się innymi rybami.
Wielkość i wzrost	30-35 cm w pierwszym roku; Rekord Polski 24,10 kg i 128 cm (1976)
Znaczenie gospodarcze i ekonomiczne	Mięso szczupaka jest cenione, jednak jest w nim dużo ości.