EKONOMIA – ŚCIĄGA

Ekonomia jako nauka

z gr. oikonomía (oikos - gospodarstwo domowe i nomos - prawo)

– zarządzanie

– prowadzenie gospodarstwa domowego

Definicje

racjonalne, oszczędne gospodarowanie posiadanymi dobrami

nauka społeczna zajmująca się badaniem sposobów gospodarowania społeczeństw w warunkach nieograniczoności ludzkich potrzeb i ograniczoności czynników wytwórczych, służących wytwarzaniu dóbr i usług zaspokajających te potrzeby

Cel badań ekonomicznych

Celem ekonomii jest poznanie rzeczywistości gospodarczej, opisanie jej i wyjaśnienie przyczyn i natury zjawisk oraz procesów zachodzących w gospodarce rynkowej, w których podmiotem jest człowiek.

Za podstawowy problem badawczy uważa się pytanie o sposób dokonywania wyborów ekonomicznych przez uczestników życia gospodarczego oraz o ich skutki w skali gospodarki

Podmiot gospodarujący

Podmioty uczestniczące w procesie gospodarczym.

Każdy, kto aktywnie uczestniczy w życiu gospodarczym i podejmuje decyzje ekonomiczne:

– KONSUMENCI

– PRZEDSIĘBIORSTWA

– INSTYTUCJE FINANSOWE

– RZĄD

Gospodarowanie

Sposób podejmowania decyzji ekonomicznych i ich realizacji, zarządzanie, kierowanie gospodarką jako całością i poszczególnymi jej podmiotami.

Zorganizowana działalność ludzi zmierzająca do zaspokajania potrzeb.

Obejmuje cztery fazy:

– produkcję

– podział

– wymianę (handel)

– konsumpcję

Rynek

instytucja lub mechanizm umożliwiający kontakt osobom posiadającym dobra i usługi (producentom) z chętnymi do ich zakupu (konsumentami)

Konsumpcja

zużywanie dóbr (towarów) i usług w celu zaspokojenia bieżących potrzeb ludzkich

ta część produktu społecznego, którą przeznacza się na zaspokojenie bieżących potrzeb, stanowiąca o poziomie dobrobytu społecznego

Dobro

każdy środek materialny, która może służyć do zaspokajania ludzkich potrzeb

Usługi

zespół czynności wykonywanych (świadczonych) przez jedne podmioty na rzecz innych podmiotów w celu zaspokojenia ich potrzeb konsumpcyjnych lub produkcyjnych

Towar

dobro albo usługa oferowana do sprzedaży

nabywany bo ma pewną wartość

ma wartość użytkową, tzn. ma zdolność zaspokajania naszej konkretnej potrzeby (subiektywnie uzyskana satysfakcja ze spożycia dobra/usługi to użyteczność)

ma wartość wymienną

Mechanizm rynkowy

Proces obejmujący żywiołowe działania podmiotów na rynku, w wyniku którego dochodzi do ustalenia równowagi rynkowej, a więc samoczynnego dostosowania wielkości popytu (D) i podaży (S), poprzez odpowiednie ustalenie ceny równowagi (P).

Wartość dodana

Przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji lub tworzenia usługi. Źródłem wartości dodanej jest praca.W działalności gospodarczej jest to różnica między całkowitym przychodem ze sprzedaży a całkowitymi kosztami zasobów zewnętrznych zużytych do produkcji (surowców, energii i usług zewnętrznych związanych z daną produkcją). Stosunek zysku do przychodu to stopa zysku.

Gospodarki a towar

TOWAROWA – taka gospodarka, w której produkcja towarów odbywa się głównie z myślą o wymianie towarów na inne

NATURALNA – taka gospodarka, w której ludzie produkują dobra na własne potrzeby

Formy wymiany

- barterowa (towar za towar)

- towarowo-pieniężna

Pieniądz

powszechnie akceptowany z mocy prawa lub zwyczaju środek regulowania zobowiązań, pełniący rolę powszechnego ekwiwalentu

cokolwiek, co jest powszechnie akceptowane w danym społeczeństwie przy płatnościach za towary

Pożądane właściwości pieniądza

- trwałość

- poręczność

- jednolitość

- podzielność

- rozpoznawalność

- stabilność

Funkcje pieniądza

miernik wartości dóbr i usług

środek wymiany (cyrkulacji)

– pośredniczy w wymianie towarów

środek płatniczy (miernik odroczonych płatności – zobowiązań powstałych lub przyszłych)

– ekwiwalent (raty za nabyty towar, opłata za usługi)

– nieekwiwalent (grzywna, podatek, kara umowna)

środek:

– przechowywania wartości (tezauryzacji – gromadzenie skarbu)

zamiast gromadzić przestrzeniochłonne dobra gromadzimy pieniądze)

– oszczędzania

Proces gospodarczy

Podejmowanie takich decyzji związanych z gospodarowaniem, aby osiągnąć wyznaczone cele, np.: zdobycie nowych rynków, zwiększenie produkcji, dotarcie do nowych klientów, znalezienie bardziej wydajnych sposobów sprzedaży, produkcji itd.

Każda jednostka prowadząca działalność gospodarczą podejmuje tego typu decyzje, a co za tym idzie uczestniczy w procesie gospodarczym.

Działalność gospodarcza

Wykreowana przez system prawny każdego państwa forma organizacyjno-prawna umożliwiająca zespolenie podmiotów uczestniczących w procesie gospodarczym (właścicieli, zarządzających i pracowników) oraz materialnych czynników produkcji (środki i przedmioty pracy).

Cel podejmowania działalności gospodarczej

zaspokajanie potrzeb

prowadząc działalność gospodarczą pragniemy osiągnąć zysk, czyli zaspokoić swoje potrzeby przez uzyskany dochód (w tym potrzebę bezpieczeństwa ekonomicznego)

działalność taka może przynieść nam także zaspokojenie potrzeb w inny sposób – np. przez realizowanie się w określonej dziedzinie

pragnąc zaspokoić własne potrzeby musimy wejść w gospodarcze interakcje z innymi podmiotami na rynku

inaczej nic nie uzyskamy ponad dobra produkowane na własne potrzeby

– (choć i tu można postawić pytanie: skąd środki na takie dobra?)

Rodzaje działalności gospodarczej wg polskiego prawa mamy działalność:

– wytwórczą

– budowlaną

– usługową

– handlową

– poszukiwawczo-wydobywczą

– zawodową

klasyfikacja działalności - EKD

Europejska Klasyfikacja Działalności (NACE) została opracowana na podstawie projektu wydawnictwa Biura Statystycznego Europejskiej Wspólnoty EUROSTAT: "Nomenclatures des Activites de Communite Europeene - NACE rev. 1."

Ma charakter przedmiotowy.

Stanowi usystematyzowany zbiór rodzajów działalności społeczno- gospodarczych występujących w gospodarce narodowej.

cele EKD

gromadzenia i prezentowania danych wg rodzajów działalności gospodarczych w zakresie statystyki ludności, produkcji, zatrudnienia, płac, dochodu narodowego i innych dziedzin statystyki,

sporządzania porównań międzynarodowych wg jednolitych kategorii rodzajów działalności,

klasyfikowania podmiotów gospodarczych - dla potrzeb rejestru jednostek gospodarki narodowej REGON - zgodnie z rodzajem prowadzonej przez nie działalności (klasyfikowanie jednostek do określonej kategorii wg przeważającego przedmiotu działalności tych jednostek).

Klasyfikacja działalności - PKD

Polska Klasyfikacja Działalności (PKD) - jest umownie przyjętym, hierarchicznie usystematyzowanym podziałem zbioru rodzajów działalności społeczno-gospodarczej, jakie realizują jednostki (podmioty gospodarcze).

Została opracowana na podstawie Europejskiej Klasyfikacji Działalności.

Zachowuje pełną spójność i porównywalność metodologiczną, pojęciową, zakresową i kodową względem NACE.

PKD ustala symbole, nazwy i zakres grupowań klasyfikacyjnych na pięciu różnych poziomach, tj.:

– sekcji i podsekcji,

– działów,

– grup,

– klas,

– podklas.

Rzadkość zasobów

zasobów czynników wytwórczych jest zawsze mniej niż wynosi zapotrzebowanie

wyprodukowana ilość dóbr i usług jest zbyt mała aby zaspokoić nieograniczone potrzeby ludzi

potrzeby rosną szybciej niż możliwości zaspokajania (np. coś co już mają „wszyscy” przestaje być celem pożądania, zapotrzebowanie ogniskuje się gdzie indziej)

Ograniczona ilość zasobów ekonomicznych = ograniczona ilość dóbr i usług

To istota zjawisk ekonomicznych.

Stąd konieczność poszukiwania odpowiedzi na owe 3 fundamentalne pytania ekonomii.

Bywa też zadawane 4. pytanie: Kiedy produkować? (kwestia nieodnawialności części zasobów, ale też mody na określone towary)

Gospodarowanie jako sztuka

gospodarowanie to sztuka dokonywania wyborów w produkcji i dystrybucji dóbr i usług w sytuacji rzadkości czynników wytwórczych

Koszt alternatywny

w związku z rzadkością zasobów (np. pieniądz, powierzchnia, czas) pojawia się kwestia możliwości poniechanej (nie wykorzystanej okazji), co oznacza, że trzeba dokonywać wyboru ALBO-ALBO

mamy zatem do czynienia zawsze z kosztem utraconych możliwości

koszt alternatywny jest to więc suma utraconych dochodów w wyniku nie wykorzystania zasobów (pracy, kapitału, czasu) w najlepszych rozwiązaniach, inaczej wartość najbardziej cennej nie wykorzystanej możliwości

Zasada racjonalnego gospodarowania (zasada gospodarności)

dostarcza ogólnych wskazówek w dokonywaniu optymalnego wyboru w procesie gospodarowania

jest ujmowana w dwojaki sposób:

– jako zasada największego efektu przy danym nakładzie środków (maksymalizacja efektu)

– jako zasada najmniejszego nakładu środków do osiągniętego efektu (minimalizacja nakładów)

Najbardziej ekonomiczny jest ten wybór, w którym stosunek nakładów do efektów jest najmniejszy i odwrotnie.

Rachunek ekonomiczny

porównanie uzyskanych z danej działalności efektów w związku z poniesionymi na daną działalność nakładami w celu najbardziej ekonomicznie efektywnych wariantów podejmowanych decyzji

Posługiwanie się rachunkiem ekonomicznym uzależnione jest od spełnienia warunków:

– zarówno nakłady, jak i efekty muszą być mierzalne,

– zarówno nakłady, jak i efekty powinny być wyrażone w tych samych jednostkach,

– musimy dysponować możliwie jednoznacznymi kryteriami wyboru.

Jednoznacznie udowodniono, że można dość dokładnie obliczyć wielkość nakładów, a trudno obliczyć dokładnie wielkość efektów.

Cena

wyrażona w jednostkach pieniężnych wartość wymienna towaru, która oznacza ilościowy stosunek wymiany jednego towaru na inny

np. jeśli Rzeczpospolita kosztuje 3 zł, a Dziennik Polska-Europa-Świat 1,5 zł, to wartość wymienna Rz względem Dz wynosi 1:2

Popyt

ilość towaru (dobra czy usługi), jakie nabywcy są gotowi zakupić przy różnych poziomach ceny, w określonym czasie i na określonym rynku, przy założeniu, że inne czynniki (inne niż cena) pozostają stałe

oznaczamy często D (ang. demand)

– także Pp

źródło popytu

potrzeby

gdy daje się produkować na własną rękę określone towary, wówczas nie tworzy się zapotrzebowanie (popyt)

Mierzenie popytu

stosuje się mierniki naturalne (sztuki, litry, kilogramy)

trzeba określić zasięg terytorialny badania popytu

należy podać okres brany pod uwagę

należy określić ilości towaru, którą kupiono by po różnych cenach w takich samych warunkach

Prawo popytu

wyższym cenom dobra odpowiadają mniejsze ilości dokonywanych zakupów, a niższym cenom - większe ilości dokonywanych zakupów

przy wyjaśnianiu prawa popytu stosuje się zasadę ceteris paribus, czyli że inne czynniki wpływające na popyt pozostają niezmienne (stałe)

Mechanizm rynkowy

proces wzajemnego dopasowywania się wielkości popytu i podaży za pomocą ceny, w celu osiągnięcia równowagi

Równowaga rynkowa

Cena, przy której popyt zgłaszany przez konsumentów, jest zgodny z podażą oferowaną przez producentów (sprzedawców)

Istnieje tylko jedna taka cena!

Konkurencja

rywalizacja między osobami lub podmiotami gospodarczymi o realizację własnych interesów na drodze przedstawiania oferty atrakcyjniejszej (np. pod względem ceny, jakości towaru lub usługi, warunków transakcji) od tych, które przedstawiają inni

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO

• (ang. GDP - Gross Domestic Product)

• wartość produkcji rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych, wytworzonych podczas określonego czasu (z reguły jednego roku), przez –v czynniki wytwórcze znajdujące się na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem

• opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku)

Metody liczenia PKB

1) Metoda sumowania produktów

 wartość wytworzonych dóbr i usług finalnych oblicza się, odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji

 PKB (suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej ) = produkcja globalna kraju minus zużycie pośrednie

 produkcja globalna kraju – suma dóbr i usług wyprodukowanych w gospodarce w danym czasie

 zużycie pośrednie – wartość dóbr i usług potrzebnych do wytworzenia wartości globalnej produkcji

 Obliczanie PKB na podstawie formuły sumowania produktów jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa nie podaje ani bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego.

 Dlatego w praktyce stosuje się inne formuły.

2) Metoda sumowania wydatków

 PKB jest w dobrym przybliżeniu równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej wytworzonej na terenie kraju

 PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów

W praktyce rzadko zdarza się, aby przedsiębiorstwa i instytucje publiczne znacznie powiększały zapasy albo pozbywały się ich, więc zmiana stanu zapasów w gospodarce jest wielkością niedużą i na ogół pomija się ją w obliczeniach PKB.

3) Metoda sumowania dochodów

 wynika z faktu, że suma wydatków musi być równa sumie dochodów ze wszystkich źródeł

 PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja

PRODUKT NARODOWY BRUTTO

 wartość produkcji rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych podczas określonego czasu (z reguły jednego roku), przez czynniki wytwórcze, będące własnością danego kraju lub jego obywateli, niezależnie od tego, czy znajdują się w kraju, czy za granicą

PNB = K + I + G + En + Dn

–K - konsumpcja

–I - inwestycje

–G - wydatki rządowe

–En - eksport netto, czyli eksport-import

–Dn - dochód netto obywateli za granicą

 PNB Polski = dochody polskich podmiotów za granicą + polskie PKB pomniejszone o dochody podmiotów obcych

Obieg produktu i dochodu w gospodarce - charakterystyka współczesna gospodarka składa się z 3 grup podmiotów:	które spotykają się na 3 rynkach:
gospodarstw domowych przedsiębiorców rządu	towarów (dóbr i usług) pracy finansowym

PODMIOT	DOCHÓD	WYDATKI
Gospodarstwo domowe	płace, renty, emerytury, zasiłki, stypendia, wygrane, lokaty bankowe, spadek, alimenty	zakup dóbr i usług, opłaty za mieszkanie, odsetki od kredytów, oszczędności, podatki, darowizny
Przedsiębiorstwo	sprzedaż dóbr i usług, odsetki z lokat, darowizny, dotacje, subwencje	wydatki na zakup środków produkcji, reklama, wynagrodzenia, podatki, odsetki od kredytów, cło
Państwo	podatki, opłaty, cło, ubezpieczenia, kredyty, sprzedaż mienia Skarbu Państwa, emisja obligacji	dotacje, subwencje, obsługa długu zagranicznego, wydatki sfery budżetowej, rezerwa rządu, wykup obligacji, usługi publiczne