Teoria neoklasyczna

Ekonomia klasyczna wywodziła się od twórców teorii ekonomii, a zwłaszcza XVIII-wiecznego angielskiego ekonomisty Adama Smitha oraz żyjącego nieco później Davida Ricardo. Jej dalszy rozwój – który doprowadził do pojawienia się terminu ekonomii neoklasycznej – związany był w szczególności z rozwojem teorii równowagi ogólnej oraz teorii użyteczności, związanej z nazwiskiem Alfreda Marshalla. Ta szkoła myślenia dominowała w ekonomii aż do lat 30-tych, kiedy większą popularność zdobyła teoria keynesowska. W końcu lat 70-tych nastąpił jednak renesans teorii neoklasycznej:

W ekonomii neoklasycznej zakłada się, że:

• rynek funkcjonuje w sposób bardzo sprawny, a wszystkie podmioty gospodarcze zachowują się w sposób racjonalny. Ceny zawsze równoważą popyt z podażą, zarówno w odniesieniu do dóbr, jak i czynników produkcji;

• producenci dążą do maksymalizacji zysków, a konsumenci starają się zmaksymalizować użyteczność (czyli korzyść z konsumpcji dóbr);

• wszystkie podmioty mają też ograniczenie budżetowe – nie mogą wydać więcej środków, niż zarobiły;

• podmioty spotykają się na rynku, gdzie każdy stara się zrealizować swoje cele, działając niezależnie i wykorzystując wszelkie dostępne informacje.

W rezultacie działania rynku, czynniki produkcji (kapitał i praca) używane są do wytwarzania towarów i usług zgodnie z potrzebami społeczeństwa. Swobodne kształtowanie się cen towarów, usług i czynników produkcji z jednej strony oraz swobodne decyzje maksymalizujących zyski producentów i inwestorów z drugiej powodują, że społeczeństwo wytwarza z posiadanych zasobów maksymalny możliwy do wytworzenia PKB.

Spośród czynników produkcji pierwszy – praca – przyrasta głównie w wyniku wzrostu liczby ludności, drugi zaś – kapitał – w wyniku oszczędzania i inwestowania części dochodu przez racjonalnie zachowujące się podmioty gospodarcze. W rezultacie akumulacji czynników produkcji wzrastają zdolności wytwórcze, a w ślad za tym dochody i popyt. Ekonomia neoklasyczna doprowadziła do ukształtowania się teoretycznych modeli wzrostu gospodarczego, zwanych modelami egzogenicznego wzrostu. Modele te ewoluowały z czasem, w miarę zdobywania doświadczeń w analizowaniu procesów wzrostu gospodarczego.

Zasadnicze rady dawane przez ekonomię neoklasyczną nie uległy jednak zmianie: głównym warunkiem przyspieszenia wzrostu gospodarczego jest zapewnienie gospodarce bezpieczeństwa i dobrego funkcjonowania instytucji publicznych (np. wymiaru sprawiedliwości), sprawnego działania rynku oraz stworzenie odpowiednich zachęt dla oszczędzania i przedsiębiorczości. Taka polityka spowoduje, że wcześniej czy później każdy naród wkroczy na ścieżkę przyspieszonego rozwoju. W świetle teorii neoklasycznej nie jest natomiast możliwe przyspieszenie rozwoju poprzez zwiększenie emisji pieniędzy albo zwiększenie przez rząd deficytu budżetowego. Efektem takiego zwiększenia nominalnego popytu będzie zazwyczaj po prostu wzrost inflacji, na krótką metę nie dający znaczących korzyści wzrostowych, a na dłuższą metę wręcz szkodliwy dla rozwoju.

Ekonomia keynesowska wywodzi się z prac brytyjskiego ekonomisty Johna Maynarda Keynesa oraz polskiego ekonomisty Michała Kaleckiego. Wbrew popularnym sądom, stanowi raczej pewną odmianę i modyfikację, nie zaś zaprzeczenie ekonomii neoklasycznej. Nie zmienia to faktu, że w wielu aspektach różni się od niej – zarówno jeśli chodzi o wytłumaczenie podstawowych mechanizmów działania gospodarki, jak i zalecenia dla polityki gospodarczej. Teoria keynesowska była bardzo popularna od lat 30-tych do 70-tych. Porady, których udzielała, w znacznej mierze zawiodły jednak w zwalczaniu zjawiska stagflacji z lat 70-tych.

W ekonomii keynesowskiej zakłada się, że:

• rynek nie zawsze funkcjonuje w sposób sprawny, głównie dlatego że ceny nie zawsze są w stanie zrównoważyć popyt z podażą;

• w konsekwencji gospodarka zazwyczaj nie znajduje się w stanie pełnej równowagi. W szczególności, możliwym – a nawet typowym – stanem jest to, że na rynku dóbr popyt równoważy się z podażą, ale nie są w pełni wykorzystane czynniki produkcji;

• podmioty obecne na rynku nie dostosowują swoich działań wyłącznie do zmian cen. W szczególności, o wydatkach inwestycyjnych decydują raczej oceny kształtowania się obecnej i przyszłej koniunktury i warunków finansowania inwestycji, niż stopy procentowe, po których można aktualnie pożyczyć kapitał;

• w rezultacie, zagregowany popyt (czyli suma spożycia prywatnego, zbiorowego, inwestycji, zmian zapasów i nadwyżki eksportu nad importem), zazwyczaj różni się od zdolności gospodarki do wytwarzania PKB.

Różnica w zasadniczych założeniach pomiędzy podejściem neoklasycznym a keynesowskim sprowadza się więc do tego, że w modelach keynesowskich poddano w wątpliwość zdolność rynku do pełnego wykorzystania dostępnych czynników produkcji. Stwierdzono mianowicie, że popyt na dobra nie musi wcale automatycznie dostosowywać się do zdolności produkcyjnych gospodarki. Jeśli popyt jest większy od zdolności produkcyjnych, wzrasta inflacja. Jeśli z kolei popyt jest od nich mniejszy, czynniki produkcji nie są w pełni wykorzystane i pojawia się bezrobocie. Zaleceniem teorii keynesowskiej jest więc to, by rząd i bank centralny aktywnie ingerowały w kształtowanie się popytu na dobra (w miarę potrzeb zwiększając lub zmniejszając spożycie zbiorowe oraz zachęcając sektor prywatny do większych bądź mniejszych zakupów regulując ilość pieniądza na rynku), po to by w pełni wykorzystać szanse wzrostu tworzone przez zwiększanie się zasobów pracy i kapitału.

11.4. Porównawcza analiza makroekonomii keynesowskiej i neoklasycznej.

Ekonomia keynesowska

1. O rozmiarach produkcji decyduje popyt globalny, tzn. wydatki na K, I, G, Ex netto.

2. niedostateczny popyt efektywny jest przyczyną niepełnego wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych.

3. Przy niepełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych krzywa agregatowej podaży jest pozioma.

4. Gospodarka funkcjonuje w warunkach konkurencji niedoskonałej.

5.Ceny i płace nominalne są sztywne.

6. Bank centralny aktywnie wykorzystuje podaż pieniądza w celu oddziaływania na składniki popytu globalnego i stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych.

7. Oszczędności dostosowują się do inwestycji za pośrednictwem zmian wytwarzanego dochodu narodowego przy stałej skłonności do oszczędzania.

8. W warunkach niewykorzystanych rezerw produkcyjnych rosnący deficyt budżetowy jest uzasadniony tak długo, jak długo wynikające stąd efekty podażowe są znacznie większe od ewentualnych efektów inflacyjnych.

9. Bezrobocie ma charakter przymusowy i jest spowodowane niedostatecznym efektywnym popytem i tym samym niepełnym wykorzystaniem zdolności produkcyjnych.

10. Rynek jest zawodny w rozwiązywaniu podstawowych problemów społeczno - gospodarczych. Wynika stąd konieczność aktywnej roli państwa korygującego niedoskonałości samoregulującego mechanizmu rynkowego.

Ekonomia neoklasyczna

1. Rosnąca podaż sama dla siebie stworzy odpowiedni popyt, bowiem zarobione przez czynniki produkcji dochody są w całości wydane.

2. Popyt jest zawsze wystarczający do wchłonięcia produkcji (podaży) wytworzonej w granicach pełnego wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych.

3. Przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych krzywa agregatowej podaży jest pionowa.

4. Gospodarka funkcjonuje przy założeniu konkurencji doskonałej.

5. Ceny i płace nominalne są doskonale elastyczne.

6. Bank centralny za pomocą polityki pieniężnej może zmieniać jedynie wartości nominalne, a nie jest w stanie zmieniać wartości realnych, dlatego realny dochód narodowy będzie wytwarzany przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.

7. Inwestycje dostosowują się natychmiastowo do nagromadzonych oszczędności za pomocą elastycznie zmieniającej się stopy procentowej.

8. W warunkach pełnego wykorzystanie zdolności produkcyjnych budżet państw powinien być zrównoważony, gdyż deficyt będzie prowadził jedynie do inflacyjnego wzrostu cen bez wzrostu podaży produkcji.

9. Bezrobocie ma charakter dobrowolny i naturalny na skutek braku możliwości idealnego dopasowania podaży do popytu na pracę. Bezrobocie przymusowe jest spowodowane wpływem związków zawodowych i państwa na poziom płac realnych.

10. Samoregulujący mechanizm rynkowy najlepiej rozwiązuje wszystkie problemy społeczno – gospodarcze, gdyż zapewnia najwyższą efektywność ekonomiczną. Dlatego ingerencje państw jest zbędna, a nawet szkodliwa, ponieważ powoduje biurokratyzację życia gospodarczego i wprowadza uznaniowe decyzje sprzeczne z rozwiązaniami optymalnymi.

15. Bilans płatniczy kraju wymiana między narodowa.

15.1. Struktura bilansu płatniczego kraju.

Bilans handlowy to zestawienie wpływów i wydatków dewizowych z tytułu eksport i importu dóbr i usług.

Bilans płatniczy jest zestawieniem wszystkich międzynarodowych transakcji ekonomicznych i finansowych w ciągu roku między danym krajem a resztą świata. Główne elementy bilansu to:

- bilans obrotów bieżących

- bilans obrotów kapitałowych

- saldo bilansu

- saldo błędów i opuszczeń

Rezerwy dewizowe to zasób walut obcych przechowywanych przez bank centralny i nagromadzonych w minionych latach w wyniku dodatniego salda bilansu płatniczego.

Operacje wyrównawcze są miarą transakcji, jakie musi przeprowadzić rząd w celu wyrównania sald wszystkich innych transakcji.