Prawo prywatne międzynarodowe – 14.01.2013

500. STATUT MAŁŻEŃSKI

Problematyka stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami.

Istotne jest wskazanie jednolitej kwestii dla stosunków tych stosunków między małżonkami.

Jaki system miałby decydować o wzajemnych relacjach małżonków?

Postulat: – zarówno dla stosunków osobistych jak i majątkowych, żeby było jednolicie. Ale nie zawsze wszędzie jest ona zapewniona.

Historycznie:

- Często było to prawo personalne męża. Jego rola była większa niż kobiety.

- Często łącznikiem jest wspólne prawo personalne małżonków.

- Coraz częściej dopuszcza się wybór prawa.

Postulat dopuszczenia wyboru prawa należy do poglądów Dumoulina

Czasami występuje łącznik miejsca położenia majątków. Ten łącznik ma swoje zalety.

W naszym prawie występuje zasada ogólna - Art. 51:

Ust. 1 – Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami podlegają każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu.

Wskazanie – wspólne prawo ojczyste; ale w istocie: łącznik kaskadowy – Ust. 2:

W razie braku wspólnego prawa ojczystego stosuje się prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania w tym samym państwie – prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli małżonkowie nie mają miejsca zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo państwa , z którym małżonkowie w inny sposób są wspólnie najściślej związani.

1. próba postulatu, aby jedno prawo (ogólna reguła) regulowało i stosunki osobiste i majątkowe;

2. polski ustawodawca oparł się na łącznikach personalnych; do tego kaskada rozwiązań;

Szukamy rozwiązań dotyczących obojga małżonków.

„Właściwe jest każdoczesne wspólne prawo ojczyste (..)”  jeśli dojdzie do zmiany obywatelstwa/ miejsca zamieszkania, miejsca zwykłego pobytu – to nastąpi zmiana statutu. To może nastąpić także np. wtedy gdy małżonkowie mieli obywatelstwo państwa X i jedno z nich zmieniło to obywatelstwo. Nie ma już więcej wspólnego prawa ojczystego.

Ze wspólnym prawem personalnym mamy do czynienia także wtedy, gdy mamy nabycie obywatelstwa współmałżonka przez zawarcie małżeństwa.

Nie można zmusić go jednak do tego, ale dość często taka możliwość w ogóle istnieje.

Zmiana statutu występuje także przy zmianie miejsca zamieszkania czy zwykłego pobytu. Duże znaczenie ma subokreślnik temporalny – właściwe jest KAŻDOCZESNE prawo państwa miejsca wspólnego zamieszkania czy zwykłego pobytu. Przykład: małżonkowie mieli wspólne prawo ojczyste, ale w trakcie trwania małżeństwa jeden z nich stracił obywatelstwo i właściwe jest prawo państwa ich wspólnego miejsca zamieszkania.

Zakres statutu:

Stosunku osobiste i majątkowe między małżonkami (ramy w jakich mieści się zakres statutu):

• Osobiste – osobiste uprawnienia i obowiązki małżonków;

obowiązek wspierania się, pomocy, ewentualnie wspólnego zamieszkania, pożycia, wierności, jeśli takie obowiązki wynikają z prawa właściwego!

• Majątkowe – trzy podstawowe grupy zagadnień:

1. określenie reżimu majątkowego (ustroju);

2. ustalenie zasad zarządu majątkiem wspólnym;

3. odpowiedzialność za długi w małżeństwie (określenie zasad).

Ad.1) Prawo właściwe stosuje się do majątkowych umów małżeńskich; przy czym gdy chodzi o majątkowe umowy małżeńskie to mamy tu pewien wyjątek: art. 52 ust. 2 PPM – przy tych umowach następuje zafiksowanie statutu;

Majątkowa umowa małżeńska podlega prawu przez strony zgodnie z przepisem ust. 1. W razie braku wyboru prawa, do majątkowej umowy małżeńskiej stosuje się prawo właściwe dla stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami Z CHWILI ZAWARCIA UMOWY.

Jeśli małżonkowie zmienią obywatelstwo lub miejsce zamieszkania i dochodzi do zmiany statutu to ich bieżące relacje osobiste i majątkowe zmieniają się, ale relacje zawarte w majątkowej umowie małżeńskiej funkcjonują jak poprzednio.

Jeśli zawrą nową umowę, wtedy będzie ona podlegać NOWEMU STATUTOWI.

WYJĄTEK: art 51 ust. 1 – o łącznikach obiektywnych, natomiast w pewnym zakresie możliwy jest wybór prawa; ale MOŻLIWY JEST WYŁĄCZNIE DLA STOSUNKÓW MAJĄTKOWYCH. – Art. 52 ppm.

Jeśli będzie taki wybór dokonany, to ma on pierwszeństwo przed wskazaniem obiektywnym. Taki wybór prowadzi do rozszczepienia statutu.  Gdyż może się okazać, że inne prawo będzie właściwe dla stosunków osobistych (łącznik obiektywny!!!) a inne dla stosunków majątkowych (wybrane przez strony!). Mamy w ten sposób rozszczepienie statutu. Ale uwaga: wybór jest wyborem ograniczonym. Ustawodawca dopuścił wybór prawa, ale inaczej niż przy zobowiązaniach, tu jest ograniczony do systemów wskazanych w ustawie. Małżonkowie mogą wybrać z 6 systemów chodzących w grę:

• prawo ojczyste jednego z nich,

• prawo wspólne ojczystego,

• prawo państwa, w którym jedno z nich ma miejsce zamieszkania,

• prawo państwa, w którym jedno z nich ma miejsce zwykłego pobytu.

Wyboru można też dokonać przed zawarciem małżeństwa, ale wybór taki będzie skuteczny dopiero od chwili zawarcia małżeństwa!

Art. 52 ust. 2 zdanie 1. – potwierdza, że majątkowa umowa małżeńska podlega prawu wyboru.

Art. 52 ust. 3 – wskazuje formę porozumienia o wybór prawa;

Porozumienie o wybór prawa. Ma być to też forma przewidziana dla umowy majątkowej małżeńskiej, albo do całości albo tylko do części majątkowej umowy małżeńskiej. Reguluje ją pośrednio, bo wskazuje prawo właściwe dla takiej formy. Dla porozumienia o wybór prawa formą właściwą jest prawo wybrane, czyli to prawo, które strony wybierają, z niego też wynika jaka powinna być forma. Przy czym to ma być forma, która wynika umowy lub z przepisów państwa, w którym do wyboru doszło. Przykład: gdy ktoś dokonuje wyboru prawa niemieckiego w Polsce, a należy spełnić formę prawa polskiego i niemieckiego  tylko forma aktu notarialnego, a zatem będzie to forma właściwa do umowy o wybór prawa właściwego.

Forma umowy majątkowej małżeńskiej pod rządami prawa polskiego, musi czynić zadość zasadom ogólnym – Art. 25 ppm – prawo właściwe dla formy czynności prawnej.  Forma porozumienia w sprawie wyboru prawa.

Przy umowach majątkowych – występuje specyficzna sytuacja – gdy występują różne systemy prawne, gdy zachodzi odrębne zdanie stron co do zawarcia umowy, np. co do formy, zdolności stron do czynności prawnych.

Prawo właściwe dla umowy małżeńskiej:

• meritum czynności;

• forma czynności;

• zdolność stron.

Art. 53 – ochrona osób trzecich (Czy? Kiedy? Według jakich zasad należy oceniać skuteczność umowy wobec osób trzecich);

ROZWÓD I SEPARACJA

W Europie – dużo jest państw, gdzie rozwód bardzo łatwo dostać, ale są takie państwa, gdzie sąd się na to nie zgodzi. Znalezienie więc prawa właściwego będzie istotne, gdyż ono decyduje o łatwości czy trudności otrzymania rozwodu.

W Polsce obowiązują przepisy z ustawy z 2011 r., mimo że w UE uchwalono specjalne rozporządzenie w 2010 r. – dotyczące wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodu i separacji.

Rozporządzenie to jest stosowane tylko w niektórych państwach. W Polsce nie obowiązuje. Brak możliwości osiągnięcia kompromisu w tej kwestii, gdyż występuje brak zgody wszystkich państw w tej materii. Grupa państw może zadecydować, ale efekty tych prac nie są wiążące dla wszystkich.

W każdym przypadku, gdy na podstawie ustawy polskiej w prawie wskazanym sięgamy do norm kolizyjnych – to w pierwszej kolejności sprawdzamy czy nie odsyłają nas do naszego porządku prawnego.

Art. 54 ppm - Rozwiązanie małżeństwa.  Stosujemy także do separacji.

Reguła ogólna z ar.t 54 ust. 1 – prawem właściwym jest wspólne prawo ojczyste małżonków z chwili żądania rozwiązania małżeństwa.

Następuje tutaj safiksowanie statutu. Ustawodawca dąży do ustabilizowania statutu. To prawo zostaje właściwe aż do zakończenia postępowania.

Rozwiązanie Art. 54 ma budowę kaskadową. Stosuje się prawo państwa, w którym małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, a jeżeli go nie mieli, to prawo państwa, w którym oboje mieli ostatnio miejsce zwykłego pobytu, jeżeli jedno z nich ma w nim nadal miejsce zwykłego pobytu.

Gdy nie mają ani wspólnego miejsca zamieszkania ani zwykłego pobytu, stosujemy w ostateczności prawo polskie.

ZAKRES STATUTU:

1. Dopuszczalność i przesłanki rozwiązania małżeństwa i separacji.

W literaturze wskazuje się, że gdy prawo właściwe nie przewiduje rozwiązania małżeństwa, to należy rozważyć, czy nie zastosować klauzuli porządku publicznego i rozwiązać małżeństwo według prawa właściwego wskazanego w art. 54 ppm.

Odsuwamy zastosowanie prawa ojczystego i sprawdzamy prawo właściwe w dalszej kolejności.

1. Obligatoryjność i obowiązek separacji.

2. Procedura.

W jakim postępowaniu, w jakiś sposób ma dojść do rozwiązania małżeństwa. Np. to może być porozumienie. W Polsce wymogiem jest postępowanie sądowe, ale w innych systemach może być rozwiązanie małżeństwa za pomocą decyzji administracyjnej czy jednostronnego oddalenia żony  talak – mężczyzna wypowiada 3 krotnie talak i następuje rozwód.

W prawie żydowskim mąż może oddalić żonę pisząc do niej list rozwodowy. Natomiast w wyznaczonych sytuacjach żona ma roszczenie do męża, aby napisał dla niej list rozwodowy.

W naszym systemie nie uznajemy takich skutków rozwodowych.

Gdy rozwiązanie małżeństwa już nastąpiło za granicą musi nastąpić uznanie skutków zagranicznych orzeczeń rozwiązania małżeństwa  Międzynarodowe Postępowanie Cywilne.

W tej chwili – zasadą jest uznanie z mocy samego prawa.

Kazus: Powodem kwestionowania w Polsce uznania rozwiązania małżeństwa była sprzeczność tego orzeczenia z zasadami porządku publicznego w Polsce. Brak doręczenia pozwu rozwodowego skutkował wywieszeniem go na drzwiach sądu przez 3 dni, po tym okresie uważano go za doręczony.

4 Skutki rozwodu czy też separacji, w tym co do zasady możliwość powrotu do nazwiska.

Art. 15

Ust. 1 – Imię i nazwisko osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu.

Ust. 2 – Do nabycia albo zmiany imienia i nazwiska stosuje się prawo właściwe do oceny skutków zdarzenia, które prowadzi do nabycia albo zmiany imienia lub nazwiska. Jednakże wybór nazwiska przy zawarciu lub rozwiązaniu małżeństwa podlega prawu ojczystemu każdego z małżonków.

STOSUNKI MIĘDZY RODZICAMI A DZIEĆMI.

Rozdz. XII ustawy ppm.

Art. 55 ppm – regulacja ogólna i kilka szczególnych.

Dla wszystkich kwestii związanych z ustaleniem i zaprzeczeniem pochodzenia dziecka stosujemy prawo ojczyste dziecka z chwili jego urodzenia.

Reguły szczególne:

1. Sądowe ustalenie ojcostwa – wszelkie kwestie dotyczące ustalenia/zaprzeczenia pochodzenia dziecka objęte są regułą ogólną. Ale w praktyce są różne sposoby na ustalenie pochodzenia dziecka. I mogą się pojawić te reguły szczególne, właśnie np. gdy chodzi o sądowe ustalenie ojcostwa. Odstępstwo od reguły szczególnej nie jest znaczne. Chodzi o wskazanie statutu subsydiarnego  prawo ojczyste dziecka z chwili ustalenia pochodzenia dziecka.

Art. 55 ust.2: Jeżeli prawo ojczyste dziecka z chwili jego urodzenia nie przewiduje sądowego ustalenia ojcostwa, do sądowego ustalenia ojcostwa dziecka, stosuje się prawo ojczyste dziecka z chwili ustalenia pochodzenia dziecka.

Jest to reguła między ogólna a szczególną – występuje ten sam łącznik obywatelstwa, a zmienia się subokreślnik temporalny.

Wyjątki:

• Uznanie dziecka – Art. 55 ust. 3: Uznanie dziecka podlega prawu ojczystemu dziecka z chwili jego uznania. W razie gdy prawo to nie przewiduje uznania dziecka, stosuje się prawo ojczyste dziecka z chwili jego urodzenia, jeżeli to prawo uznanie przewiduje.

• dowiadujemy się, że w przypadku uznania dziecka dochodzi do

przełamania zasady ogólnej. Polega to na tym, że punktem wyjścia jest prawo ojczyste z chwili uznania dziecka (a w zasadzie ogólnej jest chwila urodzenia).

• Uznanie dziecka poczętego a nienarodzonego – Art. 55 ust. 4: Uznanie dziecka poczętego lecz nienarodzonego podlega prawu ojczystemu matki z chwili uznania.

• tu inaczej jest wpisany łącznik – subokreślnik temporalny. W tym przypadku prawem właściwym jest prawo ojczyste matki z chwili uznania. Gdyż dziecko poczęte, ale nie narodzone nie ma jeszcze obywatelstwa.

Zakres statutu:

Szereg instytucji:

1. ustalenie macierzyństwa;

1. sądowe ustalenie (podlega zasadzie szczególnej)/zaprzeczenie (podlega zasadzie ogólnej) ojcostwa;

2. domniemanie ojcostwa;

3. forma uznania.

Statut uznania: w jego zakresie mieszczą się wszystkie przesłanki uznania.

Uznanie – uregulowane odrębnie.

→ charakter prawny uznania; kwalifikacje personalne wymagane po stronie uznającego, prawna doniosłość wad oświadczenia woli, wymóg zgody matki, zgody ustawowego przedstawiciela dziecka lub samego dziecka, treść aktu uznania, dopuszczalność uznania dziecka po jego śmierci, przesłanki unieważnienia lub odwołania uznania, skutki uznania; czy powstaje pokrewieństwo czy dziecko zmienia nazwisko; forma jak i zdolność – będzie podlegać osobnym statutom;

Stosunki między rodzicami a dziećmi są związane z władzą rodzicielską.  unormowanie konwencyjne: Konwencji Haskiej z 1996 r. – Konwencja o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci, Polska ratyfikowała ją w 2010 r. – w ppm jest o niej mowa w Art. 56.

Odpowiedzialność rodzicielska – zdefiniowana w Art. 1 ust 2 konwencji:

W rozumieniu tego przepisu odpowiedzialność rodzicielska oznacza władzę rodzicielską lub wszelki inny podobny stosunek władzy, który określa prawa, uprawnienia i obowiązki rodziców, opiekunów lub innych przedstawicieli ustawowych w stosunku do osoby lub majątku dziecka.

W konwencji dziecko = osoba, która nie ukończyła 18-tego roku życia.

Konwencja dotyczy przede wszystkim odpowiedzialności rodzicielskiej, ale też służy środkom ochrony dzieci. Środki ochrony dzieci mogą dotyczyć zgodnie z Art. 3: (jest to także zakres statutu:)

• przyznania, wykonywania, pozbawienia, przekazywania odpowiedzialności rodzicielskiej;

• pieczy nad osoba dziecka (piecza osobista, ustalenie miejsca pobytu, zgoda na wyjazdu poza miejsce zwykłego pobytu);

• opieka i kuratela;

• wyznaczenia osoby i zakresu jej zadań, która jest odpowiedzialnej za osobę lub majątek

dziecka;

• zarządzania, zabezpieczania lub dysponowania majątkiem dziecka;

• pozwalające na umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczej, albo opieki nad nim przez kafala lub podobną instytucję;

• nadzoru publicznych nad opieką nad dzieckiem przez każda osobę, która jest odpowiedzialna za dziecko.

Reguły kolizyjne: Konwencja w pierwszej kolejności zajmuje się jurysdykcyjnych normami.

Gdy chodzi o prawo właściwe to ogólną regułą jest to, że organy stosują prawo właściwe materialne – łącznik legis fori.

Zasada – jurysdykcję ma sąd – według miejsca zwykłego pobytu dziecka, choć środki tymczasowe i środki w przypadkach niecierpiących zwłoki może również podejmować sąd w państwie, w którym znajduje się osoba lub majątek dziecka.

Ta zasada – art 15 ust 2 – KOREKTA:

Jeśli wymaga tego ochrona osoby lub majątku dziecka, można zastosować lub wziąć pod uwagę prawo innego państwa, z którym dana sytuacja ma ścisły związek.

Niezależnie od korekty, mamy przełamanie ogólnej właściwości legis fori: (a raczej uzupełnienie ogólnej zasady!!!)

1. gdy chodzi o powstanie lub ustanie odpowiedzialności rodzicielskiej z mocy samego prawa, to w tym zakresie właściwe jest prawo miejsca zwykłego pobytu dziecka;

2. powstanie lub ustanie odpowiedzialności rodzicielskiej z mocy czynności prawnej, to w tym zakresie właściwe jest prawo miejsca zwykłego pobytu dziecka z daty dokonywania czynności;

3. gdy chodzi o bieżące wykonywanie odpowiedzialności rodzicielskiej, to prawem właściwym jest prawo miejsca zwykłego pobytu dziecka, prawo KAŻDOCZESNEGO miejsca zwykłego pobytu.

Przypadki niecierpiące zwłoki – Art. 11 Konwencji haskiej z 1996 r.  organy państwa, na którego terytorium znajduje się dziecka lub majątek do niego należący, są właściwe do podjęcia koniecznych środków ochrony.

- Środki te podjęte w stosunku do dziecka mającego zwykły pobyt w innym państwie konwencyjnym do czasu, gdy organy właściwe na mocy Art. 5-10 konwencji podejmą stosowne środki.

- Środki podjęte w stosunku do dziecka mającego zwykły pobyt w państwie niebędącym stroną konwencji tracą moc z chwilą uznania środków zgodnych z wymogami sytuacji podjętych przez organy innego państwa.

Środki ochrony osoby dziecka lub jego majątku o charakterze tymczasowym – Art. 12 Konwencji: łącznikiem jest miejsce „znajdowania się” dziecka lub jego majątku.

- Środki te są skuteczne tylko na terytorium tego państwa, w którym je zastosowano.

Nie mogą być one niezgodne ze środkami podjętymi wcześniej przez organy na podstawie Art. 5-10 Konwencji.

- Środki tracą moc w stosunku do dziecka, które ma zwykły pobyt w innym państwie konwencyjnym, gdy organy właściwe na mocy Art. 5-10 konwencji podejmą stosowne środki.

- Środki podjęte w stosunku do dziecka mającego zwykły pobyt w państwie niebędącym stroną konwencji tracą moc z chwilą uznania środków zgodnych z wymogami sytuacji podjętych przez organy innego państwa.

OPIEKA I KURATELA: Art. 59-62 ppm.

Powyższe przepisy stosujemy także do opieki i kurateli  do Konwencji odsyła Art. 59 ppm.

Art. 60 ppm – Ust.1: Ustanowienie opieki albo kurateli lub innych środków ochronnych dla osoby pełnoletniej podlega prawu ojczystemu tej osoby.

Ust. 2: Jeżeli sąd polski orzeka o środkach o których mowa w ust. 1, w stosunku do cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, stosuje się prawo polskie.

Ust. 3: Wykonywanie środków o których mowa w ust. 1, podlega prawu państwa, na którego terytorium ma miejsce zwykłego pobytu ma osoba, której te środki dotyczą.

Art. 61 ppm: Do kurateli osoby prawnej stosuje się prawo państwa, któremu osoba ta podlega.

Art. 62 ppm: Dla kurateli do załatwienia poszczególnej sprawy, stosuje się prawo państwa, któremu sprawa ta podlega.

Osobno ustalamy prawo właściwe dla kurateli i osobno dla osoby prawnej – podlega prawu państwa które jest właściwe dla tej osoby prawnej.

Osobno ustalamy prawo właściwe kurateli dla danej sprawy – musimy ustalić z jakiego zakresu jest dana sprawa. Prawo właściwe jest lex causae. Jak dla sprawy spadkowej to prawem właściwym jest statut z zakresu spraw spadkowych; może być prawo właściwe dla zobowiązania umownego itd.

PRZYSPOSOBIENIE:

Art. 57 i 58

Trzeba osobno widzieć regulacje:

- prawo właściwe dla powstania przysposobienia;

- prawo właściwe dla przysposobienia już istniejącego, funkcjonującego.

Gdy chodzi o powstanie przysposobienia – zasadą ogólną jest właściwość prawa ojczystego osoby przysposabiającego, czyli osoby która przysposabia.  Art. 57 ust. 1.

Wyjątek: Art. 58 – w zakresie 4 kwestii zastosować również musimy prawo ojczyste osoby przysposabianej:

1. zgoda tej osoby;

2. zgoda jej przedstawiciela ustawowego;

3. zezwolenie właściwego organu państwowego;

4. ograniczenia z powodu zmiany dotychczasowego miejsca zamieszkania na miejsce zamieszkania w innym państwie  przysposobienie zagraniczne

Między przepisami Art. 57 i 58 ppm istnieje stosunek zależności. Muszą być spełnione kumulatywnie przesłanki z tych dwóch przepisów dla ustanowienia przysposobienia.

Do przysposobienia już istniejącego stosujemy Art. 57 ppm – ogólna reguła  Przysposobienie wspólne przez małżonków – podlega ich wspólnemu prawu ojczystemu (…).