:: FINANSE – wykłady, dr D. Piotrowski; rok akademicki 2012-2013

Pojęcie FINANSE obejmuje wszelkie operacje finansowe przeprowadzane za pomocą pieniądza

Finanse publiczne dotyczą gospodarowania środkami pieniężnymi przez państwo, samorządy i inne jednostki sektora finansów publicznych. „PUBLICZNE” należy rozumieć jako powszechne, jawne, przeznaczone dla ogółu.

Finanse publiczne jako nauka obejmują następujące problemy:

1) Określenie zapotrzebowania władz publicznych na środki finansowe

2) Badanie sposobów zaspakajania popytu władz publicznych na te środki

3) Określenie udziału środków publicznych w finansowaniu poszczególnych dziedzin (przedsięwzięć)

4) Badanie efektywności planowania i wydatkowania środków publicznych pod kątem realizacji założonych celów

Rola finansów publicznych determinowana jest przez czynniki o charakterze:

a) społeczno-politycznym

- zaspakajanie potrzeb zbiorowych społeczeństwa

- ochrona grup najsłabszych ekonomicznie z powodów od siebie niezależnych w znacznym stopniu

- uaktywnienie społeczności lokalnych

b) ekonomicznym

- łagodzenie cyklu koniunkturalnego

- dostosowanie struktury podaży do struktury popytu

- likwidowanie negatywnych efektów działalności gospodarczej

Potrzeby zbiorowe – odczuwane są przez ogół lub większą część społeczeństwa

Potrzeby zbiorowe zaspakajane są przez dobra:

1) publiczne – finansowanie wyłącznie ze środków publicznych, do których dostęp nie jest uzależniony od poziomu zamożności obywatela (np. administracja, wojsko, sądownictwo, służby kontrolne, ochrona środowiska, dyplomacja)

2) społeczne – mogą być częściowo finansowane ze środków prywatnych (np. szkolnictwo, służba zdrowia)

Podstawowe różnice miedzy finansami publicznymi, prywatnymi: (mowa o publicznych)

1) Zysk nie jest podstawowa kategorią

2) Podlegają publicznej kontroli

3) Przymusowy charakter gromadzenia

4) Wielkość środków (stała)

(W prywatnych odwrotnie)

DŁUG PUBLICZNY stanowią zobowiązania wynikające z zaciągniętych kredytów, pożyczek, SPN =skarbowe papiery wartościowe (bony i obligacje skarbowe), udzielone gwarancje i poręczenia oraz zobowiązania wynikające z uchwalonych gwarancji i poręczeń, których prawdopodobieństwo jest wysokie.

Dług może wynikać również z udzielonych gwarancji i poręczeń, wyroków sadowych.

DŁUG PUBLICZNY NIE MOŻE PRZEKROCZYĆ 60% PKB !!!

Istnieją 3 progi ostrożności dotyczące poziomu długu publicznego: 50%, 55% oraz 60%.

Jeśli dług przekroczy 60% (w relacji do) PKB to:

1) Obowiązuje zakaz udzielania gwarancji i poręczeń

2) Budżet na rok kolejny nie zawiera deficytu

3) Rada Ministrów zobowiązana jest opracować program sanacyjny (który przedstawia sejmowi) mający na celu obniżenie relacji poniżej 60%

Obecnie dług publiczny wynosi 45% PKB, a najwyższy jak dotąd poziom 51% PKB osiągnął w 2003 roku.

Poziom długu zagranicznego Polski:

Początek lat 70 – ok. 1 mld USD

Koniec lat 80 – 24 mld USD

Początek lat 80 – ponad 25 mld USD

Koniec lat 80 – 49 mld USD

Na początku lat 90, były prowadzone negocjacje w sprawie redukcji zadłużenia.

Klub Paryski zrzeszał wierzycieli państwowych, natomiast Klub Londyński –wierzycieli prywatnych (banki).

Uzyskano redukcję części zadłużenia, odroczenie terminu spłaty, możliwość zamiany długu na inwestycje ekologiczne.

W 2001 r. Polska przeprowadziła przedterminowy wykup długu względem Brazylii.

Dług o nominale 3,3 mld USD wykupiono za 2,45 mld USD. W transakcji rząd otrzymał pomoc ze strony NBP.

Na koniec 2004 r. dług względem Klubu Paryskiego miał wartość ponad 12,3 mld euro.

Postanowiono dokonać wcześniejszej spłaty. Ostatecznie udało się to w stosunku do 4 mld euro.

Zalety transakcji (wcześniejszej spłaty)

 Dług o wyższym koszcie został zastąpiony długiem o niższym koszcie (koszt nowego kapitału

był niższy z racji lepszej kondycji gospodarki Polski)

 Dług, którego spłata miała następować w latach 2005-2009 zastąpiono obligacjami o średniej zapadalności kilku lat (korzystniejsza struktura czasowa wykupy długu)

 Poprawa jakościowa –spłata starego zadłużenia (20 letniego)

Finansowanie pomostowe występuje w okresie do pozyskania środków z własnego źródła finansowania.

(Ostatecznie wykupiono dług w wysokości 4 mld euro)

Rolowanie – spłata długu zwykle będącego w terminie wymagalności poprzez zaciągnięcie nowego długu

FOZZ – Fundusz Obsługi Zadłużenia Zagranicznego

EUROOBLIGACJE to dłużne papiery wartościowe plasowane na rynkach zagranicznych. Mogą mieć walutę obcego kraju.

PIERWSZA EMISJA euroobligacji RP:

 Termin emisji 1995 r.

 Termin wykupu 2000 r.

 Zapadalność 5 lat (kiedy będzie wykupiony) - Wzrost zapadalności świadczy o poprawie postrzegania gospodarki danego kraju.

 Kierownik konsorcjum emisyjnego J.P. Morgan

 Wartość emisji 250 mln USD

 Oprocentowanie 7,75%

 Marża ponad notowania instrumentów bazowych na dzień emisji 185 pb (punktów bazowych – 1/100%)

 Cena emisyjna 99,967%

Benchmark – punkt odniesienia w czasie bazowym

Memorandum informacyjne zawiera podstawowe dane na temat emitenta papierów wartościowych.

List emisyjny zawiera wszelkie podstawowe dane na temat konkretnej emisji (termin emisji i wykup, kwota, forma oprocentowania, punkty sprzedaży obligacji, możliwość wcześniejszego wykupu, częstotliwość naliczania odsetek...) i nie może ulec zmianie.

 Wartość 250 mln USD: Niska z punktu widzenia potrzeb pożyczkowych państwa

 Oprocentowanie 7,75%: W tamtym okresie koszty pozyskania kapitału na rynku krajowym przekraczały 20%

 Marża ponad notowania instrumentów bazowych 185 pb (185 pb = 1,85%)

Instrumentem bazowym jest emisja o dużej wartości 5-10 mld euro o podobnych warunkach przeprowadzona przez kraj o niskim poziomie ryzyka.. Marża informuje o wielkości ryzyk towarzyszących obejmowaniu papierów wartościowych ponad ryzyko bezpiecznych emisji

 Cena emisyjna 99,967%:

Stopa procentowa zapisana w liście emisyjnym nie może ulec zmianie. Dostosowanie rentowności papierów do oczekiwań rynku następuje poprzez sprzedaż papierów z premią lub dyskontem

List emisyjny – zawiera informacje opisujące dana emisję

Memorandum informacyjne – zawiera ogólne informacje na temat emitenta

BONY SKARBOWE to instrumenty dyskontowe, sprzedawane na przetargach poniżej wartości nominalnej.

Służą do regulowania krótkoterminowych braków płynności w budżecie państwa, służą finansowaniu deficytu.

Są to instrumenty krótkoterminowe (termin wykupu nie dłuższy niż 1 rok).

B13 – bon skarbowy 13-tygodniowy

BS52 – bon skarbowy 52-tygodniowy (termin wykupu)

OBLIGACJE:

1) HURTOWE – sprzedawane są w dużych ilościach instytucjom finansowym. Rynek pierwotny obsługiwany jest przez Dealerów Skarbowych Papierów Wartościowych. Banki pełniące rolę dealerów wyłaniane są w drodze rocznego konkursu. Wyliczany jest indeks aktywności dealerskiej w oparciu o wielkość transakcji przeprowadzonych na rynku międzybankowym, GPW, CeTO (Centralne Tabele Ofert), FRA, IRS.

FRA – umowa na przyszłą stopę procentową

IRS – transakcje wymienne dotyczące strumieni płatności wynikających z odmiennych formuł oprocentowania.

Do obowiązków dealerów należy konieczność wzięcia udziału w przetargach sprzedaży uzupełniających i zamiany skarbowych papierów wartościowych (SPW). Zobowiązani są także do kwotowania cen papierów skarbowych. Podstawową korzyścią dla dealerów jest prowizja przy odsprzedaży papierów dla innych podmiotów.

2) DETALICZNE – w małych ilościach odsprzedawane są wszystkim. Dealerem przy sprzedaży obligacji detalicznej jest Bank PKO BP. Wprowadzając oprocentowanie za korzystanie z licencji na obsługę sprzedaży obligacji, bank znacznie ograniczył nabywanie ich przez inne banki.

# OSZCZĘDNOŚCIOWE – adresowane są wyłącznie do osób fizycznych.

# ZERO-KUPONOWE – obligacje z tytułu posiadania których nie otrzymuje się odsetek, sprzedawane z dyskontem.

DOS 0710 – obligacja dwuletnia o oprocentowaniu stałym (termin wykupu = sierpień 2010 r.)

TZ 0311 – obligacja trzyletnia o oprocentowaniu zmiennym (termin wykupu = marzec 2011 r.)

SP 0612 – obligacja pięcioletnia o oprocentowaniu stałym (termin wykupu = czerwiec 2012 r.)

Lepsza dla inwestorów jest jedna duża emisja niż kilka mniejszych ponieważ uruchamiana transzami ma taka zaletę, że wszystkie papiery są oznaczone tym samym kodem co powoduje większą płynność obrotu takimi papierami.

Obligacje zmienne – obligacje w przypadku których nabywca ma prawo do zmiany ich terminu wykupu na inne instrumenty, z reguły akcje emitenta, na określonych warunkach

Przykładowa formuła wyznaczania oprocentowania obligacji:

R = ¼ * ( r1 + r2 + r3 + r4 )

I = R * 1,1

gdzie:

R - Średnia rentowność bonów skarbowych osiągnięta na 4 ostatnich przetargach

I - oprocentowanie obligacji

r1 , r2 , r3 , r4 - -średnioważone rentowności osiągnięte na danym przetargu bonów skarbowych

Na przetargach inwestorzy nabywają bony po zaproponowanych przez siebie cenach pod warunkiem, że ich oferta zostanie zaakceptowana przez Ministra Finansów.

Wykorzystane rentowności z 4 przetargów ma na celu zminimalizowanie zakłóceń w rentowności mających swoje źródło z krótkoterminowym kryzysie politycznym lub gospodarczym

Zadłużenie sektora finansów publicznych podawane jest po KONSOLIDACJI, czyli po wyeliminowaniu wzajemnego zadłużenia między jednostkami sektora publicznego.

Sektor finansów publicznych dzielimy na:

1) Sektor rządowy (95% długu): skarb państwa, NFZ, państwowe szkoły wyższe, państwowe instytucje kultury.

2) Sektor samorządowy (4,6% ogółu zadłużenia): jednostki samorządu terytorialnego, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, samorządowe instytucje kultury.

3) Sektor ubezpieczeń społecznych (0,4% ogółu długu): ZUS, KRUS, fundusze zarządzane przez ZUS.

Łączne zadłużenie sektorów na koniec czerwca 2009 wynosiło 635 mld zł.

Dług publiczny prezentowany jest w ujęciu krajowym i zagranicznym.

Kryterium klasyfikacji może być: miejsce emisji lub rodzaj rezydenta.

Wg miejsca emisji: dług krajowy – 471 mld; dług zagraniczny – 164 mld.

Wg rezydenta: dług krajowy – 412 mld; dług zagraniczny – 223 mld.

Średni okres zapadalności rynkowych SPW:

# grudzień 2003: 2,66

# grudzień 2005: 3,45

# grudzień 2007: 4,23

# grudzień 2009: 4,13

Ministerstwo finansów dysponuje informacjami na temat harmonogramu spłat zadłużenia krajowego i zagranicznego. W roku 2010 zapada dług o wartości 120 mld zł.

Struktura walutowa polskiego długu: 74% - PLN; 18% - euro; 4% - $.

Rząd co roku przygotowuje kilkuletnią strategię zarządzania długiem. Zarządzanie długiem może mieć na celu:

1) Zmniejszenie tempa narastania lub kwoty długu

2) Obniżenie kosztów obsługi długu

Funkcjonują 3 modele w zakresie zarządzania długiem:

1) Bankowy – zarządzanie długiem przez Bank Centralny (w Polsce ten model nie występuje)

2) Rządowy – przez Ministerstwo Finansów (w Polsce)

3) Agencyjny – zarządzanie długiem przez specjalną agencję

Instrumenty wykorzystywane w zarządzaniu długiem:

1) Publikowanie kalendarza przetargów

2) Zmniejszenie ilości emisji przy jednoczesnym wzroście ich wartości

3) Operacje zamiany i wcześniejszego wykupu zadłużenia

Operacje wykupu mogą być wyposażone w opcje:

- CALL - obligacje w przypadku których emitent może zażądać wykupu w dowolnym momencie (Obligacje z opcją call mają wyższe oprocentowanie od obligacji rynkowych)

- PUT - prawo sprzedaży przysługujące nabywcy

Poza zobowiązaniami wskazanymi przez ustawę, państwo może zostać obarczone potencjalnym długiem. Wynika on z roszczeń z tytułu:

- Majątek zabrany w ramach reformy rolnej i nacjonalizacji

- Odszkodowania za mienie żydowskie

- Wykup obligacji II Rzeczpospolitej

- Konfiskata dzieł sztuki

CREDIT RATING to ocena zdolności (kredytowej) do terminowego regulowania zadłużenia

Ocena ta może być dokonywana w stosunku do państw, samorządów terytorialnych, przedsiębiorstw lub poszczególnych emisji.

Przy ocenie inwestycji należy uwzględnić: rentowność, płynność i ryzyko.

Agencje takie jak Moody’s, Standard & Poor’s i Fitch dokonują ocen credit rating krajów, samorządów terytorialnych i przedsiębiorstw, które maja postać kilku liter i cyfr. Ocenie podlega dług krótko- i długoterminowy, wyrażony w walucie krajowej lub obcej. Po pierwszej, szczegółowej ocenie następują okresowe weryfikacje. Przed zmianą oceny emitent informowany jest z pewnym wyprzedzeniem, następnie podawany jest komunikat o perspektywie pozytywnej lub negatywnej.

RATING INWESTYCYJNY = ocena zdolności inwestycyjnej – możliwe oceny: AAA (najlepsza), AA, A, BBB, BB, B.

RATING SPEKULACYJNY – możliwe oceny: CCC, CC, C, DDD, DD, D.

Przy ocenie kraju brane są pod uwagę takie czynniki jak: dynamika PKB, poziom długu publicznego, deficyt, inflacja, bezrobocie, poziom wykształcenia, zróżnicowanie narodowościowe i religijne.

Ocena (rating) podmiotu działającego w danym kraju nie może być wyższa, aniżeli ocena tego kraju.

Obniżenie oceny rating’owej powoduje wzrost kosztów obsługi długu!

Emerging markets to „rynki wschodzące” (”rynki rozwijające się”).

Inwestycje na emerging markets wiążą się z wysokim ryzykiem, a jednocześnie z wysoka stopą zwrotu.

„Efekt zarażania” polega na przenoszeniu skutków kryzysu z jednego rynku na inne przy czym bardziej narażone na jego oddziaływanie są gospodarki rozwijające się, (m.in. emerging markets), aniżeli rozwinięte.

Sekurytyzacja to emisja papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami. Aktywa te mogą być handlowe lub finansowe.

BUDŻET PAŃSTWA:

Procedury budżetowe (regulacje prawne):

1. Projekt ustawy budżetowej powinien zostać złożony do Sejmu na 3 miesiące przed końcem roku budżetowego (do 30września)

2. Sejm nie może zwiększyć poziomu deficytu zawartego w projekcie

3. W okresie 4 miesięcy od złożenia projektu ustawa budżetowa musi trafić do podpisu prezydenta (inaczej prezydent może rozwiązać parlament)

Zasady budżetowe:

1. Równowagi – w budżecie nie występują deficyty

2. Roczności – budżet jest planem dochodów i wydatków państwa w okresie 1 roku

3. Powszechności – budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki sektora

4. Uprzedniości – budżet powinien zostać uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego

5. Jedności materialnej – zakaz przyporządkowania określonym dochodom pewnych wydatków

Projektując ustawę budżetową należy przyjąć założenia dotyczące:

- dynamiki PKB,

- kursów walut,

- wielkości inwestycji,

- wysokości inflacji,

- średniego wynagrodzenia.

Budżet wskazuje na: kwotę dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów, deficyt.

Budżet obejmuje: kwoty gwarancji i poręczeń, wykaz dotacji przedmiotowych i podmiotowych, plany finansowe funduszy celowych i agencji, wykaz inwestycji wieloletnich.

Zapisane w ustawie kwoty deficytu i wydatków nie mogą zostać przekroczone.

Budżet zbyt optymistyczny = przy wysokim wzroście gospodarczym rosną dochody i można dopasować do nich wydatki, co grozi przekroczeniem deficytu.

Budżet na 2009 rok:

 Dochody – 273 mld zł

 Wydatki – 300 mld zł

 Deficyt – 23 mld zł

Podstawowe dochody:

# VAT – 120 mld zł

# podatek akcyzowy – 53 mld zł

# podatek dochodowy od osób prawnych – 33 mld zł

# podatek dochodowy od osób fizycznych – 30 mld zł

# środki z UE – 33 mld zł

Wydatki:

# obsługa długu krajowego i zagranicznego

# rozliczenia z budżetem Unii

# dotacje do KRUS i FUS

# subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego

Około 74% wydatków to wydatki sztywne. Wynikają one z przyjętych ustaw oraz zobowiązań międzynarodowych.

Instytucje takie jak: Kancelaria Prezydenta, Premiera, Sejmu, Senatu, NIK, Sąd Najwyższy same ustalają swoje budżety które następnie po opinii Komisji Finansów Publicznych podlegają włączeniu do budżetu państwa.

W budżecie zadaniowym tworzone są wskaźniki, pozwalające ocenić efektywność wydatkowania środków. W odróżnieniu od klasycznego budżetu jego realizacja nie polega na pełnym wydatkowaniu środków. Budżet taki może być wdrożony w okresie 3-4 najbliższych lat.

DEFICYT BUDŻETOWY to nadwyżka wydatków nad dochodami.

PROFICYT to nadwyżka dochodów nad wydatkami.

W nowej historii Polski tylko raz wystąpiła niewielka nadwyżka budżetowa.

Niskie deficyty mogą być akceptowane pod warunkiem, że wydatki kierowane są na rozwój kraju lub w celu pobudzenia gospodarki w okresach kryzysu.

Wysokie deficyty mogą prowadzić do:

 Wzrostu długu publicznego

 Podwyższenia stawek podatkowych

 Wzrost inflacji (Dodruku pieniądza w celu pokrycia deficytu)

 Efektu wypychania

Efekt wypychania wydatków sektora prywatnego przez wydatki sektora publicznego jako skutek wzrostu rynkowych stóp procentowych (obligacje zastąpiły kredyt).

Najgorsze okresy pod względem deficytu w Polsce to I połowa lat ‘90 (1991-1994) oraz lata 2000-2004.

Deficyt sięgał wówczas od 5% do 6% PKB.

Tylko raz, w 1990 roku odnotowaliśmy nadwyżkę budżetową.

Dziura BAUCA (były minister finansów): – wyliczył on, że przyjęcie ustaw mogłoby doprowadzić do deficytu sięgającego 80-90 mld zł.

Kotwica budżetowa – wprowadzono ograniczenie deficytu do poziomu 30 mld zł (założenie, że w kolejnych latach deficyt nie przekroczy 30 mld zł), co miało na celu uspokojenie rynków finansowych.

Kraj w którym deficyt przekracza 3% PKB jest obejmowany przez Komisję procedurą podwyższonego deficytu.

Minister finansów zobowiązany jest wówczas do przedstawiania co rok programu KONWERGENCJI (zbieżności) zawierającego realne działania mogące obniżyć deficyt budżetowy. Polska była objęta taką procedurą.

Od deficytu budżetowego lepszą miarą oceny stanu finansów publicznych jest deficyt całego sektora finansów publicznych (efekt gorsetu).

Korzystne jest aby zrealizowany deficyt był mniejszy od planowanego, a jednocześnie wykazywał tendencje spadkową w następnych okresach.

Jeżeli realizowany w trakcie roku deficyt budżetowy okazuje się wyższy niż w ustawie to ustawę należy znowelizować.

Wysokość deficytu może być kształtowana poprzez zastosowanie działań takich jak:

 Zaksięgowanie wpływów z podatków bądź prywatyzacji z danego roku na konto kolejnego roku

 „Wydatki niewygasłe” – obciążają budżet danego kraju, musza być poniesione do połowy roku kolejnego

 Zwiększenie dotacji do ZUS (grudzień 2007)

Na skutek reformy emerytalnej zwiększyły się kwoty dotacji budżetowych do ZUS. Spowodowało to wzrost deficytu. Przez kilka lat Komisja Europ. zezwoliła Polsce aby przy wyliczaniu deficytu nie uwzględniać części dotacji do ZUS.

ZAMÓWIENIA PUBLICZNE

Zamówienia publiczne uregulowane są ustawą Prawo zamówień publicznych z dnia 29 stycznia 2004 r.

Kwestię zamówień publicznych ustalone są ustawowo w celu:

1. Równego traktowania oferentów

2. Wprowadzenia konkurencji między oferentami

3. Obniżenia kosztów realizacji zamówień.

Przedmiotem zamówień publicznych mogą być:

 Dostawy

 Usługi

 Roboty budowlane

Tryby zamówień publicznych:

 Przetarg nieograniczony

 Przetarg ograniczony

 Zapytanie o cenę

 Aukcja elektroniczna

 Negocjacje z ogłoszeniem

 Zamówienie z wolnej ręki

Informacja o zamówieniu powinna znaleźć się:

 W siedzibie zwracającego

 Na jego stronie internetowej

 W biuletynie zamówień publicznych

 W dzienniku urzędowym Wspólnoty Europejskiej

Specyfikacja istotnych warunków zamówienia zawiera:

 Dane zamawiającego

 Tryb przetargu

 Opis przedmiotu zamówienia

 Czas i miejsce realizacji

 Kryteria wyboru najlepszej oferty

Nadużycia w zakresie zamówień:

 Dzielenie zamówień na mniejsze

 Stosowanie nazw własnych w specyfikacji

 Stosowanie zbyt szczegółowej specyfikacji

 Stosowanie nadmiernych wymagań w stosunku do charakteru zamówienia

 Aneksowanie umów, celem zwiększenia wartości kontraktu

Zasady występujące w przetargach:

# możliwość odrzucenia oferty o rażąco niskiej cenie

# możliwość odrzucenia ofert niepełnych lub błędnych

# stosowanie jednego kursu euro w danym roku

# w niektórych przetargach, dla ich ważności, wystarczy, aby wpłynęła jedna dobra oferta

# stosowanie indeksatorów dotyczących wynagrodzeń pracowników, cen surowców urealniałoby wartość projektów i zmniejszało ryzyko wykonawców

POMOC PUBLICZNA DLA PRZEDSIĘBIORSTW

Pomoc publiczna to przysporzenie (korzyść) ze środków publicznych kierowane do wybranego podmiotu lub w celu wparcia określonej działalności mogą zakłócić konkurencję rynkową.

Zalety pomocy publicznej:

 Wspieranie innowacyjnych przedsięwzięć

 Zachowanie miejsc pracy

Wady pomocy publicznej:

 Eliminacja z rynku podmiotów bardziej efektywnych

 Zwiększa deficyt sektora

Instytucje udzielające pomocy publicznej:

 Ministerstwo Skarbu

 Ministerstwo Gospodarki

 Ministerstwo Rolnictwa

 Ministerstwo Finansów

 Prezes ZUS

 Urzędy Skarbowe

 Izby Celne

 Burmistrzowie

Rodzaje pomocy publicznej:

 Dotacje

 Poręczenia i gwarancje

 Dopłaty do oprocentowania kredytów

 Zamiana długu na udziały

 Dokapitalizowania akcjami

 Długi (anulowanie, odraczanie, rozłożenie na raty podatku lub opłat)

Cele pomocy publicznej (celowość/przeznaczenie):

1. Horyzontalna – dotycząca wszystkich, wspierana przez Unię i obejmująca:

- Badania i rozwój

- Ochrona środowiska

- Restrukturyzacja

- Pomoc w zatrudnieniu

Udział dla Polski ponad 50%, a w przypadku Unii ok. 80% (całości pomocy).

2. Sektorowa – ograniczona przez Unię w szczególności w sektorach wrażliwych (tj. motoryzacyjnym, stoczniowym, górnictwa węgla kamiennego, hutnictwa żelaza i stali).

3. Regionalna – pomoc kierowana do obszarów, gdzie PKB na mieszkańca w ostatnich 3latach poniżej 75% średniej inflacji (Unijnej?); na wsparcie rozwoju.

Przed przystąpieniem do Unii, Polska zobowiązana była do informowania Komisji Europejskiej o zakresie udzielanej pomocy (programach pomocowych).

Obecnie pomoc taka musi podlegać notyfikacji – w okresie 2 miesięcy od zgłoszenia Komisja musi wydać zgodę na jej stosowanie.

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest organem nadzorującym i raportującym w zakresie pomocy publicznej.

Przed 2004r. roczna pomoc miała wartość 10 –15 mld zł.

W 2003 r. około 28 mld zł.

W latach 2005-2008 od 3,5 do 5 mld zł rocznie.

Hasła wyrażające stosunek UE do pomocy publicznej:

„Mniej pomocy, ale lepszej pomocy” – za dużo było pomocy sektorowej, Unia zaczęła poszerzać horyzontalną i regionalną.

„ Pierwszy i ostatni raz” – raz na 10 lat.

Działania kompensacyjne polegają na ograniczeniu zdolności do konkurowania podmiotom, którym udzielono pomocy. Mogą one mieć formę:

# Limitowania (ograniczenia) wielkości produkcji;

# Konieczności podziału przedsiębiorstw lub sprzedaży pewnych aktywów.

Ocena pomocy może być dokonywana pod kątem:

# Skuteczności – stopień realizacji założonych celów

# Efektywności – koszty poniesione przy realizacji celów

SSE – Specjalne Strefy Ekonomiczne

Zachętą do inwestycji w SSE są dotacje i ulgi podatkowe. Ulgi wynoszą w zależności od branży od 30 do 70% kosztów kwalifikowanych. Przykładowo w sektorze motoryzacyjnym intensywność pomocy nie może przekroczyć 30% wydatków kwalifikowanych.

PODATKI

Podatek PIT to podatek dochodowy (bezpośredni) od osób fizycznych.

W Polsce obowiązują obecnie stawki: 18%, 32%.

Wcześniej było to: 17%, 30% i 40%

Dwa lata temu uchwalono stawkę 50%.

Przez wiele lat progi podatkowe były zamrożone na poziomie 37 000zł oraz 74 000zł. W 2008 roku było to około 45 000zł i 85 000zł. Obecnie funkcjonuje jeden próg, ok. 85 000zł.

Podatek liniowy

Zalety podatku liniowego: jest łatwy w obliczaniu i kontroli; brak ulg, z których zasadniczo korzystały osoby bogate. Wadą podatku liniowego jest wzrost efektywnej stawki oprocentowania osób najuboższych. Receptą jest zhumanitaryzowany podatek liniowy zawierający kwotę wolną.

Abolicja podatkowa – osobom, które osiągnęły legalny dochód, ale go nie ujawniły państwo proponuje opodatkowanie bez sankcji karnych.

Zalety abolicji: Dodatkowe wpływy do budżetu i możliwość wprowadzenia tych środków do obrotu gospodarczego.

Wadą jest zły odbiór takiej akcji przez uczciwych podatników.

Domiar podatkowy – dochody, których pochodzenia nie możemy udowodnić mogą zostać obciążone stawka 75% (stawka opodatkowania dla dochodu niewykazanego)

Kwota wolna od podatku (to roczny dochód nie powodujący obowiązku zapłaty podatku) wynosi 3 000 zł, co powoduje obniżkę podatku o ok. 600 zł

Nadmierny fiskalizm wynika ze zbyt nisko ustalonych progów.

Deklarację podatkową należy złożyć do końca kwietnia następnego roku.

Wypełnianie deklaracji:

Przychody pomniejszamy o koszty uzyskania przychodów i otrzymujemy dochód.

(Przychód – Koszt = Dochód).

Dochód pomniejszamy o składki na ubezpieczenia społeczne oraz ulgi od dochodu i otrzymujemy podstawę opodatkowania.

Od podstawy liczymy podatek.

Otrzymany podatek pomniejszamy o składki na ubezpieczenia zdrowotne i ulgi od podatku.

{dla podatnika korzystniejsze są ulgi od dochodu, niż te od podatku}

Tak otrzymaną kwotę podatku porównujemy z kwotą odprowadzonych w ciągu roku zaliczek.

# Zaleta łącznego opodatkowania małżonków oraz matki samotnie wychowującej dziecko.

Polacy pracujący za granicą korzystają z faktu podpisania przez Polskę umów o unikaniu podwójnego opodatkowania. Mogą wyliczyć koszty uzyskania przychodu w oparciu o przepisy kierowane wcześniej do

dyplomatów. Mają dwie możliwości wyliczenia tych kosztów: 30 pełnych diet (stawek) dziennych, lub 1/3 stawki dziennej pomnożona przez faktyczny okres pobytu (liczbę dni pobytu).

# Ograniczony i nieograniczony obowiązek podatkowy. (Polacy maja nieograniczony obowiązek podatkowy).

# Podmiotowość w polskim podatku dochodowym od osób fizycznych oparta została przede wszystkim na tzw. zasadzie rezydencji, czyli zależy od miejsca zamieszkania osoby fizycznej i jest związana z tzw. nieograniczonym obowiązkiem podatkowym.

# Osoba posiadająca miejsce zamieszkania na terytorium RP płaci podatek od całości swych dochodów krajowych i zagranicznych, bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów.

Podatek CIT

 CIT to Podatek dochodowy od osób prawnych.

 Obowiązuje stawka 19%

 Wynik brutto zwykle nie jest podstawą opodatkowania; wynika to z rozbieżności między przepisami podatkowymi, a ustawą o rachunkowości.

 Planowano Harmonizację w zakresie podatku CIT w ramach UE –zmiany miały dotyczyć sposobu ustalania wyniku finansowego, wysokość stawek miała pozostać w kompetencji poszczególnych państw.

Formy transferu zysków:

 Opłaty (licencyjne) za korzystanie z logo, systemów informatycznych, doradztwo

 Odsetki od pożyczek udzielanych przez spółki matki (Cienka kapitalizacja)

 Ceny transferowe występują między podmiotami tej samem grupy kapitałowej, mogą różnić się od poziomów rynkowych, służą optymalizacji podatkowej w ramach grupy

Po spełnieniu pewnych warunków grupa kapitałowa może być traktowana jako grupa podatkowa.

Obowiązująca interpretacja prawna:

 Przedsiębiorca przedstawia własną interpretacje przepisów prawnych.

 Urząd ma 3 miesiące na ustosunkowanie się do interpretacji.

 Zastosowanie się do interpretacji chroni przed sankcjami karnymi.

 Interpretacja jest odpłatna.

 Interpretacje w tej samej sprawie wydane przez różne ośrodki mogą być odmienne.

 Sądy w toczących się sprawach stosują własne interpretacje.

AKCYZA

Wyróżniamy wyroby akcyzowe:

- zharmonizowane, czyli takie przy których UE określiła minimalne stawki;

- niezharmonizowane.

Akcyza może mieć postać:

 Kwoty na jednostkę wyrobu

 Procentu sprzedaży

 Formę kwotowo-procentową

VAT

 VAT to podatek od towarów i usług (PTU).

 Obowiązują stawki: 0%, 3%, 7%, 22%

 Cena brutto zawiera VAT

 VAT naliczony zawarty jest w cenie zakupu

 VAT należny zawarty jest w cenie sprzedaży; przed odprowadzeniem może on zostać pomniejszony o VAT naliczony.

Środki Unijne wykorzystywane są zgodnie z zasadami:

 Współfinansowania – środki unijne są uzupełnieniem wkładu własnego.

 Programowania – środki unijne są wydatkowane są w oparciu o wcześniej zaakceptowane programy.

 Partnerstwa – współpraca komisji europejskiej z odpowiednimi władzami krajowymi.

 Subsydiarności – w projekty kierowane do jednostek niższego szczebla, nie mogą ingerować jednostki wyższego szczebla.

Środki przedakcesyjne były dostępne w kwocie kilku mld euro, w ramach programów:

 PHARE – dostosowanie polskiego prawa oraz przygotowanie administracji i przedsiębiorców do

wykorzystywania środków unijnych.

 ISPA – transport i ochrona środowiska.

 SAPARD – rolnictwo i przemysł rolno-spożywczy.

Beneficjent netto to kraj który otrzymuje z UE więcej środków, niż sam do niej odprowadza.

Płatnik netto to kraj członkowski, który wpłaca do budżetu ogólnego UE więcej, niż z niego otrzymuje.

Do głównych płatników netto zaliczamy m.in. Niemcy, Francję, Wielką Brytanię, Szwecję i Holandię.

Polska jest beneficjentem netto jednak budżet państwa w relacji z Unią Europejską wykazuje deficyt.

Wynika to z faktu, że środki unijne kierowane są do samorządów, przedsiębiorstw oraz instytucji pozarządowych. Natomiast główne koszty członkostwa (3 mld euro rocznie składki członkowskiej) wiążą się z budżetem państwa.

Środki na lata 2004-2006:

# 4 fundusze strukturalne (ponad 8 mld euro, wykorzystanie ok. 106%)

EFS -Europejski Fundusz Społeczny  SPO (Sektorowy Program Operacyjny); rozwój zasobów ludzkich

EFRR -Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego  SPO; wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw

# Fundusz Spójności (zasięg ponadregionalny, kwota ponad 5 mld euro, wykorzystanie ok. 70%)

 Inicjatywy Wspólnotowe: LEADER, EQUAL, INTERREG.

Na lata 2007-2013 Polska otrzymała 67 mld euro z funduszy strukturalnych oraz ok. 20 mld euro w ramach Wspólnej Polityki Rolnej.

Rozkład 67 mld euro: (programy):

- 28 mld euro – Infrastruktura i Środowisko

- 10 mld euro – Kapitał Ludzki

- 16 mld euro – 16 regionalnych programów operacyjnych

- 8 mld euro – Innowacyjna Gospodarka

- 2 mld euro – Rozwój Polski Wschodniej

Podpisano umowy na 25% środków. Refundacja na poziomie 5% całej puli.

Zasada n+2 – rozliczenie finansowe projektów musi nastąpić do 2lat po zakończeniu perspektywy finansowania.

REFORMA EMERYTALNA:

Stary system emerytalny (system repartycyjny) oparty był na tzw. umowie pokoleniowej co oznacza, że młode, pracujące pokolenie finansowało świadczenia osób nieczynnych zawodowo.

Z dniem 1 stycznia 1999 r. weszła w życie reforma systemu emerytalnego.

Stary system emerytalny wymagał reformy gdyż z upływem lat powstałaby konieczność przekazywania z budżetu państwa coraz większych dotacji do ZUS.

Wady systemu uwidoczniły się na skutek spadku przyrostu naturalnego, wzrostu bezrobocia, starzenie się społeczeństwa (system ten z natury nie jest odporny na takie zjawiska).

Wady starego systemu :

- zgromadzone środki nie były inwestowane i nie podlegały dziedziczeniu,

- wysokość emerytury tylko w pewnym stopniu zależna była od wielkości płacy,

- wys. emerytury w dużym stopniu zależna była od okresu zatrudnienia

- przeciętny wiek przejścia na emeryturę to 58 lat co wynika z ulg przysługującym osobom pracującym w szczególnym charakterze lub w szkodliwych warunkach (kobiety-60, mężczyxni-65)

WADY REFORMY:

- brak określenia sposobu wypłat świadczeń z II filara. Problem staje się pilny, ponieważ już w 2009 roku wiek emerytalny osiągną kobiety, które w 1999 roku miały pięćdziesiąt lat i podjęły decyzję o podziale obowiązkowej składki emerytalnej na FUS i OFE,

- niedostateczne dotacje budżetowe związane z ZUS-owską reformą emerytalną, co zmusza zakład, jako osobę prawną, do zaciągania pożyczki na wolnym rynku poza bieżącym budżetem, tworząc przyszłe zobowiązania państwa. Błędem okazały się założenia do przygotowywanej reformy, że ubytek środków z I filara w ZUS-ie z tytułu ich transferu do OFE zostanie skompensowany wpływami z prywatyzacji majątku państwowego

- możliwość mniejszych wypłat zsumowanych świadczeń z I i II filara ubezpieczeń w porównaniu z wcześniejszymi rozwiązaniami polskiego systemu ubezpieczeń, sprzed reformy

- zbyt marginesowe potraktowanie rozwiązań, które powinny sprzyjać upowszechnianiu indywidualnych i grupowych form dodatkowego oszczędzania na starość.

Choć stworzono Pracownicze Programy Emerytalne (PPE) oraz Indywidualne Konta Emerytalne (IKE), to jednak nie cieszą się one dużym zainteresowaniem. Powodem są przede wszystkim małe zachęty podatkowe oraz zmiany rynkowe.

Nowy system emerytalny to system o charakterze mieszanym (kapitałowo – repartycyjny), w którym część składek pochodzi od osób aktualnie pracujących, a część ze składek gromadzonych przez ubezpieczonego.

OFE są elementem kapitałowym.

W 1999 r. podzielono społeczeństwo na trzy grupy:

1. urodzenie do końca 1948r. – musieli pozostać w ZUS (nie mogli przystąpić do OFE)

2. urodzenie 1949 – 1968 – możliwość przystąpienia do OFE

3. urodzeni od 1969 – obowiązek przystąpienia do OFE

OFE = Otwarte Fundusze Emerytalne

PTE = Powszechne Towarzystwa Emerytalne, które zarządzają OFE.

Obecnie funkcjonuje 14 PTE, zarządzane aktywa to 130 mld zł, liczba członków w granicach 14,5 mln osób.

Założycielami funduszy są firmy ubezpieczeniowe lub banki. Cztery największe firmy ubezpieczeniowe to CU, ING, PZU Złota Jesień, AIG.

W walce o klienta wygrały OFE założone przez firmy ubezpieczeniowe ponieważ ich przepisy prawne są mniej skomplikowane aniżeli banków.

2 razy w roku (w styczniu i w lipcu) odbywają się losowania. Można zostać przydzielonym do OFE małego lub średniego, które w ostatnich 2 okresach rozliczeniowych osiągnęło wynik lepszy od średniego.

Transfer członków – 4 sesje transferowe (możliwość zmiany OFE) w ciągu roku, ok. 300 tys. osób zmienia OFE.

Wyniki inwestycyjne OFE oceniane są co pół roku za okresy trzyletnie. Wyliczana jest średnioważona stopa zwrotu oraz wymagana minimalna stopa zwrotu (stanowi połowę średnioważonej stopy zwrotu) -nie osiągnięcie minimalnej wymaganej rodzi potrzebę dopłaty.

OFE pobierają:

# prowizję od składki – ma charakter degresywny (spada wraz ze stażem) i ograniczona ustawowo;

# opłaty za zarządzanie:

- znaczna część opłaty niezależna jest od wyników inwestycyjnych;

- cześć spłaty tworzy rachunek premiowy

Fundusz Rezerwy Demograficznej - został powołany z myślą o powojennym wyżu demograficznego, który przechodzi obecnie na emeryturę. Pełne składki emerytalne odprowadzane są do chwili przekroczenia 30krotnosci przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Zakłady emerytalne będą wypłacały emerytury ze środków zgromadzonych w OFE. Będą funkcjonowały do 2014 roku – kiedy to do kobiet dołączą pierwsi mężczyźni. Mogą zaoferować indywidualną lub małżeńską emeryturę dożywotnią.

Stopa zastąpienia to relacja wysokości emerytury do wszystkich zarobków z okresu z przed przejścia na emeryturę.

Osoby zawierające umowy z OFE mają Indywidualne Konta Emerytalne (IKE) które tworzone są przez banki, domy maklerskie, fundusze inwestycyjne i/lub firmy ubezpieczeniowe. IKE mają na celu gromadzenia oszczędności będących uzupełnieniem świadczenia z ZUS-u i OFE. Zachętą jest zwolnienie z podatku belki (=19% „tzw. „podatek od zysków akcyjnych/kapitałowych”). Podstawową wadą jest konieczność utrzymywania środków na koncie do wieku emerytalnego.

Finanse Jednostek Samorządu Terytorialnego (J.S.T.) to województwa, powiaty i gminy.

# Dług J.S.T. nie może przekroczyć 60% planowanych dochodów.

# Roczne koszty obsługi długu nie mogą przekroczyć 15% planowanych dochodów .

# Średni poziom długu dla JST to ok. 20%.

# W celu umożliwienia wykorzystania kredytu, jako wkładu własnego przy realizacji projektów unijnych kwota kredytu nie jest wliczona do ogólnego poziomu zadłużenia.

Obligacje przychodowe spłacane są z pożytków płynących z finansowanego przedsięwzięcia.

Dochody J.S.T. :

I Własne:

1. z podatków: od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportowych;

2. z opłat: targowej, miejscowej, administracyjnej, eksploatacyjnej, adiacenckiej;

3. z najmu, dzierżawy lub sprzedaży majątku gminy;

4. udziały w podatku: -PIT -ok. 40%, CIT -ok. 7%

II Subwencje – środki wyliczone w oparciu o gęstość zaludnienia, poziom bezrobocia, poziom dochodu na mieszkańca przekazywane z budżetu centralnego głównie na oświatę i drogownictwo.

III Dotacje celowe – środki z budżetu państwa na sfinansowanie konkretnych projektów.

„Janosikowe”, czyli bogate gminy zobowiązane są przekazywać część swoich dochodów na rzecz gmin najbiedniejszych.

Duże miasta próbują skłonić poprzez programy lojalnościowe osoby tam pracujące, również do płacenia tam podatków.

Kataster – to spis wycenionych nieruchomości. Podatek katastralny o stawce od 0,5% do 2% wartości nieruchomości może w przyszłości zastąpić podatek od nieruchomości.

Budżet miasta Torunia na 2010:

 Dochody – 801 mln

 Wydatki – 888 mln

 Relacja długu do dochodów na koniec tego roku wyniesie około 58%.

Jednostki budżetowe bezpośrednio pokrywają swoje wydatki z budżetu gminy, a pobrane dochody odprowadzają do budżetu JST (np. straż pożarna).

Zakłady budżetowe to jednostki świadczące odpłatnie usługi.

W przypadku osiągnięcia nadwyżek odprowadzają je do budżetu gminy.

W przypadku deficytu finansowane są przez gminę.

Opłata adiacencka – to opłata, którą właściciel lub użytkownik wieczysty musi zapłacić gminie, jeżeli wzrosła wartość jego nieruchomości w wyniku podziału, scalenia lub inwestycji gminy w wykonanie infrastruktury technicznej np. wbudowanie wodociągu, modernizacja dróg.

Fundusze celowe i agencje powołane są w celu realizacji określonych zadań:

Fundacje gospodarują w oparciu o wpływy ze składek oraz dotacji z budżetu państwa.

Agencje dodatkowo osiągają przychody z gospodarowania mieniem Skarbu Państwa.

Wyodrębnienie tych jednostek ma na celu przeciwdziałanie negatywnym skutkom finansowania z budżetu państwa wynikającym z :

 ogólności (budżet państwa nie koncentruje się na konkretnym zadaniu)

 rocznego okresu

 sztywności budżetu państwa (ograniczona możliwość przesuwania środków)

Fundusze:

# Fundusze celowe;

# Fundusze Ubezpieczeń Społecznych;

# Fundusze Emerytalno-Rentowe;

# Fundusz Pracy – z tego funduszu następuje wypłata zasiłków dla bezrobotnych, opłacane są składki na ubezpieczenia społeczne od tych zasiłków, realizacja różnych form aktywizacji zawodowej pracowników.

# Fundusz Gwarantowanych Świadczeń pracowniczych – wypłaca pracownikom zaległe pensje w przypadku upadłości przedsiębiorstwa.

# Fundusz alimentacyjny.

Agencje:

# Agencja Mienia Wojskowego – ma być zastąpiona Agencją Uzbrojenia;

# Wojskowa Agencja Mieszkaniowa;

# Agencja Rezerw Materiałowych – gospodaruje rezerwami surowców i materiałów;

# Agencja Rynku Rolnego – interwencyjny zakup i sprzedaż produktów rolnych;

# Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa – -pośrednictwo w wykorzystaniu środków unijnych, -budowa giełd i rynków hurtowych;

Finanse publiczne

Wydatki socjalne państwa obejmują:

 Emerytury i renty

 Opiekę zdrowotną

 Pomoc społeczną

 Świadczenia rodzinne

 Wydatki na walkę z bezrobociem

W Polsce wydatki kształtują się na poziomie ponad 20 PKB. Problemem nie jest kwota, jaką dysponuje państwo, a raczej sposoby rozdysponowania środków.