PSYCHOLOGIA WYKŁAD 5
TEMAT: Uczenie się
Uczenie się - stosunkowo stała zmiana zachowania w wyniku doświadczenia.
Zdolność adaptacji - zdolność do uczenia się nowych zachowań umożliwiających radzenie sobie w różnych warunkach.
Warunkowanie
Klasyczne - uczymy się kojarzyć 2 bodźce
np. że błyskawica zapowiada nieuchronny grzmot i oczekujemy huku, gdy w pobliżu się błyska.
Instrumentalne - uczymy się kojarzyć reakcję z jej konsekwencjami, kiedy np. naciskanie przycisku w automacie uczymy się łączyć z otrzymaniem wafelka.
Warunkowanie nie jest jedyną formą uczenia się złożone gatunki zwierząt jak szympansy uczą się wyłącznie przez obserwację zachowania innych.
Uczenie się przez obserwację - uczeniem się z doświadczeń i przykładów innych.
Uczenie się - Dzięki warunkowaniu klasycznemu, instrumentalnemu i obserwacji człowiek uczy się i przystosowuje do środowiska.
Warunkowanie klasyczne - początki
Behawioryzm - I poł. XX w.
John Watson (1913) – badania praw kierujących uczeniem się
Psychologia nie zajmuje się wewnętrznymi myślami, uczuciami i motywami.
Zamiast badać reakcje organizmów na bodźce środowiska, psychologia powinna „przewidywać i kontrolować zachowania. Introspekcja nie stanowi zasadniczej części jej metody”.
Psychologia - nauką obiektywną na podstawie obserwowanych zachowań.
Uczenie się - kluczem do uczenia się jest doświadczenie;
nauka przez skojarzenia - nasz umysł w naturalny sposób wiąże ze sobą, czyli kojarzy fakty, które następują po sobie.
Warunkowanie - proces uczenia się skojarzeń między zdarzeniami.
Warunkowanie klasyczne - uczymy się przewidywania ważnych faktów, jak np. pojawienie się pokarmu lub bólu.
Warunkowanie instrumentalne - uczymy się powtarzania czynności, które przynoszą nagrodę i unikania czynności, które wywołują karę.
Eksperyment Pawłowa
Eksperyment Pawłowa - warunkowanie klasyczne, tzw. warunkowanie pawłowskie
Badanie fizjologii wydzielania śliny - psy wydzielają ślinę nie tylko w trakcie posiłku, ale także w reakcji na bodziec , który posiłek poprzedzał.
REAKCJA BEZWARUNKOWA (Rb) - wydzielanie śliny pod wpływem podania pokarmu, ponieważ występuje ona bez uczenia się ,
BODZIEC BEZWARUNKOWY (Sb) – pokarm
BODZIEC NEUTRALNY (Sneu) – dzwonek (przed wyuczeniem)
↓
BODZIEC WARUNKOWY (Sw) - dzwonek
REAKCJA WARUNKOWA (Rw) - wydzielanie śliny na dzwonek
PRZED WARUNKOWANIEM
Pokarm → ślina
Sb Rb
dzwonek → (reakcja orientacyjno- badawcza)
Sneu
W TRAKCIE WARUNKOWANIA
Dzwonek + pokarm → ślina
Sw Sb Rw
PO WARUNKOWANIU
Dzwonek → ślina
Sw Rw
Dany związek nie istniał przed uczeniem się , został wytworzony w wyniku warunkowania.
bezwarunkowy = niewyuczony
warunkowy = wyuczony.
Warunkowanie klasyczne - uczymy się nowych bodźców , które są sygnałami pojawienia się czegoś istotnego dla osobnika.
Występowanie reakcji specyficznej na skutek działania bodźca obojętnego biologicznie dzięki wielokrotnemu łączeniu go z bodźcem nieobojętnym biologicznie, bezwarunkowym
Warunkowanie klasyczne ma znaczenie zastosowawcze. Pomaga organizmowi przygotować się na dobre lub złe zdarzenie.
Warunkowanie instrumentalne
warunkowanie klasyczne kojarzy bodźce obojętne z bodźcami znaczącymi, wywołującymi reakcje, które często występują automatycznie.
warunkowanie instrumentalne - podmioty kojarzą zachowania z ich konsekwencjami. Zaczynają więc częściej powtarzać zachowania nagradzane (wzmacniane), rzadziej natomiast - przejawiać zachowania karane.
typ uczenia się, w którym zachowanie się nasila, jeżeli następuje po nim wzmocnienie, lub zanika, jeżeli następuje po nim kara.
Warunkowanie klasyczne - zachowania reaktywne (zachowanie, które pojawia się jako automatyczne reakcja na pewien bodziec)
Warunkowanie instrumentalne - zachowania sprawcze (zachowania oddziałujące na środowisko i wywołujące określone konsekwencje)
Koty Throndike’a
Skrzynki problemowe
Aby się wydostać zwierze musiało odkryć w jaki sposób zwalnia się zasuwę, dźwignię lub pętlę.
przyjmowano, że dwa motywy pobudzają do działania: strach i głód.
Na podstawie tego eksperymentu Thorndike stworzył prawo efektu - uczucie zadowolenia z osiągniętego rezultatu sprawiało, iż wystąpienie skutecznej reakcji stawało się bardziej prawdopodobne.
Warunkowanie instrumentalne: Edward Thorndike - określone zachowania są wzmacniane, czyli nagradzane lub karane.
Nagroda – np. pokarm, głaskanie, uznanie społeczne, premia
Kara - np. ból wywołany skarceniem, nagana
Zachowania nagradzane utrwalają się i występują częściej, natomiast zachowania karane występują coraz rzadziej, aż w końcu zanikają – czyli nagrody są skuteczniejsze niż kary.
Skrzynka Skinnera
Bodziec bezwarunkowy
(pokarm)
Ri ---- ---- --- --- --- → Bb ------------------------→ Rb
Reakcja Reakcja
instrumentalna bezwarunkowa
(naciskanie dźwigni przez szczura) (jedzenie)
Rola kary w uczeniu się
Eksperyment W.E. Estesa
W labiryncie umieszczano skrzynkę z pokarmem tak, że dwie drogi prowadzące do niej różniły się znacznie pod względem długości. Badane szczury szybko nauczyły się przebiegać krótszą drogę (a).
Kiedy wzmocnienie można uzyskać inną drogą, kara hamuje reakcję niewłaściwą najbardziej efektywnie.
Kiedy jednak na miejsce karanej reakcji nic nie jest proponowane jak w pierwszym etapie eksperymentu - reakcja ta zostaje przytłumiona, ale nie znika - z chwilą zniesienia kary pojawia się na nowo.
Najbardziej efektywne metody uczenia się polegają na tłumieniu niepożądanych reakcji przy jednoczesnym wzmacnianiu reakcji pożądanych
Warunkowanie klasyczne vs instrumentalne
Wspólna cecha – nagroda
Podstawowa różnica:
warunkowanie klasyczne wywołuje odruchową reakcję bezwarunkową (bodziec – reakcja),
warunkowanie instrumentalne jest bardziej złożone i reakcje w tym warunkowaniu nie są przeważnie odruchowe (bodziec – reakcja – wzmocnienie pozytywne lub negatywne, czyli nagroda lub kara).
Uczenie się przez obserwację
uczenie się przez obserwację = uczenie się społeczne
uczenie się nie zawsze wymaga bezpośredniego doświadczenia - uczymy się także przez obserwację
Albert Bandura – społeczne uczenie się
wg warunkowanie sprawczego organizm najpierw zachowuje się w określony sposób, a bezpośrednio potem to zachowanie musi być wzmocnione, by mogła nastąpić względnie trwała zmiana
wg Bandury:
z uczeniem się mamy do czynienia, również gdy ludzie lub zwierzęta obserwują zachowanie innych
nie muszą sami tak się zachowywać
to czego się uczymy zapamiętujemy nie jest dokładną kopią zaobserwowanych zachowań
zyskujemy pewnego rodzaju schemat, ogólne wyobrażenie, zawierające tylko ważniejsze elementy, a nie wszystkie szczegóły zachowania
Teoria społecznego uczenia się
rozwinięcie teorii uczenia się.
według Bandury uczenie się zachowań zachodzi nie tylko poprzez warunkowanie reaktywne i sprawcze, ale także poprzez obserwowanie zachowań innych ludzi.
Obserwacja
proces obserwacji i naśladowania zachowań innych = modelowanie
obserwacja zachowania innych osób = nabycie schematu
model = osoba, którą obserwuje uczący się
tzw. modelowanie lub naśladowanie
Naśladowanie - zauważalne już na szczeblu zwierzęcym; silnie zauważalne i w szerszym zakresie, u człowieka w okresie dziecięcym.
sposoby uczenia się reakcji w danych sytuacjach i przejmowania doświadczenia od innych osobników.
Przeciwnie do behawioryzmu - uczenie się następuje, gdy obserwator świadomie przygląda się jakiemuś zachowaniu (np. zapalaniu zapałki) i następnie umieszcza efekt obserwacji w LTM.
obserwacja modela
(nie potrzebne nasze własne doświadczenia)
↓
modelowanie
(proces obserwacji i naśladowania zachowania innych)
↓
nabycie schematu przez obserwację zachowania modelu
(im ważniejsza dla nas osoba [autorytet] lub im bardziej wydaje nam się do nas podobna, tym trwalsze wyuczenie)
MODELOWANIE
uczenie się na podstawie cudzych doświadczeń
obserwacja zachowań modela
obserwacja skutków jego zachowań
przyswajanie reakcji i emocji modela
Uczenie się przez obserwowanie to proces czteroetapowy:
student musi skierować uwagę na kluczowe elementy tego, czego ma się nauczyć,
student musi zapamiętać dane zachowanie,
student musi umieć powtórzyć dane zachowanie lub wykonać je,
student musi mieć motywację i chcieć powtórzyć dane zachowanie.
Ćwiczenia i próby w wyobraźni wykorzystywane w nauczaniu bezpośrednim pomagają uczniom utrwalić i wykonać daną czynność (zachowanie).
Koncepcja Alberta Bandury pozwala spojrzeć na proces uczenia się nie tylko w wąskim kontekście akcja-reakcja.
Efekty uczenia się stanowią wewnętrzny potencjał jednostki, który może być wykorzystany w przyszłości.
Co robić, by uniknąć powstawania agresji w procesie społecznego uczenia się ?
- rozmawiać/tłumaczyć zachowania złe i nierealistyczne
- wzmacniać pozytywne zachowania
- poznawcza analiza zachowań poznawcza modyfikacja zachowań
Jak się uczymy?
stożek Dale’a.
10% tego co czytamy, słyszymy
30% tego co widzimy
50% tego co widzimy i słyszymy
70% tego co mówimy i piszemy
90% tego co wykonujemy
3 grupy uczniów:
SŁUCHOWCY
WZROKOWCY
KINESTETYCY (CZUCIOWCY)
1. SŁUCHOWCY
- lubią dialog i rozmowy
- powtarzają głośno to, co napisali
- rozmawiają ze sobą
- lubią słuchać
- lubią wykłady
- lubią długie wypowiedzi własne
- lubią muzykę
- wolą mówić o dziełach sztuki niż je oglądać
- dobrze pamiętają imiona, twarze
Chętnie uczą się, słuchając innych.
Lubią rozmawiać, dyskutować, a także wygłaszać monologi.
Często ucząc się, powtarzają głośno zapamiętywane teksty, hałas ich dekoncentruje.
Nie lubią długich opisów, nie zauważają ilustracji, "głośno myślą", sami chętnie przemawiają.
Pamiętają imiona i nazwiska, ale mylą im się twarze.
Muzyka jest ich ulubionym rodzajem sztuki.
2.WZROKOWCY
- lubią demonstracje lub pokazy
- lubią wykresy i tabele
- lubią opisy
- pamiętają twarze, imiona
- lubią patrzeć, rysować
- preferują sztuki wizualne
Najłatwiej uczą się czytając, patrząc na wykresy, tabele, schematy.
Lubią rysować, a jeżeli chcą skorzystać z wykładu, to robią notatki.
Cenią porządek, przeszkadza im bałagan i ruch.
Łatwo zapamiętują twarze, gorzej imiona i nazwiska.
Obraz telewizyjny jest dla nich ważnym źródłem nie tylko wrażeń, ale i informacji.
Malarstwo, rzeźba, grafika to dziedziny sztuki, które przemawiają do nich najmocniej.
3.KINESTETYCY
uczą się przez wykonywanie i bezpośrednie zaangażowanie
lubią emocje, ruch
nie lubią czytać
pamiętają to – co sami wykonali
muszą się poruszać, wiercić, coś trzymać
tupią, gestykulują
nie lubią słuchać
Najłatwiej uczą się, gdy sami coś wykonują.
Są świetnymi "asystentami" nauczycieli przedmiotów ścisłych podczas przeprowadzania pokazowych doświadczeń.
Lubią ruch, prace manualne, angażują się emocjonalnie w to, co robią.
Niezbyt chętnie czytają, chyba że tekst ma żywą fabułę.
Ortografia sprawia im kłopoty.
Raczej klepną rozmówcę po ramieniu, niż uważnie go wysłuchają.
Najczęściej nie są szczególnie cenieni w szkole. warto jednak pamiętać, że wiedza i umiejętności zdobyte przez działanie przyswajane są w większym stopniu niż przez bodźce wzrokowe czy słuchowe.
Półkule mózgowe
Badania z elektroencefalografem wykazały, że gdy człowiek się wypowiada, liczy w pamięci, pisze, myśli logicznie albo uważnie słucha, bardziej aktywna jest lewa półkula.
Prawa półkula wykorzystywana jest przy czynnościach, które wymagają wyobraźni i wizualizacji, gdy pojawiają się kolory, muzyka, rytm.
Lewa półkula
Logiczny
Sekwencyjny
Racjonalny
Analityczny
Obiektywny
Wyglądający na część
Prawa półkula
Losowy
Intuicyjny
Holistyczny
Syntezowy
Subiektywny
Uszkodzenia lewej półkuli: trudności z mówieniem, pisaniem, czytaniem, matematyką.
Uszkodzenia prawej półkuli: trudności z rozpoznawaniem struktur geometrycznych, twarzy, trudności z rysowaniem, percepcją muzyki.
Dominacja prawej półkuli - artyści, humaniści;
Dominacja lewej półkuli - naukowcy, umysły ścisłe.
JAK UCZYĆ INNYCH?
Nauczyciel występuje w roli:
osoby organizującej proces uczenia się, badającej potrzeby, oczekiwania, możliwości uczniów
osoby integrującej wewnętrzne potrzeby uczniów z wymaganiami programu, który sam wybiera
osoby kreującej warunki uczenia się, poszukiwania, odkrywania, myślenia, komunikowania, działania i współpracy w grupie
osoby uczestniczącej w wymianie emocjonalnej, która zachodzi między uczniami, grupą, zespołem klasowym.
opiekuna, przy pomocy którego uczniowie mogą uczyć się aktywnie i samodzielnie.
Wskazówki
Zaopatrz swoich uczniów w podstawowe umiejętności radzenia sobie z gwałtownie zmieniającą się rzeczywistością.
Nauczyciel stwarza warunki, aby uczeń potrafił uczyć się, myśleć, poszukiwać, doskonalić, komunikować się działać i współpracować w zespole.
Charakterystyka stylów uczenia się
KONKRETNE DOŚWIADCZENIE
Preferowanie rozwiązań praktycznych nad rozważaniami teoretycznymi
Uczenie poprzez rozwiązywanie problemów, sytuacji
Wymaga kreatywnego myślenia
Odnosi się do osób nie obawiających się ryzyka i umiejących podejmować decyzje
Charakterystyka stylów uczenia się
REFLEKSYJNA OBSERWACJA
Umiejętność patrzenia na sytuacje z różnych perspektyw
Opinie poprzedzone są dokładna analizą tematu
Obserwowanie przeważa nad działaniem
Wymaga czasu, by przeanalizować informacje z różnych perspektyw
Charakterystyka stylów uczenia się
ANALIZOWANIE
Pozyskiwanie wiedzy teoretycznej, by opracować własne rozwiązania
Umiejętność ogarnięcia dużej liczby różnorodnych informacji
Skupianie się na ogólnych strukturach, ideach, koncepcjach
Najważniejsza jest logiczna analiza idei i pomysłów
Charakterystyka stylów uczenia się
AKTYWNE EKSPERYMENTOWANIE
Zbieranie dużej liczby informacji
Opracowanie kilku możliwych wariantów
Eksperymentowanie z wariantami
Brak obaw przed podejmowaniem ryzyka
Sprawność w znajdowaniu praktycznych zastosowań dla idei i teorii
EFEKTYWNY PROCES DYDAKTYCZNY
Ograniczyć stosowanie metod podających
Stosować metody i techniki aktywizujące
Organizować pracę tak, aby uczniowie mogli zaspokajać swoje potrzeby
Uatrakcyjniać zajęcia (efekt zaskoczenia, zabawy)
Wykorzystywać środki dydaktyczne
Tworzyć małe grupy
Stwarzać sytuacje do eksperymentowania, doświadczania, obserwowania
Zagospodarować przestrzeń w Sali. Zmiany są nieuniknione.