• INTEGRACJA W PEDAGOGICE WCZESNOSZKOLNEJ

Pierwszy etap nauczania obejmuje klasy od I do III szkoły podstawowej. Kształcenie na tym etapie jest łagodnym przejściem od wychowania przedszkolnego do edukacji prowadzonej w systemie szkolnym i ma charakter zintegrowany.
Integracja to zespolenie się, scalenie, tworzenie całości z mniejszych elementów, wytwarzanie całości z dobranych odpowiednio części.
 W przypadku edukacji – to sposób nauczania mający na celu pokazanie związków między wszystkimi przedmiotami oraz ukazywanie nauki jako całości. Integracja jako zasada kształcenia obowiązuje na wszystkich poziomach nauczania. Jednak największy ciężar integracji jako zasady pedagogicznej w zreformowanej szkole przypada na poziomie edukacji wczesnoszkolnej.
Integracja w edukacji wczesnoszkolnej to specyficzna propozycja pracy pedagogicznej ukierunkowanej na dziecko jako podmiot i indywidualność. Polega ona na scalaniu, łączeniu czynności dziecka i nauczyciela w zakresie celów, treści, form realizacyjnych, metod, środków dydaktycznych w ramach poszczególnych jednostek tematycznych. Prawdziwa integracja wypływa z podstawowego faktu, jakim jest spotkanie dwóch osób: dziecka i nauczyciela. Nauczyciel musi integrować aktywność dziecka, jego działania praktyczne, zainteresowania, postawy poprzez różne formy ekspresji: słowną, plastyczną, muzyczno-ruchową, techniczną i praktyczną. Scalanie w okresie wczesnoszkolnym to także inspiracja i pomoc ze strony nauczyciela w budzeniu duszy dziecka do życia bogatego wewnętrznie, do przeżywania, działania i komunikowania się w różnych wspólnotach społecznych (rodzina, środowisko szkolne, środowisko pozaszkolne).
Założeniami koncepcji kształcenia zintegrowanego są:
   - postrzeganie dziecka jako niepowtarzalnej całości, a co za tym idzie: dostrzeganie indywidualnych różnic, zapewnienie możliwości rozwoju każdemu dziecku, poszanowanie jego potrzeb rozwojowych, zdolności, zainteresowań, indywidualnych doświadczeń, respektowanie indywidualnego tempa rozwoju, odwoływanie się do jego stylu myślenia i działania,
   - indywidualne traktowanie poprzez odpowiednią stymulację zadaniową, motywowanie i pobudzanie do podejmowania takich zadań, które wymagają pokonywania pewnych trudności ważnych dla drogi rozwojowej dziecka, nabywanie umiejętności poprzez doświadczenie, aktywne działanie i uczenie się wszystkimi zmysłami, stwarzanie atmosfery sprzyjającej rozwojowi dziecka - w myśl zasady -„nie przeszkadzać”, a wspomagać i wspierać jego rozwój, stwarzanie dziecku maksymalnie sprzyjających warunków do ujawnienia swojego potencjału rozwojowego w różnych obszarach aktywności, unikanie „niezdrowej” rywalizacji.
Z przedstawionych powyżej założeń wynika, że w centrum uwagi jest dziecko-uczeń, a więc:
 1. jego potrzeby i zainteresowania, np. czego i jak chce się uczyć.
 2. jego opory i bariery, np. czego nie może lub nie chce się uczyć.
 3. jego potencjalny dyskomfort psychiczny i fizyczny np. stres, zmęczenie, choroba.
 W wyniku różnych zabiegów edukacyjnych integracja dokonuje się w samym dziecku, które poznaje, doświadcza i przeżywa scaloną rzeczywistość w aspekcie intelektualnym, motywacyjnym i działaniowym. Integracja zachodzi również na poziomie zespołu klasowego, gdzie działania indywidualne dzieci wkomponowane są w zadania grupy rówieśniczej. To również scalenie oddziaływań szkoły, domu rodzinnego i środowiska lokalnego, integracja podmiotów (uczniów, nauczycieli, rodziców) uczestniczących w procesie edukacyjnym.
Nauczyciel w procesie kształcenia ukazuje uczniom zespolony obraz świata. W toku działania poznają oni wybrane fakty, obiekty, zjawiska, procesy oraz relacje zachodzące miedzy nimi, następnie mogą dokonywać samodzielnie analizy tych elementów. Zatem istotą integracji jest możliwość wielowątkowego poznania otaczającej rzeczywistości, która jest całością, a nie zbiorem różnych elementów. Daje ona szansę wykorzystania w praktyce zdobytych doświadczeń, sprawności, umiejętności i wiedzy.
Zintegrowany charakter zajęć w klasach I-III polega na:
 - rezygnacji z podziału na przedmioty nauczania na rzecz dnia aktywności ucznia i nauczyciela, który organizuje zajęcia
    sytuacyjno-zadaniowe,
 - planowaniu przez nauczyciela zajęć łączących treści z różnych kierunków kształcenia,
 - dostosowanie czasu zajęć i przerw do aktywności ucznia,
 - włączaniu dziecka do planowanych zajęć,
 - dostosowaniu zadań do możliwości rozwojowych ucznia,
 - organizowaniu sytuacji dydaktycznych aktywizujących dziecko do twórczego działania, eksperymentowania, odkrywania,
 - wdrażaniu dziecka do samooceny i samokontroli,
 - organizowaniu w każdym dniu zajęć ruchowych, łącznie co najmniej 3 godziny w tygodniu,
 - przyznaniu nauczycielowi budżetu czasu, w ramach którego organizuje zajęcia,
 - stosowaniu jawnej oceny opisowej ujmującej wkład pracy i wysiłek dziecka, efekty edukacyjne, a także jego rozwój fizyczny,
    emocjonalno-społeczny, artystyczny, poznawczy.

 Reforma systemu edukacji pozwoliła wyeliminować oceny szkolne i noty, które dotąd były aktami oceniania uczniów, ich zachowania, poziomu wiedzy i umiejętności, a także w znacznym stopniu przyczyniła się do zaniku zjawisk stresogennych, którymi były:
 - zagrożenie drugorocznością,
 - obniżona samoocena dziecka,
 - poczucie bezradności w szkole.
 Tradycyjne stopnie szkolne zastąpione są oceną opisową, a przede wszystkim słowną, codziennie wypowiadaną podczas pracy z uczniem. Obie formy są o wiele łatwiej przyswajalne przez dzieci. Pozytywnie jest odbierana, nawet negatywna ocena , która jest jasna i zrozumiała dla umysłu dziecka, jest bardziej kreatywna i pobudzająca do działania niż ocena numeryczna. Poza tym, forma wskazówki, instrukcji udzielonej dziecku przez nauczyciela, jak powinien wykonać pewne czynności jest dla niego przyjazną radą, motywującą je do dalszych działań, poszukiwań; jest po prostu siłą napędową. Nauczyciel wygłasza swoje opinie bezpośrednio po wykonanej przez ucznia pracy.
 Rodzice zaś otrzymują pełną charakterystykę postępów swoich dzieci, uwagi i wskazania do dalszej pracy. Obecnie położono duży nacisk na konsultacje rodziców z nauczycielem, gdyż tylko w ten sposób można osiągnąć duże postępy w kształceniu. Oprócz ocen opisowych, które adresowane są głównie do uczniów i rodziców, wiele zadań dydaktycznych posiada indywidualne karty pracy, które służą do samokontroli. Usunięcie tradycyjnych stopni szkolnych i świadectw nie oznacza pozbawienia procesu edukacji mechanizmów kontroli i oceny. Zwiększona została samoocena i samokontrola uczniów, zwiększył się stopień zainteresowania rodziców edukacją dziecka, zastąpiono ocenianie pogłębioną diagnozą pedagogiczną. Właściwa diagnoza pedagogiczna możliwa jest dzięki analizie różnych materiałów zbieranych przez dzieci. Każdy uczeń posiada w klasie teczkę własnej aktywności, w której znajdują się m.in.: prace plastyczne, testy, wytwory własnej aktywności twórczej, prace pisemne, wiersze, notatki, sprawozdania oraz indywidualne materiały przynoszone przez dzieci z domu (wskazujące m.in. na ich zainteresowania pozaszkolne).
 Zgodnie z przedstawionymi założeniami i koncepcją nauczania zintegrowanego tworzone są programy nauczania, które obejmują wszystkie kierunki kształcenia: polonistyczne, środowiskowe, matematyczne, muzyczno-ruchowe, plastyczno-techniczne, fizyczno-zdrowotne. Każdy kierunek kształcenia zawiera: treści, zadania oraz przewidywane osiągnięcia ucznia. Treści skupione są wokół kręgów tematycznych najbliższych dziecku np. dom rodzinny, szkoła, koledzy, przyjaciele, miejscowość, życie jej mieszkańców, itp. Programy nauczania zintegrowanego dają nauczycielowi możliwość zmian, są otwarte na własną inicjatywę nauczyciela w zależności od możliwości i zainteresowań uczniów. Uwzględnienie różnych dziedzin edukacji ma charakter porządkujący i pozwala na powiązanie okresu wczesnoszkolnego z dalszymi etapami kształcenia. Układy treści w programach zgodne są ze sposobami postrzegania świata przez dziecko i mają charakter spiralny co oznacza, że te same treści powtarzają się w kolejnych klasach, na różnych poziomach nauczania. Umożliwia to poszerzenie i pogłębienie wiadomości i umiejętności zgodnie ze wzrastającymi możliwościami intelektualnymi dziecka.
Po zakończeniu pierwszego etapu edukacji w klasie III przeprowadza się badanie wyników sprawdzające poziom umiejętności i wiedzy zdobytej w pierwszych trzech latach nauki.
 W prezentowanej koncepcji programowej elementami integrującymi są umiejętności kluczowe, których uniwersalny, ponad przedmiotowy charakter sprawia, że mogą być one kształtowane i doskonalone w czasie różnych rodzajów aktywności. Zatem uczeń rozwija kompetencje w zakresie: uczenia się, myślenia, poszukiwania, działania, doskonalenia się, komunikowania się i współpracy. Swoistość edukacji wczesnoszkolnej polega głównie na tym, że podstawą wszelkich działań i twierdzeń są właściwości rozwojowe dziecka w młodszym wieku szkolnym, które wpływają na układ zadań dydaktyczno-wychowawczych, a to z kolei wpływa na pracę nauczyciela i uczniów na zajęciach.

 Podsumowując temat można stwierdzić, że poziom edukacji wczesnoszkolnej odgrywa decydującą rolę dla dalszego powodzenia w nauce. Na tym bowiem poziomie dziecko zdobywa podstawową wiedzę i umiejętności, które są niezbędne w toku dalszego kształcenia. Do najważniejszych z nich należą m.in.: czytanie, pisanie, relacjonowanie w języku efektu poznawania rzeczywistości, zdobywanie umiejętności posługiwania się podstawowymi formułami matematycznymi. Opóźnienia w zakresie edukacji wczesnoszkolnej często uniemożliwiają efektywne kształcenie (np. braki w zakresie czytania ze zrozumieniem hamują lub wręcz uniemożliwiają dalsze zdobywanie wiedzy). Od tego, jaki poziom psychicznego rozwoju zostanie przez dziecko osiągnięty, od świadomości oraz wyrobienia społecznego i moralnego zależeć będzie w dużym stopniu jego dalsze powodzenie w szkole i życiu. Edukacja wczesnoszkolna obejmuje okres, w którym dziecko przebywa drogę rozwoju od dzieciństwa do początków dorastania. Stąd też ma ogromne znaczenie w procesie rozwoju osobowości dziecka.
Metoda realistyczna, czynnościowa, problemowa

W METODZIE REALISTYCZNEJ uczniowie powinni budować pojęcia i operacje matematyczne na drodze naturalnej, w sytuacjach dla ucznia sensownych, bliskich jego doświadczeniom. A więc wywodzi ona od sytuacji rzeczywistych . Jej główne zasady można sformułować tak:

- Od realizmu do wiedzy i odwrotnie

- Od operacji konkretnych do abstrakcji . W tym procesie wielką rolę odgrywają doświadczenia z modelami i schematami.

- Aktywność dziecka , samodzielność. Nie wolno nam wiedzy podawać, dziecko ma coś robić, tworzyć, szukać. Jest zdolne samodzielnie doświadczać.

- Praca zespołowa. Mamy dziecko przygotować do pracy w grupie. Interakcja między nauczycielem i innymi uczniami. Uczniowie dokonują porównań, wymiany myśli.

- Różne sposoby rozwiązań. Trzeba pamiętać, że nie ma jednej drogi rozwiązań.

Tematy zadań realistycznych powinny pochodzić z otaczającej dziecko rzeczywistości, dostarczać mu prawdziwych i ciekawych informacji o świecie, pobudzać jego zainteresowania i motywować do twórczej działalności.

METODA CZYNNOŚCIOWA - jest ściśle związana z metodą realistyczną, a szczególnie z jej drugą zasadą, czyli należy przechodzić od operacji konkretnych  poprzez wyobrażeniowe aż do operacji abstrakcyjnych. Drugą ważna zasadą w tej metodzie  należy dokonać analizy operacji tkwiących  w danym pojęciu, twierdzeniu, rozumowaniu i uwzględnić je potem w procesie nauczenia – uczenia się.

Pierwsza zasada ma charakter matematyczny. Na przykład pojęcie liczby naturalnej kształtuje się poprzez czynności  badania równoliczności zbiorów, numerowania elementów zbiorów uporządkowanych, mierzenia długości, pól, pojemności itp.

Druga zasada ma charakter psychologiczny. Zgodnie z funkcjonalną teorią rozwoju umysłowego dziecko przechodzi od aktywności fizycznej na przedmiotach materialnych stopniowo do czynności wyobrażeniowej a następnie do aktywności typu logiczno – matematycznego.

Czynności konkretne ze zbiorami to np. ławki, domy, drzewa. Czynności wyobrażeniowe to ilustracje, rysunki. Czynności abstrakcyjne to symbole liczb wymagające obliczania, rozwiązywania zadań tekstowych.

 W metodzie czynnościowej stosuje się następujące typy ćwiczeń:

1. Ćwiczenia wprost, w których uczeń ma wykonywać prostą czynność lub ciąg czynności.

2.Ćwiczenia odwrotne do poprzednich, wymagające  wykonywania  czynności lub ciągu czynności odwrotnych do poprzednich.

3.Ćwiczenia tej samej czynności myślowej na różnych materiałach, w różnych położeniach, z zastosowaniem różnych zmiennych, w różnych sytuacjach.

4.Ćwiczenia prowadzące do różnych ciągów czynności o tym samym rezultacie, różne sposoby rozwiązania ,wybór najbardziej ekonomicznej drogi.

5.Ćwiczenia w słownym opisie czynności, konstruowanie planów postępowania opisujących wykonanie czynności.

6.Ćwiczenia prowokujące konflikt myślowy, kontrprzykłady, skrajne przypadki, zadania z błędami uwypuklające istotne warunki definicji i założeń twierdzeń.

7.Ćwiczenia w różnych formach przedstawiania, ilustrowania lub zapisu tego samego zadania, opisy tradycyjne, drzewka, tabele.

W tej metodzie mamy do czynienia z czynnościami konkretnymi (np. wycieczka), wyobrażeniowymi (obrazki, ilustracje), abstrakcyjnymi (Testy, słowa).

Łąka: POZIOM WZROKOWY – dziecko widzi łąkę, jest na niej. POZIOM OPISOWY – musimy wniknąć w składowe pojęcia: Co to jest łąka? Jakie zwierzęta żyją na łące? Itp.

Dziecko ma samo wymyślić tytuł wiersza, skonstruować opis łąki itp.

Podpisz trawy wiedząc , że ich nazwy od najniższej do najwyższej są następujące: życica, wiechlina, wyczyniec, kostrzewa, rajgras, tymotka.

METODA PROBLEMOWA.

W sytuacji problemowej występuje trudność, której nie można rozwiązać w prosty sposób za pomocą znanych schematów, reguł, praw, algorytmów.

Uzupełnij magiczne trójkąty tak, aby iloczyn liczb na każdym boku trójkąta był równy liczbie zapisanej w środku.

Klasyczna metoda problemowa polega na:

1. Wytworzeniu sytuacji problemowej
2. Formułowaniu problemów i pomysłów ich rozwiązania
3. Weryfikacji pomysłów rozwiązania
4. Porządkowaniu i stosowaniu uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym lub teoretycznym.
Cechą charakterystyczną tej metody jest dominacja uczenia się nad nauczaniem.
Wzbudza ona wiarę ucznia w siebie, utwierdza go w przekonaniu, że jest w stanie rozwiązywać coraz trudniejsze problem

• Typy zadań w koncepcji zintegrowanego kształcenia

- realistyczne – Ważna fabuła, aspekt werbalny, słowny, matematyczny. Fabuła ma być realistyczna. Warunki matematyczne też mają być rzeczywiste, prawdziwe.

- pararealistyczne – Zadania tradycyjne. Fabuła wymyślona np.: sumowanie kasztanów można zastąpić sumowaniem kamyczków, bo nie wpłynie to na zmianę działania. Warunki matematyczne odgrywają ważną rolę pod te treści matematyczne układam różne zdania.

- czysto matematyczne – to zadania służące dostrzeganiu analogii i różnic, formułowaniu praw działań, własności, podzielności, itp. Są to również ćwiczenia służące wyrabianiu techniki rachunkowej.

W „Eko ludek” są typy pararealistyczne. Matematyka nie jest zintegrowana. Zadania realistyczne mają proste treści. Mało zróżnicowane treści zadań.

W „Wesoła szkoła” występują od czasu do czasu zadania realistyczne. Matematyka jest częściowo zintegrowana. Nie odbiegają one od zadań tradycyjnych pod względem treści i konstrukcji. Podręcznik ten zawiera 14% zadań realistycznych, które dotyczą miast, mierzenia w łokciach, litrach, stopach, obliczeń zegarowych, instrumentów muzycznych i gwiazdozbiorów. Jest 7,5% zadań problemowych – to głownie zadania z kangurkiem.

W „Moja szkoła” zadania są pararealistyczne dotyczą różnych przedmiotów – kwiatów, długopisów, książek, pieniędzy i nie odbiegają od tradycyjnych zadań występujących w podręcznikach od nauczania przedmiotowego. . MS nastawiona jest na ćwiczenie wiadomości, prawie 60% to zadania „czysto” matematyczne.

W „Tęczowa szkoła” są zadania realistyczne. Zadania te dotyczą  miast, zabytków, kalendarza, długości itp.. Zadania realistyczne i pararealistyczne odbiegają od tradycyjnych pod względem treści i konstrukcji. Podręcznik w pełni zintegrowany. Każde zadanie jest inne.

• Reprezentacje: enaktywne, ikoniczne i symboliczne

Dziecko poznaje nowe pojęcia poprzez trzy rodzaje reprezentacji, które J.S. Bruner nazywa odpowiednio: enaktywne, ikoniczną i symboliczną.

Enaktywny – myślenie opiera się całkowicie na czynnościach motorycznych i nie wykorzystuje ani wyobraźni, ani słów. Dla dziecka bawiącego się zabawką, ruchy wykonywane w trakcie zabawy stanowią jego wewnętrzną reprezentacje zabawki. Reprezentacje enaktywne funkcjonują w ciągu całego życia i przejawiają się w wielu czynnościach motorycznych (np. w rzucaniu piłką, pływaniu, jeżdżeniu na rowerze), których uczymy się przez praktykę, które nie są wewnętrznie reprezentowane przez słowa lub obrazy
Ikoniczny – dziecko staje się zdolne do reprezentowania otoczenia po przez obrazy umysłowe. Obrazy te mogą być wzrokowe, słuchowe, węchowe lub dotykowe. Dostarczają środków, dzięki którym dziecko może wytworzyć i rozwinąć, obraz otoczenia, nawet, jeśli nie potrafi opisać go słowami.
Symboliczny – dziecko staje się zdolne do reprezentowania świata za pomocą języka, a później za pomocą innych systemów symbolicznych, takich jak liczby i muzyka. Reprezentacje symboliczne umożliwiają dziecku posługiwanie się znacznie bardziej plastycznymi i abstrakcyjnymi formami myślenia, co z kolei pozwala nie tylko reprezentować rzeczywistość, lecz również manipulować nią i przekształcać.

STADIUM:

- przedoperacyjne – wzrokowy

       * Reprezentacja enaktywna – manipulowanie przedmiotami

       * Reprezentacja ikoniczna - Czynności na schematach i rysunkach

       * Reprezentacja symboliczna - Nazywanie przedmiotów; słowa, kody, proste symbole

- operacji konkretnych – opisowy

       * Reprezentacja enaktywna - Działania na zbiorach powstałych w wyniku klasyfikacji, porównywanie własności elementów zbiorów, wyróżnianie podzbiorów, porządkowanie, klasyfikacja

       * Reprezentacja ikoniczna - Ustalanie odpowiedniości między własnościami obiektu rzeczywistego i schematycznego

       * Reprezentacja symboliczna - Opis słowny istotnych cech pojęcia i związków między składowymi

- operacji formalnych – logiczny

       * Reprezentacja enaktywna - Operatywne wykorzystywanie opisów definicyjnych wniosków ogólnych; porównywanie własności 

       * Reprezentacja ikoniczna -  Obrazowe, schematyczne przedstawienie związków między definicjami i twierdzeniami

       * Reprezentacja symboliczna - Konstruowanie formalnych definicji. Badanie równoważności. Dowody formalne twierdzeń