PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA
Wykład 1
13.02 2012 r.
Sprawy organizacyjne:
Układ przedmiotu:
Wykłady – egzamin ustny;
Ćwiczenia
Literratura:
A. Birch, Psychologia rozwojowa w zarysie,
Psychologia rozwojowa człowieka, red. B. Harwas – Napierała, J. Trampała.
M. Przetacznik-Gierowska, G. Makiełło-Jarża, Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego.
R. Kohnstamm, Praktyczna psychologia dziecka,
PODSTAWY PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ
Przedmiot psychologii rozwojowej – zmienność zachowania, procesów, struktur psychicznych. Zajmuje się tym co się zmienia w zakresie tego co dotyczy psychiczności człowieka.
Dawniej …dziecka Uważano, ze człowiek rozwija się tylko do pewnego momentu (np. 12 lat). Jest to bardzo zauważalne. W odniesieniu do małych dzieci – bardzo widzimy daną zmianę. Zaś starszym mówi się: Nic się nie zmieniłeś. Z tego wyciągano wniosek, ż człowiek po osiągnięciu pewnego etapu rozwoju już się nie rozwija. Uważano, ze rozwój dotyczy wieku dziecięcego.
Obecnie… człowieka od poczęcia do śmierci. Zmienność dotyczy człowieka w całym zakresie jego życia. Gdy mówi się o dzieciach, tj. psychologia rozwoju dziecka. Psychologie rozwoju człowieka trzeba rozciągnąć na całe życie ludzkie.
Jest to subdyscyplina psychologii. Jest to psychologia rozwojowa. Po wyłonieniu się psychologii praktycznie zaraz można mówić o psychologii rozwojowej.
Związki PR z innymi naukami. Na pewno współpracuje z psychologią ogólną, czerpie z niej. Ma najsilniejszy związek z psychologią wychowawczą.
Związek z biologią – gdy opisujemy rozwój psychiczny człowieka, to musimy czerpać z informacji, które dotyczą rozwoju biologicznego. Rozwój organizmu jest podstawą rozwoju funkcji psychicznych, np. gdy dziecko zaczęło mówić, to musza wykształcić się struktury biologiczne, które to umożliwiają. Podobnie z rozwojem inteligencji – gdy dziecko jest upośledzone umysłowo, ma np. uszkodzoną korę mózgową, to jasne jest, że będzie uszkodzony układ inteligencji.
Antropologia kulturowa – nauka badająca człowieka jako gatunek. O tyle jest związek, że ona również bada zmienność człowieka jako gatunku.
Socjologia – rozwój człowieka wynika z jakiegoś podłoża biologicznego, ale jest też funkcją oddziaływań społecznych. Jesteśmy tym kim jesteśmy, między innymi dlatego, ze tacy, a nie inni ludzie zaistnieli w naszym życiu. To są wszystko wpływy społeczne badane przez socjologię, a wyznaczające nam rozwój psychiczny.
Językoznawstwo
Psychologia rozwojowa jako nauka pomocnicza dla pedagogiki i medycyny.
Terminologia:
Antropogeneza – dotyczy rozwoju całego gatunku ludzkiego.
Akceleracja – rozwój człowieka ulega przyspieszeniu. Człowiek współczesny szybciej się rozwija niż człowiek sprzed stu lat. Po czym to poznać? Trzeba zmieniać siatki standardowego wzrostu, czy wagi dzieci. Jeśli chodzi o cechy fizyczne akceleracja jest wyraźna. Czy za tym idzie akceleracja rozwoju psychicznego? Niektórzy twierdzą, że tak, a inni, że ludzkość przeżywa kryzys.
Ontogeneza – rozwój osobniczy. Będziemy śledzić rozwój jednostki. Jakie tu są charakterystyczne procesy, zjawiska.
Tempo (szybkość zmian. Chodzi o to jak zmiana dokonuje się w czasie) i rytm (pokazuje regularność rozwoju)
Metody badań:
Badania poprzeczne – badamy w danym momencie określony podzbiór populacji, np. chcemy wiedzieć ile minut dziennie młodzież poświęca na sport. Interesowałoby nas porównanie podstawówki z gimnazjum. Bierzemy 3 klasę podstawówki i badamy te dzieci. Przebadaliśmy np. 1000 trzecioklasistów i wyszło nam, ze średnio zajmują się dziennie sportem 30 minut, a gimnazjaliści – 15 minut. Wniosek – im dziecko starsze, tym mniej aktywności. Tutaj dajemy poprzeczkę i przeprowadzamy badania.
Badania podłużne – tu jest podłużność względem wieku. Badamy dzieci w wieku 9 lat, to musimy czekać 5 lat i za 5 lat będziemy badać te same dzieci. Jeśli w przypadku tych dzieci tak będzie, to możemy wysnuć wniosek, że wraz z wiekiem aktywność sportowa spada.
Ukośne – próbują wyciągnąć pozytywne strony poprzecznych i podłużnych. Tutaj jest to bardziej strategia prowadzenia badań.
OGÓLNE PROBLEMY PR
Z czego wynikają zmiany? Dlaczego człowiek się rozwija? Z czego to wynika? Jakie są czynniki rozwoju psychicznego. Tutaj mamy dwa wzajemnie sprzeczne ze sobą stanowiska:
Biologizm, socjologizm
Są np. zwolennicy, że cały rozwój jest zapisany w genach. Zwolennicy biologizmu twierdzili, że rozwój człowieka przypomina rozwój rośliny. Można powiedzieć, ze cała historia rośliny zawarta jest w ziarenku – ta roślina nie musi wyrosnąć, a my już wszystko o niej wiemy. Już w momencie poczęcia jest całą przyszłość człowieka. Zdeterminowana jest płeć, wzrost, inteligencja.
Socjologizm to druga skrajność. Twierdzi się tu, ze człowiek w 100% się dopiero kształtuje. Człowiek bardziej przypomina kawał gliny , który potem poddaje się w ręce garncarza. Dopiero życie ukształtuje człowieka. Z tym, że nic nie jest wiadomo, to przesada, bo np. płci się nie zmieni, choć dziś… . Jeśli chodzi o warstwę psychologiczną, to tu jest pełna plastyczność.
Interakcjonizm
Zawsze, gdy rozpatrujemy jakiś aspekt rozwoju człowieka, to zawsze znajdziemy komponentę biologiczną i zawsze socjologiczną, społeczną – wynikającą z wpływów zewnętrznych. To wszystko nas ukształtowało, np. kwestia inteligencji człowieka. W dużej mierze jest uwarunkowana genetycznie.
Rzeczywiście w momencie poczęcia już jest pewien potencjał intelektualny zawarty w tej komórce. Załóżmy, ze dziecko ma potencjał geniusza, to np. w momencie poczęcia miałby iloraz inteligencji – 150. Wyposażenie biologiczne ma na geniusza, ale czy wyrośnie z niego geniusz? To nie jest pewne. Zależy wiele od rodziny – czy napotka dobre warunki.
Ciągłość, czy nieciągłość rozwoju? Czy rozwój człowieka ma charakter jednostajny. Czy ma charakter (na wykresie) takiej górki. W tym sensie, ze dana funkcja roście, rośnie.. Czy też ma charakter skokowy.
Nomotetyzm (orientacja badawcza szukająca cech wspólnych, szuka ogólnego obrazu) czy idiografizm (skierowanie jednostkowe, na konkretną osobę)?
Nomotetyzm – chcemy poznać ogólne prawidła. Kiedy dziecko raczkuje, chodzi. Okazuje się, ż eto nie ma wartości, ze żadne dziecko nie pasuje do tego opisu. To jest średnia nierealna. Jest to bezwartościowe, bo nic nam nie mówi o rzeczywistości.
Rozwój każdej osoby ma charakter odrębny, rożny od innych. Specyficzny. Z drugiej strony – nauka jest zawsze nomotetyczna.
Jak gromadzić wiedzę o zmianach rozwojowych?
Wg procesów – zajmować się jakimś wycinkiem psychicznego żucia człowieka i badać jak ta warstwa się rozwija w przeciągu życia człowieka. Np. badamy jak zmienia się waga człowieka. Próbujemy opisac jak się tp rozwija, co się w niej zmienia.
Wg okresu rozwojowego. Wybieramy sobie jakiś okres i opisujemy generalnie wszystko co dotyczy człowieka i jego sfery psychicznej w tym wieku. Piszemy, np. o mowie, wyobraźni, wadze – w tym wieku.
Jaka technika jest lepsza? Trudno powiedzieć. Często jest tak, że obie te metody są łączone.
Wykład 2
20.02.2012 r.
Periodyzacja rozwoju psychicznego:
Różne koncepcje podziału rozwoju:
Różne kryteria (co jest najważniejsze?) – co ma być miarą? Mamy różne podejścia. W związku z tym różnie są wyznaczone te graniczne wieki, cezury.
Różne wyznaczenie cezur (jakie zmiany są przełomowe?) – widzimy, np. że jest wyraźna różnica między chłopcami, a dziewczętami. Mamy w związku z tym różne podziały życia ludzkiego na etapy. Każdy wiek, od 0-dwudziestukilka lat był przynajmniej w jednej klasyfikacji uznany za przełomowy. No i teraz, który ma rację?
Koncepcja okresów krytycznych – mówi o tym, że w trakcie rozwoju, głównie dziecka, pojawiają się różne nowe możliwości, zdolności, ich pojawienie się –
gotowość dziecka – pojawia się możliwość wykonania czegoś przez dziecko. Kiedy dziecko jest w stanie samodzielnie jeść łyżką? Różnie u poszczególnych dzieci. Dla każdego dziecka, każdej osoby jest to odrębne. Wychowanie dziecka polega na tym, by być uważnym. By wychwytywać te różne gotowości dziecięce. Najlepiej uczyć wtedy, gdy dziecko ma gotowość.
Problem przedwczesnego i zbyt późnego ćwiczenia – jak nie jest gotowe, to nic z tego nie wyjdzie. Przedwczesne ćwiczenie wprowadza tylko niepotrzebny stres, jakieś oskarżenia względem dziecka. Człowiek ma pewien pęd do rozwoju, chce się uczyć nowych rzeczy. Problemem jest również zbyt późne ćwiczenie. To też niekorzystne. Jeśli prześpimy gotowość, to może się okazać, że później dziecku trudniej będzie się nauczyć, może być zawstydzane. (Nie wszyscy zgadzają się z tą koncepcją). Zalecenie wychowawcy obserwować dziecko. Dziecko mające gotowość do jedzenia samodzielnego, będzie wyciągać rączkę po łyżeczkę. Inny przykład – jeżdżenie na rowerze. Trudno zaobserwować te przełomy w życiu dziecka. Bardziej są kwestią praktyki.
Podział najczęściej przyjmowany w naszym kraju:
Okres prenatalny – mający za sobą pewną koncepcję początku życia ludzkiego. Wiąże się to z problemem bioetycznym aborcji.
Niemowlęctwo (0-1); W obrębie tego okresu wyróżnia się okres noworodka (pierwszy miesiąc po porodzie).
Te pojęcie jest nieprecyzyjne. Mało, które dzieci mówią między 1, a 2 rokiem życia. Zwykle tak w 2 roku życia.
Dziecko małe (1-3)
Dawniej były, tzw. domy małego dziecka. Tam były dzieci od urodzenia do 3 roku życia. Dopiero później trafiało dziecko do domu dziecka. *Polskie prawo mówi, że adoptować można dziecko, którego rodzice są pozbawieni praw rodzicielskich. Przewiduje też ograniczenie praw rodzicielskich.
Okres przedszkolny (3-6)
Do tej pory 6-katki to była zerówka. Za 2 lata od września już 6-latki będą musiały iść obowiązkowo do szkoły.
Okres wczesnoszkolny (6-12)
Tu różnie formułuje się te cezury. Jest to de facto okres szkoły podstawowej.
Dorastanie (12-16) – w medycznym używa się pojęcia dojrzewanie – młodzież coraz wcześniej dojrzewa w sensie biologicznym. Dorastanie też szybciej przebiega.
Dorosłość (18+)
Specyfika rozwoju człowieka:
Psychologia rozwojowa zajmuje się rozwojem człowieka na przestrzeni wieków. Odniesienie rozwoju człowieka do rozwoju innych istot, np. od zwierząt. Czym różni się rozwój człowieka od rozwoju zwierząt? (Jest wyraźna przepaść między człowiekiem, a resztą stworzenia – koncepcja chrześcijańska podkreśla wyjątkową godność człowieka.)
Stosunkowo długo trwa ciąża u człowieka – jak na rozmiary i nawet na długość życia. Ciąża u psa trwa 2 miesiące, lwa – 3, 5 miesiąca, słoń – 22 miesiące.
Mogłoby się wydawać, że jak długa ciąża, to będzie dziecko dobrze przystosowane do życia. Ale – niemowlę jest wyjątkowo bezradne. Człowiek potrzebuje wiele czasu, by stanąć na nogi, by być samodzielny.
Wady:
Trwa to niesamowicie długo w stosunku do innych zwierząt. Jakie są wady – to dziecko jest jakby „ciężarem” dla ludzi. Wychowanie zajmuje nieproporcjonalnie dużo czasu człowiekowi. Dziecko późno osiąga pełną sprawność ruchową. Ale człowiek dzięki swojej inteligenci potrafi zabezpieczyć dzieci.
Jest takie przekonanie, że dziecko rodząc się jest jeszcze niegotowe do życia. Okazuje się, że musi się urodzić ze względu na pojemność macicy i możliwość przejścia przez drogi rodne.
Zalety:
Dzięki temu w człowieku niezwykle rozwinął się mózg. W tej słabości jest też specyfika człowieka, jego wielkość.
Długa zależność od dorosłych
Niespotykana u innych zwierząt, ścisła więź między rodzicami, a dziećmi. U człowieka kilkanaście lat trwa okres wyjątkowej konieczności bycia blisko rodziców. Więź trwa już praktycznie zawsze.
Silna więź z matką - nigdzie tak silnie nie występuje jak u człowieka. Zagrażająca dla rozwoju osobowości może być zbyt silna więź z matką.
Rola ojca – w przypadku wielu zwierząt ta więź w ogóle nie jest zaznaczona.
NOWORODEK
Cechy charakterystyczne – duża główka, tłuszczyk, dłonie w piąstki, pozycja leżenia,
Odruchy noworodka:
Odruchy – to automatyczne czynności układu nerwowego. To są działania między układem nerwowym, a układem mięśniowym, które są poza naszą świadomością. Odbywają się automatycznie. Większość jest specyfiką naszego organizmu. Ich istnienie lub nieistnienie ma wartość diagnostyczną.
Rola odruchów – częściowo to atawizmy (wiążą się z naszą przeszłością jako gatunku; to takie pozostałości zwierzęce w człowieka). To zachowania niepotrzebne we współczesnych realiach, jednak dziecko dalej ma taką dyspozycję.
Odruchy mogą chronić przed jakimiś niebezpieczeństwami, np. kaszel, gdy się czymś zadławimy. Gdy śpimy, a ktoś nam zasłoni usta i nos, to chcemy je odsłonić (robimy to nieświadomie, bo przecież śpimy).
Noworodek ma specyficzne dla siebie odruchy. Niektóre z nich posiada już w okresie prenatalnym. Sprawdzić to można, gdy np. dziecko jest wcześniakiem.
Przykłady:
Odruch ssania – dziecko ćwiczy ssanie już przed narodzeniem. Jest to przygotowanie także do ssania piersi. Bierze do ręki przedmioty i ssie. To odruch pozwalający przeżyć, pozwalający pić mleko matki.
Odruch Moro – jeżeli dziecko czymś przestraszymy, albo lekko się podnosi tułów dziecka i opuszcza nagle, to wtedy dziecko wyciąga rączki przed siebie i obejmuje. To jest jakby odruch obejmowania, jakby powietrza przed sobą. Tłumaczy się, ze to odruch z czasów, gdy noworodek był noszony na plecach. Był to odruch ratujący życie. Takie odruchy obserwujemy u małp. ; Jest też potrzebny gdy możliwe jest uduszenie dziecka. Śmierć łóżeczkowa – dziecko ma zatkane usta, w taki sposób, że się dusi. Jest to wada genetyczna i nie sposób przypilnować tego dziecka.
Odruch chwytny rąk i stóp – polega na tym, że gdy dziecku damy palec, dotykając jego paluszków od wewnętrznej strony, to odruchowo zaciska rękę, wokół palca. Ma dużą siłę w rączkach, ma mocny chwyt. Podobnie ze stopami. Też te palce mają taką możliwość. Jest to oznaka sprawności układu nerwowego.
Odruch pełzania – jeśli damy podparcie stópką, to dziecko jak gdyby usztywni tą nogę do której daliśmy podparcie i ta druga się zagnie w ruchu pełzania. Jak pod drugą, to przesunie się do przodu.
Chód automatyczny – gdy „postawimy je” na jakimś podłożu, to będzie wykonywać ruchy przypominające chodzenie. Jest to odruch pokazujący potencjał że dziecko już ma zawiązki umiejętności poruszania się. To nie jest odruch chodzenia na czworaka .
Odruch Babińskiego – odruch podeszwowy. Gdy podrażnimy stopę, to kciuk wychyla się w stronę kolana. Odruch ten trwa przez pierwszy miesiąc, a później już w dół (diagnozuje się tak stwardnienie rozsiane).
Normalny i przedłużony czas trwania – odruchy się sprawdza, by sprawdzić czy jest prawidłowy rozwój dziecka. Sprawdza się, np. czy dziecko przejawia kluczowe odruchy, odpowiednie do własnego wieku. Jest też końcowy okres, gdy te odruchy całkowicie zanikają. Prawidłowo jest ten odruch wtedy, gdy powinien być. Gdy dziecko ma stary odruch, to znaczy, ze układ nerwowy nie osiągnął jeszcze danego poziomu dojrzałości, który powinien osiągnąć.
ROZWÓJ RUCHOWY DZIECKA:
U człowieka jest spory związek między rozwojem duchowym, a rozwojem innych funkcji psychicznych.
Prawa rozwoju ruchowego (motorycznego/psychomotoryczy):
Kierunek cefalokaudalny – rozwój przebiega od ośrodkowego układu nerwowego – od głowy przez tułów po nogi. Najpierw ruch gałek ocznych, a potem kolejne części. Chodzi tu o kierunek rozwoju. Najpierw pewna zdolność pojawia się w wyższych partiach, a dopiero później pojawia się w niższych.
Kierunek proksymodystalny – od kręgosłupa do peryferii. Im coś jest bliżej kręgosłupa, tym rozwija się szybciej.
Rozwój dziecka zawsze przechodzi od ruchów o charakterze niespecyficznym, ogólnym, do ruchów wyspecjalizowanych, do ruchów nastawionych na określony cel.. Na początku dziecko, żeby coś chwycić, to wyciąga rączkę. Na początku, żeby dziecko coś zobaczyło, to biegnie, a potem orientuje się, ze wystarczy obrócić głowę, wytężyć wzrok.
Pierwsze są ruchy cykliczne, a później acykliczne. Dziecko na początku macha grzechotką góra dół. Dopiero później potrafi wziąć grzechotkę, przybliżyć do oczu, wsadzić do buzi, a potem rzucić.
Aspekty:
Dotyczy on postawy ciała. Małe dziecko przyjmuje różne postawy ciała i stopniowo rozszerza swoje możliwości. Ostatecznie człowiek przyjmuje swoją postawę ciała – na tylnych kończynach, wyprostowana postawa ciała.
Ruchy lokomocyjne – to są ruchy całego ciała, przemieszczanie się. Lokomocja nam opisuje ruch tego ciała w globalnym ujęciu, tzn. całe ciało się porusza.
Ruchy manipulacyjne – dotyczą ruchów nie całego ciała, ale jakichś jego części. Najczęstsze manipulacje, to manipulacje rąk.
Spontaniczność rozwoju – dokonuje się spontanicznie, jego niespecjalnie trzeba pobudzać. Należy nie przeszkadzać w spontanicznym rozwoju dziecka. Dziecko cierpi, gdy jest skazane na bezruch . Dziecku ruch sprawia wyraźną przyjemność.
Indywidualne tempo rozwoju – każde dziecko ma indywidualne tempo, indywidualną charakterystykę swego rozwoju. Bardziej ogólna jest kolejność występowania poszczególnych zjawisk. Najczęściej porównywanie dzieci jest niepotrzebne.
Rozwój postawy
Co jest przyczyną tego, że dziecko przyjmuje postawę leżącą? Między innymi proporcje dziecka (głowa jest nieproporcjonalnie dużą, a więc ciężka. Musi minąć sporo czasu, by dziecko nauczyło się ją podtrzymywać siłą swoich mięśni. Jest to także efekt braku siły mięśniowej (brak treningu) – mięśnie nie są odpowiednio rozwinięte.
Trzymanie głowy (3 m)
Siedzenie (6 m – gdy dziecko posadzimy; wreszcie może już siedzieć samo)
Samodzielne siedzenie (8 m) – rozwój postawy jest o tyle istotny, że rozszerza możliwości dziecka – poznawanie świata, podejmowanie zabawy,
Stanie z oparciem (10 m)
Stanie bez oparcia (11 m)
Rozwój lokomocyjny
Przetaczanie się, odrywanie głowy od podłoża, wspinanie się, (im dziecko jest bardziej bezradne, tym bardziej bezpieczne – dziecko nie jest w stanie oszacować zagrożeń, należy mu stworzyć odpowiednie środowisko)
Rozwój chodzenia:
Pełzanie (6m) – są też dzieci pełzające głównie do tyłu, tak jak raki . Najczęściej w pełzaniu musza uczestniczyć obie kończyny.
Raczkowanie (8m)- od pełzania dziecko jest w stanie podnieść tułów i poruszać się na rączkach z wielką sprawnością. Współczesne badania pokazują, ze raczkowanie jest potrzebnym procesem rozwojowym. Im dłużej dziecko raczku, tym lepiej. Normalne jest i są takie dzieci, które wiele miesięcy raczkują. *Są dzieci raczkujące z podwiniętą nogą
Pierwsze kroki (10+m), synkinezje
– jeśli stosuje się chodzik (pionizowanie dziecka z podparciem), to zwykle dziecko chodzi szybciej. Wtedy ćwiczy mięśnie pracujące przy chodzeniu.
Chodzik z jednej strony ogranicza ruchy dziecka. W pewnym sensie jest większa kontrola. Natomiast opinia specjalistów na temat chodzika jest negatywna – chodzik wpływa na ruch dziecka nie do końca korzystnie. Przyspiesza naukę chodzenia, ale nie daje realnych korzyści. Używanie chodzika zwiększa ryzyko występowania dziecięcych zaburzeń rozwoju. Niekorzystne jest same przyspieszanie chodzenia. Przeprowadzono badania jak wiek rozpoczęcia chodzenia wpłynął na przyszłą sprawność.
Synkinezje – dziecko poza ruchów nogami, porusza się innymi częściami ciała. To są, np. ruchy głową, tułowiem, rozstawione ręce. Charakterystyczne są częste upadki .
Pokonywanie przeszkód, schodów. Na początku dziecko zwykle, gdy napotyka przeszkodę, to się przewraca. Ważną przeszkodą są schody. Najpierw umie wchodzić, a potem schodzić. Najpierw dostawia nogi, a naprzemienne chodzenie jest o wiele później. Jednym z przejawów rozwoju ruchowego jest omijanie schodów. Najtrudniejsze jest zbieganie co dwa schody.
Rozwój biegu (są momenty, gdy obie stopy oderwane od ziemi)
Krótki krok, stąpanie na całych stopach – dziecko się szybciej męczy, choć ma sporą wytrzymałość. Dziecko nie ma sporej kondycji, natomiast potrafi biec, zrobić przerwę, znowu biec.. Dzieci potrafią bardzo długo, bardzo aktywnie się bawić.
Dłuższy krok, wysoko uniesione kolana, harmonia.
Pełna sprawność (7 lat) – jest w stanie opanować wszystkie ważne, podstawowe dla człowieka ruchy; tu zwykle nie ma różnicy jeśli chodzi o jakość. (skakanie, jeżdżenie na łyżwach, na rowerze, pływanie)
Rozwój ruchów manipulacyjnych
Odruch chwytny – dziecko zaciska paluszki w rączkach i nóżkach, jeśli dotkniemy wnętrza dłoni czy stopy. To odruch, który z czasem zanika.
Śledzenie przedmiotów wzrokiem
Wyciąganie obu rączek
Chwyt czterema palcami,
Chwyt nożycowy ( tu nie ma przeciwstawnego kciuka – te nożyce są między kciukiem, a resztą palców)
Chwyt pęsetkowy (9m) – to już mamy przeciwstawny kciuk.
Nabywanie kolejnych umiejętności – wymachiwanie przedmiotami, postukiwanie, wyrzucanie przedmiotów; Jest też okres fascynacji pojemnikiem – może godzinami tak się bawić. Dobre towarzyszenie dziecku, to umożliwianie mu różnych etapów rozwojowych. Toczenie piłki, układanie klocków.
Różnice płciowe, a czynności manipulacyjne – dziewczynki szybciej nabierają tych zdolności. Jednym z warunków jest rozwój nadgarstka. U dziewczynek około rok wcześniej nadgarstek kostnieje i dlatego są sprawniejsze w czynnościach manipulacyjnych. Dziewczynki dlatego często ładniej Pisza, czy szybciej uczą się szydełkować.
Od ruchów błędnych do praksji – praksji polega na tym, ze coraz więcej rzeczy realizujemy automatycznie. Mamy wiele nawyków. Niektórzy twierdzą, że człowiek w swoim życiu używa bardzo niewiele inteligencji. Ważną umiejętnością jest umiejętność trzymania ołówka, kredki. Przez długi czas była popularna, tzw. miara filipińska – dotknięcie ręką ucha za głową (sposób sprawdzenia, czy dziecko pod względem rozwoju ruchowego, fizycznego ma gotowość szkolną).
Znaczenie rozwoju ruchowego:
Sprawność ruchowa, dalszy rozwój funkcji motorycznych (szybkość, siła, wytrzymałość, gibkość). – rozwój ruchowy prowadzi do sprawności fizycznej. Po osiągnięciu pewnego poziomu ruchu, dziecko doskonali ten ruch. Każda z cech ma swoje optimum.
Rozwój ruchowy warunkuje rozwój innych sfer. Rozwój ruchowy warunkuje rozwój funkcji psychicznych. Pierwszy ruch dziecka jest początkiem rozwoju jego inteligencji. Jeśli dziecko tego nie robi, to nie rozwija się intelektualnie. Rozwijanie ciała warunkuje rozwój całego człowieka. To jest ważne dla praktyki pedagogicznej, gdy mamy do czynienia z dziećmi niepełnosprawnymi. Interwencja ma za zadanie zastąpić to co daje dziecku ruch, zastąpić w inny sposób.
Samodzielność
Socjalizacja - nabiera kontaktów społecznych
Wymagania szkolne
Lateralizacja – to dominacja jednej połowy ciała. Zwykle u człowieka najczęściej dominuje prawa strona ciała (90%), lewostronna (ok. 10%). Dominacja dotyczy ręki, nogi i oka. Jest taki zabobon, że lewostronność jest gorsza. Nie ma to żadnych podstaw. Nieprawidłowe jest jeśli jest to pomieszane, np. ma dominujące prawą rękę i nogę, a lewe oko. Nie ma żadnych
5.03.2012 r. (od Magdy)
Percepcja = spostrzeganie
Reagujemy na bodźce nerwowe, tworzymy informacje, można je uzyskać za pomocą zmysłów.
Wrażenie – reakcja na pojedynczy bodziec
Spostrzeżenie – polisensoryczne, obraz przedmiotu
Rozwój słuchu
Od 7 miesiąca ciąży,
Odruch orientacyjny – gdy do dziecka dochodzi jakiś wyraźny dźwięk, zastyga bez ruchu (*dziecko rozpoznaje głosy, które słyszało w trakcie ciąży wpływ dźwięków na samopoczucie,
Obniżanie się progu wrażliwości słuchowej,
Słuch fonematyczny – od urodzenia dziecko rozwija mowę, choć nie rozumie znaczenia,
Ostrość słuchu – na początku nie jest wykształcona
Rozwój wzroku
Ok. 80%wrażenia wzrokowe,
Rozwój ostrości – noworodek – 20 cm (od piersi do twarzy matki)
Śledzenie przedmiotów (2-3 tydz)
Reakcja na twarz (ok. 4 miesiąca)
Rozróżnianie barw – dzieci nie rozróżniają kolorów, tylko biały i czarny – praktyka kolorowych zabawek jest skierowana do rodziców
W wieku 3 lat uczy się 4 podstawowych barw ok. 17 roku życia wykształca się zupełnie.
Rozwój smaku:
Od razu dobrze rozwinięty, niemal doskonale. Ewidentnie wszyscy na początku lubimy najbardziej słodki. Później może się to zmieniać
Rozwój węchu
Niemal taka jak u człowieka dorosłego,
Rozwój dotyku:
Bardzo szybko reaguje na dotyk. Tak samo kinestetyczny – czuje, że jest przekładane. Nie należy przedłużać kołysania, ponieważ uzależnia.
Rozwój percepcji przedmiotu:
Od wrażenia do spostrzeżenia
Kojarzenia wzrokowo dotykowe, na początku długo ogląda,
Percepcja zdarzeń:
Synkretyzm – nie umie odróżnić przedmiotu od tła, takich które występują razem, np. talerzyk z jedzeniem.
Percepcja, a działanie – kiedy dziecko jest aktywne, odbiera więcej bodźców, nie ma potrzeby przerw w działaniu. Dziecko samo sobie szuka bodźców. Problem jest wtedy, gdy jest ono niepełnosprawne – wtedy cały rozwój dziecka jest zagrożony.
Rozwój orientacji w czasie:
Poczucie czasu – dzieci nie mają poczucia czasu . Nie nudzi się choć z drugiej strony źle znosi monotonię.
Pojęcie czasu i liczby – nie rozróżnia co znaczy „zaraz”.
Życie chwilą obecną – często mówi, ze coś co było to wczoraj. Przyszłość też jest czymś abstrakcyjnym.
Znajomość:
Pór dnia (4 lata)
Dni tygodnia (5 lat)
Pór roku (6-7 lat)
Ocena odstępów czasu
Rozwój uwagi:
Uwaga – zdolność odbierania bodźców, przerywanie działań; sprawna uwaga notuje bodźce lecz nie reaguje na nie, np. czytamy książkę i mucha lata nam nad uchem.; ADHD – niesprawna uwaga;
U dzieci charakterystyczna jest zmienność
Uwaga mimowolna – odruchowo
Zmienność
Przerywanie działań (skupienie uwagi nie przerywanej innymi bodźcami)
Uwaga dowolna – dziecko musi wysiedzieć w szkole 10 minut
Związek z temperamentem, np. choleryk ma trudniej,
Rola szkoły – rozwija ona uwagę,
12.03.2012 r.
Wykład 4
Rozwój wyobraźni
Małe dziecko: związek wyobraźni z postrzeżeniami (realność wyobrażeń).
Bujna wyobraźnia jest mimowolna (odtwórcza) – tylko powtarza coś, co dziecko postrzega zmysłami,
Separacja realności i fikcji (3lata)
Rozwój wyobraźni twórczej (dowolna, kierowana przez nasz umysł); zagrożenie – gdy dziecko żyje tylko w wyimaginowanym świecie,
Rozwija się częściowo spontanicznie,
Jest również kierowana, np. wyobraźnia potrzebna jest w szkole.
Nauka szkolna, konflikt między poznaniem faktów (wiedza odtwórcza – coś nam jest podane do nauki, np. twierdzenie pitagorasa) a twórczością (w szkole są również takie przedmioty jak, np. plastyka)
Rozwój pamięci
Pamięć – nabywanie, przechowywanie i wykorzystywanie doświadczeń;
Mamy odpowiednie narządy odpowiedzialne za pamięć, w naszej głowie jest zapis wszystkich doświadczeń, tylko trudno je dostrzec (szukanie w pełnej piwnicy kompotu)
Jak rozwija się pamięć:
Krótkotrwała – odtwarzamy coś świeżego, (?) nie starsze dziecko, tyle jest w stanie zapamiętać i powtórzyć (oparta na zmysłach, ma charakter sensoryczny)
Długotrwała – zawsze, przez długi czas zapamiętuje, idzie dalej w czas, jest o wiele bardziej wartościowa, potrzebna w życiu (zapamiętujemy coś co jest dla nas ważne).
Bezpośrednia i odroczona – można stosować prawie zamiennie z krótkotrwałą i długotrwałą.
Amnezja dziecięca – dlaczego człowiek nie pamięta? Podobno = 5,6 rok życia.
Piaget twierdził, że pamięta wydarzenia z 1-2 roku życia (był z opiekunką na spacerze i ktoś chciał go porwać, lecz opiekunka zaczęła krzyczeć i porywacz uciekł. Opiekunka odpowiadała później jak to wyglądało). później okazało się, że opiekunka wymyśliła tę historię, więc nie było żadnego wspomnienia. Wielokrotnie słyszał tę historię (opowieść tak układała się w umyśle, że myślał, że są to wspomnienia).
Jest to trudny okres w życiu, jest sprzeczny. Nasze sumienie powoduje, że te wszystkie doświadczenia są blokowane przez pewne mechanizmy.
BRAK
26.03.2012 r.
Rozwój emocjonalny
Emocje – odpowiedź organizmu na subiektywnie istotną sytuację. Emocje definiuje się subiektywnie. Każdy z nas ma inne uwarunkowania psychiczne, inny rodzaj wrażliwości, inny temperament, płeć i różne doświadczenia życiowe. Reagujemy emocjonalnie na podstawie bagażu naszych dotychczasowych doświadczeń. (Przykład wejścia konia na salę wykładową)
Objawy emocjononalności (emocje są wieloaspektowe):
Pobudzenia fizjologiczne (wydarzenia w naszym ciele, które zwykle odbywają się poza naszą kontrolą). Częstym przejawem jest:
zmiana tętna serca,
podwyższenie ciśnienia krwi.
Reakcja termo motoryczna
Suchość ust,
W określony sposób reagujemy, gdy mówimy prawdę, a w określony sposób, gdy kłamiemy.
Uczucie – typowo psychiczny przejaw emocjonalności. (gniew, zazdrość, wstyd); mówimy, że w naszym wnętrzu, naszej psychice są takie stanu.
Procesy poznawcze – emocjonalności towarzyszą pewne wyobrażenia, a zwłaszcza pewne myśli. To charakterystyczne myśli, one są powtarzalne. Przy danych uczuciach przychodzą nam do głowy odpowiednie myśli.
Są różne koncepcje na temat, które z tych elementów jest pierwszy.
Reakcje behawioralne – to są w różnym stopniu świadomości nasze działania, ruchy, zachowania, które mają charakter odruchu, np. na lęk reagujemy odsunięciem się, ucieczką. W takiej czystej emocjonalności można zaliczyć to co jest niezależne od nas, również w tej sferze. Tego typu zachowania nie podlegają ocenie moralnej – są one niezależne od człowieka.
Funkcje emocji:
Często cierpi się przez emocje. Czuje się strach, odrazę, nie potrafi się spać. Ale mamy też emocje przyjemne, które dodają życiu smaku.
Emocje pełnią też ważne funkcje biologiczne, ewolucyjne. Emocje są dla nas sygnałem ostrzegawczym, mobilizują nasze ciało, np. do wysiłku. Pod wpływem emocji potrafimy szybko uciekać. Emocje motywują nas do wszelkiego działania. To są niezwykle silne motywatory.
Funkcje społeczne – dzięki emocjom nawiązujemy relacje. Drugi człowiek może być dla nas źródłem emocji, dlatego przyjaźnimy się, itd.
Rozwój emocjonalny:
Jest o wiele dłuższy. Wielu ludzi nigdy nie osiągają dojrzałości emocjonalnej. Jest też bardzo trudne, gdy rozwój umysłowy jest o wiele wyższy niż emocjonalny.
Rola okresu prenatalnego i niemowlęctwa. Podkreśla się rolę pierwszych miesięcy życia. Coraz bardziej się podkreśla rolę okresu przed narodzeniem. Emocje dziecka kształtują się już przed narodzeniem. Doświadczenia przed narodzeniem mogą okazać się kluczowe. Niemowlę wydaje się proste i nawet nie znajdujemy w nim emocjonalności ludzkiej. Jednak tam się wiele dzieje. Wiele zjawisk, które będą wpływać na całe żyje człowieka. Wychowanie dziecka w tym okresie musi być właściwe. Nie można zacząć wychowywać dziecka dopiero, gdy ma parę lat.
Praufność – nieufność (Erikson)
Rozój polega na rozdrożach. Człowiek w okresie niemowlęctwa wchodzi na drogę ufności lub też nieufności. Ten wybór się dokonuje na podstawie tego jakie jest środowisko życia. Tego się nie da nadrobić. Malutkie dzieci czują, ze świat jest przyjazny, jest fajnym miejcem, moje potrzeby są zaspokojone, jestem kimś ważnym, mogę liczyć na zmianę na dobre, Są też dzieci, które kształtują sobie inny wzorzec na całe życie – życie ejst cierpieniem, to męka, jesteśmy zdradzani. Nasze potrzeby są niezaspokajane. Niekiedy coś dostaję, a niekiedy nie dostaję i cierpię. Jak odbierane są jego sygnały związane z wyżywieniem, ciepłem, bliskością, związane z kontaktem z matką.
Cechy emocji dziecięcych:
Krótkotrwałość – dziecko zdecydowanie krótko przeżywa emocje, a więc szybko ją wygasza. To może nawet wyglądać niepoważnie. Dziecko, które płakało, za chwilę może się śmiać i skakać z radości. To co u nas jest przejściem od rozpaczy do radości – musi odpowiednio długo trwać
Ekspresywność – nie kontroluje uczuć tak jak dorosły. Ma wielki wachlarz przejawów. Po dziecku dużo bardziej widać jego emocje. To jest urok dzieci – to ta naturalność, czytelność emocjonalna. Często uważa się, że człowiek jest wtedy taki prawdziwy. Zaś dorośli nauczyli się ostrożnie przejawiać swe uczucia. Nauczyliśmy się je kontrolować. Jednak wkrada się tu jakieś udawanie, możliwość manipulacji. To nam utrudnia zaufanie osobie dorosłej. Ale z drugiej strony jest to wymóg relacji międzyludzkich – nie wszystkie emocję powinno się ujawniać. Z pewnością słusznie uczymy się panować nad naszymi emocjami. Ale coś takiego pozostaje. Dziecięcą emocjonalność często zachowują osoby upośledzone umysłowo – mają takie emocje na wierzchu, są bardzo czytelne.
Fluktuacja (zmienność) - okresy równowagi i niezrównoważenia. Rozwój emocjonalności raczej ma charakter sinusoidy. Charakterystyczne jest to, ze dziecko ma okresy większej stabilności emocjonalnej i mniejsze. Okresy równowagi i braku równowagi.
Emocje małego dziecka:
Wrodzone – pierwsze emocje są wrodzone, uniwersalne dla wszystkich dzieci. W określonych sytuacjach reagujemy tak samo. Nie ma tutaj jak gdyby różnic. Można to tłumaczyć ewolucją. Dziecko słusznie odczytuje dane sytuacje jako korzystne lub niekorzystne.
Nieuświadomione - Dziecko nie kontroluje tego w żaden sposób.
Gwałtowność.
Niespecyficzne: zadowolenie oraz niezadowolenie. Niesłuszny jest podział na emocje dobre i złe. Lubimy zadowolenie, zachwyt. Jednak niektórzy lubią się złościć, a wielu zaś uważa to za coś złego.
Stopniowe różnicowanie (drugi rok): strach (gdy stykamy się z obiektem, który rodzi w nas poczucie zagrożenia), złość, radość, zazdrość. Pierwsze, bardziej określone, specyficzne emocje dziecięce.
Okresy równowagi i niezrównoważenia:
Obserwujemy fluktuację emocji, a wiec taką nierówność rozwoju emocjonalnego.
Konieczność rozwojowa: stabilność i nierówność, spokój i niepewność, zgodność i przekora, integracja i dezintegracja (Dąbrowski) – tłumaczy się, ze to nie jest krok w tył. Jest to konieczne przejście w wyższy etap rozwoju emocjonalnego. Żeby powstało coś doskonalszego, to trzeba rozłożyć to co jest do tej pory (por. by zbudować wysoką wieżę, to trzeba najpierw zburzyć tę, która składa się tylko z 5 klocków).
Dąbrowski - cały rozwój człowieka ma charakter fluktuacyjny. Zawsze jest jakimś burzeniem i budowaniem na nowo. Dezintegracja pozytywna – rozbicie to jest dobre zjawisko, bo polega ono na poszukiwaniu czegoś wyższego. Gdy mamy kłopoty emocjonalne, to oznacza to, ze się rozwijamy, ze nasza psychika jest w procesie twórczym.
Naprzemienność – statystycznie zmiana co pół roku (od 1 ½ do 6 lat). Te połówki są okresami trudnymi. W wieku 2,5 roku mówi się o tzw. przekorze dwulatka.
Największa stabilność: 2,5,10 lat. Nie można mówić – to jest takie dziecko. To dziecko, które ma taki okres.
Największa nierównowaga: 2,5, 5,5, 11 lat.
Takie zalecenie wychowawcze – by nie przywiązywać do tego aż tak wielkiej wagi. Żeby plastycznie reagować i nie wchodzić w jakąś walkę na noże z dziećmi, np.. dziecko miało jakieś obowiązki i coś robiło, a potem mu się zmieniło i nie chce. To jest wynik niestabilności. Trzeba się zastanowić, czy to dziecko jest teraz w stanie sprzątać. Trzeba przetrwać z jak najmniejszymi stratami: bezpieczeństwo dziecka, relacja rodzic – dziecko. Jak wiem, z eto jest taki kryzys, to mogę być mądrzejszy jako wychowawca.
Rozwój uczuciowości wyższej:
Instynktowny charakter wczesnych emocji.
rozwój trwałych postaw (wobec osób bliskich, wobec zwierząt).; Zwykle nie mówi się tu o miłości. dziecko jest w stanie samo kochać w wieku 5, 6 czy 8 lat. Nie ma co liczyć u małego dziecka na wzajemność. Możemy liczyć na pewnego rodzaju przywiązanie. Eksperymenty pokazały, ze dziecko przywiązuje się do różnych obiektów. Nie można przypisywać dziecku emocjonalności dorosłego człowieka. Ale zauważamy, ze dziecko identyfikuje pewne obiekty i przywiązuje się. To jest głównie kwestia poczucia bezpieczeństwa, dziecko przywiązuje się najczęściej do tych osób, które tego doświadczają. – małpki i manekin futrzany oraz plastikowy (+mleko). Przywiązanie jest zwiane z zaspokajaniem potrzeby bezpieczeństwa.
Rozwój samoświadomości i kontroli. Wraz z tym procesem dziecko staje się coraz bardziej świadome co się z nim dzieje i jest w stanie kontrolować swoje postawy i swoją emocjonalność. To podstawa do tego, by formować u dziecka bardziej dojrzałe postawy, które mają komponentę emocjonalną – to nazywa się uczuciowością wyższą. Te uczucia zastrzega się tylko do człowieka. Postawa –coś całościowego; emocjonalność jest elementem postawy.
Uczucia wyższe (element postawy)
Intelektualne (prawda) – miłość do prawdy, pasja do poznawania prawdy. Opisujemy to w kategoriach emocjonalnych i rzeczywiście jest tak, ze prawdą nie jest nam obojętna. My chcemy wiedzieć, my kochamy prawdę. Źle się czujemy jeśli prawdy nie znamy, Uczucia wyższe są zawsze ukierunkowane na jakąś wartość. Tą wartością najczęściej jest prawda, potrzeba doznania.
Estetyczne (piękno) – znowu używamy w jakimś kontaktowaniu się z pięknem – mówimy o przeżyciach, doznawaniu piękna – mówimy w języku emocji. Wyrażamy pewną postawę, która mówi – jest dla mnie ważne, chce by było dla mnie ważne piękno. Kocham piękno, rozwijam w sobie to uczucie do piękna.
Uczucia moralne (dobro). Jak czynimy dobro, to mówimy o takich uczuciach jak litość, empatia, współodczuwanie, wrażliwość na drugiego człowieka. To znowu widać, ze potrzeba pewnej dyspozycji emocjonalnej do tego, by czynić dobro.
Społeczne dotyczące relacji z innymi ludźmi (miłość, przyjaźń, altruizm, patriotyzm). Człowiek uczy się kochać, przyjmować pewną postawę. Nieuczuciowość jest najważniejszym elementem tej postawy. W miłości nie chodzi o uczucia. Na czym polega rozwój do miłości? dziecko stopniowo, mając coraz więcej lat, uczy się różnych umiejętności, podstaw do tego, by być w stanie kochać kogoś. Ważna jest umiejętność wczuwania się w drugiego. Trzeba się nauczyć interesować się drugim człowiekiem – co się z nim dzieje. Dziecko winno nauczyć się patrzeć na drugiego człowieka. Mówi się też tutaj o uczuciach patriotycznych.
Religijne (więź z Bogiem) – mają charakter spotkania, więzi, kontaktu z Bogiem. Jak ktoś ma pogląd ateistyczny to powie, z ejest to wynik manipulacji. Z punkru widzenia czł. Religijnego, jest to naturalna dyspozycja w człowieku. Spacjaliści: element emocjonalny musi być w tym kontakcie z Bogiem. Jak ktoś się uważa za religijnego i stwierdzi, zę nigdy Bi eczuł obecności Boga – to jest to coś podejrzanego. Religijność powinna się choć trochę odbić się w emocjach, lecz nie powinna być oparta wyłącznie na emocjach.
23.04. 2012 r.
FAZY ROZWOJU MORALNEGO
Amoralizm (0-2,5)
Dziecko popełnia dane czyny bez żadnej świadomości. Nie ma tu sensu karanie. Bardziej rodzice powinni winić siebie.
Egocentryzm moralny (2,4-5)
Trzeba wiedzieć, że rozwój psychiczny dziecka jest jeszcze na tyle niskim poziomi, że nie ma ono zdolności warunkujących dojrzałość moralną. Dziecko nie potrafi wczuwać się, poznawać stanów psychicznych, emocjonalnych drugiego człowieka. Jest to kluczem do zachowań moralnych. Nie można powiedzieć, ze dziecko czyni coś ze względu na dobro drugiego człowieka. Dziecko robi to c uważa za dobro dla siebie. Moralność dziecko jest tutaj skoncentrowana egocentrycznie.
Niezdolność rozumienia innych,
Przypisywanie innym własnych uczuć i dążeń,
Motywacja: unikanie kar
Tymczasem my chcemy by dziecko bez kontroli zachowywało się dobrze, a dziecko czuje pewną presję, która wymusza na nim właściwe zachowanie.
Ocenianie czynów wg efektu
Jak dziecko okłamie, to patrzy na to, czy ktoś miał z tego powodu jakąś przykrość, jeśli nie, to nie jest skłonne uważać to za jakiś problem.
Nie należy przypisywać czynom dziecka wzniosłych intencji, ani ich wymagać. To po prostu taki etap.
Konformizm (5-9)
Motywacja: aprobata innych
O ile wcześniej motywacja była instrumentalna, to teraz często dziecko podejmuje pewne działanie ze względu na ocenę, opinię innych osób, głównie znaczących osób (rodzice, rodzeństwo, nauczyciele).
Ocenianie czynów wg intencji
Dziecko widzi, że nie tylko efekt jest ważny, ale także to o co chodziło podmiotowi działania.
Tu po raz pierwszy występuje poczucie winy. Zwłaszcza, gdy nie zrealizuje celu – aprobaty innych, gdy czyjeś oczekiwania nie zostaną spełnione.
Konwencjonalizm moralny (9-12)
Motywacja: identyfikacja ze standardami/autorytetami – ja się temu decyduje podporządkowywać, wg tego oceniam swoje czyny.
Odbieganie od standardów = wstyd
Najwięcej wstydu człowiek przeżywa w tym okresie. Chce być taki jak inni. W tym wieku dzieci chcą mieć imiona typowe.
Pryncypializm (13-15)
Sztywność norm
Postępowanie, gdy ktoś się bardzo trzyma zasad. Ktoś pryncypialnie do czegoś podchodzi, sztywno. Sztywność norm jest charakterystyczna. Dziecko zna wiele norm i stara się je literalnie przestrzegać. Litera panuje nad duchem. Tak się rozumie prawo, by przepis oddał pewną intencję. Przestrzega się literę, a nie duch – pokazuje to, ze przepisy są nieprecyzyjne, np. nie można bić brata (to znaczy, że popychać można). Tu często człowiek nie potrafi wyczuć ważności poszczególnych zasad.
Rygoryzm
Przestrzeganie norm jest jakieś bezwyjątkowe. Jednak jakaś elastyczność winna być zachowana, przecież chodzi o ducha.
Racjonalizm (15-17)
Motywacja: osiągnięcie właściwych rezultatów
Mamy do czynienia z dojrzałym myśleniem, albo przynajmniej jest ono możliwe. Dopiero w tej fazie możliwe są altruistyczne dążenia.
Dopuszczanie odstępstw od normy
Dojrzały etycznie człowiek powinien być gotowy odstąpić od pewnych norm w określonych sytuacjach.
Rozwiązywanie konfliktów między normami
Normy nie są rozłączne. Mamy czasem do czynienia z konfliktem norm.
Ocena moralna uwzględnia aspekt sytuacyjny i osobowy/.
Człowiek potrafi zrobić różne głupstwa, gdy się boi, gdy jest w depresji. Nie znaczy to oczywiście, by tworzyć etykę sytuacyjną, ale uwzględniać te aspekty trzeba.
ROZWÓJ RELIGIJNY
Różnorodność przebiegu. Wcale nie jest zdeterminowane czynnikami naturalnymi. O ile rozwój ruchowy sam się napędza. Rozwój religijny w dużej mierze jest uwarunkowany wpływami społeczeństwa, wpływami środowiska. Rozwój ten może przebiegać bardzo różnie w zależności od społecznego wpływu.
Czynniki rozwoju religijnego:
Ogólny rozwój psychiczny (trudno oczekiwać, że rozwój religijny uprzedzi rozwój psychiczny. Jeśli nie ma dojrzałości intelektualnej, psychicznej, emocjonalnej, to nie ma zbytnio szans na rozwój religijny)
Atmosfera rodzinna (tutaj główną rolę będą odgrywać rodzice, albo też inne dorosłe osoby)
Inne osoby znaczące (katecheci, Książa, rówieśnicy, siostry zakonne – to też mogą być osoby, które pobudzają rozwój religijny, które go kształtują).
Katechizacja (to już formalne działania zmierzające do rozwoju religijnego)
Aktywność własna (im dziecko większe, tym większą rolę odgrywają własne wolne wybory).
Okresy rozwoju religijnego
Okres przedreligijny (0-1)
Faza areligijna,
Faza quasi-religijnych przejawów, (nawet słowo amen może się tutaj mieścić, trudno powiedzieć, że dziecko się modli. Mówi się jednak, ze jest to jakiś zaczątek życia religijnego. Dziecko zaczyna rozumieć, że w codziennym życiu są jakieś specjalne momenty, w których – gromadzi się cała rodzina, rodzice, rodzeństwo w pewnych momentach przyjmują nieruchomą postawę ciała, zapadają w ciszę, albo śpiewają piosenkę. Dziecko wie, że jest tak.
Początek religijność (2-3)
Religijność za matką (kształtuje się wtedy osobowość. Dziecko nie potrafi odróżnić ja od matki Są dzieci, które na tym etapie zaczynają brać udział w modlitwie. Dziecko naśladuje gesty religijne. Tutaj przyjmowanie powagi, dziecko milknie na czas modlitwy. Podkreśla się tutaj to, że dzieci przejmują pewien klimat, pewne emocjonalne tło czynności religijnych. Bardzo ważne jest to jakie osoby wychowują dziecko religijnie. Jak nas wychowuje religijnie osoba nielubiana, to pojawia się niechęć w związku z religijnością. Jak dziecko nas nie lubi, to nie wychowujmy religijnie, bo efekt będzie przeciwny)
Początek religijności indywidualnej, tj. 3 rok życia – wyraźnym przejawem są słowa dziecka. Dziecko zaczyna używać wyrazów religijnych. Dziecko wymawia te słowa i rozumie je, co daje podstawę do rozwoju modlitwy.
Pierwsze pojęcia religijne
Modlitwa (dziecko jest się w stanie nauczyć modlitwy, może też się modlić spontanicznie. Nie zaleca się, by zbyt wcześnie uczyć dzieci formuł religijnych. Nie zaleca się też, by zwracać uwagę na teologiczną poprawność tych próśb. Potem często w modlitwie występuje dziękczynienie, a potem przeproszenie. Do pewnego momentu dzieci nie są w stanie przepraszać. Ostatnim rodzajem jest modlitwa uwielbienia Pana Boga)
Pytania dziecka (przetrawianie treści religijnych przez intelekt. Zaleca się, by odpowiadać dziecku zgodnie z prawdą i prosto. Gdy się czegoś nie wie, mówi się nie wiem)
Okres religijności magicznej (4-7)
Tworzenie religijność antropomorficznej. Bóg jest traktowany jako nadczłowiek. Dziecko ogólnie jest otwarte na taką rzeczywistość fantastyczną. Dziecko może też do tej rzeczywistości fantastycznej włożyć treści religijne. Niektórzy uważają, że nie należy czytać Biblii w tym wieku, bo może ją uznać za bajkę)
Antropomorficzne pojmowanie Boga,
Problem wczesnej komunii świętej
Okres religijności autorytarno-moralnej (8-12)
Jeśli pomodliłem się 2 dziesiątki różańca, to jestem bardziej pobożny niż ten, co odmówił dwie. Religijny jest ten, kto się porządnie zachowuje.
Dominacja form zewnętrznych,
Religijność = moralność
Utożsamia się religijność z czynami moralnymi, ale to nie to samo.
Bóg jest odbierany jako ten, który pilnuje. Policjant, który nas rozlicza. Mało które dziecko ma taki osobowy kontakt z Bogiem.
Religijność autonomiczna (12-17)
Krytycyzm, ale i zagubienie.
Wpisuje się też religijność w całokształt procesów, które zachodzą w młodym człowieku. Z jednej strony jest to okres krytycyzmu, buntu. Często w sferze religijnej jest tak samo. Zwykle bardziej się widzi bunt, złość, a mniej zagubienie, lęk, bezradność. On tą agresją przykrywa swoją niepewność. Podobnie trzeba rozumieć swoje zachowania religijne. To trzeba odczytać jako chęć zwrócenia uwagi, ale też rzeczywisty problem.
Oczyszczanie dziecięcej religijności.
Młody człowiek musi odejść od tej dziecięcej, niedojrzałej religijności, musi ją oczyścić. Czasem nie zostaje nic więcej. Może to być efekt kiepskiego wychowania religijnego.
Kształtowanie się światopoglądu.
Osobowa relacja z Bogiem.
Tu możliwa jest wysoka dojrzałość religijna. Rodzic już nie jest tutaj źródłem oddziaływania.
Bardziej świadome i dobrowolne praktyki.
Mało kiedy na tym etapie młodzież staje się ateistami. W tym wieku rzadko przechodzi na ateizm.
14.05.2012 r.
Adolescencja – rozwój światopoglądu.
Światopogląd – zbór ważnych przekonań,
Naiwny światopogląd dziecka: fragmentaryczny, zmienny.
Funkcje światopoglądu:
Wyjaśnia rzeczywistość, nadaje jej sens.
Motywuje do działania. To o czym jesteśmy przekonani, w co wierzymy (believe – wierzyć, mieć przekonanie) motywuje nas do takich, a nie innych działań, do określonych
Pozwala oceniać siebie i innych. To narzędzie do oceniania siebie i innych. Bez niego człowiek jest zagubiony, waha się, nie wie co powinien robić, bo nie ma poglądów na temat – co jest właściwe, a co nie. Światopogląd pełni rolę mapy, z którą się pewnie poruszamy. Światopogląd jest ważny i nabiera znaczenia, gdy wchodzimy w życie dorosłę. Można powiedzieć, ze dziecko często nie stoi przed sytuacjami w których musi coś wybierać. Człowiek starszy musi wybierać więc dobrze, by miał określone przekonania.
Rozwój światopoglądu:
Faza identyfikacji ( z zewnętrznymi wzorami) – przejmujemy poglądy od innych, zwykle ważnych dla nas osób.
Faza kosmiczna – poszukiwania, brak realizmu, niepokój. W fazie dojrzewania. Tu często człowiek upraszcza sobie wszystko, buja w obłokach i traci grunt pod nogami. Jest w świecie swoich myśli, wizji, pomysłów i ideałów. Taki odleciany światopogląd, nie zestawiony z realiami życia jest typowy dla młodego człowieka.
Faza sensu życia – ukształtowanie przekonań. Stopniowo tworzą się przekonania już bardziej wynikłe z życia, z konkretnych doświadczeń człowieka, na których już można się oprzeć i budować swoje dorosłe, dojrzałe życie.
Młodzieńcze postawy światopoglądowe
Idealizm – sposób myślenia, trochę oderwany od rzeczywistości, nie liczący się z doświadczeniem, upraszczający rzeczywistość.
Pragnienie doskonałości – młody człowiek nie chce półśrodków, chce być doskonały, chce jednoznacznie wiedzieć wszystko od A do Z, co jest bardzo ważne.
Pragnienie czynienia dobra, zmiany świata na lepsze. Pragnienie by życie realizowało szlachetny ideał. Młodzi ludzie chcą zmieniać świat na lepsze. Chcą zakasać rękawy i wziąć całe funkcjonowanie świata w swoje ręce. Dużo jest tutaj zapału.
Tworzenie wzorców, chcemy naśladować jakieś postacie.
Oderwanie od doświadczenia (wynika z marzeń) – wielka rola rozbudzonych emocji, wyobrażeń. Takie poczucie, że tutaj się kształtuje całe moje życie. Zamiast je oprzeć na jakichś realiach, by oprzeć się na doskonaleniu siebie, to często ten idealizm oparty jest wyłącznie na jakichś wizjach i bez szans na idealizację.
Nihilizm – często idealista jak się zawiedzie, to całkowicie załamuje się jego sposób widzenia świata, że jego życie nie ma sensu, nie ma żadnego ładu, żadnych celów, nikomu nie można zaufać.
Życie nie ma sensu,
Wynik rozczarowania (nadmierne oczekiwania)
Groźba autodestrukcji.
Cynizm - cynikami często są dawni idealiści.
Ironia, dystans, sceptycyzm,
Demaskowanie ideałów.
Mechanizm obronny maskujący ból, rozczarowanie, pustkę.