Wstęp.

Każda rzecz, każdy przedmiot posiada dziś swoje własne opakowanie, stało się ono nieodłączną częścią samego produktu, często nawet ważniejszą od zawartości samego opakowania. Interesujące, przykuwające uwagę i oryginalne opakowanie potrafi mieć duży wpływ na zakup danego towaru przez konsumenta, nawet jeśli niekoniecznie jest on mu naprawdę potrzebny. Łatwo zauważyć, że wielu konsumentów mając do wyboru produkt w atrakcyjnym i estetycznym opakowaniu oraz ten sam produkt w przeciętnym nieprzykuwającym uwagi opakowaniu skłonnych jest wybrać ten pierwszy pomimo zauważalnej różnicy w cenie. Opakowania znajdują się wszędzie. Z trudem znaleźć można przedmioty, które nie posiadają swojego opakowania. Najpierw dany produkt pakuje się pojedynczo, lecz w celach transportowych łączy się je po kilka – kilkanaście w kartonie, następnie po kilka kartonów, a potem w jeszcze większe pakunki, aż wypełnią ciężarówkę. Nie wolno jednak zapominać, że wszystkie te opakowania są to prawdopodobne odpady. Dlatego bardzo ważne jest aby w jakimś stopniu kontrolować ten proces. Istnieją zatem odpowiednie regulacje prawne.

Zasady postępowania z opakowaniami oraz odpadami opakowaniowymi podlegają aktualnie ustawie „o opakowaniach i odpadach opakowaniowych”. Podane są w niej warunki, które muszą spełniać opakowania i obowiązki producenta, eksportera i importera opakowań, jak również sprzedawcy i użytkownika opakowań i odpadów opakowaniowych oraz ogólne zasady postępowania z nimi. Zakres obowiązków wynikający z gospodarowania opakowaniami oraz niektórymi odpadami poużytkowymi uwzględnia ustawa o obowiązkach przedsiębiorców oraz o opłatach produktowych i depozytowych.

W rozumieniu powyższych ustaw przedsiębiorcą jest ten, kto wprowadza na rynek wyroby opakowane czyli krajowi producenci jak również importerzy wyrobów. Nowo wyprodukowane opakowania, również są wyrobami wprowadzanymi na rynek do obrotu towarowego.

Gospodarka opakowaniami powinna z jednej strony uwzględniać wymagania ekologiczne, zaś z drugiej unikać stwarzania przeszkód dla wymiany handlowej oraz wzajemnych układów między producentem, sprzedawcą i użytkownikiem.

Opakowania.

Przez opakowanie rozumie się wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu towarów, począwszy od surowców do towarów przetworzonych, a także części opakowań i elementów pomocniczych (takich jak taśmy klejące, folia stretch) połączonych z opakowaniami i przeznaczone do tego samego celu co dane opakowanie. Opakowanie dostarcza również informacji o produkcie i jego producencie oraz oddziałuje psychologicznie na potencjalnego konsumenta zachęcając go do zakupu towaru dzięki estetycznemu i atrakcyjnemu wykonaniu.

Każde z opakowań winno być dostosowane do danego towaru. Zważywszy na imponującą różnorodność produktów oraz coraz szerszą gamę materiałów opakowaniowych i sposobów pakowania, dobór odpowiednich materiałów opakowaniowych jest zadaniem skomplikowanym.

Udział podstawowych materiałów stosowanych do produkcji opakowań w skali światowej:

Tworzywa sztuczne	30%
Papier i tekstura	28%
Metale	27%
Szkło	15%

Branża opakowań w Stanach Zjednoczonych zajmuje trzecie miejsce pod względem wielkości obrotu wśród wszystkich gałęzi przemysłu, a w Europie Zachodniej siódme. Łatwo więc zauważyć jak szeroka jest skala produkcji opakowań na świecie.

Największy postęp w zakresie materiałów opakowaniowych przypisać należy tworzywom sztucznym. Duża ich różnorodność (polietylen, polipropylen, poliestry, polistyren, polichlorek winylu, poliamid, kopolimery i kombinacje tych tworzyw) umożliwia dobór właściwych cech do wymagań pakowanego produktu. Znaczącym utrudnieniem może być natomiast prowadzenie selektywnej zbiórki, a następnie wtórne ich przetwarzanie, co jest wyjątkowo ważne z punktu widzenia przeciwdziałania powstawania odpadów oraz konieczności ochrony środowiska.

Najczęściej stosowane surowce i materiały do produkcji opakowań to tworzywa sztuczne, metal, papier oraz z tworzywa papierowe oraz szkło.

Rodzaje opakowań ze względu na materiały, z których są wykonane

Opakowania z tworzyw sztucznych

Przemysł opakowań od wielu lat jest głównym odbiorcą tworzyw sztucznych: 30% w skali światowej, natomiast w Europie Zachodniej nawet 38%. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że w przyszłości tworzywa sztuczne jeszcze bardziej zdominują rynek opakowań. Już teraz w krajach wysoko rozwiniętych występuje tendencja do zastępowania metali, szkła i papieru tymi materiałami. Wyjątkowo cenione w opakowalnictwie zalety to korzystne właściwości fizykochemiczne takie jak: dobra barierowość na przenikanie gazów i wody, czy odporność na działanie czynników chemicznych. Istnieje bardzo duża różnorodność tworzyw oraz możliwość ich łączenia np. na drodze laminowania, dzięki czemu można dowolnie modyfikować ich właściwości co skutecznie zwiększa zakres stosowania tycz materiałów w opakowalnictwie. Istnieje również możliwość łączenia tworzyw sztucznych z innymi materiałami opakowaniowymi takimi jak np. papier. Dzięki temu tworzywa opakowaniowe poprawiają właściwości mechaniczne, barierowość, odporność chemiczną oraz mikrobiologiczną, równocześnie można obniżyć cenę takich opakowań (tańszy koszt produkcji, niż tradycyjnych opakowań). Opakowania z tworzyw sztucznych są lżejsze, dzięki czemu bardziej ekonomiczne w transporcie. Szacuje się, że zastępując butelki szklane opakowaniami z polimerów, można zwiększyć ilość transportowanego napoju aż o 60%. W związku z ciągłym rozwojem opakowań z tworzyw sztucznych powstają nowe gatunki polimerów, o pokaźnie lepszych właściwościach fizykochemicznych, dzięki czemu można zmniejszyć ciężar opakowań polimerowych, nie zmieniając przy tym ich walorów użytkowych np. redukując grubość folii opakowaniowych, wagę pojemników i butelek. Wszechstronne cechy tworzyw sztucznych czynią je przydatnymi do produkcji opakowań jednostkowych, zbiorczych oraz transportowych.

Opakowania z tworzyw sztucznych bardziej od innych rodzajów opakowań zagrażają środowisku. Największym problemem jest tutaj metoda ich zagospodarowania. Sporym problemem jest sposób ich zbierania i segregacji.

Opakowania szklane

Surowcem służącym do opakowań szklanych jest szkło. Stanowi ono niekrystaliczną masę o konsystencji stałej otrzymaną w wyniku przechłodzenia stopionych składników. Podstawowe składniki stosowane w produkcji szkła to:

- krzemionka SiO₂ (tlenek kwaśny) w postaci piasku kwarcowego – 70-75%;

- topniki (tlenki zasadowe, najczęściej w postaci węglanów), obniżają temperaturę masy, najczęściej jest to tlenek sodowy Na₂O – 13-15%;

- stabilizatory (tlenki metali dwuwartościowych, najczęściej w postaci węglanów), utwardzają stopioną masę oraz uodparniają ją na działanie wody, np. wapień czy kreda CaCO₃ - 10-12%.

Obok wymienionych wyżej składników podstawowych do produkcji opakowań szklanych stosuje się również składniki pomocnicze jak środki klarujące, barwiące itp. w celu m.in. uatrakcyjnienia opakowania. Właściwy dobór składników oraz stosunek ilościowy decydują o właściwościach uzyskiwanego szkła.

Opakowania szklane wyróżniają się spośród opakowań wykonanych z innych materiałów jak tekstura, papier, metal czy tworzywa sztuczne dzięki swoistym właściwościom:

- odporność chemiczna – korzystnie wpływa na niepoddawanie się niszczącym działaniom środków chemicznych;

- nieprzepuszczalność szkła dla płynów, pary wodne, zapachów i gazów pozwala na przechowywanie w nich produktów aromatycznych;

- przejrzystość szkła – jest istotną cechą z handlowego jak również higienicznego punktu widzenia, pozwala na zobaczenie zawartości opakowania oraz reklamę towarów;

- możliwość barwienia – szkło barwione nie traci swojej przejrzystości, zwiększa się natomiast jego atrakcyjność oraz przede wszystkim chroni produkty przed niekorzystnym działaniem światła naturalnego i sztucznego.

Opakowania papierowe oraz z tworzyw papierniczych

Papier oraz tworzywa papiernicze od lat stanowią najpopularniejszy materiał stosowany do produkcji opakowań. Podstawową zaletą opakowań papierowych jest stosunkowo niska cena, łatwość nadrukowywania, dobre właściwości mechaniczne oraz przede wszystkim to, że są najbardziej spośród wszystkich opakowań ekologiczne. Są wytwarzane z naturalnych, biodegradowalnych, odnawialnych oraz nadających się do wtórnego przerobu włókien roślinnych. Wadami tych opakowań są duża przepuszczalność gazów i tłuszczów, wodochłonność, a także stosunkowo słabe możliwości łączenia tworzyw papierniczych. Obecnie stosowane powlekanie, laminowanie itp. Ma na celu eliminować wyżej wymienione wady.

Do produkowania opakowań papierniczych stosuje się przetworzone roślinne surowce włókniste w postaci masy celulozowej, makulaturowej, szmacianej jak również ścieru drzewnego oraz substancji pomocniczych takich jak kleje i barwniki. Jakość podstawowych surowców zależy od rodzaju, kształtu długości włókien celulozowych oraz od obecności towarzyszących im zanieczyszczeń.

Aby nadać opakowaniom papierniczym odpowiednich cech dodaje się różnego rodzaju substancje pomocnicze takie jak napełniacze np. talk, gips, kreda, biel tytoniowa w ilości ok. 5–15%. Wypełniają one przestrzeń między włóknami nadają opakowaniom szczelność, gładkość oraz zmniejszają ich przezroczystość. Inne substancje pomocnicze to kleje, które wiążą wypełniacze w włóknami, zwiększając tym samym moc papieru oraz redukują jego nasiąkliwość.

Opakowania metalowe

Metale oraz ich stopy w postaci blach lub folii są stosowane przy produkcji opakowań. Mimo rozwoju różnych technik opakowań, niektóre zalety opakowań nie da się na dzień dzisiejszy zastąpić niczym innym. Są to:

- bardzo duża wytrzymałość mechaniczna

- odporność na działanie niskich oraz wysokich temperatur, jednocześnie zachowując dobrą przewodność ciepła, dzięki czemu możliwe jest pakowanie produktów poddawanych następnie obróbce cieplnej

- możliwość hermetycznego zamknięcia,

- łatwość formowania oraz znakowania opakowań,

- niepalność.

Większość z opakowań metalowych jest przydatna do ponownego przetwórstwa. Jest to duży plus patrząc z punktu widzenia problemów związanych z obciążeniem środowiska naturalnego przez zużyte opakowania. Metale jednak ulegają korozji, co skraca ich trwałość a tym samym okres użytkowania opakowań metalowych. Istnieje również niebezpieczeństwo migracji jonów metali do np. produktu spożywczego, co wpływa niekorzystnie na zdrowie konsumenta.

Rodzaje opakowań ze względu na zastosowanie

Prawie wszystkie towary są wprowadzane na rynek w określonym systemie pakowania, który obejmuje zazwyczaj trzy stopnie pakowania tj. opakowania jednostkowe bezpośrednie, zbiorcze oraz transportowe. Ilość tych stopni może być mniejsza lub większa, zależy ona od wielu czynników takich jak: warunki transportu, odległość, rodzaj produktu etc. Czasami towary wprowadzane są do obrotu towarowego jedynie z uwzględnieniem pierwszego stopnia pakowania czyli w opakowaniu bezpośrednim jednostkowym lub transportowym. Zatem opakowania obejmują:

1. Opakowania jednostkowe bezpośrednie – służą do przekazania produktu konsumentowi w miejscu zakupu, są to przeznaczone do konsumpcji produktów naczynia jednorazowego użytku np. butelka;

2. Opakowania zbiorcze – zawierają wielokrotność opakowań jednostkowych, służą łatwiejszemu zaopatrywaniu punktów sprzedaży, lecz również konsumentom pragnącym zakupić większą ilość danego produktu, są to np. kartonowe pudełka;

3. Opakowania transportowe – jak sama nazwa wskazuje służ do transportu produktów w opakowaniach jednostkowych lub zbiorczych w celu zapobiegania ich uszkodzeniom, jest to np. drewniana paleta.

Funkcje opakowań

Funkcje, które pełnią współczesne opakowania, można podzielić na kilka następujących grup:

1. Funkcje ochronne – opakowanie powinno zabezpieczać produkt przed działaniem czynników mechanicznych oraz klimatycznych oraz zachować cechy jakościowe wyrobu;

2. Funkcje logistyczne – opakowania powinny umożliwiać transport, magazynowanie, sprzedaż oraz dystrybucję, ułatwiając tym sprzedaż detaliczną oraz użytkowanie produktu u ostatecznego nabywcy;

3. Funkcje informacyjne – na opakowaniu powinny znajdować się informacje o wyrobie, opakowaniu, warunkach transportu itp. Jak również dzięki naniesionym kodom kreskowym są nośnikiem danych związanych z dystrybucją w systemach logistycznych;

4. Funkcje marketingowe – dotyczą przede wszystkim opakowań jednostkowych oraz zbiorczych, dzięki nowoczesnej konstrukcji, estetyce i atrakcyjności formy jak również zgodności z gustami nabywców zwiększają popyt konsumentów na określone wyroby, opakowania są jednocześnie narzędziem walki konkurentów o zdobycie nowych konsumentów;

5. Funkcje ekologiczne – niektóre opakowania wyrobów niebezpiecznych chronią środowisko naturalne przed niekorzystnym działaniem, opakowania wielokrotnego użycia przeciwdziałają gromadzeniu się odpadów opakowaniowych.

W wielu wymienionych wyżej przypadkach funkcje opakowań nie łatwo jest pogodzić z wymaganiami ochrony środowiska oraz zasadami racjonalnej gospodarki odpadami opakowaniowymi. Przez pojęcie „opakowania ekologiczne” rozumie się takie opakowania, które spełniają wymagania ochrony środowiska oraz, których produkcja, użytkowanie oraz odzysk nie powoduje:

- zanieczyszczania wody i gleby (np. przedostawanie się do środowiska ścieków przemysłowych czy szkodliwych substancji odchodzących z opakowań)

- emisji do atmosfery szkodliwych substancji (np. związków chloru, azotu lub siarki, dioksyn, freonów, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych etc.)

- nieekonomicznego korzystania z zasobów naturalnych prowadzącego do ich nadmiernego zużycia (np. niewykorzystanie surowców i energii zawartych w odpadach opakowaniowych)

- przeciążenia składowisk na skutek zwiększenia się masy oraz objętości opakowań w odpadach komunalnych powstające np. z niewykorzystania różnych metod ich odzysku

Wszystkich zagrożeń niestety nie da się wyeliminować, należy jednak dążyć do ich minimalizowania, co jest możliwe już na etapie ich projektowania.

Oznakowanie opakowań

W gospodarce rynkowej coraz większe znaczenie ma właściwe oznakowanie opakowań, znajdujących się w obrocie towarowym. Jednak coraz większe tempo przemian gospodarczych oraz szeroko zakrojone procesy dostosowawcze do wymagań Unii Europejskiej, powodują utrudnienia w zakresie poprawnego znakowania i odczytywania informacji pojawiających się na opakowaniach zarówno krajowych jak i importowanych. W Polsce obowiązują przepisy prawne określające między innymi zakres oraz rodzaj informacji, których umieszczanie na opakowaniach jest obowiązkowe, zakazane, bądź dozwolone, zapewniając pełną ochronę konsumenta oraz zachowanie rzetelnych praktyk handlowych.

Znaki umieszcza się na opakowaniach w celu przekazywania informacji o produktach i opakowaniach, generalnie można je podzielić na:

1. obligatoryjne – To takie, bez których zapakowany produkt nie może być wprowadzony do obrotu. Są najbardziej znaczące zarówno dla firmy, wprowadzającej towar na rynek, ja również dla odbiorcy. Zakres obligatoryjnego znakowania, określany jest przez odpowiednie przepisy prawne. Podstawowe obligatoryjne informacje, dla wszystkich wprowadzanych na rynek towarów określane są w prawodawstwie krajowym w następujący sposób: (Prawo o działalności gospodarczej. (Dz. U. Nr 101/99, poz. 1178, Rozdz. 2, Art. 12). „Przedsiębiorca jest obowiązany do zamieszczania na towarach lub na ich opakowaniach wprowadzanych do obrotu informacji w języku polskim zawierających:

1. oznaczenia przedsiębiorcy – producenta towaru i jego adres,

2. nazwę towaru,

3. inne oznaczenia i informacje wymagane na podstawie odrębnych przepisów”.

1. nieobligatoryjne – Inaczej fakultatywne, stosowane są przez firmy dobrowolnie, w celu np. ukształtowaniu wśród odbiorców pozytywnego wyobrażenia o produkcie bądź firmie. Wiele informacji, które spełnia opakowanie oraz informacja na nim umieszczona w dobie obecnie kształtującego się runku konsumenta prowadzi do tworzenia szerokiego obszaru informacji dobrowolnej. Często obok funkcji czysto informacyjnej bądź ochronnej, producenci umieszczają informacje o charakterze promocyjnym oraz edukacyjnym. Szeroki zakres obejmuje informacja dotycząca certyfikacji dobrowolnej:

znak zgodności z Polską Normą

Uchwała nr 15/95 Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego

Znak jest własnością Polskiego Komitetu Normalizacyjnego

znak jakości Q

Zarządzenie nr 18Dyrektora PCBC z dnia28.08.1996

znak ekologiczny

Ustawa o Badaniach i Certyfikacji z dnia 3 kwietnia 1993r. (Dz. U. nr 55/93, poz.250) wraz z późniejszymi zmianami

Zarządzenie nr 6 Dyrektora/PCBC z dnia 06.05.1996 r.

Znak zastrzeżony przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji,

znak przydatności opakowania do ponownego przetwórstwa

Ustawa o Badaniach i Certyfikacji z dnia 3 kwietnia 1993r. (Dz. U. nr 55/93, poz.250) wraz z późniejszymi zmianami

Decyzja Prezesa PKNMiJ z 8 maja 1993

Znak ten jest zastrzeżony przez Centralny Ośrodek Badawczo – Rozwojowy „Opakowań”.

Ze względu na przekazywaną treść, znaki można podzielić na:

- zasadnicze – umożliwiają identyfikację wyrobu oraz wytwórcy,

- informacyjne – informują o cechach wyrobu, określają jego przydatność, ilość, wartość, właściwości etc.

- niebezpieczeństwa – wskazują na niebezpieczeństwo dla ludzi czy otoczenia związane z ich użytkowaniem,

- manipulacyjne – wskazują w jaki sposób należy się obchodzić z danym opakowaniem podczas przemieszczania, przechowywania bądź użytkowania,

- reklamowe – mają na celu promocję danego towaru.

Z uwagi na graficzną formę znaków, można zastosować podział na:

- znak graficzny – jest to graficzne przedstawienie przedmiotów bądź czynności w postaci symbolu obrazkowego, graficznego lub pisma,

- symbol graficzny – jest to znak graficzny zbudowany z elementów geometrycznych, wyrażający pewne pojęcie lub przedmiot,

- symbol obrazkowy – inaczej piktogram, jest znakiem graficznym w postaci prostego rysunku wyrażającym pojęcie lub przedmiot.

Odpady opakowaniowe

Każde opakowanie, zostanie kiedyś zużyte i stanie się odpadem. Odpady opakowaniowe są to wszystkie opakowania, w tym również opakowania wielokrotnego użytku, wycofane z ponownego użycia. Stanowią one odpady w rozumieniu przepisów ustawy o odpadach z wyjątkiem odpadów powstających w procesie produkcji opakowań. Wielokrotne używanie opakowań to działanie mające na celu zaprojektowanie i przeznaczenie opakowania do co najmniej dwukrotnego użycia. Muszą być wykorzystane do tego samego celu, do którego były przeznaczone pierwotnie.

Powstawanie odpadów opakowaniowych przedstawia poniższy schemat.

* wg ustawy o odpadach – unieszkodliwianie.

** krajowe ustawodawstwo nie przewiduje terminu, który byłby odpowiedni do

czynności polegających na przystosowaniu do ponownego napełnienia opakowania

jednorazowego użycia, stanowiącego już odpad przekazany z kartą przekazania odpadu.

Zgodnie z interpretacją Ministra Środowiska są to czynności zaliczane do innego

wykorzystania – jako formy odzysku.

Gospodarka odpadami opakowaniowymi

Odpady opakowaniowe zostały ujęte w katalogu odpadów (Dz. U. z 2001r. Nr 112, poz. 1206), w odrębnej grupie 15. Tabela poniżej przedstawia rodzaje odpadów opakowaniowych wraz z przyporządkowanymi do nich kodami.

15	Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nie ujęte w innych grupach
15 01	Odpady opakowaniowe (włącznie z selektywnie gromadzonymi komunalnymi odpadami opakowaniowymi)
15 01 01	Opakowania z papieru i tektury
15 01 02	Opakowania z tworzyw sztucznych
15 01 03	Opakowania z drewna
15 01 04	Opakowania z metali
15 01 05	Opakowania wielo materiałowe
15 01 06	Zmieszane odpady opakowaniowe
15 01 07	Opakowania ze szkła
15 01 09	Opakowania z tekstyliów
15 01 10	Opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone (np. środkami ochrony roślin I i II klasy toksyczności - bardzo toksyczne i toksyczne)
15 01 11	Opakowania z metali zawierające niebezpieczne porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest), włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi

Gospodarowanie odpadami opakowaniowymi podlega tym samym zasadom postępowania co odpady. Obowiązuje zatem ta sama hierarchia:

1. Zapobieganie powstawaniu odpadów.

2. Ograniczanie ilości odpadów oraz ich negatywnego oddziaływania na środowisko

3. Zbieranie i magazynowanie odpadów oraz selekcjonowanie ich do ponownego wykorzystaniu lub unieszkodliwienia.

4. Wykorzystywanie (odzysk, utylizacja, recykling) odpadów w miejscu ich powstawania, bądź jeżeli jest to niemożliwe to przekazanie ich innym posiadaczom odpadów do wykorzystania.

Odpady opakowaniowe powstają, ponieważ nie udaje się temu zapobiec, dlatego ustawodawstwo Polski oraz Unii Europejskiej wskazuje przede wszystkim na odzysk oraz recykling.

Do obowiązków producenta, importera oraz eksporter opakowań należy zaliczyć:

1. Producent oraz importer opakowań powinni ograniczać ilość oraz negatywne oddziaływanie na środowisko substancji stosowanych podczas produkcji opakowań oraz wytwarzanych odpadów opakowaniowych.

2. Producent oraz importer opakowań mają obowiązek oznakowania opakowań chyba, że opakowanie tego nie wymaga.

3. Producent, importer oraz eksporter opakowań mają obowiązek złożenia właściwemu marszałkowi województwa sprawozdania o masie wytworzonych, przywiezionych z zagranicy bądź wywiezionych za granicę opakowań.

Do obowiązków producenta, importera oraz eksportera produktów znajdujących się w opakowaniach należy zaliczyć:

1. Producent i importer produktów w opakowaniach mają obowiązek osiągania poziomów odzysku i recyklingu opakowań, określonych w odrębnych przepisach (ustawa o obowiązkach przedsiębiorców).

2. Producent i importer mają obowiązki w zakresie sprawozdawczości odnośnie ilości i rodzaju stosowanych opakowań zgodnie z przepisami ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej.

3. Producent oraz importer mają obowiązek odpowiednio znakowania produktu w opakowaniu.

4. Eksporter produktu w opakowaniu ma obowiązek składania właściwemu marszałkowi województwa rocznego sprawozdania o masie wywiezionych za granicę opakowań.

5. Producent i importer substancji chemicznych bardzo toksycznych, toksycznych, rakotwórczych, mutagennych lub niebezpiecznych dla środowiska obowiązani są ustalić wysokość kaucji za opakowania jednostkowe oraz odebrać na własny koszt od sprzedawcy opakowania wielokrotnego użytku i odpady opakowaniowe po tych substancjach. Ponadto winni posiadać zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów opakowaniowych po tych substancjach.

6. Obowiązki sprzedawcy i użytkownika produktu w opakowaniach określone zostały w art. 12-17 ustawy. Są to głównie obowiązki związane ze zwrotem opakowań przez użytkownika produktu w opakowaniu oraz z ich odbiorem i selektywną zbiórką przez sprzedawcę.

Wymagania ustawy nie mają zastosowania do opakowań eksportowanych (poza złożeniem rocznego sprawozdania o masie opakowań wywiezionych z granicę przez eksportera opakowań i eksportera produktów w opakowaniach).

Do odpadów opakowaniowych odnosi się tylko opłata produktowa; opłata depozytowa dotyczy innych odpadów (nie dotyczy ona opakowań), postępowanie z którymi jest również przedmiotem wymienionej ustawy.

Znakowanie opakowań dla gospodarki odpadami opakowaniowymi

Na opakowaniach nanoszone są znaki ekologiczne, powinny one dostarczać konsumentom określonych informacji, które są pomocne w edukacji ekologicznej społeczeństwa, jak również w działaniach prowadzących do racjonalnej gospodarki odpadami. Zamieszczona informacja ma na celu ułatwienie segregacji odpadów, potwierdzenie spełnienia przez opakowania wymagań dla określonych metod odzysku, wskazanie sposobów właściwego postępowania z odpadami oraz identyfikowanie systemów zbiórki, jakim podlegają opakowania w ramach obowiązujących rozwiązań organizacyjno – prawnych.

Przekazywanie informacji dotyczących ochrony środowiska w postaci zunifikowanych i znormalizowanych znaków graficznych bądź piktogramów w odróżnieniu od formy opisowej posiada szereg zalet. Jest łatwiej zauważalne, działa na wyobraźnię, łatwiej dociera do adresatów oraz jest odbierane przez młodzież i dzieci, ma walory edukacyjne, marketingowe i wiele innych.

Obecnie stosowane znaki ekologiczne oraz projekty nowych znaków można podzielić na n.w. rodzaje:

- Znaki identyfikujące materiał opakowaniowy;

- Znaki potwierdzające spełnianie wymagań ora kryteriów związanych z ochroną środowiska np.

• znak przydatności do kompostowania,

• znak dla opakowań wielokrotnego użytku,

• znak przydatności do ponownego przetwórstwa;

- Znaki określające zawartość w opakowaniu surowca wtórnego;

- Znaki wskazujące na właściwe postępowanie z opakowaniem po jego wykorzystaniu;

- Znaki przynależności do obowiązującego systemu organizacyjno – prawnego związanego z gospodarką odpadami opakowaniowymi.

Producent oraz importer opakowań są zobowiązani do oznakowania opakowań, chyba, że rodzaj opakowania tego nie wymaga (art. 6 ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych) i tak:

1. Opakowanie powinno określać:

1. rodzaj materiałów wykorzystanych do produkcji opakowania,

2. możliwość wielokrotnego użytku opakowania,

3. przydatność opakowania do recyklingu.

1. Oznakowanie należy umieścić na opakowaniu bądź na naklejonej na nim etykiecie, chyba że rozmiary opakowania na to nie pozwalają, wówczas na dołączonej do niego informacji.

2. Oznakowanie powinno być wyraźne, widoczne oraz czytelne. Powinno zachować trwałość również po otwarciu opakowania.

Minister Środowiska wydał rozporządzenie z dnia 4 czerwca 2003r. w sprawie oznaczanie opakowań (Dz. U. Nr 105, poz 994), które weszło w życie z dniem 1 lipca 2003r. a następnie zostało zmienione Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004r. (Dz. U. Nr 94, poz 927). Zgodnie z tym rozporządzeniem oznakowaniu podlegają opakowania z aluminium i tworzyw sztucznych.

Oznakowaniu nie podlegają opakowania wykonane z:

1) folii aluminiowej powlekanej tworzywami sztucznymi oraz laminatów z udziałem

folii aluminiowej, papieru lub kartonu,

2) dwu lub więcej różnych materiałów, z tym że za takie opakowania nie uważa się

opakowań wykonanych z jednego materiału z zamknięciem wykonanym z innego

materiału,

3) aluminium i tworzyw sztucznych o masie mniejszej niż 5 g.

Poniżej znajduje się wzór oznakowania opakowań określający możliwość wielokrotnego użytku opakowania

oraz wzór oznakowania opakowań określający przydatność opakowania do recyklingu.

Projektowanie opakowań pod kątem ich odzysku odgrywa szczególną rolę w zapobieganiu powstawania odpadów opakowaniowych oraz w racjonalnych metodach odzysku odpadów już powstałych. Przy doborze wszystkich elementów składających się na właściwe opakowanie towaru powinno się uwzględniać etap odzysku odpadów (recykling, spalanie z odzyskiem energii. Biodegradację). W fazie prac projektowych należy dążyć do podejmowania decyzji właściwych z ekologicznego punktu widzenia oraz opierać się na takich zasadach:

- Przy projektowaniu technologii produkcji materiału opakowaniowego lub opakowania należy dobierać technologie bezodpadowe lub nisko odpadowe, nie

powodujące zagrożeń dla środowiska i bezpieczeństwa ludzi.

- Podczas projektowania technologii pakowania należy:

• Eliminować nadmiar opakowań oraz unikać pakowania wielostopniowego, wszędzie tam, gdzie nie jest to konieczne ze względu na właściwe zabezpieczenie towaru,

• Dobierać opakowania jednostkowe, zbiorcze oraz transportowe dostosowane do ekonomicznie uzasadnionych technologii odzysku (w tym np. recyklingu), przepisów dotyczących gospodarki odpadami w danym państwie oraz systemów selektywnej zbiórki

- Podczas projektowania opakowań należy:

• przeanalizować możliwości zastosowania do danego wyrobu opakowania 20 wielokrotnego użycia,

• dobierać materiały, formy konstrukcyjne i wzornictwo opakowań dostosowane do rodzaju pakowanego wyrobu, uwzględniając możliwość odzysku materiałów i energii,

• dobierać elementy dodatkowe łatwo usuwalne, które nie ograniczają ponownego przetwórstwa, zapewniając łatwość oddzielenia poszczególnych materiałów,

• dobierać materiały zapewniające dobre właściwości użytkowe, ale charakteryzujące się niską masą,

• dla opakowań, które są przedmiotem selektywnej zbiórki pod kątem recyklingu materiałowego, stosować w miarę możliwości jednorodne materiały,

• ograniczać w opakowaniach zawartość szkodliwych dla środowiska substancji, w tym metali ciężkich,

• stosować na opakowaniach znaki identyfikujące materiał, a także znaki wskazujące na spełnienie określonych wymagań ekologicznych, np. znak wskazujący na przydatność do recyklingu lub do kompostowania itp.

Podstawowym obowiązkiem przedsiębiorców jest zapewnienie odzysku, a praktycznie recyklingu opakowań poużytkowych, powstających po wprowadzeniu do obrotu towarowego produktów.

Przedsiębiorcy mogą swój obowiązek recyklingu przeprowadzić trzema drogami przedstawionymi poniżej.

Przy obliczaniu osiągniętych poziomów recyklingu odpadów opakowaniowych i

poużytkowych do recyklingu zalicza się procesy R2 – R9 i R14 wymienione w

załączniku Nr 5 do ustawy o odpadach (Dz.U. z 2005r. Nr 175, poz. 1458).

• Samodzielna realizacja obowiązku polega na przekazaniu zgromadzonych przez przedsiębiorcę opakowań poużytkowych (z grup materiałowych, które wprowadza na rynek z wyrobem) do zakładu przetwórczego. Do udokumentowania masy odpadów opakowaniowych przekazanych do recyklingu, w ramach samodzielnie realizowanego przez przedsiębiorców obowiązku, należy wykazać się kartą przekazania odpadów i fakturą VAT.

• Druga możliwość to realizacja obowiązku za pośrednictwem organizacji odzysku i wpłacenie tej organizacji opłat recyklingowych. Obowiązek recyklingu, podobnie jak w systemach unijnych, może być realizowany przez współpracę z wybraną organizacją odzysku i wpłacenie na konto tej organizacji, zgodnie z wcześniej podpisaną umową, opłat recyklingowych.

• W przypadku nieosiągnięcia za dany rok określonych limitów recyklingu lub wywiązanie się z tego obowiązku w niedostatecznym stopniu, przedsiębiorca powinien do 31 marca roku następnego wpłacić na rachunek Urzędu Marszałka Województwa opłatę produktową. Opłata produktowa obliczana jest jako iloczyn stawki opłaty i różnicy pomiędzy wymaganym a osiągniętym poziomem recyklingu. Stawki opłat produktowych podawane są co dwa lata w Dzienniku Ustaw. Za rok 2005 zawarte są w Dz. U. Nr 180, poz. 1768 z 2003, a na rok 2006 w Dz. U. Nr 157, poz. 1325 z 2005.

Obowiązki sprawozdawcze przedsiębiorców są rozbudowane. Obejmują one:

• zgłoszenie (przedsiębiorca, który w dniu wejścia w życie ustawy lub aktualnie gdy wprowadza na rynek krajowy produkty w opakowaniach, jest zobowiązany bez wezwania zgłosić ten fakt Marszałkowi Województwa w terminie 30 dni przed rozpoczęciem tej działalności),

• zawiadomienie (przedsiębiorca rozpoczynający lub likwidujący działalność składa zawiadomienie),

• sprawozdanie OŚ-OP1 (przy przekazaniu obowiązku recyklingu na organizację odzysku sprawozdanie to w imieniu przedsiębiorcy składa ta organizacja). Zawiadomienie powinno zawierać:

• nazwę i siedzibę lub imię i nazwisko oraz adres przedsiębiorcy,

• datę rozpoczęcia lub likwidacji działalności,

• określenie rodzaju działalności,

• wskazanie sposobu wykonania obowiązku wynikającego z ustawy.

Należy jednak zwrócić uwagę, że obowiązki sprawozdawcze wynikają również z

ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Sprawozdania te dotyczą:

• producentów opakowań, sprawozdanie OPAK-1,

• importerów opakowań, sprawozdanie OPAK-2,

• eksporterów opakowań lub produktów w opakowaniach, sprawozdanie OPAK 3.

Od przedsiębiorców wymaga się również przechowywania dokumentacji dotyczącej opakowań i odpadów opakowaniowych przez 5 lat. Wzory ww. sprawozdań zawiera Dz. U. Nr 234, poz. 1996 z 2005 i Dz. U. Nr 4, poz. 30 z 2005.

Przepisy ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych wprowadziły szczególny reżim postępowania z opakowaniami po „środkach niebezpiecznych”, do których zaliczono substancje i preparaty:

• bardzo toksyczne i toksyczne,

• rakotwórcze,

• mutagenne,

• działające szkodliwie na rozrodczość,

• niebezpieczne dla środowiska oznaczone symbolem N oraz środki ochrony roślin bardzo toksyczne i toksyczne.

Zużyte opakowania po takich substancjach powinny być bezwzględnie zwracane producentowi bądź importerowi substancji. Odpowiednie obowiązki ponoszą wszyscy uczestnicy łańcucha handlowego, zarówno użytkownik substancji, który ma obowiązek zwrócić opakowanie (art. 17 ustawy), sprzedawca, ma obowiązek je przyjąć (art. 16 ust. 2 ustawy) jak również producent lun importer, który ma obowiązek je przyjąć (art. 10 ust. 2 ustawy). Wzmocnieniem tego przepisu jest wprowadzony w przepisie (art. 10 ust 1 ustawy) obowiązek pobrania przez producenta lub importera kaucji na opakowanie, nie może być niższa niż 10% ceny opakowanej substancji i nie wyższa niż 30% tej ceny.

Pobranie kaucji następuje u sprzedawcy, który sprzedaje wyrób ostatecznemu nabywcy. Opakowania bezpośrednie po substancjach chemicznych: bardzo toksycznych, toksycznych, rakotwórczych, mutagennych lub niebezpiecznych dla środowiska, z pozostałością tych substancji, są odpadami niebezpiecznymi (według katalogu odpadów zaklasyfikowane do grupy 15 01 10*). Dla tych opakowań nie ma obowiązku rozliczania się z ilości odpadów poddanych recyklingowi, ale jest obowiązek - wynikający z ustawy o odpadach - poddania ich wykorzystaniu lub, jeśli nie jest to możliwe, unieszkodliwianiu.

Powołane w Polsce organizacje odzysku, zgodnie z zapisami ustawowymi, - to spółki akcyjne, prowadzące wyłącznie działalność polegającą na organizowaniu, zarządzaniu lub prowadzeniu przedsięwzięć w zakresie odzysku i recyklingu odpadów. Środki finansowe pochodzące z opłat recyklingowych powinny być przeznaczane na prowadzenie selektywnej zbiórki odpadów.

Praktycznie jedynym wymogiem prawnym do powołania organizacji jest

odpowiedni kapitał założycielski (1 mln zł), musi być zgromadzony przez dowolnych akcjonariuszy i być w całości wkładem pieniężnym (nie może pochodzić z

pożyczki lub kredytu).

Organizacja powinna działać w oparciu o formułę „non profit”. W przypadku

uzyskania zysków w określonym roku, powinny one być przeznaczane na obniżanie

stawek opłat recyklingowych w roku następnym, działalność edukacyjno - informacyjną, wspieranie programów selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych

oraz wybranych odpadów poużytkowych.

Organizacje odzysku oferują przejmowanie obowiązków w zakresie odzysku

odpadów opakowaniowych za kwoty odpowiadające mniej niż 50% opłaty

produktowej (obliczane wg stawek jednostkowych oraz ilości opakowań

wprowadzonych na rynek), równocześnie - z reguły oferując upusty lub odrębne

płatności za przekazywane dla organizacji odzysku odpady opakowaniowe.

Realizacja obowiązku poprzez organizację odzysku jest zdecydowanie łatwiejsza w

praktycznym stosowaniu, w dużej mierze dzieje się tak za przyczyną odpowiedniej konstrukcji przepisów i ich specyficznej interpretacji, jest to wyraźnie przejawem działalności lobbingowej organizacji odzysku.

W sytuacji przedsiębiorstwa, które nabywa znaczne ilości surowców, materiałów i półproduktów w opakowaniach, a następnie rozpakowuje je na swoim terenie, godnym polecenia jest wariant samodzielnego rozliczania się z obowiązku odzysku. W tej sytuacji selektywne zbieranie i kierowanie do recyklingu opakowań surowców, półproduktów oraz różnego rodzaju materiałów pomocniczych (w tym np. materiałów biurowych), opróżnianych (rozpakowywanych) na terenie zakładu stanowi pokrycie odpowiedniej (wymaganej) części opakowań wprowadzanych na rynek. Sposób ten nie wywołuje praktycznie żadnych dodatkowych kosztów, gdyż selektywna zbiórka odpadów tego rodzaju (opróżnionych opakowań) i tak powinna być realizowana z racji wymagań ustawy o odpadach.

Minusem tej formy jest konieczność dokumentowania przekazania odpadów do recyklingu, co w przypadku korzystania z usług pośrednika w wywozie lub zbieraniu odpadów jest utrudnione. Od 1 kwietnia 2005 r. wprowadzony został odrębny dokument, zawierający stosowne oświadczenie odbiorcy. W obu przypadkach ponoszone wydatki (opłata produktowa i opłata na rzecz

organizacji odzysku) stanowią koszt uzyskania przychodu.

Lista organizacji odzysku zawiera wykaz ponad 30 jednostek. Są wśród nich

organizacje branżowe, tj. przejmujące zobowiązania za jeden rodzaj odpadów, np.

ALUMINIUM RECYKLING Organizacja Odzysku S.A. zajmująca się recyklingiem

puszek aluminiowych, czy OILER Organizacja Odzysku S.A. zajmująca się odzyskiem

olejów smarowych, czy też REBA Organizacja Odzysku S.A. zajmująca się

recyklingiem baterii oraz organizacje przejmujące wszystkie zobowiązania

przedsiębiorców dotyczące wszystkich rodzajów opakowań. Z uwagi na brak prawnego nadzoru merytorycznego nad funkcjonowaniem organizacji odzysku, niektóre z nich powstały jedynie w celu maksymalizacji zysku i kierowaniem odpadów na składowiska lub na eksport. Zakład Ekologii Opakowań Centralnego Ośrodka Badawczo - Rozwojowego Opakowań (COBRO) wprowadził ocenę ich i na jej podstawie corocznie ustala listę referencyjną.

Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej (Dz. U. z 2001r. Nr 63, poz. 639) określa obowiązki przedsiębiorcy związane z wprowadzaniem na rynek krajowy produktów w opakowaniach oraz zasady ustalania i pobierania opłaty produktowej i depozytowej. W ustawie zdefiniowano pojęcia nie wyjaśnione w innych ustawach dotyczą one: akumulatora ołowiowego, eksportu produktów, importu produktów, odpadu opakowaniowego, odpadu poużytkowego, opłaty depozytowej, opłaty produktowej, zużytego akumulatora.

Przedsiębiorcy podlegający przepisom ustawy (ustawy opakowaniowej i ustawy o obowiązkach):

• wytwórcy, importerzy lub dokonujący wewnątrz wspólnotowego nabycia towarów określonych produktów (zał. 2 i 3 do ustawy) oraz wytwórcy lub importerzy dokonujący wewnątrz wspólnotowego nabycia wszystkich produktów w opakowaniach, w związku z wprowadzaniem ich na terytorium kraju,

• tzw. konfekcjonerzy - przedsiębiorcy, którzy pakują produkty wytworzone przez innego przedsiębiorcę i wprowadzają je na terytorium kraju,

• przedsiębiorcy, którzy nie są wytwórcami produktu lub produktu w opakowaniu, ale zlecili jego wytworzenie i wprowadzają go na terytorium kraju pod własną 25 marką tzn. ich oznaczenie zostało umieszczone na produkcie lub na produkcie w opakowaniu wytworzonym przez innego przedsiębiorcę,

• jednostki handlu detalicznego o powierzchni handlowej powyżej 500 m2, w których sprzedawane produkty są pakowane - jednostki te są traktowane jako przedsiębiorcy wprowadzający na terytorium kraju produkty w opakowaniach,

• przedsiębiorcy prowadzący tzw. „sieci handlowe" - jeżeli nawet poszczególne jednostki handlu detalicznego prowadzone przez takich przedsiębiorców nie przekraczają 500 m2, ale łącznie ich powierzchnia handlowa przekracza 2000 m2 , o ile pakują sprzedawane produkty.

Do 1 stycznia 2004 r. niektórzy przedsiębiorcy byli zwolnieni z obowiązków

określonych w ustawie. Zwolnienie to dotyczyło przedsiębiorców, którzy w 2000 r.

spełnili łącznie następujące warunki:

• nie przekroczyli kwoty 500 tys. zł przychodu netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych,

• nie dokonywali do dnia 31 grudnia 2000 r. importu towarów używanych i odpadów. Jeżeli w 2001 r. lub w 2002 r. nastąpiło przekroczenie tych warunków, od 1 stycznia następnego roku przedsiębiorca podlegał przepisom ustawy na ogólnych zasadach.

Przedsiębiorca samodzielnie realizujący zadania z zakresu odzysku i recyklingu oraz organizacja są obowiązani do składania stosownemu marszałkowi województwa

sprawozdania rocznego dotyczącego między innymi ilości odzyskanych opakowań i

poziomów recyklingu. Szczegółowy zakres sprawozdania zawiera art. 10 ust 1 i 2.

Ponadto przedsiębiorca i organizacja zobowiązani są do prowadzenia dodatkowej

ewidencji umożliwiającej ustalenie uzyskanych poziomów odzysku i recyklingu. Są to

odrębne dokumenty dla poziomów odzysku i odrębne dla poziomów recyklingu.

W przypadku nieosiągnięcia określonego poziomu odzysku lub recyklingu

przedsiębiorca lub organizacja obowiązani są do wpłacenia opłaty produktowej i

złożenia marszałkowi województwa rocznego sprawozdania o wysokości należnej

opłaty w terminie do dnia 31 marca roku następującego po roku którego opłata dotyczy (tak jak w przypadku opakowań). Wzór rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty znajduje się w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2003r. w sprawie wzoru corocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty produktowej Dz. U. z 2003r Nr 220 poz. 2189, a na rok 2006 Dz. U. z 2005r Nr 234, poz. 1996.