I - Pojęcie i funkcje finansów

1. Pojęcie i istota finansów (1)

• Finanse oznaczają ogół zjawisk i procesów pieniężnych związanych z tworzeniem (emisją), przepływem, gromadzeniem, i wydatkowaniem środków pieniężnych.

• Przedmiotem zainteresowania finansów jest ruch pieniądza, jego tworzenie, cyrkulacja między różnymi podmiotami prywatnymi i publicznymi oraz jej skutki społeczno-gospodarcze.

1. Pojęcie i istota finansów (2)

W skład finansów wchodzą:

• finanse przedsiębiorstw

• finanse publiczne

• finanse ludności

• bankowość

• rynek finansowy.

  1. Pojęcie i istota finansów (3)

Nauka finansów stara się odpowiedzieć przede wszystkim na następujące pytania:

• jakie rodzaje pieniądza występują w gospodarce,

• jaka jest istota, jakie są różnice i funkcje tych strumieni pieniężnych,

• dlaczego władze publiczne zgłaszają popyt na środki pieniężne,

• od czego zależy wielkość popytu,

• w jaki sposób ten popyt może być zaspokojony,

• na czym polega istota gospodarowania publicznymi środkami pieniężnymi,

• jakie dziedziny życia społeczno-gospodarczego powinny być finansowane z funduszy publicznych,

• w jaki sposób oceniać skuteczność wydatkowania publicznych pieniędzy,

• jakie wskaźniki są miarą oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstw, banku, gospodarstwa rolnego,

• od czego zależy struktura kapitałów w przedsiębiorstwie i jaki ma to wpływ na jego wynik finansowy,

• jak wykorzystywać podatki do realizacji zadań redystrybucyjnych i stabilizacyjnych,

• jak finansować cele polityki społecznej i ubezpieczeń społecznych,

• jak powinien być zorganizowany rynek finansowy i aparat skarbowy,

• jaki wpływ na zjawiska gospodarcze ma inflacja, stopa procentowa, polityka podatkowa.

1.2 Funkcje finansów (1)

Wyróżniamy trzy podstawowe funkcje finansów:

• alokacyjna,

• redystrybucyjna,

• stabilizacyjna.

1.2 Funkcje finansów (2)

Funkcje państwa:

• zapewnienie efektywności całej gospodarki,

• zapewnienie sprawiedliwości w podziale dochodów,

• zapewnienie stabilności gospodarki rynkowej.

1.2 Funkcje finansów (3)

Funkcja alokacyjna

- optymalna alokacja zasobów,

• państwo dostarcza nieodpłatnie lub za częściową odpłatnością wyżej wymienione dobra dla najuboższych grup społecznych,

• decentralizacja funkcji państwa.

1.2 Funkcje finansów (4)

Funkcja redystrybucyjna

polega na wtórnym korygowaniu sytuacji dochodowej czy majątkowej poszczególnych podmiotów (podatników).

1.2 Funkcje finansów (5)

Funkcja stabilizacyjna

polega na wykorzystaniu przez państwowe władze publiczne zjawisk finansowych do realizacji makroekonomicznych celów takich jak:

• wzrost gospodarczy,

• stabilizacja warunków ekonomicznych,

• ograniczanie bezrobocia czy inflacji,

• poprawa bilansu płatniczego itp.

1.2 Funkcje finansów (6)

Funkcja rekonwersji

cyrkulacja, wyrażona zmianą własności pieniądza.

1.3 Klasyfikacja zjawisk finansowych (1)

• Wg. Owsiaka:

- zjawiska elementarne,

- zjawiska złożone.

1.3 Klasyfikacja zjawisk finansowych (2)

1.3.1. Klasyfikacja przedmiotowa zjawisk finansowych:

- przychody i wydatki pieniężne ekwiwalentne,

• przychody i wydatki pieniężne redystrybucyjne,

• przychody i wydatki pieniężne kredytowe.

1.3 Klasyfikacja zjawisk finansowych (3)

1.3.2. Kwalifikacja podmiotowa zjawisk finansowych:

• finanse przedsiębiorstw,

• finanse gospodarstw domowych,

• finanse banków

• finanse komercyjnych instytucji ubezpieczeniowych

• finanse sektora publicznego

• międzynarodowe finanse państwa

II - Pieniądz komponentem zjawisk finansowych

2.1 Formy i funkcje pieniądza (1)

Pieniądz to prawnie określony środek płatniczy, który może wyrażać, przechowywać i przekazywać wartość ściśle związaną z realnym produktem społecznym.

2.1 Formy i funkcje pieniądza (2)

• Dematerializacja pieniądza,

• Prawo Kopernika i Greshana

• Kwity depozytowe

• Banknot

• Znaki pieniężne

• Pieniądz bezgotówkowy, żyrowy (wkładowy)

2.1 Formy i funkcje pieniądza (3)

Współczesny pieniądz jest:

• papierowy jest emitowany przez bank centralny państwa, nie ma żadnego związku ze złotem.

• państwowy,

• pieniądz kredytowy (żyrowy),

• nie wymaga kosztów zamiany na towar czy usługę.

2.2. Funkcje pieniądza

Klasyczny pieniądz kruszcowy spełniał następujące funkcje:

- miernika wartości,

- środka wymiany,

- środka płatniczego,

- środka przechowywania wartości (tezauryzacji),

- środek zaufania.

2.3. Mechanizm kreacji pieniądza

M = mB

M – podaż pieniądza,

m – mnożnik bazy monetarnej,

B – wielkość pieniądza kreowanego przez bank centralny.

2.4. Determinanty podaży pieniądza

Podaż pieniądza tworzą jego strumienie, takie jak:

• pieniądz gotówkowy,

• pieniądz bezgotówkowy banków komercyjnych na ich rachunkach w banku centralnym.

2.5. Wartość pieniądza w czasie (1)

• Procent.

• Stopa procentowa.

2.5. Wartość pieniądza w czasie (2)

Stopa procentowa powinna uwzględniać:

• wynagrodzenie dla kredytodawcy za czas oczekiwania na zwrot pożyczonego kapitału,

• wynagrodzenie dla kredytodawcy za ryzyko związane z niewypłacalnością dłużnika,

• utrzymanie dla kredytodawcy realnej wartości pieniądza,

2.5. Wartość pieniądza w czasie (3)

Wysokość stopy procentowej zależy od:

• podaż kapitału pożyczkowego,

• popytu na ten kapitał.

2.6 Pieniądz elektroniczny

W Polsce pieniądz elektroniczny to taki, którego wartość pieniężna stanowi elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych i która spełnia łącznie następujące warunki:

a) jest przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji,

b) jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta wartość,

c) jest przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorców innych niż wydający ją do dyspozycji,

d) na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki pieniężne.

2.7. Waluta (1)

Waluta – jednostki pieniężne oficjalnie obowiązujące w danym państwie i mające ustawową moc zwalniania od zobowiązań pieniężnych.

Jest to pieniądz tradycyjny w postaci banknotów i monet.

2.7. Waluta (2)

Klasyfikacja walut:

1) ze względu na znaczenie w międzynarodowych stosunkach gospodarczych:

• twarde

• słabe (miękkie)

2) ze względu na sposób ustalania kursu wymiany walut poszczególnych krajów:

- kursy sztywne,

- kurs stały,

- kurs równoległy,

- kurs zmienny,

- kurs płynny.

2.7. Waluta (3)

• Parytet siły nabywczej waluty jest stosunkiem jednej waluty do drugiej; określa ile zagranicznych jednostek pieniężnych trzeba wydać na zakup za granicą takiej samej ilości dóbr, którą można nabyć w kraju za krajową jednostkę pieniężną.

• Rezerwy walutowe – międzynarodowe środki płatnicze, którymi władze monetarne danego kraju mogą dysponować w celu wyrównania deficytu w bilansie płatniczym.

• Dewaluacja waluty polega na obniżeniu wartości waluty krajowej w przeliczeniu na walory pieniężne innego państwa, a więc obniżeniu jej parytetu.

• Rewaluacja waluty – oznacza ustawowe podniesienie wartości własnej waluty, a tym samym obniżenie kursu obcych walut. Za obcą walutę płaci się mniej w jednostkach waluty krajowej. Rewaluacji dokonuje bank centralny.

• Gorący pieniądz – czyli taki, którego wielkość zależy od zmian koniunktury, przepływającego między różnymi krajami, zwłaszcza centrami bankowo-finansowymi.

Rola kursów walut:

• jeden z czynników (obok ceł i podatków) wpływających na efektywność wymiany, gdy ceny i koszty ustalone są w różnej walucie;

• regulator wymiany, gdy kursy kształtują się na rynku,

• instrument polityki gospodarczej, gdy kursy walutowe wyznaczają władze monetarne,

• instrumentu gry na rynkach finansowych,

• kryterium wyrównywalności gospodarek i dochodów.

2.9. Euro - pieniądz międzynarodowy (1)

Korzyści z wykorzystania euro w mechanizmie wzrostu konkurencyjności podmiotów gospodarczych i gospodarek krajów Eurolandu są następujące:

• przedsiębiorstwa w krajach członkowskich UE mają możliwość zredukowania kosztów działalności o koszty, które przedtem trzeba było ponosić z tytułu wymiany jednej waluty na drugą (koszty transakcyjne);

• wyeliminowana została niepewność przedsiębiorstw wynikająca ze zmienności kursów walutowych w obrotach między państwami członkowskimi UE,

• euro pozwala przedsiębiorstwom unikać ryzyka kursowego i zabezpieczać się przed nim;

• prostsze staje się zarządzanie finansami w przedsiębiorstwach;

• duża przejrzystość rynku finansowego i gospodarczego ze względu na możliwość porównywania cen wyrażonych w jednej walucie (w euro);

• możliwy jest lepszy wybór przez przedsiębiorstwa towaru, usługi lub warunków ich kupna i sprzedaży,

• przedsiębiorstwa utrzymują lepszą ofertę usług bankowych w wyniku wzrostu konkurencji w sferze podmiotów finansowych;

• przy dużej stabilności euro możliwe staje się osiąganie niższych kosztów finansowania działalności gospodarczej przedsiębiorstw;

• euro przez ograniczanie kosztów działalności przedsiębiorstw przyczynia się do rozwoju powiązań handlowych i kapitałowych pomiędzy podmiotami gospodarczymi z krajów członkowskich UE, w ten sposób przyczyniając się do integracji rynku finansowego;

• wzrost konkurencji w sektorze finansowym oraz na rynkach towarowych powoduje potrzebę zreformowania rynku pracy, co skutkuje powstaniem nowych miejsc pracy.

2.10 System pieniężny – Eurosystem (1)

Głównymi elementami systemu pieniężnego są:

1) Ustalona jednostka pieniężna jako prawny środek płatniczy na obszarze danego kraju,

2) Parytet walutowy lub kurs centralny jednostki pieniężnej,

3) zasady emisji banknotów i kreowania pieniądza bezgotówkowego,

4) organy uprawnione do regulowania obiegu pieniądza.

Głównym podmiotem odpowiedzialnym za podaż pieniądza jest bank centralny.

Instrument	Istota
Rezerwy minimalne (obowiązkowe)	Bank centralny przez zmianę stopy rezerw obowiązkowych (zasobów depozytowych instytucji kredytowych utrzymywanych w formie gotówki we własnym skarbcu albo w postaci depozytu w banku centralnym) wpływa na wielkość podaży pieniądza w bankach komercyjnych
Operacje refinansowe (stopa redyskontowa)	Są one związane ze zmianą wysokości stopy procentowej od kredytów udzielanych przez bank centralny bankom komercyjnym
Operacje otwartego rynku	Dotyczą sprzedaży i wykupu krótkoterminowych publicznych papierów wartościowych: (1) refinansują sektor banków komercyjnych , (2) wpływają na łagodzenie wahań krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych , (3) pełnią kluczową rolę w procesie sterowania poziomem stóp procentowych na rynku, (4) są podstawowym instrumentem sygnalizowania kierunku zmian polityki pieniężnej prowadzonej przez bank centralny
Racjonowanie i selektywna kontrola	Służy przede wszystkim do administracyjnego ograniczania akcji kredytowej, a także do preferowania wybranych przedmiotów sektora bankowego
Polityka długu publicznego	Przez zwiększanie lub zmniejszanie długu publicznego państwo wpływa bezpośrednio na ilość pieniądza w obiegu
Pożyczka stabilizacyjna	Celem jest bezpośrednie zmniejszenie ilości pieniądza w obiegu poprzez rynek kapitałowy; pozyskane pieniądze mogą zostać zamrożone na rachunku w banku centralnym na czas trwania pożyczki
Polityka depozytowa	Polega na przenoszeniu depozytów z banku centralnego do banków komercyjnych, co w sposób bezpośredni zwiększa ilość pieniądza w obiegu
Podatek specjalny	Celem jest zazwyczaj ściągnięcie nadmiaru pieniądza z rynku; podatek specjalny może przybierać formę dodatków do istniejących podatków

Zależności między kredytem, a pieniądzem:

• kreowanie pieniądza, który stawiany jest do dyspozycji przez bank centralny(np. po obniżeniu rezerw obowiązkowych), stanowi „zawiązek” kreowania kredytu,

• kreowanie pieniądza jest następstwem uprzedniego wykreowania kredytu, np. gdy bank dokonuje dyskonta weksla, to wystawia się go jako zapłatę w transakcjach gospodarczych,

• jednoczesne kreowanie pieniądza i kredytu dokonuje się, gdy zwiększone zapotrzebowanie na kredyt zostaje zaspokojone w drodze wykreowania pieniądza, który natychmiast jest wykorzystany w procesach płatniczych.

Europejski Bank Centralny - wraz z narodowymi bankami centralnymi tworzy strukturę Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

Strategia jednolitej polityki pieniężnej opiera się na:

• na analizie wzrostu podaży pieniądza, w stosunku do ogłaszanych ilościowych wartości bazowych oraz na analizie szerokiej gamy innych wskaźników ekonomiczno-finansowych

• prognozach dotyczących kształtowania się cen.

EBC:

• - ma wyłączne kompetencje do wydawania zgody na emisję banknotów i bicie monet w strefie euro.

• - ustala poziom podstawowych stóp procentowych.

III - Rola finansów w tworzeniu, wymianie i podziale produktu społecznego

3.1 Istota potrzeb indywidualnych i zbiorowych (1)

Potrzeba - subiektywne odczuwanie rozbieżności między stanem odczuwalnym, a stanem pożądanym.

Potrzeba jest pożądaniem wartości użytkowych (dóbr i usług), wynikających z osiągniętego rozwoju gospodarczego i kulturalnego ludzkości.

Cechy i trendy trzech typów społeczeństw

Możliwości zaspokojenia potrzeb są ograniczone, co wynika z:

• ograniczenia zasobów naturalnych,

• miejsca położenia.

Potrzeby zbiorowe:

• obrona narodowa,

• administracja państwowa,

• ochrona środowiska,

• wymiar sprawiedliwości itp.

Zakres potrzeb zbiorowych zależy od:

• Charakteru realizowanej doktryny społeczno-ekonomicznej,

• Poziomu rozwoju ekonomicznego kraju i społeczeństwa,

• Poziomu rozwoju cywilizacyjnego, kulturowego, religijnego społeczeństwa,

3.2.1. Dobra publiczne

Kryteria decydujące o charakterze publicznym dobra:

• kryterium użyteczności (kryterium społeczne),

• kryterium odpłatności (kryterium ekonomiczne).

Dobra publiczne dzielimy na::

• czyste dobra publiczne oraz

• dobra publiczne.

Charakterystyczne cechy dóbr publicznych:

• powszechna dostępność,

• brak konkurencyjności między konsumentami,

• niezależność korzystania od ich kosztów,

• zaspokajanie potrzeb zbiorowych,

• ograniczanie poziomu konsumpcji dóbr prywatnych,

• najczęściej przymusowy charakter konsumpcji,

• ograniczanie możliwości wyboru celu przeznaczenia dochodów.

Zależność między poziomem dochodów indywidualnych a użytecznością czystego dobra publicznego i dobra publicznego.

3.2.2. Dobra społeczne

Przez dobro społeczne należy rozumieć takie dobro, które przez wzgląd na jego cechy fizyczne można by uznać za dobro prywatne, ale ze względu na prowadzoną przez pań­stwo politykę (najczęściej społeczną) są uznawane za dobra społeczne i finansowane m.in. z funduszy publicznych.

Zależność między poziomem dochodów indywidualnych a użytecznością dóbr społecznych

Do cech charakterystycznych dobra społecznego należą:

• wyższy koszt krańcowy użycia,

• łatwość wykluczenia z korzystania z tych dóbr osób lub pewnych grup osób, jeśli wprowadzi się np. częściową odpłatność.

3.3. Procesy rzeczowe i procesy pieniężne w gospodarce

Przez pojęcie procesów rzeczowych należy rozumieć tworzenie nowych wartości użyt­kowych, np. usług lub towarów, przy zaangażowaniu trwałego bądź obrotowego kapi­tału rzeczowego.

Drugim podejściem do procesów rzeczowych jest traktowanie ich jako obrót war­tościami użytkowymi.

Płaszczyzny procesów społecznych:

• rynki towarów i usług,

• rynek pracy,

• rynki finansowe.

Podział rynków finansowych ze względu na walutę wykorzystywaną przy transakcjach finansowych:

• rynek instrumentów denominowanych w walucie krajowej,

• rynek walutowy (dewizowy),

• eurorynki (rynki eksterytorialne) - rynki, na których przedmiotem transakcji są instrumenty finansowe wyrażone w walutach innych niż waluta państwa, na którego terytorium dokonuje się transakcji. Odgrywają one zasadniczą rolę we współczesnym międzynarodowym rynku finansowym (euro dolar, euro jen, euro euro).

Eurorynki dzielą się na 3 segmenty:

• rynek krótkoterminowych transakcji eurowalutowych,

• rynki służące długoterminowemu finansowaniu,

• rynek eurokredytów.

Podział rynków finansowych ze względu na instru­menty finansowe:

• Rynek pierwotny,

• Rynek wtórny.

Podział rynków finansowych ze względu na rozliczenia transakcji:

• rynek transakcji natychmiastowych (spot),

• rynek transakcji terminowych (zalicza się do nich transakcje futures, forward oraz opcje).

Strumienie redystrybucyjne charakteryzuje ruch pieniądza bez ekwiwalentu materialnego, czyli bez wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu otrzymującego środki.^.

3.4. Finanse sfery realnej i autonomiczna sfera finansów

Kategorie zjawisk finansowych:

• finanse sfery realnej

• finanse sfery autonomicznej.

Do finansów sfery realnej zalicza się wszystkie zjawiska finansowe, które prowa­dzą do zmian w sferze realnej, tj. powstają w związku z wytworzeniem dóbr i usług zaspokajających potrzeby ludzkie, a w ich następstwie dokonuje się alokacji zasobów rzeczowych oraz zasobów pracy w gospodarce.

Finanse sfery autonomicznej to takie zjawiska finansowe, których przedmiotem jest tworzenie, wymiana i gromadzenie walorów finansowych, takich jak np. papiery wartościowe, tworzące abstrakcyjne bogactwo, istniejące niezależnie od wartości rze­czowych i przemieszczające się niezależnie od ich ruchu.

Do sfery realnej finansów można zaliczyć następujące zjawiska finansowe:

• związane z zakupem usług bądź towarów realizowane przez sektor prywatny i publiczny;

• operacje nierynkowe,

• przychody i wydatki pieniężne realizowane na skutek lokowania na rynkach pierwotnych dłużnych lub własnościowych papierów wartościowych.

IV - Strumienie i przepływy finansowe

3.5. Strumienie i przepływy finansowe

Ruchy strumieni pieniężnych najczęściej występują w sześciu sektorach gospodarki:

1. Sektor przedsiębiorstw (P),

2. Sektor gospodarstw domowych (C),

3. Sektor publiczny (G),

4. Sektor inwestycji (I),

5. Sektor bankowo-kapitałowy (B),

6. Sektor zagraniczny (Z),

Jednym z nich jest sektor przedsiębiorstw (P). Zadaniem przedsiębiorstw jest wy­twarzanie towarów i usług oraz inwestowanie zysków lub ich wypłata gospodarstwom domowym w postaci dywidendy. Obejmuje on wszelkie jednostki wytwarzające towary i usługi (produkty te najczęściej określa się jako dobra prywatne). Z gospodarstw domowych do sektora przedsiębiorstw kierowane są natomiast, na warunkach odpłat­nych, zasoby pracy. Rachunki pieniężne właściwe dla tego sektora obejmują najczęściej zagregowane transakcje pieniężne z działalności bieżącej. Poza tymi najczęściej wy­stępującymi rachunkami pieniężnymi, mogą pojawiać się tzw. rachunld pomocnicze. W sektorze przedsiębiorstw mogą wystąpić zatem: rachunki wyników sprzedaży, po­działu zysku czy finansowania inwestycji. Drugim z sektorów jest sektor gospodarstw domowych (C). Dochody w sektorze go­spodarstw domowych pochodzą najczęściej z tytułu zatrudnienia w przedsiębiorstwach lub jednostkach sektora publicznego, świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego oraz z dochodów z kapitału, a wydatki mają przeznaczenie najczęściej konsumpcyjne. Kolejnym sektorem jest sektor publiczny (G). Obejmuje on przepływy finan­sowe wszelkich instytucji publicznych, z wyjątkiem tych, które prowadzą działalność zarobkową, Dochody sektora publicznego pochodzą w największym zakresie ze źró­deł podatkowych, natomiast wszelkie wydatki tego sektora traktuje się jako wydatki na rzecz konsumentów i przedsiębiorstw w celu zaspokajania ich potrzeb najczęściej o charakterze zbiorowym. Przez sektor inwestycji (I) należy rozumieć wyodrębnioną pod względem funk­cjonalnym cześć sektora przedsiębiorstw. W sektorze inwestycji kierunki wydatków dotyczą najczęściej angażowania środków pieniężnych w trwałe dobra produkcyjne i powiększenie zapasów w sektorze przedsiębiorstw. Sektor bankowo-kapitałowy (B) to inaczej sektor pośrednictwa finansowego, Gromadzi on bowiem oszczędności i rezerwy pieniężne sektora przedsiębiorstw, go­spodarstw domowych oraz zagranicznego i „przesyła" je do sektora inwestycji. Środki pieniężne w nim generowane mogą także w przypadku wystąpienia deficytów budżeto­wych zasilić sektor publiczny. Ostatnim sektorem jest sektor zagraniczny (Z). Zakres jego strumieni pieniężnych to zjawiska finansowe związane z eksportem i importem. Efekty tych operacji mogą być uważane za tzw. eksport netto. Nadwyżka eksportu nad importem jest traktowana jak lokowanie oszczędności za granicą, natomiast nadwyżka importu nad eksportem traktowana jest jako oszczędności sektora zagranicznego wykorzystywana na rynku krajowym do finansowania wymaganych przedsięwzięć.

Tabela 1. Bilans towarów i usług

Źródła	Zastosowanie
Produkcja krajowa	675
Import	150
.	Inwestycje brutto
.	Konsumpcja indywidualna
.	Konsumpcja zbiorowa
Razem	825

Tabela 2. Rachunek przedsiębiorstw: wyniki finansowe

Tabela 3. Rachunek przedsiębiorstw: podział wyników

Tabela 4. Rachunek przedsiębiorstw: finansowanie inwestycji

Tabela 5. Sektor publiczny

Tabela 6. Sektor gospodarstw domowych

Tabela 7. Rachunek zagranicy

Tabela 8. Rachunek finansowy: banki

Tabela 9. Rachunek finansowy: towarzystwa ubezpieczeniowe

Do czynników zewnętrznych mających wpływ na funkcjonowanie ubezpieczycieli na rynku zalicza się m.in.:

• rozwój gospodarczy kraju,

• inflację i deflację,

• stabilność polityczną i decyzje polityczne,

• uwarunkowania prawne,

• otwarcie dla rynków zagranicznych,

• świadomość ubezpieczeniową mieszkańców¹.

Czynniki wewnętrzne:

• działalność techniczno-ubezpieczeniowa,

• prowadzenie gospodarki finansowej,

• polityka marketingowa firmy,

• decyzje zarządu i kompetencje pracowników.

1. Podstawowe zasady działalności ubezpieczeniowej

1. Zasada prowadzenia działalności ubezpieczeniowej tylko w dwóch prywatnych formach prawnych (art. 5): spółki akcyjnej (ŚA) lub towarzystw ubezpieczeń wzajem­nych (TUW).

2. Zasada koncesjonowania działalności ubezpieczeniowej, która może być pro­wadzona za zezwoleniem organu nadzoru (art. 6.1).

3. Zasada rozdziału branż, która mówi, że zakład ubezpieczeń nie może wykonywać jednocześnie działalności w dziale I: ubezpieczenia na życie i w dziale II: pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe (art. 8.1).

4. Zasada ograniczenia pozaubezpieczeniowej działalności ubezpieczycieli, zgod­nie z którą zakład ubezpieczeń nie może wykonywać innej działalności poza działalnością ubezpieczeniową i bezpośrednio z nią związaną z zastrzeżeniem ust. 8 (działalność akwizycyjna na rzecz OFE) i art. 26.1 (usługi związane z zabezpieczeniem dokumen­tów związanych z zawieraniem i wykonywaniem umów ubezpieczenia sporządzonych w formie elektronicznej).

5. Zasada otwarcia polskiego rynku ubezpieczeniowego zgodnie, z którą w Polsce mogą podejmować działalność spółki ubezpieczeniowe z udziałem kapitału zagranicz­nego (w odróżnieniu od zagranicznych zakładów ubezpieczeń).

6. Zasada materialnego (finansowego) nadzoru państwa nad działalnością ubezpieczeniową.

7. Zasada ochrony ubezpieczonych i poszkodowanych. Polega ona na powołaniu w celu ochrony nabywców usługi ubezpieczeniowej następujących instytucji:

• Komisji Nadzoru Finansowego (KNF),

• Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego (UFG),

• Rzecznik Ubezpieczonych.

1. Klasyfikacja ubezpieczeń gospodarczych

Ubezpieczenie to stosunek cywilnoprawny, którego treść polega na tym, że jedna strona (ubezpieczający) zobowiązana jest do zapłaty oznaczonego co do wysokości świadczenia pieniężnego (składki), a druga strona (zakład ubezpieczeń) do zapła­ty umówionego świadczenia pieniężnego, w razie zajścia zdarzenia przewidzianego w umowie wypadku ubezpieczeniowego.

1. Podział ze względu na przedmiot ubezpieczenia:

1. Podział ze względu na branżę

1. Podział ze względu na autonomię stron stosunku ubezpieczenia

1. Podział ze względu na poziom dywersyfikacji ryzyka

1. Podział ze względu na regulację prawną

2. Podział ze względu na typ interesu stanowiącego przedmiot ochrony

1. Ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne

1. Pojęcie przymusu ubezpieczeniowego

Przymus ubezpieczeniowy oznacza nawiązywanie prawnych stosunków ubezpieczenia z mocy prawa albo zawieranie umów ubezpieczenia w wykonaniu ustawowego obo­wiązku, co oznacza wyłączenie lub ograniczenie swobody kontraktowej stron.

Ubezpieczeniem obowiązkowym jest ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej podmiotu lub ubezpieczenie mienia, jeżeli ustawa lub ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską umowa międzynarodowa nakłada obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia.

Ubezpieczeniami obowiązkowymi są:

• ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych
  za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów;

• ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodar­stwa rolnego;

• ubezpieczenia upraw;

• ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych;

• ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynaro­dowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone pod­mioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia (ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej różnych zawodów).

Klasyfikacja ubezpieczeń obowiązkowych:

1) ubezpieczenia w rolnictwie:

• ubezpieczenie OC rolników,

• ubezpieczenie budynków w gospodarstwach rolnych;

2) ubezpieczenie OC w ruchu drogowym, powietrznym i żegludze:

• ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych,

• ubezpieczenie OC użytkowników statków powietrznych i przewoźników lotni­czych, » ubezpieczenie OC morskich przewoźników pasażerskich

3) ubezpieczenie OC w turystyce i łowiectwie:

• ubezpieczenie OC organizatorów turystyki,

• ubezpieczenie OC pośredników turystycznych,

• ubezpieczenie OC organizatorów polowań w kraju i za granicą.

4) ubezpieczenie OC zawodów prawniczych i pokrewnych:

• adwokatów,

• notariuszy,

• radców prawnych,

• komorników,

• prawników,

• zagranicznych działających w Polsce,

• rzeczników patentowych;

5) ubezpieczenie OC doradców podatkowych;

6) ubezpieczenie OC biegłych rewidentów;

7) ubezpieczenie OC osób prowadzących księgi rachunkowe;

8)ubezpieczenie OC pośredników ubezpieczeniowych:

• ubezpieczenie OC agentów ubezpieczeniowych,

• ubezpieczenie OC brokerów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych;

9) ubezpieczenie OC w zakresie usług i badań medycznych:

• ubezpieczenie OC podmiotów świadczących usługi medyczne,

• ubezpieczenie OC ratowników medycznych,

• ubezpieczenie OC badaczy i sponsorów badań klinicznych;

• 10) ubezpieczenie OC w budownictwie:

• ubezpieczenie OC architektów,

• ubezpieczenie OC inżynierów budowlanych;

• 11) ubezpieczenie OC w gospodarce nieruchomościami:

• ubezpieczenie OC rzeczoznawców majątkowych,

• ubezpieczenie OC pośredników w obrocie nieruchomościami,

• ubezpieczenie OC zarządców nieruchomości;

• 12) ubezpieczenie OC z tytułu świadczenia innych usług:

• ubezpieczenie detektywów,

• ubezpieczenie OC podmiotów certyfikujących podpisy elektroniczne;

• 13) ubezpieczenie OC z tytułu działalności szczególnie niebezpiecznej:

• ubezpieczenie OC organizatorów imprez masowych,
  ubezpieczenie OC za szkody jądrowe,

• ubezpieczenie OC szkody wynikające z zanieczyszczeń morza olejami.

• 10) ubezpieczenie OC w budownictwie:

• ubezpieczenie OC architektów,

• ubezpieczenie OC inżynierów budowlanych;

• 11) ubezpieczenie OC w gospodarce nieruchomościami:

• ubezpieczenie OC rzeczoznawców majątkowych,

• ubezpieczenie OC pośredników w obrocie nieruchomościami,

• ubezpieczenie OC zarządców nieruchomości;

• 12) ubezpieczenie OC z tytułu świadczenia innych usług:

• ubezpieczenie detektywów,

• ubezpieczenie OC podmiotów certyfikujących podpisy elektroniczne;

• 13) ubezpieczenie OC z tytułu działalności szczególnie niebezpiecznej:

• ubezpieczenie OC organizatorów imprez masowych,
  ubezpieczenie OC za szkody jądrowe,

• ubezpieczenie OC szkody wynikające z zanieczyszczeń morza olejami.

Regulacje prawne ubezpieczeń obowiązkowych

Ubezpieczenia gospodarcze są regulowane:

• ustawą z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych,

• ustawą z 7 lipca 2005 r. z późniejszymi zmianami,

• kodeksem cywilnym,

• ustawami wprowadzającymi poszczególne rodzaje ubezpieczeń obowiązkowych,

• aktami wykonawczymi do ustaw wprowadzających ubezpieczenia obowiązkowe.

1. Gospodarka finansowa zakładów ubezpieczeń

Dane spółki Compensa SA
Adres siedziby
Telefon
Faks
Biuro Prasowe
NIP
REGON
Wpis do rejestru
Zakres działalności  (grupy, na które zakład ma licencje)
Wielkość kapitału zakładowego
Główni akcjonariusze
Struktura kapitału zakładowego

1. Najważniejsze obszary gospodarki finansowej ubezpieczycieli

• szacowanie ryzyka, kalkulacja i zbieranie składki ubezpieczeniowej,

• inwestowanie zgromadzonych środków w ramach polityki lokacyjnej zakładu ubezpieczeń,

• tworzenie i zmiana rezerw techniczno-ubezpieczeniowych,

• likwidacja szkód i wypłatą świadczeń,

• koszty działalności ubezpieczeniowej i lokacyjnej.

Składka ubezpieczeniowa to wysokość zobowiązania finansowego, jakie ubezpieczający powinien uiścić na rzecz ubezpieczyciela za udzieloną ochronę ubezpieczenio­wą (za stalą gotowość do wypłaty odszkodowania i innych świadczeń).

Kalkulacja składki wymaga przyjęcia następujących założeń:

• składka jest ceną usługi ubezpieczeniowej,

• składka jest udziałem ubezpieczającego w pokryciu finansowym ryzyka oraz przyszłych odszkodowań i innych świadczeń ubezpieczeniowych,

• stopa składki jest wyrażona w procentach wartości umowy ubez­pieczeniowej (sumy ubezpieczenia),

• możliwe są rabaty zwane bonusami jako odliczenia od składki,

• możliwe jest podwyższanie składki poprzez dodatki zwane malusami,

• taryfa składek zakładu ubezpieczeń porządkuje i zestawia stopy składek dla wszystkich klas ryzyka wraz z dostępnymi bonusami i obciążającymi malusami.

Trzy złote reguły ubezpieczeń:

• reguła równowagi składek i świadczeń,

• reguła proporcjonalności składek i świadczeń,

• reguła równowartości składek i świadczeń.

Rynek finansowy

1. Rynek kapitałowy

Rynek ka­pitałowy obejmuje ogół transakcji kupna-sprzedaży, których przedmiotem są instru­menty finansowe o okresie wykupu dłuższym od roku.

1. Klasyfikacja rynku kapitałowego (1)

Funkcje rynku kapitałowego:

• Mobilizacja kapitału,

• Wycena kapitału,

• Zapewnienie płynności finansowej.

Akty prawne:

• ustawa z 25 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach-wprowadzenia instru­mentów finansowych do zorganizowanego obrotu oraz o spółkach publicznych;

• ustawa z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi;

• ustawa z 21 lipca 2006 roku o nadzorze nad rynkiem kapitałowym.

Uczestnicy rynku kapitałowego:

• Inwestorzy,

• Pośrednicy,

• Emitenci.

Emitenci papierów wartościowych:

• Spółki akcyjne,

• Skarb państwa

• Organy samorządowe,

• Instytucje finansowe,

• Przedsiębiorstwa niebędące spółkami akcyjnymi

1. Struktura instytucjonalna rynku (1)

Komisja Nadzoru Finansowego sprawuje administracyjny nadzór nad rynkiem. Udziela licencji instytucjom rynku papierów wartościowych (tj. biura maklerskie i fundusze inwesty­cyjne) oraz na bieżąco kontroluje rynek papierów wartościowych.

Podstawowe zadania KNF:

• zapewnienie przestrzegania przez podmioty rynkowe zarówno uczciwego obro­tu, jak i powszechnego dostępu do informacji;

• ochrona inwestorów przed nieuczciwymi praktykami uczestników rynku w celu zminimalizowania ich strat z tego tytułu¹⁸.

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW) jest instytucją rynku kapi­tałowego odpowiedzialną za prowadzenie i nadzorowanie systemu depozytowo-rozliczeniowego w zakresie obrotu papierami wartościowymi.

Do głównych zadań KDPW zalicza się:

• rozliczanie i prowadzenie rozrachunku transakcji zawartych na publicznym ryn­ku papierów wartościowych;

• rejestrowanie oraz przechowywanie instrumentów finansowych podlegających dematerializacji, prowadzenie kont depozytowych dla uczestników systemu depozytowo- rozliczeniowego, na których są zapisywane papiery wartościowe;

• nadzór nad zgodnością wielkości emisji papierów wartościowych znajdujących się w obrocie;

• realizacja zobowiązań emitentów wobec właścicieli papierów wartościowych;

• zarządzanie Funduszem Rozliczeniowym, tworzonym z wpłat uczestników, którego celem jest zapewnienie wykonania rozliczeń w przypadku braku na rachunku uczestnika środków pieniężnych niezbędnych do rozliczenia transakcji;

• zarządzanie obowiązkowym Systemem Rekompensat.

Centralna Tabela Ofert (MTS-CeTO) jest podmiotem prowadzącym i nadzorującym obrót papierami wartościo­wymi.

Podstawowym zadaniem CeTO jest wspomaganie rozwoju firm z sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) przez zapewnienie im dostępu do szerokiej bazy inwestorów działających na rynku publicznym oraz tanich mechanizmów pozyskiwania kapitału.

Zadania CeTO SA:

• opracowywanie oraz egzekwowanie zasad i przepisów obowiązujących na regu­lowanym rynku pozagiełdowym,

• nadzór nad prowadzonym obrotem, gwarantującym poziom i integralność rynku,

• obsługa elektronicznego systemu obrotu,

• udostępnianie informacji o ofertach, notowaniach i transakcjach papierami wartościowymi, które są przedmiotem obrotu na rynku pozagiełdowym²⁰.

1. Podstawowe instrumenty finansowe (1)

Przez instrumenty finansowe rozumie się kontrakt, który powoduje powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron i zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron pod warunkiem, że z kontraktu zawartego między dwiema lub więcej stronami jedno­znacznie wynikają skutki gospodarcze, bez względu na to, czy wykonanie praw lub zo­bowiązań wynikających z kontraktu ma charakter bezwarunkowy albo warunkowy.

Rodzaje instrumentów finansowych:

1) papiery wartościowe;

2) instrumenty niebędące papierami wartościowymi:

a)tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania,

b)instrumenty rynku pieniężnego,

c)finansowe kontrakty terminowe oraz inne równoważne instrumenty finan­sowe rozliczane pieniężnie, umowy forward dotyczące stóp procentowych, swapy akcyjne, swapy na stopy procentowe, swapy walutowe,

d) opcje kupna lub sprzedaży instrumentów finansowych, opcje na stopy pro­centowe, opcje walutowe, opcje na takie opcje oraz inne równoważne instru­menty finansowe rozliczane pieniężnie,

e)prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od wartości oznaczonych co do gatunku rzeczy, określonych rodzajów energii, mierników i limitów wielkości produkcji lub emisji zanieczyszczeń (pochod­ne instrumenty towarowe),

f)inne instrumenty, jeżeli zostały dopuszczone do obrotu na rynku regulowa­nym na terytorium państwa członkowskiego lub są przedmiotem ubiegania

4. Obligacje (1)

Obligacja - papier wartościowy, poświadczający wie­rzytelność, czyli zobowiązanie dłużne emitenta wobec jej właściciela na określoną sumę wraz ze zobowiązaniem do wypłaty oprocentowania w ustalonych terminach.

Stronami transakcji emisji-kupna-sprzedaży obligacji są:

1. emitent, który przez jej emisję zaciąga zobowiązanie dłużne,

2. subskrybent - pierwotny nabywca obligacji - zobowiązujący się do nabycia akcji lub obligacji od emitenta po zakończeniu zbierania przez niego zgłoszeń połączonych zazwyczaj z pobieraniem zaliczki,

3. obligatariusz-waścłiciel obligacji.

Obligacje to papiery wartościowe o określonych cechach, o których atrakcyjności decydują następujące parametry:

1. wartość nominalna obligacji,

2. sposób naliczania i wypłaty odsetek,

3. termin wypłaty odsetek, tzw. termin zapadalności odsetek,

4. dostępność dla określonych grup odbiorców.

Emitenci obligacji:

1. skarb państwa,

2. instytucje finansowe

3. organy samorządowe lub komunalne,

4. przedsiębiorstwa o charakterze publicznym - kolej, poczta,

5. pozostałe przedsiębiorstwa i instytucje.

Kwalifikacja obligacji ze względu na rodzaj emitenta:

• Obligacje skarbowe,

• Obligacje komunalne,

• Obligacje przedsiębiorstw.

1. Rynek akcji (1)

Akcje to papierem wartościowe stwierdzające bezwarunkowe uczestnictwo jej właściciela w kapitale spółki akcyjnej uprawniającym do partycypacji w jej zyskach w formie dywidendy oraz do majątku spółki w razie jej likwidacji.

Podział akcji:

• Imienne,

• Na okaziciela.

Ze względu na uprawnienia, jakie dają akcjonariuszom akcje dzieli się na:

1. Akcje zwykłe,

2. Akcje uprzywilejowane.

Wartość (ceny) akcji:

• Nominalna wartość

• Wartość emisyjna akcji

• Wartość bieżąca (rynkowa)

Podział wartości nominalnej akcji (zwany również wymianą lub Splitem) jest dzia­łaniem podejmowanym przez firmę w celu zwiększenia liczby akcji w obrocie.

1. Giełda papierów wartościowych (1)

Giełda papierów wartościowych to zespół osób, urządzeń i środków technicznych zor­ganizowany w taki sposób, że przy kojarzeniu ofert sprzedaży i nabycia papierów warto­ściowych wszyscy uczestnicy rynku tych walorów mają jednakowy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie, przy zachowaniu jednakowych warunków zbywania i nabywania praw^.

Do atrybutów giełdy, wyróżniających ją od innego rodzaju rynków mniej lub bar­dziej zorganizowanych, jak np. aukcja czy targi, zalicza się:

• transakcje papierami wartościowymi odbywają się według ściśle określonych regulacji formalnych i prawnych (ustalonych przez regulamin giełdy, statut, ustawę),

• określone jest miejsce i czas dla kupna i sprzedaży papierów wartościowych,

• przedmiot transakcji jest wysoce standaryzowany, nadając mu indywidualne, charakterystyczne cechy.

Ze względu na rodzaj obrotu instrumentami finansowymi, giełdy można po­dzielić na:

• giełdy transakcji kasowych,

• giełdy transakcji terminowych.

Ze względu na formę prawną, można dokonać podziału giełd na:

• korporacyjne,

• organizowane przez państwo.

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie działa w formie spółki akcyjnej, gdzie skarb państwa posiada 98,8% akcji, a 1,2%, należy do banków, domów maklerskich oraz emitentów papierów wartościowych. Giełda Papierów Wartościowych jest człon­kiem zarówno światowej organizacji giełd papierów wartościowych, jak i jej odpowiednika na rynku europejskim.

1. Indeksy giełdowe (1)

Indeks giełdowy – wskaźnik określany na podstawie cen akcji i innych wielkości charakteryzujących akcje

Funkcje indeksu giełdowego:

• informacyjna,

• odniesienia,

• bazy.

W konstrukcji poszczególnych indeksów giełdowych uwzględnia się wiele kryte­riów, a do najważniejszych zalicza się^:

1) liczbę spółek uwzględnionych w konstrukcji indeksu:

• uwzględnienie wszystkich lub przeważającej większości spółek występujących na giełdzie lub w jej wybranym segmencie,

• uwzględnienie niewielkiej, lecz reprezentatywnej dla giełdy (lub jej segmen­tu) liczby spółek;

2) sposób ważenia konstrukcji indeksu:

• wagi zależne od cen akcji spółki

• wagi zależne od kapitalizacji spółki (wartości rynkowej spółki), czyli ceny akcji pomnożonej przez liczbę występujących akcji;

3) uwzględnienie dochodów z tytułu dywidend i praw poboru:

• przy uwzględnieniu tych dochodów - mamy do czynienia z indeksem typu dochodowego,

• przy nieuwzględnianiu tych dochodów - mówimy o indeksie typu cenowego,

4) sposób uśredniania w konstrukcji indeksu:

• średnia arytmetyczna (ma zastosowanie z uwzględnieniem wag podawa­nych oficjalnie przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie),

• średnia geometryczna.

GPW w Warszawie publikuje aktualnie 14 indeksów:

WIG20, mWIG40, sWIG8Q, WIG, WIG – PL, WIG - banM, WIG - budownictwo, Wig - chemia, WIG - deweloperzy, WIG - informatyka, WIG - me­dia; WIG - paliwa, WIG - spożywczy, WIG - telekomunikacja.

gdzie:

S - pakiet uczestnika indeksu „i" na danej sesji,

P_(l) - kurs uczestnika indeksu „i" na danej sesji,

5₍₀₎ - pakiet uczestnika indeksu J" na sesji w dniu bazowym,

P₍₀₎ – kurs uczestnika indeksu J" na sesji w dniu bazowym,

K_(t) - współczynnik korygujący indeksu na danej sesji.

1. Rynek pieniężny

Rynek pieniężny tworzony jest przez instrumenty dłużne o okresie zapadalności poni­żej jednego roku.

Ze względu na charakter prowadzanych transakcji wyróżnia się:

• rynek krótkoterminowych instrumentów dłużnych o charakterze zbywalnym,

• rynek transakcji o charakterze lokacyjnym.

Do instrumentów o charakterze zbywalnym zalicza się:

• bony skarbowe,

• bony pie­niężne,

• krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw (KPDP),

• krótkoterminowe bankowe papiery dłużne (KBPD).

Transakcjami o charakterze lokacyjnym są:

• lokaty niezabezpieczone,

• lokaty zabezpieczone papierami wartościowymi lub walutą obcą.

Bony skarbowe są krótkoterminowymi papierami wartościowymi emi­towanymi przez rząd w celu finansowania potrzeb budżetu państwa.

Bony pieniężne są narzędziem realizacji polityki pieniężnej NBP, wykorzystywanym do regulacji poziomu stóp procentowych i wielkości podaży pieniądza.

Emitentami krótkoterminowych papierów dłużnych są podmioty gospodarcze.

Lokaty międzybankowe są wykorzystywane do lo­kowania nadwyżek, a także do pożyczania brakujących środków.

Funkcje rynku lokat międzybankowych:

• przywracanie równowagi finansowej banków,

• zwiększanie płynności banków,

• zapewnienie zysku z tytułu wyższego oprocentowania lokat czynnych od przeciętnego kosztu uzyskania pieniądza.

Swapy walutowe są złożeniem dwóch przeciwstawnych transakcji wymiany walut rozliczanych w różnych terminach.

Na polskim rynku lokat międzybankowych są wyznaczane dwa indeksy, tj.:

• WIBOR - Warsaw Interbank Offered Ratę,

• WIBED - Warsaw Interbank Bid Ratę.

Najbardziej znanymi i powszechnie wykorzystywanymi przez międzynarodowe rynki finansowe są:

• LIBOR i LIBID w Londynie,

• EURIBOR i EURIBID w Brukseli.

1. Rynek walutowy

Kluczowym elementem globalnego rynku finansowego jest rynek walutowy, na którym następuje wzajemna wymiana walut.

Uczestników rynku walutowego można podzielić na następujące grupy:

• banki centralne,

• banki komercyjne,

• brokerzy, dealerzy walutowi,

• instytucje rządowe lub instytucje działające w ich imieniu,

• podmioty sektora realnego.

Transakcje prowadzone na rynku walutowym pełnią następujące funkcje⁸⁷:

• zabezpieczająca,

• spekulacyjna,

• płatnicza.

System ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych

Funkcje ubezpieczeń (1)

1. Odszkodowawcza

2. Prewencyjna

3. Represyjna.

Do funkcji finansowych ubezpieczeń zalicza się:

• fiskalną,

• redystrybucyjną,

• lokacyjną,

• interwencyjną,

• kontrolną.

Podział ubezpieczeń

Zgodnie z prawem ubezpieczeniowym można je podzielić na dwie główne kategorie:

1) społeczne,

2) gospodarcze.

Pojęcie i zakres zabezpieczenia społecznego (1)

Wg A. Rajkiewicza - system świadczeń, do których obywatele mają prawo lub z których mają możliwość korzystania w wypadkach i na warunkach określonych odpowiednimi przepisami.

Wg W. Muszalski zabezpieczenie społeczne jako ideę, zgodnie z którą ogół społeczeństwa przez swą organizację, czyli państwo, jest zobowiązany do zapewnienia warunków bytu wszystkim, którzy nie ze swej winy nie mogą ich sobie zapewnić przez własną pracę.

Tradycyjnie za główny cel systemów zabezpieczenia społecznego uznaje się zagwarantowanie bezpieczeństwa socjalnego.

Na gruncie prawa polskiego pomoc społeczna stanowi niezbędną i integralną część prawa za­bezpieczenia społecznego, a różnice między pomocą społeczną a pozostałymi insty­tucjami związane są głównie ze specyfiką socjalnego ryzyka i funkcją tej instytucji.

Konstrukcja systemu ubezpieczeń społecznych

Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w ramach ubezpieczenia społecznego dzieli je na cztery działy według rodzaju chronionego ryzyka, tj. na:

• ubezpieczenia emerytalne,

• ubezpieczenia rentowe,

• ubezpieczenia chorobowe,

• ubezpieczenia wypadkowe.

Zasady wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne

Cechy ubezpieczeń:

• przymusowość,

• celowość,

• odpłatność,

• bezzwrotność.

Ustalanie składki

Składka na ubezpieczenie społeczne jest ustalona na podstawie ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych jako stopa procentowa podstawy wymiaru (tj. wynagrodzenia, przychodu).

Składka na ubezpieczenie wypadkowe podlega zróżnicowaniu dla poszczególnych płatników składek i jest ustalana w zależności od poziomu zagrożeń zawodowych i skutków tych zagrożeń, występujących w działalności poszczególnych podmiotów gospodarczych.

Wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe uzależniona jest od:

• liczby ubezpieczonych - ustalanej jako iloraz sumy ubezpieczonych podlega­jących ubezpieczeniu wypadkowemu w ciągu poszczególnych miesięcy poprzedniego roku kalendarzowego i liczby miesięcy, przez które płatnik składek był w poprzednim roku kalendarzowym zgłoszony w ZUS co najmniej jeden dzień,

• podlegania wpisowi do rejestru REGON,

• indywidualnego wskaźnika korygującego,

• grupowych kategorii ryzyka - dla grupy działalności, do której należy płatnik ze względu na rodzaj wykonywanej działalności według Polskiej Klasyfikacji Działal­ności (PKD),

• indywidualnej kategorii ryzyka - dla danego płatnika składek.

Składka na ubezpieczenie społeczne podlega podziałowi między ubezpieczonego i płatnika:

• 1. ubezpieczenie emerytalne jest w rów­nych częściach finansowana przez ubezpieczonego i płatnika,

• 2. ubezpieczenie rentowe w ¹/₄ przez ubezpieczonego i w ³/₄ przez płatnika,

• 3. ubezpieczenie chorobowe przez same­go ubezpieczonego,

• 4. wypadkowe przez płatnika składek.

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne może stanowić:

• faktyczny przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fi­zycznych z tytułu szeroko rozumianego zatrudnienia (tj.: stosunku pracy, pracy nakład­czej, służby itp.) lub z tytułu członkostwa w rolniczej spółdzielni, bez uwzględnienia wynagrodzenia lub zasiłków za czas choroby lub odosobnienia w-związku z chorobą,

• przychód stanowiący odpowiednio: kwotę uposażenia (dla senatorów i posłów), stypendium stypendystów sportowych,

• przychód w kwocie zadeklarowanej przez ubezpieczonego nie niższej niż kwota minimalnego wynagrodzenia (dotyczy to zatrudnionych na podstawie umowy agencyj­nej lub umowy zlecenia oraz uprawnionych do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalne­go i rentowego),

• przychód w kwocie zadeklarowanej przez ubezpieczanego nie niższej niż 60% kwoty minimalnego wynagrodzenia (dotyczy to osób prowadzących pozarolniczą dzia­łalność i osób z nimi współpracujących),

• kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę (od 1 stycznia 2009 r. wynoszącą 1276 zł wg MP nr. 55, poz. 499; od 1 stycznia 2010 r. wynosząca 1317 zł wg MP nr 48, poz. 709),

• kwota zasiłku stałego, np.: zasiłek dla bezrobotnych, zasiłek stały z pomocy spo­łecznej (przed opodatkowaniem i odliczeniami)³³.

Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w da­nym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, określonego w ustawie budżetowej, ustawie o prowizorium budżetowym lub ich projektach.

• Równocześnie z obowiązkiem opłacania składek na ubezpieczenia społeczne płatnicy składek są zobowiązani do wpłat na Fundusz Pracy (FP) i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGSP).

Rodzaje świadczeń

1. zasiłki chorobowe,

2. świadczenia rehabilitacyjne,

3. zasiłki wyrównawcze,

4. zasiłki macierzyńskie,

5. zasiłki opiekuńcze,

6. zasiłki pogrzebowe,

7. renty z tytułu niezdolności do pracy, » renty szkoleniowe,

8. renty rodzinne,

9. emerytury,

10. dodatki z tytułu niepełnosprawności i sieroctwa,

11. jednorazowe odszkodowania za doznany uszczerbek na zdrowiu lub utratę żywiciela.