BIOLOGIA SEM III
1.OMÓWIC POJĘCIE TRANSPLANTACJI NARZĄDÓW
TRANSPLANTACJA jest to przeszczepianie, przenoszenie narządu lub jego części z jednego miejsca na inne zakończone zrośnięciem się z otaczającymi tkankami i podjęciem właściwych mu funkcji.
2. OCENIĆ Z ETYCZNEGO PUNKTU WIDZENIA PROBLEMY ZWIĄZANE Z TRANSPLANTACJĄ NARZĄDÓW
Pierwszy problem etyczny to śmierć organizmu dawcy. Według definicji medycznej śmierć następuje w momencie śmierci pnia mózgu. Jednakże aby przeszczepić organy należy sztucznie podtrzymywać funkcje życiowe. Czyli żyją wszystkie poza mózgiem. I tu właśnie powstaje problem.
Drugi problem stanowi mentalność ludzi - rodzina dawcy może nie zgodzić się na transplantację.
3. WYMIEŃ CZYNNIKI RYZYKA SCHORZEŃ NOWOTWOROWYCH
- oddziaływanie czynników mutagennych - w tym przypadku zwanych kancerogennymi (lub po prostu rakotwórczymi)Do bardziej znanych czynników należą: promieniowanie UV wywołujące czerniaka skóry czy dym papierosowy odpowiedzialny głównie za raka płuc;
- czynniki dziedziczne – obserwuje się , ze w niektórych rodzinach występowanie choroby nowotworowej jest częstsze niż w innych. Odpowiedzialne za to są dziedziczne mutacje w istotnych dla rozwoju nowotworu genach. Osoba obciążona taką wadą ma „krótszą drogę” do rozwoju choroby.
- przebycie niektórych chorób wirusowych – ze względu na specyfikę infekcji wirusowej , polegającej na wbudowywaniu materiału genetycznego wirusa w DNA komórki , możliwa jest jej mutacja która przyspieszy rozwój choroby nowotworowej. Wiadomo np. ze, przebycie wirusowego zapalenia wątroby typu B zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia w późniejszych latach raka wątroby.
4. OKREŚLIĆ PODSTAWOWE ZASADY ONKOPROFILAKTYKI
prawidłowa dieta , aktywny tryb życia , nie używać substancji psychoaktywnych , unikać promieniowania UV, wykonywać regularne podstawowe badania kontrolne.
5. WYKAZAĆ RÓŻNICE MIĘDZY KOMÓRKAMI ZDROWYMI I NOWOTWOROWYMI.
Pierwsza różnicą między komórkami zdrowymi a komórkami nowotworowymi jest to że komórki nowotworowe tracą zdolność do zatrzymywania swych podziałów. Dzielą się bez umiaru.
Natomiast komórki zdrowe mają zaprogramowany czas życia. Ciągle jedne obumierają inne powstają.
W komórkach nowotworowych występuje brak różnicowania się funkcjonalnego - komórka wskutek nadmiernej proliferacji oraz mutacji, które zaszły w DNA traci zdolność spełniania właściwych sobie funkcji, zaczyna produkować białka nieprawidłowe lub też prawidłowe, lecz w zdecydowanym nadmiarze.
BUDOWA PRAWIDŁOWEJ KOMÓRKI
Rozrost prawidłowych komórek odbywa się w ograniczonej przestrzeni. Prawidłowe komórki dzielą się w ściśle określonym tempie, podporządkowanym ich funkcji, żywotności oraz informacji zawartej w DNA. Niektóre komórki żyją krótko i często się dzielą. Niektóre komórki istnieją tak długo, jak organizm, który współtworzą, a dzielą się tylko wtedy, gdy zachodzi konieczność wymiany uszkodzonej komórki na nową. Na przykład, jeśli osoba dorosła złamie rękę, rozpocznie się proces podziału komórek kości zmierzający do naprawienia uszkodzenia. Po zrośnięciu się kości komórki kostne dorosłego dzielą się tylko sporadycznie. Tempo podziału prawidłowych komórek jest specyficzne dla każdej grupy i jest ściśle kontrolowane przez właściwy dla niej program zawarty w DNA.
Prawidłowe komórki mają tendencje do tworzenia zwartej całości, tak więc nie odrywają się i nie są przenoszone wraz z krwią, chociaż przepływa ona obok każdej z nich. Gdyby prawidłowa komórka się oderwała i została uniesiona przez krew, to po osadzeniu się w innym miejscu ciała wkrótce by obumarła. Te, które pełnią odmienne funkcje, różnią się wielkością, kształtem oraz średnicą jądra.
BUDOWA KOMÓRKI NOWOTWOROWEJ
Nowotwór powstaje w wyniku mutacji lub zmiany w kodzie DNA pojedynczej prawidłowej komórki znajdującej się w dowolnej części ciała. Gdy dojdzie do takiej zmiany, to zmieni się kod DNA i komórka przestanie funkcjonować normalnie. Zmiana lub mutacja często powoduje tak duże uszkodzenie komórki, że ginie ona lub nie jest w stanie się dzielić. Jeżeli natomiast zmutowana komórka przeżyje i rozpocznie proces podziału, to może zacząć funkcjonować całkiem odmiennie od otaczających ją komórek. Jej wygląd będzie także nieprawidłowy.
Komórki nowotworowe są różnorodne: mają różne rozmiary i kształty, większe i mniejsze jądra. Mogą nie tworzyć uporządkowanego i przewidywalnego skupiska komórek, a ponadto być niezdolne do wykonywania przeznaczonych im funkcji.
Często dzielą się one w niekontrolowany sposób w tempie odmiennym od zwykłego, ponieważ nie mają mechanizmu kontroli wzrostu. Mogą się dzielić bardzo szybko, a następnie tłoczyć się, napierać na inne organy lub je blokować, a tym samym uniemożliwiać im wykonywanie zwykłych czynności. Komórki nowotworowe nie pozostają w obrębie jednej przestrzeni, lecz rozrastają się na sąsiednie organy i dlatego nazywamy je inwazyjnymi. Często wyglądają na niedojrzałe, ponieważ dzielą się kilkakrotnie, zanim osiągną pełny rozwój. Są także bardziej podatne na ponowną mutację.
Jeżeli prawidłowe komórki mają tendencję do tworzenia zwartych skupisk, to komórki nowotworowe są bardziej skłonne do przemieszczania się do innych części ciała wraz ze strumieniem krwi. Mogą także wędrować naczyniami limfatycznymi, atakując organy.
6. PODAĆ CZYNNIKI CHORÓB ZAKAŹNYCH I SPOSOBY ZAKAŻEŃ.
Choroby zakaźne wywoływane są przez biologiczne czynniki chorobotwórcze. Czynnikami tymi mogą być:
-- drobnoustroje , czyli małe, jednokomórkowe organizmy, jak bakterie, pierwotniaki, niektóre grzyby
-- organizmy wielokomórkowe o większych rozmiarach, np. tasiemce czy glista. Nie są w potocznej świadomości kojarzone z chorobami zakaźnymi ale zgodnie z definicją tych chorób należą do czynników je powodujących.
Wszystkie patogeny są pasożytami – odżywiają się i rozmnażają kosztem organizmu ludzkiego.
SPOSOBY ZAKAZANIA ORGANIZMU CZŁOWIEKA :
choroby wywołane przez pierwotniaki
--lamblioza- droga pokarmową (niemyte owoce, brak higieny odżywiania)
--rzęsistkowica – kontakt seksualny, u kobiet przez urządzenia sanitarne
-- toksoplazmoza —droga pokarmowa , częstym źródłem są koty
-- malaria – ukąszenie komara widliszka
--śpiączka afrykańska – ukąszenie przez muchę tse-tse
pasożyty zwierzęce (wewnętrzne )
-- tasiemczyca- zjedzenie zakażonego surowego lub niedogotowanego mięsa zawierającego postać larwalną – tzw. wągier
-- glistnica – spożycie jaj glisty znajdujących się na nieumytych owocach lub warzywach, w wodzie, a także na nieumytych rękach.
pasożyty zewnętrzne :
pchły, wszy, komary, kleszcze, pijawki
7. PRZEDSTAWIC ZASADY PROFILAKTYKI CHORÓB ZAKAŹNYCH
szczepienia ochronne, stosowanie podstawowych zasad higieny
8.WYMIENIC GROŹNE DLA ORGANIZMU CZŁOWIEKA TRUCIZNY I OKREŚLIC ICH ŹRÓDŁA.
Trucizny dzielą się na dwie zasadnicze grupy: Pierwszą stanowią trucizny pochodzenia naturalnego, wytwarzane głównie przez bakterie chorobotwórcze, trujące grzyby i rośliny oraz zwierzęta jadowite. Drugą grupę trucizn stanowią trucizny antropogeniczne wytwarzane przez samego człowieka.
Rośliny trujące:
tojad mocny - uważany jest za najbardziej trującą roślinę europejską. Już samo zerwanie i podrażnienie skóry toksycznym alkaloidem znajdującym się we wszystkich częściach rośliny może spowodować zapalenie skóry i ciężkie zatrucie.
Konwalia majowa - zatrucia występują po spożyciu owoców lub gryzieniu czy ssaniu łodyżek i liści.
Wilcza jagoda dziko rosnąca - cała roślina jest trująca, ale najbardziej owoce. Dawkę śmiertelną dla dziecka stanowią już trzy - cztery zjedzone owoce.
Grzyby trujące:
Grzyby trujące zawierają związki bardzo niebezpieczne dla człowieka takie jak: folloidyna, amanityna, muskaryna czy kwas helwelowy. Ich spożycie wywołuje ostre zatrucie, którego objawy mogą pojawić się w ciągu 3 godzin od zjedzenia potrawy. Zdarza się jednak, że symptomy zatrucia występują po kilkunastu godzinach.
Jadowite zwierzęta:
żmija zygzakowata - Ukąszenie przez żmiję jest bolesne, początkowo wywołuje silny odczyn miejscowy, następnie dołączają się objawy ogólne o różnym stopniu nasilenia, do porażenia ośrodka oddechowego włącznie
kleszcz pastwiskowy - Nie wytwarza on jadu, ale stwarza zagrożenie dla zdrowia i życia przenosząc choroby takie jak zapalenie mózgu i borelioza.
Groźniejsze, zwłaszcza dla osób uczulonych są użądlenia pszczoły miodnej. Szczególnie niebezpieczne są ukąszenia w język, gardło lub krtań, co następuje w wypadku połknięcia owada , bo może to prowadzić do uduszenia z powodu obrzęku.
ZATRUCIA POKARMOWE:
Do najczęściej spotykanych zatruć pokarmowych należą:
1) SALMONELLOZY - To zatrucia wywołane przez bakterie – pałeczki Salmonella
Człowiek zaraża się w następujący sposób:
- poprzez żywność zanieczyszczoną odchodami zakażonych zwierząt
(najczęściej drobiu, myszy i szczurów).
- przez produkty żywnościowe pochodzące od zwierząt zakażonych (jaja,
mięso, mleko).
- od zakażonych zwierząt (drób hodowany w gospodarstwach domowych) i
ludzi wydalających bakterie Salmonella wraz z kałem zarówno chorych,
jak i zdrowych nosicieli.
9. WYJAŚNIC POJĘCIA : ALLEL, FENOTYP, GENOTYP
ALLEL - odmiana genu wywołująca różną postać tej samej cechy.
FENOTYP – cechy organizmu będące wynikiem współdziałania genów i środowiska
GENOTYP – zestaw genów danego organizmu
10. ZDEFINIOWAĆ POJĘCIE KOMÓRKI HAPLOIDALNEJ.
komórka haploidalna - posiada w jądrze komórkowym jeden zestaw chromosomów. Powstaje w wyniku podziału mejotycznego komórki diploidalnej. Komórkami haploidalnymi są komórki rozrodcze - gamety (plemniki i komórki jajowe).
11. ZDEFINIOWAĆ POJĘCIE KOMÓRKI DIPLOIDALNEJ.
komórka diploidalna - posiadająca w jądrze komórkowym dwa zestawy chromosomów homologicznych. Powstaje w wyniku połączenia dwóch gamet lub podziału mitotycznego innej komórki diploidalnej. Diploidalne są prawie wszystkie komórki ciała zwierząt.
12. PODAĆ CO TO SĄ CHROMOSOMY HOMOLOGICZNE.
chromosomy o tym samym kształcie i wielkości zawierają podobną informację genetyczną, czyli geny. Geny te jednak mogą występować w innych postaciach, czyli allelach. Jeden chromosom w parze pochodzi od ojca, a drugi od matki. chromosomy identyczne pod względem morfologicznym.
13. CO TO SĄ ALLELE?
różne formy tego samego genu, powstałe w wyniku mutacji, zlokalizowane w identycznych miejscach chromosomów homologicznych i wywołujące odmienne wykształcenie określonej cechy, np. różnego koloru kwiatów (u wielu roślin). W komórkach organizmów diploidalnych, czyli w komórkach większości zwierząt i roślin, każdy gen jest reprezentowany przez parę identycznych lub różnych alleli. Do komórek rozrodczych (gamet) przechodzi w procesie mejozy po jednym allelu z każdej pary.
14. WYJAŚNIC CO OZNACZA POJĘCIE GENOTYP I FENOTYP.
GENOTYP – zestaw genów danego organizmu
FENOTYP – cechy organizmu będące wynikiem współdziałania genów i środowiska. zespół morfologicznych, anatomicznych, fizjologicznych i biochemicznych cech organizmu żywego wykształcony w trakcie jego rozwoju osobniczego, a zależny od składu genowego osobnika (genotypu) i oddziaływujących nań czynników środowiskowych.
15. ZDEFINIOWAĆ POJĘCIE HOMOZYGOTA I HETEROZYGOTA
homozygota - organizm, którego diploidalny genom zawiera takie same wersje konkretnego genu (dwa identyczne allele) np. AA lub aa
heterozygota - organizm, którego diploidalny genom zawiera dwie różne wersje każdego genu (różne allele) np. Aa
16. DO CZEGO SŁUZY I NA CZYM POLEGA KRZYŻÓWKA TESTOWA.
Krzyżówka testowa - krzyżówka pomiędzy nieznanym genotypem o fenotypie dominującym, z homozygotą recesywną.
Krzyżówka testowa polega na krzyżowaniu heterozygoty (lub osobnika o nieznanym genotypie) z homozygotą recesywną celem rozwiązania określonego problemu genetycznego, może to np. wykazać czy badany osobnik o cesze dominującej jest homozygotą (AA) czy heterozygotą (Aa).
krzyżówka testowa jest to krzyżówka jakiegokolwiek osobnika z osobnikiem rodzicielskim o cechach recesywnych; używa się jej do określenia, czy osobnik jest homozygotą dominującą, czy heterozygotą.
17. OMÓWIĆ DZIEDZICZENIE PŁCI U CZŁOWIEKA.
1. O płci człowieka decyduje para chromosomów płci X i Y.
2. Para XX warunkuje płć żeńską, a para XY warunkuje płć męską.
3. Ponieważ mężczyzna produkuje 50% plemników wyposażonych w chromosom X i 50% plemników wyposażonych w chromosom Y, prawdopodobieństwo urodzenia chłopca lub dziewczynki wynosi również 50% .
18. CO TO SĄ GENY SPRZĘZONE Z PŁCIĄ?
geny sprzężone z płcią, geny znajdujące się w → chromosomach płci, warunkujące wykształcenie płci osobnika, ale także innych cech, takich np., jak u człowieka zdolność widzenia barw lub krzepliwość krwi; gdy recesywny gen danej cechy występuje u mężczyzny w chromosomie X, u potomstwa mężczyzny cecha ta nie przejawia się, a potomstwo kobiet z daną cechą jest nosicielami genu; gdy cecha jest dominująca, to występuje u całego potomstwa; g. s. z chromosomem Y dziedziczą się tylko w linii męskiej.
19. WSKAZAĆ RÓŻNICĘ MIEDZY AUTOSOMAMI A CHROMOSAMI PŁCI.
Autosomy, w genetyce wszystkie chromosomy człowieka i wielu gatunków zwierząt, oprócz chromosomów płci. Człowiek ma 22 pary autosomów oraz chromosomy płci X i Y (mężczyzna ma układ XY, kobieta - XX).
Chromosomy płci, allosomy, heterochromosomy, chromosomy występujące u rozdzielnopłciowych zwierząt i roślin (np. szczaw, bniec biały), zawierające geny warunkujące płeć i, w przeciwieństwie do pozostałych par chromosomów, często różniące się od siebie morfologicznie, nazywane chromosomy X i Y.
20. OMÓWIĆ ZJAWISKO CROSSING – OVER
to proces wymiany materiału genetycznego między chromosomami homologicznymi, w wyniku którego zwiększa się zmienność genetyczną. Proces ten zachodzi w profazie I mejozy i polega na tworzeniu połączeń chiazm między chromatydami, a następnie rozrywaniu tych połączeń, ale tak, że następuje wymiana ich odcinków. W wyniku crossing-over dochodzi do rozszczepienia genów sprzężonych i powstania nowych sprzężeń.
21. NA CZYM POLEGA DZIEDZICZENIE POZACHROMOSONOWE
Dziedziczenie pozachromosomowe (cytoplazmatyczne, pozajądrowe) - dziedziczenie cech w inny sposób, niż przez geny znajdujące się na chromosomach, np. dziedziczenie materiału genetycznego zlokalizowanego w chloroplastach (chlDNA) i mitochondriach (mtDNA). Dziedziczenie takie nie odbywa się zgodnie z prawami Mendla.
Dziedziczenie pozachromosomowe jest czasami nazywane matecznym, gdyż cytoplazma osobnika potomnego pochodzi w głównej mierze od komórki jajowej a udział cytoplazmy plemnika jest znikomy.
22. WYJAŚNIĆ POJĘCIE REPLIKACJI
REPLIKACJA jest to kopiowanie , katalizowany enzymatycznie proces powielania cząsteczki DNA.
Proces replikacji prowadzi do powstania dwóch cząsteczek potomnych z jednej cząsteczki macierzystej DNA. Najpierw podwójna nić DNA macierzystego zostaje rozdzielona, a następnie do każdej z dwóch nici zostaje dobudowana nić potomna, komplementarna do nici DNA. W procesie tym substratami są trifosforany nukleozydów, natomiast enzymy, które kontrolują przebieg tego procesu to polimerazy DNA. Replikacja należy do procesów anabolicznych, a więc jest do jego zajścia niezbędna energia, której dostarczają trifosforany nukleozydów. W komórkach eukariotycznych replikacja zachodzi w jądrze, mitochondriach i plastydach, czyli wszędzie tam gdzie znajduje się materiał genetyczny. W komórkach prokariotycznych replikacji ulega genofor i plazmidy.
23. ZANALIZOWAĆ CECHY KODU GENETYCZNEGO
Cechy kodu genetycznego
trójkowy - podstawowa jednostka kodu genetycznego składa się zawsze z trzech zasad. taka trójka zasad w DNA to kodon. Z 64 rodzajów kodonów trzy nie kodują aminokwasów.
bezprzecinkowy - między trójkami kodującymi nie ma żadnych dodatkowych elementów
uniwersalny - kod genetyczny jest taki sam we wszystkich organizmach
zdegenerowany - jeden aminokwas może być kodowany przez kilka różnych trójek
niezachodzący - kodony nie zachodzą na siebie
jednoznaczny - dana trójka koduje zawsze jeden i ten sam rodzaj aminokwasu
kolinearny-kolejność kodonów na helisie DNA odpowiada takiej samej kolejności aminokwasów w łańcuchu białkowym*
24. CO TO JEST KODON I ANTYKODON?
KODON jest to trójka nukleotydów wyznaczająca konkretny aminokwas
ANTYKODON jest to sekwencja nukleotydów, których zasady są komplementarne do zasad kodonu. Występuje on w cząsteczce tRNA biorącej udział w translacji. Podczas tego procesu przyłącza się on do komplementarnej trójki zasad w mRNA wraz ze znajdującym się na przeciwnym końcu cząsteczki tRNA aminokwasem.
25. ZDEFINIOWAĆ POJĘCIE TRANSKRYPCJI I OMOWIC TEN PROCES.
Transkrypcja to przepisywanie fragmentu DNA (genu) na RNA. Zachodzi w jądrze komórkowym .
TRANSKRYPCJA katalizowany enzymatycznie proces przepisywania informacji genetycznej z jednej z dwóch nici DNA (tzw. nici kodującej) na nić RNA. Można wiec powiedzieć , że transkrypcja to kopiowanie genu. Proces zachodzi w jądrze komórkowym i ma na celu:
- stworzenie możliwie dużej ilości kopii, które stanowić będą matrycę do syntezy białka (w ten sposób jednocześnie może być syntetyzowana duża ilość takich samych cząsteczek białka)
- ochronę oryginału- czyli informacji zawartej na DNA – cząsteczka ta nie podlega już żadnym innym obróbkom podczas których mogłaby ulec uszkodzeniu, ani musi opuszczać bezpiecznego miejsca , jakim jest jądro komórkowe.
W procesie transkrypcji bierze udział enzym – polimeraza RNA
26. NA CZYM POLEGA PROCES TRANSLACJI?
Proces translacji, najprościej mówiąc, polega na tłumaczeniu kolejności nukleotydów w RNA na kolejność aminokwasów w powstającym białku. Jest to synteza łańcucha polipeptydowego z aminokwasów, które są transportowane i dostarczane przez tRNA, zgodnie z kolejnością zapisaną w mRNA. W odszyfrowywaniu tej kolejności uczestniczą rybosomy. Translacja należy do procesów anabolicznych. Do produkcji białek jest niezbędna energia pochodząca z hydrolizy ATP lub GTP.
W biologii molekularnej translacja to proces syntezy łańcucha polipeptydowego białek na matrycy mRNA. W jego wyniku dochodzi do ostatecznego przetłumaczenia informacji genetycznej zawartej pierwotnie w kodzie genetycznym DNA na konkretną strukturę białka, zależną od uszeregowania aminokwasów w łańcuchu polipeptydowym.
Translacja jest drugim (po transkrypcji) procesem w biosyntezie białka. Powstawanie łańcucha polipeptydowego sterowane jest przez sekwencję mRNA. Translacja odbywa się w cytoplazmie lub na błonach szorstkiej siateczki wewnątrzplazmatycznej.
Translacja składa się z czterech faz:
aktywacji
inicjacji
elongacji
germinacji
27. CO TO JEST GEN
GEN jest to odcinek DNA zawierający informacje o kolejności aminokwasów w cząsteczce białka
28. UZASADNIĆ ŻE PODSTAWOWE INFORMACJE O ORGANIŹMIE CZŁOWIEKA ZAWARTE SĄ W DNA.
Ten unikalny kod genetyczny jest zawarty w prawie w każdej komórce naszego ciała. W organizmie człowieka są one pogrupowane w 46 (23 pary) chromosomów. W momencie zapłodnienia tworzy się nowy zestaw DNA dziecka posiadający właśnie 46 chromosomów - 23 z nich jest przekazywane od ojca (poprzez plemnik), a pozostałe od matki (poprzez komórkę jajową). testDNA® porównuje materiał genetyczny domniemanego ojca, dziecka i matki (lub tylko ojca i dziecka). Stwierdza się, że mężczyzna jest ojcem biologicznym dziecka tylko wtedy, gdy połowa jego kodu genetycznego zgadza się z odpowiednią połową kodu dziecka. Możliwość takiego porównania i ogromna jego precyzja możliwa jest dzięki drugiej charakterystyce cząsteczki DNA omawianej poniżej.
Dzięki wykorzystaniu tych dwóch charakterystyk ludzkiego organizmu, jak również doświadczeniu i wiedzy naszych naukowców, testDNA® daje wyniki nie tylko z największym możliwym prawdopodobieństwem, ale przede wszystkim są to rezultaty spełniające wymogi certyfikatów oraz surowych standardów niemieckich i międzynarodowych.
29. JAKIE JEST ZNACZENIE POZNANIA PEŁNEGO ZAPISU INFORMACJI GENETYCZNEJ CZŁOWIEKA
Genom jest to całość DNA zawartego w jednym haploidalnym zespole chromosomów. Genom ludzki zawiera kilkadziesiąt tysięcy genów. Poznanie tych wszystkich genów, ich budowy i funkcji pozwoliłoby na zrozumienie przyczyn wielu chorób genetycznych a także na skuteczne ich leczenie.
Wraz z kolejnymi odkryciami dotyczącymi ludzkiego DNA pojawia się nadzieja, że wkrótce będzie możliwe leczenie chorób, jak dotąd nieuleczalnych, poprzez zastosowanie tzw. terapii genowej. Dokładne poznanie genomu ludzkiego pozwoli na zrozumienie przyczyn wielu chorób, a zastosowanie tzw. terapii genowej stanie się skuteczną metodą leczenia chorób genetycznych.
Poznanie ludzkiego genomu niesie z sobą wiele korzyści. Wiedzę dotyczącą genomu człowieka na pewno można będzie wykorzystać w medycynie oraz w biotechnologii.
Dzięki poznaniu genomu określonej osoby możliwe będzie określenie jej predyspozycji do schorzeń genetycznych, jak również skutecznie zapobiegać ich rozwojowi. Być może, w przyszłości terapia lekowa będzie dostosowana do określonego genomu człowieka, co będzie miało na celu wzmocnić skuteczność terapii.
30. WYJAŚNIĆ POJĘCIE MUTACJI I CZYNNIKÓW MUTAGENNYCH.
MUTACJA - zmiana w sekwencji DNA; mutacja może spowodować zmianę produktu genu lub inną regulacje ekspresji genu, co w efekcie może prowadzić do zmiany cechy. Są to nagłe, skokowe , bezkierunkowe zmiany w DNA ,w wyniku których pojawia się organizm zwany mutantem . Nowo powstałe zmiany w organizmie , jeśli nastąpiły w komórkach płciowych(gametach ) są przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Czynniki mutagenne to czynniki pod wpływem, których powstają mutacje. Wyróżniamy czynniki fizyczne(promieniowanie gamma, jonizujące, promieniowanie X, a także UV, wysoka temperatura, aktywność enzymów, ultradźwieki, chemiczne to kolchicyna, nadtlenek wodoru, kwas azotawy ,opary tj. benzen ,toluen, sztuczne barwniki, czynniki biologiczne to aflatoksyny, wirusy wątroby i szyjki macicy, wyciąg z Ziemowita.
31. OMÓWIĆ WPŁYW MUTACJI NA INFORMACJĘ GENETYCZNA.
Mutacje mogą zachodzić: w komórkach rozrodczych - gametach. Wtedy wszystkie komórki powstałego po zapłodnieniu organizmu posiadają zmienioną informację genetyczną i zmiana ta jest przekazywana następnym pokoleniom, czyli jest to mutacja dziedziczna. Zmutowany allel jest najczęściej recesywny, więc ujawnia się tylko u homozygot recesywnych. Jeśli jest dla organizmu niekorzystny, to najczęściej przekazywany jest następnym pokoleniom przez heterozygoty.
32. WSKAZAĆ CZYNNIKI MUTAGENNE W SRODOWISKU ŻYCIA CZŁOWIEKA.
Przykładowym mutagenem środowiskowym może być na przykład rtęć oraz jej związki organiczne, niektóre detergenty, pestycydy, dym papierosowy, różnorodne metabolity niedoskonałych grzybów oraz pleśni, zwane również aflatoksynami, rozpuszczalniki organiczne oraz półprodukty przemysłu chemicznego, farby do włosów, niektóre ze związków konserwujących czy tez impregnujących.
33. PODAĆ PRYKŁADY CHORÓB GENETYCZNYCH CZŁOWIEKA WYNIKAJĄCE Z MUTACJI.
Choroby związane z mutacjami genowymi:
Mukowiscydoza - podstawowe zaburzenia dotyczą czynności gruczołów wydzielania zewnętrznego: trzustki, gruczołów ślinowych, potowych i śluzowych w przewodzie pokarmowym i układzie oddechowym.
Anemia sierpowata - jest chorobą wynikającą z mutacji genowych, które spowodowały patologiczną budowę hemoglobiny
Choroby związane z mutacjami chromosomowymi:
Zespół Downa - zwany też trisomią 21, ponieważ charakteryzuje się dodatkowym chromosomem w 21 parze alleli. Częstość występowania zespołu Downa zwiększa się z wiekiem matki, natomiast nie zależy od wieku ojca ani od liczby przebytych ciąż.
Zespól Turnera – jest najczęstszą postacią hipogonadyzmu. Istotą choroby jest dysgenezja gonad z niedoborem wzrostu i licznymi, drobnymi wadami w budowie ciała i narządów wewnętrznych. Związany jest z zaburzeniami chromosomalnymi, głównie jako jeden chromosom X.
Zespół Klinefeltera - Istotą tej choroby jest pierwotne uszkodzenie jąder pochodzenia genetycznego, a przyczyną istnienie dodatkowego lub dodatkowych chromosomów X w kariotypie (zespole chromosomów danego osobnika). Najczęściej spotykany jest kariotyp 47 (XXY).
Hemofilia - Istotą choroby jest defekt w wytwarzaniu VIII czynnika krzepnięcia, - zwanego globuliną antyhemofilową (AHG) lub przeciwhemofilową.
34. WYMIENIĆ CHOROBY DZIEDZICZNE SPRZĘŻONE Z PŁCIĄ.
sprzężone z płcią, recesywne
- Hemofilia
- Daltonizm
- Dystrofia mięśniowa Duchenne’a
35. CO TO SĄ ORGANIZMY TRANSGENICZNE
Organizmy Modyfikowane Genetycznie - GMO
Organizmy Transgeniczne - są to organizmy które zawierają w swoim genomie (czyli informacji genetycznej organizmu) obce geny, pochodzące z obcego organizmu. Dziedziną nauki zajmującą się modyfikacjami organizmów jest inżynieria genetyczna - umożliwia wyizolowanie i namnożenie dowolnego genu z dowolnego organizmu i za pomocą różnych metod wprowadzenia go do genomu modyfikowanego organizmu.
36. WYJAŚNIĆ CO TO JEST ZMIENNOŚĆ I RÓŻNORODNOŚĆ ORGANIZMÓW?
Zmienność - dla organizmów żywych jest to zróżnicowanie cech osobników w obrębie jednej populacji lub gatunku; może być uwarunkowane czynnikami genetycznymi i środowiskowymi. Miarą zmienności jest różnorodność cech genotypowych i fenotypowych organizmów.
Rodzaje zmienności:
-środowiskowa (modyfikacyjna, fluktuacyjna, niedziedziczna)
-genetyczna (dziedziczna):
-rekombinacyjna (mieszanie się materiału genetycznego - nie powstają nowe geny, ale nowe -kombinacje genów), wynika ona z 3 źródeł: zjawiska crossing over, niezależnej segregacji chromosomów oraz łączenia się gamet różnych osobników,
-mutacyjna (mutacja - nagła zmiana w materiale genetycznym).
37. ZDEFINIOWAĆ ZMIENNOŚĆ ŚRODOWISKOWĄ I DZIEDZICZNĄ.
Zmienność środowiskowa
Jej przyczyną są warunki środowiska. Polega na tym, że pod wpływem działania różnych czynników środowiskowych organizmy mogą nabywać nowe cechy. Ten rodzaj zmienności nie jest dziedziczny, to znaczy konkretne cechy osobnicze nie są przekazywane potomstwu. Przykładem może być inny kształt korony drzewa w zależności od miejsca w którym ono rośnie (inny na otwartej przestrzeni a inny w lesie) lub pokrój roślin rosnących w słońcu lub w cieniu.
Zmienność dziedziczna - część zmian, obserwowanych wśród osobników należących do jednego gatunku, która może być przekazana następnym pokoleniom. Należy tutaj:
zmienność nieciągła (polimorfizm) - dotycząca cech JAKOŚCIOWYCH. Przykładem takiej cechy jest występowanie określonego koloru (np. czarnego lub czerwonego) u mieczyka (Xiphophorus helleri) lub form żółtych, bądź niebieskich u samców Cyprichromis leptosoma. Przy zmienności nieciągłej, obowiązkowe jest równoczesne występowanie osobników o wyraźnie różnym wyglądzie - stąd polimorfizm. Cechy te mają zwykle bardzo proste podłoże genetyczne - tzn. są uwarunkowane działaniem jednego lub kilku genów. Dzięki temu stosunkowo łatwo można je badać.
zmienność ciągła - dotycząca cech ILOŚCIOWYCH, takich jak rozmiary ciała, masa, stopień wybarwienia itp. W przypadku zmienności ciągłej podaje się zakres zmienności (np. masa min. i max). Cechy ilościowe są zwykle zależne od działania wielu genów, stąd nazywa się je poligenowymi.
38. PODAĆ JEDNOSTKI TAKSONOMICZNE STWORZONE PRZEZ K. LINNEUSZA
Jednostka taksonomiczna, takson (taksonomia), jednostka systematyczna wyróżniona bez względu na rangę w hierarchicznym systemie klasyfikacji organizmów:
- królestwo (regnum),
- gromada (divisio),
- klasa (classis),
- rząd (ordo),
- rodzina (familia),
- rodzaj (genus),
- gatunek (species)
oraz szereg taksonów niższych: podgatunek (subspecies), odmiana (varietas), forma (forma).
39. OMÓWIC PRAWA EWOLUCJI J.B. LAMARCKA
Teoria ewolucji wg J. Lamarcka
Teoria J. B. Lamarcka (1744-1829) była pierwsza teoria ewolucji. Jednak nie wzbudziła dużego zainteresowania współczesnych mu przyrodników.
Teoria ta zakładała ze:
prymitywne formy życia ciągle tworzą sie z materii nieożywionej,
z organizmów prostych powstają bardziej złożone, które można uszeregować w tzw. drabinę jestestw żywych,
wszystkie organizmy są obdarzone siłą, która prowadzi je do coraz większej złożoności.
Teoria wyjaśniała powstawanie adaptacji u zwierząt podając dwa prawa.
Pierwsze prawo Lamarcka: narządy używane rozwijają sie, a nie używane ulęgają redukcji - jest to tendencja do postępu.
Drugie prawo określa dziedziczenie cech. Według Lamarcka cechy uzyskane poprzez używanie lub nieużywanie mogą być przekazane potomstwu, o ile wystąpią u obojga rodziców.
Teoria J. B. Lamarcka obecnie ma tylko historyczne znaczenie. Aktualna teza podana przez tego ewolucjonistę była stwierdzeniem, ze organizmy kształtują sie pod wpływem środowiska.
40. ZANALIZOWAĆ TEORIĘ K. DARWINA O POWSTAWANIU GATUNKÓW.
Nazywana jest teorią doboru naturalnego; została ogłoszona w 1859 roku. Podobne wnioski (pracujący niezależnie) w tym samym czasie wyciągnął A. Wallace. Dlatego teorię doboru naturalnego nazywamy teorią Darwina-Wallace’a. Teoria ta zakłada:
Gatunki wykazują zmienność osobniczą, czyli każdy osobnik różni się od pozostałych.
Zmienność jest przekazywana przez komórki rozrodcze osobnikom potomnym (również cechy nabyte w ciągu życia osobnika).
Organizmy charakteryzują się duża rozrodczością, jednak ogólna ilość osobników utrzymuje się na stałym poziomie, ponieważ działają czynniki (abiotyczne i biotyczne) ograniczające wzrost liczebności.
Dysproporcja między liczbą powstających w każdym pokoleniu osobników a liczbą tych, które mogą przeżyć i wydać potomstwo stwarza konkurencję nazywaną walką o byt.
W warunkach konkurencji zwyciężają te osobniki, które okazują się najlepiej przystosowane do danego środowiska. Jest to dobór naturalny (tzw. selekcja), czyli przetrwanie najstosowniejszego.
Zwycięstwo w walce o byt objawia się nie tylko możliwością przeżycia lecz pozostawieniem większej liczby potomstwa.
Dobór naturalny nadaje procesom ewolucyjnym kierunek zgodny z wymogami środowiska.
Teoria Darwina odrzuca pojęcie gatunku niezmiennego, zakłada istnienie gatunków dynamicznych, których powstanie można wyjaśnić istnieniem doboru naturalnego. Również proces ewolucji wg Darwina nie ma charakteru jednoliniowego, raczej ewolucję można przedstawić w formie drzewa, tzw. rodowego. Ogłoszenie tej teorii wywołało przewrót w naukach biologicznych oraz wpłynęło na światopogląd człowieka.
41. WSKAZAĆ GŁÓWNE PRZYCZYNY ZMIAN EWOLUCJI.
Podstawowym tworzywem ewolucji jest zmienność gen. Której pierwotnym źródłem są mutacje powodujące powstawanie nowych alleli genów. Wtórnym tworzywem są natomiast rekombinacje genetyczne, prowadzące do wytworzenia rozmaitych genotypów.
42. PODAĆ CECHY CZŁOWIEKA WSPÓŁCZESNEGO
-pionizacja ciała i zmiany z niej wynikające: esowate wygięcie kręgosłupa, otwór potyliczny w czaszce przesunięty na jej spodnią część (czaszka jest podparta a nie zawieszona) , przebudowa miednicy, wysklepienie stopy, nieprzeciwstawny paluch u stopy.
- silny rozwój kresomózgowia i związane z tym znaczne powiększenie mózgoczaszki w stosunku do trzewioczaszki
- częściowa utrata owłosienia
- brak wałów nadoczodołowych
- wywinięte wargi i bruzda nad wargą górną
- kły niewystające ponad linie zgryzu
- wystający podbródek
- zdolność posługiwania się mową
-umiejętność abstrakcyjnego myślenia
- wysoki poziom rozwoju psychicznego i emocjonalnego
- tworzenie dzięki temu silnych więzi społecznych
- zdolność do tworzenia kultury obejmującej rozwój techniki, nauki i sztuki
- rozwój w sferze duchowej, obecność wierzeń religijnych
43. UZASADNIĆ PRZYCZYNY ZRÓŻNICOWANIA RASOWEGO.
Istnienie ras próbują wyjaśnić różne teorie naukowe. Łączy ją przekonanie, że wyodrębnienie się ras jest związane z osiedleniem się człowieka i przystosowaniem do warunków środowiska. Dominujące znaczenie w kształtowaniu się ras przypisywane jest klimatowi, głównie nasłonecznieniu i wilgotności powietrza. Przystosowanie do warunków środowiska odbywało się w najwcześniejszych etapach rozwoju człowieka.
44. WYMIENIC BEZPOŚREDNIE DOWODY EWOLUCJI
Dowody bezpośrednie.
Są to dowody, które świadczą o przebiegu ewolucji bezpośrednio. Takimi dowodami są dane paleontologiczne (skamieniałości), analiza których wskazuje na kolejność pojawiania sie w historii Ziemi form od najprostszych do coraz bardziej skomplikowanych. Dane paleontologiczne pozwalają śledzić drogi, jakimi przebiegał proces ewolucyjny.
Najcenniejszymi dowodami bezpośrednimi są:
szczątki kopalne - fragmenty organizmów występujących w poprzednich okresach geologicznych. Pozwalają ustalić wygląd oraz poziom rozwoju tych organizmów,
odciski - powstały jako ślady twardych elementów w miękkim podłożu,
odlewy - powstały jako "odlewo-formy" szkieletu, który z czasem był wymyty przez wodę,
ślady ruchu - ślady odcisku na podłożu piaszczystym lub mulistym, które uległy skamienieniu,
kaprolity - szczątki odchodów zwierząt,
inkuzje - zachowanie całych niezmienionych organizmów w bursztynie, lodowcu, ilach z woskiem ziemnym.
45. ZDEFINIOWAĆ POJĘCIE NARZĄDOW HOMOLOGICZNYCH
Homologiczne narządy, organy o jednakowym pochodzeniu i zasadniczym planie budowy, ale różniące się kształtem i pełnioną funkcją, np. łodygi i bulwy ziemniaka, pędy i wąsy winorośli, skrzydła ptaka i przednie kończyny ssaka. Narządy homologiczne mogą być równocześnie narządami analogicznymi, np. płuca u gadów i płuca ssaków.
47. WYJAŚNIĆ CZYM ZAJMUJE SIĘ EKOLOGIA
Ekologia jest to nauka o strukturze i funkcjonowaniu żywej przyrody. Obejmuje całość zjawisk dotyczących wzajemnych zależności pomiędzy organizmami lub zespołami organizmów żywych a martwym środowiskiem. Ta dziedzina nauki bada określony teren, w którym bytują organizmy, zwany ekosystemem
Ekologia (gr. oíkos + lógos = dom + nauka) – nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami, a ich środowiskiem oraz wzajemnie między tymi organizmami.
48. OMÓWIC POJECIE EKOLOGICZNE : EKOSYSTEM
Ekosystem, to wzajemne powiązania pomiędzy biotopem (przyrodą nieożywioną) a biocenozą ( przyrodą ożywioną).
Ekosystem, biogeocenoza, system ekologiczny, wycinek biosfery, obejmujący wszystkie organizmy żyjące na danym obszarze (biocenoza) wraz z fizycznym środowiskiem, które powiązane są ze sobą procesami przepływu energii i obiegu materii.
49. OMÓWIC POJECIE EKOLOGICZNE : BIOCENOZA
Biocenoza jest to zespół organizmów zwierzęcych i roślinnych żyjących na określonym terenie i stanowi on autonomiczną jednostkę ekologiczną.
Biocenoza (gr. bios życie i koinos wspólny) - naturalny zespół populacji organizmów żywych danego środowiska (biotopu), należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą różnorodnymi czynnikami ekologicznymi i zależnościami pokarmowymi, tworząc całość, która pozostaje w przyrodzie w stanie homeostazy (czyli dynamicznej równowagi). Biocenoza wraz ze środowiskiem fizycznym to ekosystem.
50. OMÓWIC POJECIE EKOLOGICZNE : POPULACJA
Populacja, biol. zbiór osobników jednego gatunku występujących na określonym obszarze i kojarzących się z sobą, w związku z czym mających wspólną pulę genów;
Populacja biologiczna – zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa. Nie jest to jednak suma osobników jednego gatunku, a zupełnie nowa całość.
51. WYMIENIC POZIOMY TROFICZNE W EKOSYSTEMIE.
poziom troficzny, grupa osobników lub jeden czy więcej gatunków zajmujących tę samą pozycję w łańcuchu pokarmowym;
pierwszy poziom troficzny - organizmy autotroficzne (fotoautotrofy i chemoautotrofy) zwane producentami; wyższy poziom troficzny stanowią heterotrofy, roślinożercy (konsumenci I rzędu), następny drapieżniki zjadające roślinożerców, zwani również konsumetami II rzędu, dalej konsumenci III rzędu (drapieżcy II rzędu), którzy odżywiają się drapieżcami; poziom troficzny destruentów to organizmy saprofityczne lub mikrokonsumenci rozkładający martwą materię organiczną i uwalniający w ten sposób proste składniki mineralne ponownie zużywane przez producentów.
Producenci stanowią pierwszy poziom troficzny. Są to organizmy autotroficzne, które obejmują fotoautotrofy (glony,rośliny zielone i bakterie fotosyntetyzujące) oraz chemoautotrofy (bakterie chemosyntetyzujące). Organizmy te w procesie fotosyntezy lub chemosyntezy wytwarzają ze związków nieorganicznych substancje organiczne wykorzystywane jako budulec własnego ciała lub źródło energii.
Konsumenci tworzą kolejne poziomy troficzne. Są to organizmy heterotroficzne, które pobierają gotową materię organiczną, uzyskiwaną bezpośrednio lub pośrednio od producentów. Stąd wyróżnia się konsumentów I rzędu odżywiających się roślinami oraz konsumentów kolejnych rzędów, którzy odżywiają się innymi zwierzętami.
Destruenci są wydzieloną grupą konsumentów, która w łańcuchach pokarmowych stanowi ogniwo łączące konsumentów z producentami, dzięki czemu możliwy jest obieg materii w przyrodzie. Jako organizmy saprofityczne rozkładają szczątki roślinne i zwierzęce do prostych związków nieorganicznych.
52. OMÓWIĆ KRĄŻENIE WĘGLA W PRZYRODZIE.
Obieg węgla w przyrodzie – biologiczne, chemiczne i fizyczne procesy zachodzące na Ziemi, w wyniku których następuje ciągły cykl wymiany węgla znajdującego się w atmosferze, w wodzie, organizmach żywych ich szczątkach oraz w skorupie ziemskiej.
Węgiel w postaci dwutlenku węgla (CO2) jest asymilowany przez rośliny samożywne (przez rośliny zielone w procesie fotosyntezy, przez bakterie samożywne w procesie chemosyntezy) i włączany następnie w cząsteczki glukozy.
Część glukozy zostaje z kolei zużyta do budowy komórek i tkanek, a część zużyta jako materiał energetyczny. Zwierzęta zjadając rośliny lub zwierzęta wykorzystują zawarty w związkach organicznych węgiel do budowy swojego ciała, a także w celach energetycznych.
Podczas procesów energetycznych węgiel zawarty w związkach chemicznych jest utleniany i w postaci dwutlenku węgla w procesie oddychania jest wydalany do atmosfery lub wód.
53. OMÓWIC KRĄŻENIE AZOTU W PRYRODZIE.
Azotu obieg w przyrodzie, krążenie azotu, cykl azotu, cykliczna przemiana związków azotowych w biosferze (dzięki której zachowana jest równowaga między biosferą i atmosferą), polegająca na przekształceniu azotu atmosferycznego w substancje, które mogą być wykorzystane przez organizmy żywe do syntezy kwasów nukleinowych i innych związków azotowych. Jeden z cykli biogeochemicznych.
W obiegu azotu można wyróżnić cztery oddzielne procesy.
1. Wiązanie azotu polega na przekształcaniu azotu cząsteczkowego N2 z atmosfery, który wraz z opadami atmosferycznymi przedostaje się do gleby i wody, tworząc jony amonowe, azotanowe(III) i azotanowe(V), w amoniak przez pewne rodzaje bakterii (gł. Azotobacter i Clostridium) i sinic (Nostoc).
2. Przyswajanie azotu w postaci azotanów(V) i amoniaku (jonów azotanowych(V) i amonowych) przez rośliny zielone następuje po wprowadzeniu ich w aminokwasy i białka roślinne. Rośliny motylkowate wykorzystują azot atmosferyczny przy współudziale bakterii nitryfikacyjnych (nitryfikatory).
3. Azot w postaci białek roślinnych wykorzystywany jest następnie przez konsumentów, czyli pobierany przez zwierzęta roślinożerne. Zwierzęta drapieżne pobierają go z białkami innych zwierząt. Po obumarciu roślin i zwierząt zawarte w nich białka są rozkładane do jonów amonowych (amonifikacja) lub utleniane w procesie nitryfikacji przez bakterie nitryfikujące do przyswajalnych przez rośliny azotanów. Taki sam proces ma miejsce w przypadku mocznika lub kwasu moczowego, wydalanych przez zwierzęta w wyniku przemiany białek. Powstałe jony amonowe są ponownie wykorzystywane przez rośliny oraz bakterie nitryfikacyjne i wracają do obiegu azotu.
4. Azotany(V) nie wykorzystane przez rośliny mogą gromadzić się w glebie (np. złoża saletry chilijskiej) albo ulec denitryfikacji, polegającej na przekształceniu przez bakterie denitryfikacyjne, w beztlenowym procesie oddychania, jonów azotanowych(V) w jony amonowe (zostające w glebie) i wolny azot, który wraca do atmosfery.
54. PRZEDSTAWIĆ NA WYBRANYCH PRZYKŁADACH SUKCESJĘ PIERWOTNĄ I WTÓRNĄ
Sukcesja pierwotna- zaczynająca sie na terenie uprzednio niezajętym przez żadna biocenozę, np. zarastanie odsłoniętego zbocza, stoków wulkanów pokrytych popiołami wulkanicznymi. Sukcesja wtórna- biocenoza rozwija sie na terenie zajętym wcześniej przez inna, np. wyręby, obszary okresowo zalewane, pozarzyska, ugory.
I teraz opis:
sukcesja pierwotna- zarastanie nadmorskiej wydmy;)
Materiałem budulcowym podłoża jest jałowy piasek o dużej przesiąkalności i zasoleniu. Organizmami pionierskimi są gł. trawy piaskolubne (psammofity), umacniające podłoże. Potem pojawiają sie tez porosty, turzyca piaskowa, mikołajek nadmorski. Pierwsi przybysze wywołują mały wpływ na siebie i podłoże. W miarę zwiększania sie liczebności populacji zagęszczenie będzie rosnąc i oddziaływania się nasilą. Umożliwi to gromadzenie nawiewnego pyłu i niewielkich ilości detrytusu wokół org. pionierskich. Następnie na wydmę wkroczą inne gat. traw, kocanek, bratki nadmorskie. Po jakimś czasie ich rozwój ograniczy występowanie gat. pionierskich, gdyż następcy osiągną większa biomase. W ten sposób nasila sie odkładanie materiału org. w podłożu. Umożliwia to wkraczanie innych licznych org. przyśpieszających proc. glebotwórcze (np. wrotki, nicienie). Potem wyrosną krzewy, krzewinki, pojawia sie stawonogi, sosny..etc etc;)
wtórna- zarastanie jezior- osady gromadzą sie na dnie zbiorników wodnych. To powoduje spłycenie toni wodnej i umożliwia porastanie dna roślinnością podwodna. Jednocześnie od strony brzegu jezior śródleśnych często nasuwają sie torfowiska, które zmniejszają pow. toni lustra wody jeszcze bardziej. W starszych partiach torfowiska sukcesja umożliwia wchodzenie sosen, co dodatkowo umacnia podłoże.
55. PODAĆ CECHY POPULACJI.
Każdą populację charakteryzuje wiele cech. Są to:
liczebność – czyli liczba osobników tworzących populację. Liczebność populacji zależy od rozrodczości, śmiertelności, migracji, emigracji.
rozrodczość – to zdolność populacji do wydawania potomstwa. Rozróżniamy rozrodczość potencjalną, czyli możliwość wydawania maksymalnej ilości potomstwa w optymalnych warunkach; i rozrodczość ekologiczną, czyli możliwość wydawania potomstwa pomniejszoną o tzw. opór środowiska (czynniki wpływające na śmiertelność potomstwa).
zagęszczenie – to liczba osobników danej populacji występująca na określonej powierzchni lub w określonej objętości
śmiertelność – to ubytki osobników występujące w populacji. Na śmiertelność wpływają: osiąganie krytycznego punktu czynnika środowiska, choroba, starość, brak pokarmu.
struktura przestrzenna populacji – to charakterystyczne rozmieszczenie osobników populacji na danym terenie.
56. WSKAZAĆ ZALEŻNOŚCI MIEDZY POPULACJAMI.
Interakcje między populacjami dzieli się na 3 podstawowe typy:
Neutralne - W tej interakcji nie występuje wzajemne oddziaływanie pomiędzy gatunkami, żadna populacja nie podlega wpływom drugiej, tak więc żaden organizm nie ponosi strat ani korzyści.
Antagonistyczne (drapieżnictwo, pasożytnictwo, konkurencja, amensalizm, allelopatia) - są to takie interakcje pomiędzy osobnikami różnych gatunków, w których przynajmniej jedna z populacji ma straty, natomiast druga albo jedynie na tym nie traci albo również odnosi korzyści.
Nieantagonistyczne (symbioza, komensalizm, protokooperacja) –
Symbioza - jest to taki rodzaj wzajemnych zależności pomiędzy organizmami różnych gatunków, z których oba organizmy mają korzyści. Specjalnym rodzajem symbiozy jest mutualizm czyli taka symbioza mutualistyczna, w której dwa gatunki są ze sobą nierozerwalnie powiązane i nie mogą w oderwaniu od siebie prawidłowo funkcjonować.
1) Amensalizm - typ oddziaływania w którym populacja jednego gatunku hamuje, rozwój II populacji np. za pomocą zw. chemicznych, nie ponosząc strat, nie czerpiąc z tego żadnych korzyści (grzyb pędzlak) , który produkuje antybiotyk (penicylię) i w ten sposób hamuje rozwój bakterii, np. brzoza działająca na sosnę po przez wydzielanie substancji .
2) Antagonistyczne (konkurencja) , zachodzi między osobnikami o tych samych wymaganiach życiowych zajmując tę samą przestrzeń i korzystających z tych samych zasobów, będących w niedomiarze. Występuję ona pomiędzy tymi samymi gatunkami oraz po między osobnikami różnych gatunków ale mających podobne wymagania. (np. antylopa, zebra)
3) Drapieżnictwo - dotyczy osobników które przynoszą szkodę innej populacji czerpiąc w ten sposób korzyść
4) Pasożytnictwo - typ zależności, między żywicielem , a pasożytem, pasożyt żyje kosztem wyżywiciela, działa na jego szkodę , a jednocześnie nie może funkcjonować bez niego .
57. OMÓWIĆ BIERNĄ FORMĘ OCHRONY PRZYRODY
Ochrona ścisła - bierna: Polega na zaniechaniu wszelkiej działalności człowieka na danym terenie. Najczęściej stosowana na terenie rezerwatów ścisłych.
- Tworzenie stref ochronnych wokół stanowisk wybranych gatunków ptaków leśnych (w strefach tych nie wolno nic robić) Tworzenie takich stref pozwoli na rozwój danego gatunku do liczby pozwalającej na utrzymanie gatunku w przyrodzie
- Ścisła ochrona większości terenu Białowieskiego Parku Narodowego
- Tworzenie stref ochrony wokół największych zimowisk nietoperzy (nie wolno w nich np. zmieniać mikroklimatu w tych podziemiach)
- Tworzenie stref ścisłej ochrony w rezerwatach przyrody
58. PRZEDSTAWIC RÓŻNICĘ MIEDZY REZERWATEM A PARKIEM NARODOWYM
Rezerwat przyrody, obszar objęty prawną ochroną dla zachowania ekosystemów naturalnych lub półnaturalnych mających istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych lub krajobrazowych. Wyróżnia się rezerwaty: ścisłe (wykluczenie jakiejkolwiek ingerencji człowieka) i częściowe (dopuszczone pewne zabiegi gospodarcze).
Park narodowy – obszar powołany celem ochrony występującej tam przyrody ożywionej (rzadziej np. cech krajobrazu, także kulturowego), na którym prawnie ograniczona jest możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, osiedlania się itd.
rezerwat przyrody: powołany prze wojewodę obszar częściowo ( lub w ogóle) przekształcony przez człowieka. Mogą to być również tylko wytwory przyrody, np. flora lub fauna.
park narodowy: obejmuje obszar nienaruszony przez człowieka, zarówno przyrodę ożywioną, jak i nieożywioną. Jego celem jest ochrona zagrożonych wyginięciem na danym obszarze roślin i zwierząt. Nie może mieć mniej niż 1000ha. Nie wolno modyfikować, wycinać, niszczyć istniejących tam roślin, a także zakaz naruszania spokoju zwierząt. Zakaz osiedlania się na terenie parku.
59. ZDEFINIOWAĆ CZYM JEST POMNIK PRZYRODY.
Pomnik przyrody – prawnie chroniony twór przyrody, szczególnie cenny ze względów naukowych, zabytkowych, kulturowych i innych.
Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.
60. UZASADNIC KONIECZNOŚĆ OCHRONY PRZYRODY.
Celem ochrony przyrody jest:
• Utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów,
• Zachowanie różnorodności biologicznej,
• Zachowanie dziedzictwa geologicznego,
• Zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin lub zwierząt wraz z siedliskami poprzez utrzymywanie lub przywracanie ich do właściwego stanu,
• Utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu siedlisk przyrodniczych, a także innych zasobów przyrody i jej składników,
• Kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody.