1. Nie ma jednoznaczności w definiowaniu upośledzenia umysłowego. Definicji tego odchylenia jest dużo i są one różne w zależności od podejścia do upośledzenia umysłowego i kryteriów oceniających ten stan.

Epidemiologia traktuje upośledzenie umysłowe jako pewną formę zaburzeń, w której najistotniejszy jest niedorozwój intelektu

Niepełnosprawność intelektualna, dotychczas najczęściej nazy­wana upośledzeniem umysłowym, jest reprezentowana przez najliczniejszą grupę dzieci i młodzieży. Dotyczy ona 60% - 70% ogółu niepełnosprawnych osób w Polsce.

1. W upośledzeniu umysłowym dają się wyróżnić trzy składni­ki: organiczny, psychologiczny i społeczny.

Każdy z nich dotyczy nieco in­nego aspektu upośledzenia:

składnik organiczny - zaburzeń i uszkodzeń w budowie i fizjologii układu nerwowego,

składnik psychologiczny - obniże­nia sprawności intelektualnej i jego różnych konsekwencji dla psychicznego funkcjonowania jednostki,

komponent społeczny - szczególnych uwarun­kowań roli społecznej osoby upośledzonej.

W nielicznych przypadkach klinicznych, np. w zespole Downa – wszystkie 3 komponenty dają się zaobserwować jednocześnie.

1. Etiologia

Kryterium: charakter czynnika:

• Czynniki dziedziczne (genetyczne, endogenne) – działają przed zapłodnieniem,

• Czynniki środowiskowe (egzogenne) - działające na zarodek, płód i w pierwszych latach życia dziecka.

Kryterium: pewne ograniczenia i funkcjonalne zmiany w korze mózgowej:

• Przyczyny pierwotne (czynniki genetyczne) - nieprawidłowe lub uszkodzone geny,

• Przyczyny wtórne (mające wpływ na korę mózgową), które dzielą się na:

• przed urodzeniem dziecka - które działają na embrion i płód w czasie ciąży,
  tj. choroby zakaźne matki, np. aktywny stan kiły, odra a także niedożywienie czy alkoholizm i inne uzależnienia matki.

• w czasie porodu – np. uszkodzenie mózgu wskutek niedotlenienia,

• po urodzeniu dziecka – zapalenie mózgu, urazy mechaniczne

• Przyczyny kulturowe i środowiskowe – brak zapewnienia dziecku odpowiednich warunków rozwojowych.

Kryterium: okres powstania upośledzenia:

• czynniki prenatalne (przedporodowe, przed urodzeniem), zaliczyć do nich możemy:

wiek matki, wadliwe geny; zatrucia toksynami (alkohol, tytoń, narkotyki, leki); choroby i wady cewy nerwowej zaburzenia chromosomalne; konflikt serologiczny; niedotlenienie; uszkodzenia chemiczne, mechaniczne i radiacyjne występujące na skutek używania leków, wstrząsów, niefachowych naświetlań, zbyt częstych prześwietleń promieniami Roentgena; choroby infekcyjne matki, np. różyczka, grypa wirusowa, szczególnie w pierwszych miesiącach ciąży; zaburzenia metabolizmu, zaniedbania środowiskowe,

• czynniki perinatalne (okołoporodowe), to najczęściej uszkodzenia mechaniczne
  i niedotlenienia w czasie porodu: urazy porodowe spowodowane brakiem tlenu- anoksja lub zamartwica; wypadki związane z pępowiną; uraz położniczy; uraz głowy; mała masa urodzeniowa ciała,

• czynniki postnatalne (poporodowe) przejawiają się jako urazy fizyczne, choroby mózgu, niekorzystne warunki psychospołeczne oraz zaburzenia metabolizmu; wypadki; maltretowanie i zaniedbywanie dziecka.

Kazimierz Kirejczyk w zależności od okresu, w którym ten szkodliwy czynnik zadziałał. Biorąc pod uwagę okres czasu wyróżnia:

1. Czynniki działające przed poczęciem,

2. Czynniki w czasie życia płodowego,

3. Czynniki związane z aktem porodu,

4. Czynniki działające po urodzeniu dziecka.

1. Dzieci upośledzone umysłowo różnią się pod względem możliwości w zakresie rozwoju procesów poznawczych, percepcyjnych i emocjonalnych.

Znacznie częściej występują u nich różne wady wzroku i słuchu, upośledze­nie narządu ruchu, zaburzenia mowy oraz niektóre choroby, np. padaczka. Ograniczenia w myśleniu abstrakcyjnym, obniżenie ciekawości, dociekliwo­ści i zdolności koncentrowania uwagi na jednym przedmiocie przez dłuższy czas utrudniają realizację dłuższych czasowo zadań i osiąganie sukcesów. Myślenie dziecka upośledzonego umysłowo zawsze związane jest z kon­kretnymi sytuacjami, dostępnymi we własnym doświadczeniu.

Trudności w uczeniu się dzieci upośledzonych umysłowo spowodowane są także różnorodnymi fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi i do­datkowymi zaburzeniami procesów psychicznych. W czynności zapamięty­wania dzieci te wymagają więcej powtórzeń z urozmaiconym materiałem poglądowym. Potrzebują częstego wzmacniania poprzez zachętę, pochwałę oraz odpowiedniego rozłożenia materiału nauczania w czasie.

J. Kostrzewski, charakteryzując osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim, podkreśla niedorozwój ich uczuć wyższych, mniejszą wra­żliwość i powinność moralną. Częściej także daje się zaobserwować w ich reakcjach niestałość emocjonalną, impulsywność, agresywność, niepokój, niedomogi w zakresie samokontroli.

1. Podstawowe kryteria diagnostyczne dla upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim w klasyfikacji dziecięcych i młodzieżowych chorób psychicz­nych

1. Znaczne obniżenie ogólnego funkcjonowania intelektualnego: iloraz inteligencji uzyskany w indywidualnie stosowanym teście wynosi 70 lub mniej.

2. Współwystępowanie deficytów lub zmniejszenie się zdolności przy­stosowania społecznego, tzn. obniżona jest skuteczność osoby w speł­nianiu poziomu oczekiwań zgodnych z jej wiekiem i przynależnością kulturową, takich jak umiejętności społeczne i odpowiedzialność, ko­munikowanie się, wypełnianie czynności dnia codziennego, samo­dzielność, samoobsługa.

3. Ujawnianie się przed 18 rokiem życia.

1. Program wczesnej interwencji powinien obejmować aktywne uczestnictwo dziecka w zajęciach terapeutycznych i pomoc rodzicom.

Okres wczesnego dzieciństwa nasycony jest w większości przypadków negatyw­nymi przeżyciami rodziny.

Pomoc psychopedagogiczna powinna być więc prowadzona od momentu zauważenia pierwszych oznak zaburzonego roz­woju dziecka, a rodzice powinni mieć możliwość wyboru wśród propono­wanych form pomocy i rehabilitacji.

Wspólne spotkania rodziców i dziecka ze specjalistą mają na celu przekazywanie im konkretnych wskazówek, jak pomóc dziecku w przezwyciężaniu jego trudności. Pomoc, doradztwo odby­wa się zarówno poprzez udostępnianie literatury na dany temat, rozmowy z rodzicami, jak i ich udział w zajęciach z dziećmi, w czasie których poznają cele ćwiczeń, ich przebieg, rezultaty oraz propozycje dalszych kroków w po­stępowaniu z dzieckiem niepełnosprawnym.

Rodzice na ogół nie są przygotowani do nowych zadań, liczą, iż ktoś ich w pracy z dzieckiem ukierunkuje lub wyręczy.

W celu skutecznego prowadzenia dziecka upośledzonego umysło­wo niezbędne jest więc nie tylko wczesne rozpoznanie, a następnie zastoso­wanie właściwego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Z dotychczasowych do­świadczeń i rezultatów badań naukowych prowadzonych w ośrodkach usprawniania dzieci niepełnosprawnych na całym świecie wynika, że naj­ważniejszą i jedyną drogą do osiągnięcia poprawy w zaburzeniach rozwoju psychoruchowego dziecka jest wcześnie rozpoczęte i systematyczne leczenie usprawniające.

Przy zapewnieniu współpracy pediatrów, psychologów, terapeutów i pedagogów można zapewnić skuteczne wczesne wspomaganie rozwoju dziecka. W interesie rozwoju społecznego dzieci o specjalnych potrzebach przywiązuje się dużą wagę do wczesnej integracji w rodzinie i środowisku lokalnym.

1. Po okresach wstrząsu i kryzysu emocjonalnego rodzice podejmują próby przywrócenia równowagi psychicznej. Szczególnego zna­czenia nabiera funkcja opiekuńcza, realizowana przede wszystkim przez matkę. Czynności wykonywane przy niemowlęciu mogą spełnić rolę czynnika wspomagającego.

Pomoc, którą powinno dziecko otrzymać, musi polegać na:

• poświęceniu mu czasu - współdziałaniu z nim w bawieniu się i ćwiczeniach;

• zapewnieniu dziecku możliwości poznawania otoczenia;

• ułatwianiu kontaktów z innymi dziećmi,

W rozwoju i wychowaniu dziecka upośledzonego umysłowo najważniej­sze jest zaspokajanie jego potrzeb psychicznych. Rehabilitacja i stymulacja obejmuje sferę ruchową, intelektualną i społeczną.

W środowisku rodzinnym, mogą istnieć wpływy sprzyjające i niesprzyja­jące procesowi rewalidacji. Brak zrozumienia dziecka i błędy popełniane przez rodziców wynikają często z ich nieświadomości.

1. Uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim mają obowiązek odbywać naukę w szkołach podstawowych lub w szkołach specjalnych.

System kształcenia dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo w stopniu lekkim prowadzony jest w następujących formach:

• oddziały klas specjalnych w szkołach podstawowych,

• oddziały klas integracyjnych w szkołach podstawowych i zawodo­wych,

• indywidualne włączanie uczniów do klas w szkołach podstawowych,

• szkoły integracyjne i specjalne.

1. Metody pracy :

• Kształcenie i zdobywanie wiedzy poprzez poznanie zmysłowe: metoda Montessori i Decrolyego, metoda Freineta dla kas wyższych

• Metoda ośrodków pracy Marii Grzegorzewskiej

W metodzie ośrodków pracy należy dane treści programo­we możliwie wszechstronnie poznać, a zatem:

1. obserwować, badać, porównywać, wyciągać wnioski, wyodrębniać ce­chy istotne na plan pierwszy;

2. zebrać wszelkie dostępne materiały o nich różnymi drogami i w róż­nej postaci;

3. skonkretyzować zebrane wiadomości i przeżycia związane z tym po­znaniem.

1. Dobór metod rewalidacji osób upośledzonych umysłowo wymaga między innymi:

1. dobrego poznania ucznia,

2. zrozumienia jego trudności w poznawaniu świata,

3. uświadomienia istoty rewalidacji uczniów,

4. znajomości potrzeb rozwojowych dziecka,

5. tworzenia korzystnych warunków emocjonalnych w zespołach ucz­niowskich.

Jednym z ważnych warunków powodzenia pracy szkoły jest współpraca nauczyciela z rodzicami. Służy ona zapewnieniu jednolitości oddziaływań wychowawczych, dydaktycznych i rewalidacyjnych. Edukacja obejmuje dziecko we wszystkich tych środowiskach.