Koncepcja behawiorystyczna czyli człowiek zewnątrz sterowany czyli sterowanego przez zewnętrzny świat.
Na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku zmodyfikowano wyobrażenie o człowieku. W tym właśnie czasie powstała behawiorystyczna koncepcja człowieka - behawioryzm. Dzięki odkrywczym eksperymentom takich uczonych jak Thordlike, Tolman i Skinner koncepcja ta rozwinęła się. Badacze ci sformułowali wiele praw rządzących ludzkim zachowaniem.
Koncepcja behawiorystyczna nigdy nie spotkała się z powszechnym uznaniem. Zawsze wywoływała kontrowersje. Entuzjaści jej twierdzą, że współczesny behawioryzm jest ostatnią szansą poznania człowieka zaś krytycy tej koncepcji uważają że behawioryzm to nowa wersja średniowiecza w nauce, iż jest ona próbą dehumanizacji ludzi.
ŚRODOWISKO A ZACHWANIE
Wg Skinnera jeśli psychologia chce poznać zachowanie jednostki, musi ona porzucić mit autonomicznego człowieka i przyjąć zasady determinizmu.
Wg behawioryzmu zachowanie człowieka, jego osiągnięcia w uczeniu się i pracy twórczej, jego kontakty interpersonalne i działalność organizacyjna są zależne od wyposażenia genetycznego oraz od środowiska fizycznego i społecznego .
Do środowiska tego należą instytucje kulturalne, partie polityczne, system szkolny, sytuacja w rodzinie czy środki masowego przekazu sterujące ludzkim działaniem. Zgodnie z tym w prostych układach instytucjonalnych zachowanie człowieka jest nieskomplikowane zaś w bardzo złożonych organizacjach ludzie wykonują skomplikowane sekwencje reakcji. Struktura zachowania jest w dużym stopniu kopią struktury środowiska. Np. Robotnik wytwarzający narzędzia metodą warsztatową zupełnie inaczej reagował niż robotnik pracujący przy zautomatyzowanej taśmie. Praca warsztatowa która jest mniej zmechanizowana, pozwala na regulowanie tempa operacji, rozwijała samodzielność i kontakty osobiste między kolegami. Natomiast praca przy taśmie radykalnie upraszcza ludzki reakcje; człowiek zaczyna funkcjonować jak automat.
Behawiorystyczni uczeni w nowy sposób spojrzeli na środowisko. Według nich jest ono konfiguracją czy mozaiką bodźców, a bodźce te sterują reakcjami człowieka. W tym ujęciu jednostka jest całkowicie kontrolowana przez zewnętrzne zdarzenia.
Np. Uczeń pewnej szkoły jest agresywny, niszczy sprzęt, atakuje kolegów i jest arogancki w stosunku do nauczycieli. Przyczyn tego zachowania behawioryści będą szukać w oddziaływaniu środowiska. Czyli jeżeli wielu specjalistów będzie wiązać takie zachowanie z czynnikami wewnętrznymi to behawioryści
Działanie człowieka wpływa na zmianę środowiska. Zachowanie ludzki jest sprawcze, ponieważ kształtuje otoczenie jednostki.
Środowisko fizyczne większości ludzi jest w wysokim stopniu wytworem człowieka. Ulice, po których chodzimy, ściany, które nas chronią, ubrania, które nosimy, wiele rodzajów produktów żywnościowych, narzędzia, którymi się posługujemy, środki komunikacji, którymi jeździmy, większość środków przekazu, których słuchamy lub oglądamy, są wytworami ludzi.
Środowisko społeczne jest oczywiście całkowicie wytworem człowieka. Jego produktem jest język, którym się posługujemy, nawyki, które są przez nas przestrzegane, wzory zachowań w instytucjach .
Podsumowując:
Między środowiskiem a zachowaniem istnieje sprzężenie zwrotne.
Czyli zarówno my oddziałujemy na środowisko jak i ono na nasze zachowanie.
STEROWANIE POZYTYWNE: WZMOCNIENIE
Sterownie pozytywne polega na pobudzaniu, utrwalaniu i modyfikacji zachowania za pomocą wzmocnień pozytywnych takich jak bodżce konsumpcyjne, uznanie grupy czy uczucia przyjaźni i miłości. Aby skutecznie sterować zachowaniem, należy dostosować wzmocnienie do danych okoliczności.
Procedura stosowania naród system reguł, które decydują o tym, jak często, kiedy i za jakie zachowanie badacz wzmacnia reakcje człowieka .
-procedura stałych odstępów czasowych zachowanie człowieka jest regularnie nagradzane po upływie określonego czasu. Np. Dziecko, które poprawnie rozwiązuje konkretne zadanie, co pięć minut otrzymuje cukierki czy wyraz uznania.
- procedura stałych proporcji człowiek otrzymuje bodźce materialne lub moralne po wykonaniu określonej pracy. Np. robotnik który wyprodukował zaplanowaną liczbę detali otrzymuje nagrody pieniężne i uznanie.
- procedura zmiennych odstępów czasowych wzmocnienie to jest nieregularne, czas jaki upływa między reakcją a nagrodą zmienia się losowo
- procedura zmiennych proporcji zmienia się liczba reakcji po której następuje wzmocnienie
Opóźnienie wzmocnienia - odroczenie nagrody zmniejsza jej znaczenie i obniża poziom ludzkiego wysiłku.
STEROWANIE NEGATYWNE. KARY metoda inicjowania, utrwalania i modyfikacji zachowania sprawczego (instrumentalnego).
Sterowanie negatywne polega na stosowaniu wzmocnień ujemnych, takich jak kary pieniężne, przymus, represje, złe stopnie szkolne, odrzucenie przez grupę społeczną, przesunięcie na niższe stanowisko w hierarchii władzy czy też nienawiść demonstrowana przez otoczenie. Kara jest niepożądanym skutkiem działania, który został celowo wprowadzony przez ludzi po to, aby wyeliminować zachowanie aspołeczne.
Skuteczność sterowania negatywnego jest znacznie mniejsza niż efektywność sterowania pozytywnego. Łatwiej jest modyfikować zachowanie za pomocą nagrody niż kary.
Uznanie społeczne, podziw czy wreszcie miłość wywierają większy wpływ na reakcje ludzi niż nagana, przymus administracyjny czy nienawiść. Wzmocnienie negatywne nie eliminuje zachowań aspołecznych, tylko je tłumi i zahamowuje na pewien okres.
Wg behawiorystów kara może spełniać swoje zadanie wtedy i tylko wtedy, gdy włączona zostanie w całościowy program modyfikacji zachowania. Nie wystarczy karać, trzeba jednocześnie wskazać ludziom nowe drogi osiągnięcia wzmocnień pozytywnych. Np. Chłopcy, którzy kąpią się w niedozwolonych miejscach, są z reguły karani przez rodziców lub władze administracyjne. Jednak kra ta będzie skuteczna wtedy, gdy stworzymy im możliwość korzystania z atrakcyjnej plaży strzeżonej i gdy nauczymy ich nowych wzorców zachowań.
Skuteczność sterowania negatywnego zależy, czy nauczyciel, urzędnik czy też inne osoby umieją wskazać człowiekowi nowe alternatywy działania, alternatywy, które zawierają źródła wzmocnień pozytywnych.
Stosownie wzmocnień negatywnych z reguły wiąże się z dużym ryzykiem. Bardzo często kary fizyczne i społeczne wywołują „uboczne skutki”.
Zjawiska wywołane przez wzmocnienie negatywne:
-generalizacja zachowania
Np. jeśli nauczyciel napiętnuje ucznia za jego agresywny stosunek do rówieśników, to fakt ten możne spowodować zmniejszenie aktywności ucznia na lekcji i obniżenie jego wyników nauczania.
-zaburzenia emocjonalne : reakcje lękowe, reakcje unikania, gniew, agresja
- unikanie źródła karania
Np. Jeśli wychowawca klasy często stosuje surowe kary, a jednocześnie obce mu są metody sterowania zachowaniem za pomocą nagród, uczniowie będą unikać szkoły i opuszczać lekcje.
Np. często najlepsi pracownicy opuszczają zakład, w którym kara stała się podstawowym narzędziem oddziaływania na ludzi.
-negatywne wzorce zachowania
Np. rodzice biją swoje dziecko za jego agresywne zachowanie się w szkole. Taka kara nie tylko tłumi agresję , ale również uczy dziecko jak wymierzać karę . Proces karania jest jednocześnie procesem uczenia się, w którym osoba karana zapoznaje się z negatywnymi wzorcami zachowań.
Behawiorystyczna koncepcja wolności
Zgodnie z nią wolność zależy od tego czy w otoczeniu człowieka znajdują się awersyjne* i niepożądane* bodźce zewnętrzne. Są one dwojakiego rodzaju: bodźce naturalne takie jak epidemie, powodzie, wysokie i niskie temperatury czy zagrożenie fizyczne; bodźce celowe zaprogramowane przez ludzi po to aby wyeliminować aspołeczne zachowanie. Wolność wiąże się przede wszystkim z brakiem w otoczeniu wzmocnień negatywnych.
Godność wiąże się z istnieniem w środowisku zewnętrznym pewnej kategorii wzmocnień pozytywnych takich jak uznanie i szacunek.
INŻYNIERIA SPOŁECZNA technologia kształtowania człowieka. Celem tej inżynierii jest modyfikacja reakcji człowieka które są obserwowalne i mierzalne .
Np. jeśli psycholog stwierdzi, że celem jego zabiegów jest eliminowanie takich a takich reakcji agresywnych demonstrowanych przez ucznia i jednocześnie ukształtowanie u niego takich a takich zachowań afiliacyjnych, to zamiar ten jest całkowicie jasny i jednoznaczny. Co więcej na podstawie pewnych zewnętrznych kryteriów takich jak działanie ucznia w grupie rówieśników, można stwierdzić, a jakim stopniu ten został urzeczywistniony.
Desensibilizacja opiera się ona na przekonaniu, że skoro niepożądane reakcje powstały w wyniku uczenia się, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby ich oduczyć i wyeliminować. (wg. Wolpego) metoda ta daje z reguły dobre wyniki. W 60 do 90 procentach przypadków można za jej pomocą wyeliminować reakcje lękowe czy agresywne.
Terapia awersyjna polega ona na jednoczesnym podawaniu wzmocnienia pozytywnego (czyli alkoholu) i wzmocnienia negatywnego, jakim są pewne środki farmakologiczne (takie jak apomorfina), które wywołują reakcję wymiotną i mdłości. Po 10-15 próbach wytwarza się nowy odruch warunkowy, polega on na tym, że po spożyciu alkoholu (lub na sam jego widok) człowiek odczuwa mdłości lub wymiotuje.
Aparaty terapeutyczne wytwarzają one bodźce awersyjne takie jak „szok elektryczny” Ludzie którzy nauczyli się niepożądanych reakcji (picie alkoholu, zboczenie seksualne czy wykroczenia przeciwko prawu) powinni nosić przy sobie taki aparat i kiedykolwiek pojawi się tendencja do wykonania tych niekorzystnych działań powinni samodzielnie włączyć aparat.