Centralne i terenowe organy administracji państwowej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (15)

Centralne organy administracji państwowej :

Rada Ministrów – naczelny, wykonawczy i zarządzający organ. Sprawowała funkcje kierowniczo-koordynacyjne dot. działań administracji.

Prezes Rady Ministrów – naczelny organ administracji, wchodził w skład Prezydium Rządu

Wiceprezesi Rady Ministrów – wchodzili w skład Prezydium Rządu

Ministrowie – naczelne organy kierujące określonymi działami administracji, podlegały im ministerstwa

Przewodniczący Komisji i Komitetów – sprawowali funkcje naczelne organów administracji państwowej

Komisja Planowania przy Radzie Ministrów – podstawowy organ zarządzania gospodarczego

Sejm – najwyższy organ przedstawicielski. Pochodził z wyborów opartych na zasadach równości, bezpośredniości, powszechności i tajności głosowania. Funkcję ustrojodawczą spełniał jako jedyny organ, przy czym do zmiany konstytucji wymagane było szczególne quorum – większość kwalifikowana 2/3 głosów.

Rola Sejmu przejawiała się głównie w ocenie zamierzeń rządu. Sejm sprawował tez funkcję kontrolną, zaś formy kontroli sprowadzały się do przeprowadzenia dyskusji na expose premiera, głosowania ws. wniosków o odwołanie lub powołanie rządu, udzielania rządowi absolutorium czy także działalności komisji sejmowych.

Rada Państwa – to inaczej kolegialna głowa państwa. Jest wybierana przez Sejm, z grona posłów i działała formalnie poza jego kontrolą. Rada składała się z przewodniczącego, jego czterech zastępców, sekretarza i dziewięciu (później 11) członków. Jej głównym celem było wzmacnianie kontroli Sejmu nad rządem. Miała prawo do wydawania dekretów z mocą ustawy.

Do uprawnień Rady Państwa należało też prawo do dokonywania zmian w składzie rządu, mogła powoływać Generalnego Prokuratora, sprawowała zwierzchni nadzór nad radami narodowymi. Dysponowała także uprawnieniami do zarządzania wyborów do Sejmu, zwoływania sesji, powoływania Marszałka Seniora. Ostatnia grupa kompetencji Rady państwa dotyczy jej funkcjonowania jako głowy państwa (reprezentowanie PRL na arenie międzynarodowej, mianowanie i odwoływanie przedstawicieli dyplomatycznych, podejmowanie uchwał o stanie wojny).

Rady Narodowe – są to terenowe organy przedstawicielskie, gdyż pochodziły z wyboru. Natomiast w ich skład wchodziły wyłącznie osoby obdarzone mandatem przedstawicielskim. Rady narodowe dzieliły się na gminne, miejsce, powiatowe i wojewódzkie.

Istota i cechy charakterystyczne samorządu terytorialnego (8)

Przeobrażenia administracji terytorialnej w krajach - które do XIX w nie wprowadziły biurokratycznego centralizmu a więc zwłaszcza w krajach anglosaskich - polegały przede wszystkim na unowocześnieniu instytucji samorządowych poprzez dostosowanie ich do ogólnych wymogów konstytucjonalizmu.

Zasadnicze reformy angielskiego zarządu terytorialnego dotyczyły przede wszystkim miast i hrabstw. Utworzono przedstawicielskie władze lokalne pochodzące z wyborów i oddzielono je od wymiaru sprawiedliwości. Tym samym samorządowi, lecz nominowani, sędziowie pokoju utracili kompetencje administracyjne na rzecz wybieranych rad hrabstw i ograniczyli się do funkcji sądowniczych.

Powołano też rady okręgowe. Działalność rad odbywała się na plenach albo poprzez komisje. Rady mogły też upoważniać swoich zawodowych urzędników do wydawania decyzji w przyznanym im zakresie działania. Administracja samorządowa miała charakter zespolony. Obok niej rozwijała się administracja niezespolona, która miała z reguły charakter biurokratyczny.

W Szwecji wyjątki polegać mogły na zastępowaniu organów biurokratycznych przez organy samorządowe.

W Belgii wszystkie sprawy o znaczeniu prowincjonalnym i gminnym były rozstrzygane przez rady prowincjonalne i rady gminne. Organami wykonawczymi samorządu i terytorialnymi organami administracji ogólnopaństwowej były kolegia. Składały się one z przewodniczącego i wybieranych przez odpowiednie rady członków tzw. kolegium burmistrza i ławników w gminach oraz stała deputacja w prowincji. Na wzór Belgii podobny typ administracji terytorialnej wprowadziła Holandia.

Z kolei Francja nie rozwinęła szerzej samorządu terytorialnego. Rozwinął się tylko na szczeblu gminy. W 1871r. doszło we Francji do uznania departamentu za terytorialny związek samorządowy, co pociągnęło za sobą rozszerzenie kompetencji rad generalnych. Brak własnego aparatu urzędniczego stanowił tym samym charakterystyczną cechę francuskiego samorządu departamentalnego. Inną charakterystyczną cechą samorządu francuskiego było poważne ograniczenie zakresu działania samorządu w Paryżu. W związku z tym Paryż, mimo że formalnie był gminą nie miał swojego mera, a jego rada była powoływania w sposób mniej demokratyczny niż rady gminne.

Austria różniła się od pozostałych państw tym, że samorząd łączył się w niej z autonomią poszczególnych krajów koronnych, tzn. z prawem stanowienia osobnych norm prawnych.

Istota i cechy charakterystyczne sądownictwa administracyjnego (9) (BRAK)

Sądownictwo administracyjne jest to rozpatrywanie przez niezawisłe od administracji organy odwołań obywateli od nielegalnych decyzji administracyjnych.

Sądy administracyjne, które powinny stać na straży legalności decyzji administracyjnych i tylko uchylić decyzje nielegalne, uzyskiwały możliwość kontrolowania celowości decyzji, zastępując tym samym w pewnej mierze organy administracji. Sądy administracyjne mogły mieć tylko prawo uchylania sprzecznych z prawem decyzji organów administracji, czyli prawo kasacji, albo także prawo wydawania nowych, zgodnych z prawem decyzji co wymagało przeprowadzenia przez nie postępowania dowodowego.

Istniało od dawna w Anglii, a w ślad za nią w USA. Obywatele mogli zaskarżać decyzje administracyjne do sądów powszechnych, które dzięki temu mogły kształtować normy prawa administracyjnego.

W Prusach wprowadzono w latach 1872-1883 sądownictwo trójinstancyjne, a jego podbudowy teoretycznej dostarczył Henrich Rudolf Gneist, uważany za ojca kontynentalnego modelu sądownictwa administracyjnego, dla ktorego podstawowym celem sądownictwa admin. była ochrona obowiązujących przepisów prawa podmiotowego, czyli jak mówiono, prawa przedmiotowego.

ZA kolebkę kontynentalnego sądownictwa administracyjnego uchodzi Francja. Łączy się z organami: Radą Stanu oraz radami prefekturalnymi(obie powołane do życia za Napoleona).

Rady prefekturalne w I instancji, a Rada Stanu w II instancji rozpatrywały tzw. spory administracyjne i były przez współczesnych nazywane sądami administracyjnymi. Do jego właściwości należały bowiem przede wszystkim spory majątkowe między obywatelami a państwem, z wyłączeniem sporów o prawo własności.

Francuska Rada Stanu była organem niezawisłym. Jej członkowie mogli być w każdym czasie odwołani przez głowę państwa. Jeszcze mniej niezawisłe były rady prefekturalne.

Organizacja i kompetencje Rady Stanu w Księstwie Warszawskim (4)

Był to utworzony organ doradczy króla i księcia na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Rada działała w latach 1807-1815. Z nominacji króla do Rady wchodzili : prezes, ministrowie i referendarze.

Rada realizowała prawo króla do podejmowania inicjatywy ustawodawczej. Przygotowywała uchwały i dekrety do rozpatrzenia dla sejmu, który także posiadał jedynie uprawnienia doradcze. Rozsądzała spory kompetencyjne między władzami administracyjnymi i sądami. Spełniała rolę sądu II instancji i sądy kasacyjnego.

Po 1810 znaczenie Rady Stanu zmalało, do czasu zaprzestania działalności sprawowała rolę jako organ sądowy.

Organizacja i kompetencje Rady 500 w Atenach (1)

Rada Pięciuset - organ zarządu państwa w starożytnych Atenach. Rada powstała w ramach reform przeprowadzonych przez Klejstenesa. Jak sama nazwa wskazuje, uczestniczyło w niej 500 członków powołanych na drodze losowania spośród pełnoprawnych obywateli.

Rada dzieliła się na dziesięć zespołów, które pełniły stałą służbę przez jedną z dziesięciu części roku. Codziennie drogą losowania wybierano przewodniczącego komisji, który przez 24 godziny był „głową państwa”. Pod jego opieką znajdowała się pieczęć państwowa oraz klucze do skarbca. Jeżeli na dany dzień przypadało posiedzenie zgromadzenia, to osoba ta sprawująca funkcję, przewodniczyła jego obradom.

Rada była organem przede wszystkim doradczym, który opiniował ustawy, nadzorowała prace urzędników oraz zajmowała się przygotowywaniem polis do wojny. Również rozpatrywała bieżące sprawy oraz skargi obywateli. Proponowała wnioski ustawodawcze dla Eklezji.

Organizacja i kompetencje aparatu urzędniczego w Atenach (2)

Początkowo na czele państwa stał król. Jednak jego władza szybko zaczęła podlegać ograniczeniom. Już w czasach archaicznych królowie zaczęli być wybierani. Najpierw na 10 lat, a następnie tylko na rok.

Godność królewska w swojej pierwotnej formie zanikła w Atenach już w połowie VII w. p.n.e. Jeden z archontów zaczął wtedy otrzymywać tytuł króla (archont basileus) celem wypełniania czynności religijnych i kapłańskich. Do obejmowania tej zaszczytnej funkcji uprawnieni byli wyłącznie arystokraci. Pojawili się oni celem kompetencyjnego ograniczania władzy króla. Najpierw powołano archonta polemarch osa dla dowodzenia wojskiem. Potem archonta eponymosa oddając mu kierowanie sprawami wewnętrznymi państwa.

Początkowo byli oni wybierani dożywotnio, potem na okres 10 lat. Zaś od 683 r. p.n.e. corocznie. Około połowy VII wieku ustanowiono 6 nowych urzędników tzw. tesmothetów. Powierzono im sądownictwo i tworzenie prawa. Zaliczani byli do archontów.

Wraz z rozwojem demokracji ateńskiej w połowie V w. p.n.e. Aeropag utracił większość kompetencji administracyjnych. W okresie rządów oligarchicznych w Atenach niektóre kompetencje administracyjne i doradcze Areopagu przejęła Rada (bule) składająca się początkowo z około 400 członków wybieranych w ramach jednostek terytorialnych.

W czasach demokracji ateńskiej głównym organem stała się Rada Pięciuset. Był to organ przede wszystkim doradczy, który opiniował ustawy, nadzorował prace urzędników oraz zajmował się przygotowywaniem polis do wojny. Rada również rozpatrywała bieżące sprawy oraz skargi obywateli. Proponowała wnioski ustawodawcze dla Eklezji. Była podzielona na 10 wydziałów po 50 członków.

Jej członkiem mógł zostać każdy pełnoprawny obywatel po ukończeniu 30 lat.

Organizacja i kompetencje magistratury w republikańskim Rzymie (3)

Magistratura - był to zespół urzędów w starożytnym Rzymie. Istniał podział na magistraturę wyższą i niższą.

Do wyższej zaliczano konsulów, pretorów oraz dyktatorów, którzy posiadali imperium, czyli władzę.

Konsulowie posiadali imperium maius, czyli władzę wojskową i administracyjną oraz po części sądowniczą. Sprawy cywilne przekazywali pretorom z zachowaniem jurysdykcji niespornej. Po zakończeniu kadencji często obejmowali urzędy prowincjonalne – prokonsulów.

Dyktatorzy posiadali summum imperium, czyli największą, nieograniczoną władzę.

Pretorzy posiadali imperium minus. W czasach republiki pretor był (od 367 p.n.e.) wybieralnym urzędnikiem (kadencja - 1 rok). Urząd pretora został powołany w 367 r. p.n.e. – pretor miejski urbanus, zaś w 242 r. p.n.e. pretor dla cudzoziemców tzw. preator peregrinus.

Pretor sprawował władzę sądowniczą, poprzez wydawanie interdyktów i dekretów zakazywał lub nakazywał jakieś działanie. Pretorzy przewodzili również trybunałom karnym. Ponieważ w II w. p.n. e. uznano postępowanie formułkowe, dało to pretorowi kolejne narzędzia oddziaływania na prawo, regulując nowe stosunki życiowe.

Do niższej zaliczano na przykład edylów czy trybunów ludowych, którzy posiadali potestas, czyli władzę niższą niż imperium.

Edylowie – plebejscy lub kurulni. Edylowie plebejscy byli powoływani jako pomocnicy trybunów ludowych. Sprawowali nadzór nad porządkiem i bezpieczeństwem publicznym w Rzymie. Mieli prawo wymierzania kar – grzywny czy chłostę. Nadzorowali dostawy zboża, ścigali spekulację czy przestępstwa targowe.

Organy centralne i lokalne w państwie Franków (5)

Organy lokalne

Hrabstwo – okręg administracyjny na czele, którego stał hrabia. Hrabia to urzędnik lokalny. Sprawował sądy, wykonywał polecenia króla, zwoływał ludzi pod broń. Hrabia był mianowany przez króla i mógł być przez niego odwołany. Za zarząd powierzony mu hrabstwem otrzymywał ziemię, beneficjum i mógł zatrzymać 1/3 opłat sądowych. Za czasów Karola Wielkiego państwo było podzielone na 700 hrabstw.

Margrabstwa (marchie) - są to hrabstwa położone w sferach granicznych. Zarządzający nimi margrabiowie mieli poważniejsze niż inni uprawnienia a szczególnie wojskowe. Ich zakres władzy był podobny do monarchy.

Wysłannicy królewscy – cały kraj podzielono na pewną liczbę okręgów inspekcyjnych, w których wysłannicy królewscy wykonywali w regularnych odstępach czasu kontrolę.

b) Organy centralne

Placita - mniej liczne kolegia. Reprezentowana była w nich wyłącznie świecka i duchowna arystokracja. Miały charakter doradczy. Placita decydowały o sprawach państwowych.

Palatium – dwór, obok straży przybocznej, przebywały tam osobistości świeckie i duchowne.

Paladyni – urzędnicy łączący obsługę domową króla i wysokie funkcje administracyjne.

Majordom – pierwszy urzędnik. Za Merowingów zagarnął wiele uprawnień królewskich i urząd ten stał się dziedziczny. Utrzymał się aż do Pepina Małego.

Kanclerz – z reguły osoba duchowna, znająca sztukę pisania. Pierwszy sekretarz królewski, redaktor wszystkich podpisanych przez króla pism i kapitularzy oraz ich ekspedycji.

Organy centralne i zarząd lokalny w Prusach w okresie monarchii absolutnej (9)

Organy centralne

Stworzono stałą armię nadając monarchii pruskiej charakter militarny – armia tworzyła więź między wszystkimi terytoriami i podtrzymywała władzę absolutną.

Stworzono monarsze aparat państwowy oparty na centralizmie i biurokratyzmie – nie doszło do zorganizowania zarządu centralnego partego na jednolitym podziale na resorty, ale z dawnej Rady Nadwornej wykształciły się 3 kolegialne organy zwane ministerstwami :

Generalne Dyrektorium – 5 departamentów z ministrami na czele ; Obejmowało administrację wewnętrzną i finanse

Ministerstwo Gabinetowe – obejmowało sprawy zagraniczne i podlegało 2-3 ministrom

Ministerstwo Sprawiedliwości – na czele stawał kanclerz i kilku ministrów. Ministerstwo obejmowało sądownictwo i wyznania

Jedynym czynnikiem koordynującym działalność ministrów był sam król. Wykonywał on rządy osobiste.

Natomiast Ministrowie tworzyli Tajną Radę Stanu.

Organy lokalne

Ograniczono działalność stanowych organów lokalnych lub w ogóle je zniesiono.

Podział państwa na departamenty kamer, podlegające kamerom wojny i domen, które były podporządkowywane Generalnemu Dyrektorium.

Departamenty podzielono na powiaty z nominowanym przez króla Landratem (radcą ziemskim) na czele – był szlachcicem, więc był zarazem organem stanowym reprezentującym interesy szlachty i urzędnikiem państwowym.

Miasta nie zostały podporządkowane organizacji powiatowej, nadzór nad nimi mieli radcy skarbowi. Bardzo ograniczono samorząd miejski.

Prezydent Rzeczypospolitej wg konstytucji z 1935 r. (8)

Konstytucja kwietniowa przyjmowała koncentrację władzy państwowej, zastępując tą zasadą trójpodział władzy. Na czele państwa miał stać Prezydent RP, który ponosił „odpowiedzialność wobec Boga i historii za losy Państwa”. W jego osobie skupiać się miała również „jednolita i niepodzielna władza państwowa” a organami Państwa pozostającymi pod zwierzchnictwa Prezydenta Rzeczypospolitej były : rząd, Sejm, Senat, siły zbrojne, sądy i kontrola państwowa.

Prezydent nie był już wykonawcą uchwał sejmowych, nie był też jednym z organów suwerennego narodu jak w konstytucji marcowej. W 1935 r. przyjęto konstrukcję suwerenności narodu. Prezydent „jako czynnik nadrzędny” miał harmonizować działalność naczelnych organów państwowych.

Wyrazem wzmocnienia jego pozycji był szeroki zakres prerogatyw, czyli uprawnień osobistych, których realizacja nie wymagała konieczności ich kontrasygnowania przez Premiera i ministrów. Do tej grupy zaliczano :

Prawo mianowania i odwołania Prezesa RM

Rozwiązanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji

Wskazanie kandydata na Prezydenta i zarządzenia wyborów powszechnych

Mianowanie i odwołanie Pierwszego Prezesa SN, Prezesa NIK, Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych

Kompetencje Prezydenta z Konstytucji kwietniowej można by podzielić na ustawodawcze, wykonawcze, kontrolne, ustrojodawcze i nadzwyczajne (na wypadek wojny).

Kompetencje ustawodawcze - obejmowały : wydawanie dekretów z mocą ustaw, veto zawieszające, mianowanie 1/3 senatorów, zwoływanie, otwieranie, odraczanie i zamykanie posiedzeń parlamentu oraz promulgacja i publikacja ustaw. Dekrety, do wydawania, których był upoważniony, nie wymagały zatwierdzenia ze strony parlamentu.

Kompetencje ustrojodawcze polegały na prawie inicjatywy w zakresie zmiany Konstytucji i prawa veta w stosunku do poselskich projektów zmiany ustawy zasadniczej, uchwalonych przez parlament, które można było ponownie rozpatrzeć dopiero w następnej kadencji.

Na zakres kompetencji wykonawczych składało się : decydowanie o obsadzie wszystkich najważniejszych urzędów w państwie, reprezentowanie państwa na zewnątrz i zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi.

Kompetencje kontrolne koncentrowały się m.in. na rozwiązywaniu Sejmu i Senatu, odwoływaniu najwyższych urzędników państwowych i pociąganiu ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej.

Natomiast kompetencje na okres wojny dotyczyły : wyznaczenia następcy, mianowania Wodza Naczelnego, zarządzania stanu wojennego, przedłużenia kadencji parlamentu, wydawania dekretów we wszystkich sprawach z wyjątkiem zmiany Konstytucji oraz zwołania parlamentu w zmniejszonym składzie.

Kadencja Prezydenta trwała 7 lat.

Podziały terytorialne oraz zarząd lokalny w Księstwie Warszawskim (5)

Administracja terytorialna w Księstwie Warszawskim opierała się na wzorcu francuskim. Kraj podzielono na:

Departamenty – władzę w departamencie sprawował mianowany przez króla Prefekt, który podporządkowany był ministrowi spraw wewnętrznych. Prefekt podejmował decyzje jednoosobowo, a działająca przy nim Rada Prefekturalna (3-5 radców) doradzała mu w sprawach miejscowych oraz sprawowała w I instancji sądownictwo administracyjne poprzez rozpoznawanie odwołań od aktów administracyjnych wydawanych przez prefekta i podprefekta. Obok rady utworzono komisarza policji, który przy pomocy intendenta i adiunkta odbierał polecenia od ministra policji.

Departamentów początkowo było 6 : warszawski, kaliski, poznański, bydgoski, płocki i łomżyński, w późniejszym czasie jeszcze utworzono dodatkowe 4 : krakowski, radomski, lubelski i sedleci).

Departamenty dzieliły się na powiaty zaś tymi zarządzali podprefekci, którzy byli mianowali przez króla, jak prefekci. Podprefekci podporządkowani byli prefektom, lecz odpowiedzialność ponosili przed ministrem spraw wewnętrznych.

Municypalność – miała być niższą jednostką terytorialną, w których władzę sprawował prezydent (większe miasta) lub burmistrz (mniejsze miasta). Ostatecznie municypalność powołano w 7 miastach zarządzanych przez prezydentów (powoływani przez króla, podlegali prefektom). Organami samorządowymi w miastach były rady municypalne, składające się z 30 osób powołanych przez króla. Zajmowały się m.in. sprawami majątkowymi czy wyrażaniem opinii o działalności miejscowej administracji.

Wyjątkiem była Warszawa, gdzie powołano odrębnego prezydenta z policji z dwoma asesorami i własną kancelarią.

Gminy wiejskie i miejskie – pozostałe miasta i wsie Księstwa Warszawskiego tworzyły odrębne giny. Administracja w miastach sprawowana była zarówno przez burmistrza, którego wybierał król, jak i honorowych ławników wybieranych przez podprefekta. Organem samorządowym w gminach miejskich była rada miejska licząca 3-10 radców We wsiach natomiast władza administracyjna należała do wójta, którego wybierał prefekt a zastępcą był sołtys.

Sądownictwo administracyjne w Księstwie Warszawskim opierało się na zasadach francuskiego i było ono dwuinstancyjne i połączone z organami administracyjnymi.

I instancja - sądownictwo administracyjne sprawowały rady prefekturalne, których zadaniami były spory między administracją a dzierżawcami dóbr narodowych czy wykonawcami robót publicznych, rozstrzyganie próśb osób prywatnych takich jak ulgi w podatkach i ciężarach publicznych wynikających z przyczyn nadzwyczajnych

II instancja - Rada stanu, która rozpatrywała odwołania od decyzji rad prefekturalnych oraz w pierwszej instancji sprawy umów zawieranych przez ministrów dotyczących potrzeb państwa

Rady królewskie we Francji w okresie monarchii absolutnej (8)

Król rządził państwem przy pomocy ministrów oraz organów doradczych. Rada Królewska i wszystkie inne organy państwowe, które były organami doradczymi i każdą ich decyzję król mógł zmienić. Wywodząca się ze średniowiecznej kurii Rada Królewska przechodziła ewolucje, której efektem było wykształcenie się 4 sekcji Rady Królewskiej :

Rada stron procesowych (Rada Prywatna) ; była kontynuacją dawnej Rady Królewskiej ; przewodniczył jej kanclerz. Pełniła wyłącznie funkcje sądowe (sąd kasacyjny, trybunał kompetencyjny)

Rada Stanu (Rada Tajna) –najważniejsza pod przewodnictwem króla. W jej skład wchodziło tylko kilku ministrów stanu powołanych przez króla. Zajmowała się najważniejszymi sprawami państwowymi (m.in. polityką zagraniczną oraz sprawami wojny i pokoju).

Rada Depesz ; obradowała pod przewodnictwem króla z udziałem wszystkich ministrów, członków Rady Stanu i właściwych ministrów. Przedmiotem jej obrad były sprawy zarządu wewnętrznego, dot. współdziałania między sekretarzami, którzy zarządzali rozdzieloną administracją wewnętrzną.

Rada Finansowa ; Zajmowała się sprawami finansów państwowych. Najważniejszy w niej generalny kontroler finansów.

Wszystkie decyzje Rady były uważane za podjęte przez króla. Nie podlegały one rejestracji przez Parlament.

Reformy Napoleona I w zakresie administracji państwowej (2)

Napoleon dokonał już w drugim miesiącu po zamachu stanu w 1800 roku gruntownych reform.

Wprowadził administracyjny system trójstopniowy :

• Departamenty (dzieliły się na nowo powołane okręgi

• Okręgi na gminy (którym przywrócono szersze kompetencje kosztem gmin kantonalnych, które uległy rozwiązaniu)

• Kanton utrzymał się jedynie jako okręg administracji skarbowej i sądowej.

Napoleon zerwał z kolegialnością i obieralnością organów administracyjnych. Na wszystkich szczeblach administracji wprowadził urzędników nominowanych, odpowiedzialnych przez swoimi przełożonymi i w każdej chwili mogli być oni przez nich odwołani.

Prefekt – stawał na czele departamentu. Zakres jego władzy był szeroki, podlegały mu bowiem wszystkie oddziały administracji, z wyjątkiem sądownictwa, wojska, szkolnictwa wyższego i średniego oraz poczty. Zwierzchnikiem prefekta był w dziedzinie administracji ogólnej minister spraw wewnętrznych.

Reformy zarządu państwowego w Rosji za rządów Piotra I oraz jego następców (10)

Za rządów Piotra I przystąpiono do wprowadzenia szeroko zakrojonych reform, które miały na celu unowocześnienie państwa i zeuropeizowanie go. Reformy objęły wszystkie dziedziny m.in. wojsko, administrację państwową, oświatę czy finanse. Po zakończeniu wojny północnej w 1721r. senat ogłosił go Imperatorem – Cesarzem Wszechrosji, a Rosja stała się cesarstwem.

Piotr I zbudował aparat państwowy centralny i lokalny na zasadach centralizmu i biurokratyzmu. Reformy swe przeprowadził, niszcząc prawie doszczętnie instytucje istniejące dotąd w Rosji. Duma Bojarska za rządów Piotra I straciła swe znaczenie.

Centralny zarząd oparł się wedle reform Piotra I na dwóch organach :

Na senacie

Na kolegiach

Senat Rządzący - został utworzony w 1711 r., na miejsce Dumy Bojarskiej. Był organem doradczym cesarza i sprawował zastępczo rządy w czasie nieobecności cesarza. Kompetencje Senatu były pierwotnie bardzo wszechstronne, z czasem zostały ograniczone do kontroli nad administracją i do roli sądu najwyższego.

Generał-Prokurator – w 1722 roku została zorganizowana przy Senacie prokuratura z generał-prokuratorem na czele. Miał on być „okiem monarchy”. Sprawował nadzór nad działalnością senatu i za pośrednictwem podległych mu prokuratorów kontrolował działalność administracji i sądownictwa w całym kraju.

Kolegia – Piotr I zlikwidował dawne prikazy, które były zaczątkiem podobnej organizacji, a na ich miejsce powołał do życia kolegia w liczbie 10. Liczba kolegiów później wzrosła. Podział kompetencji między nimi opierał się na kryterium rzeczowym, istniało więc np. kolegium do spraw zagranicznych, wojskowych, do spraw dochodów państwowych. Na czele kolegium stał prezes. Każde kolegium miało swoją kancelarię.

Reformy dotyczyły też wojskowości. Piotr I zniósł dawny system ogólnego powołania szlachty pod broń i zlikwidował wojska cudzoziemskie zaciężne. Oparł wojskowość na powszechnym obowiązku służby wojskowej. Obowiązek ten został narzucony szlachcie, która obsadzała kadry oficerskie. Rekruta dostarczali chłopi i częściowo miasta.

Za Piotra I funkcjonowała też Najwyższa Tajna Rada – organ doradczy króla.

Sądownictwo administracyjne w II Rzeczypospolitej (12)

Istota sądownictwa administracyjnego polega na kontroli legalności, czyli zgodności z prawem działań administracji publicznej, poprzez zaskarżenie postanowień albo decyzji administracyjnych. Można wyróżnić takie instytucje jak :

Najwyższy Trybunał Administracyjny

Konstytucja marcowa przewidywała powołanie wieloinstancyjnego sądownictwa administracyjnego z Najwyższym Trybunałem Administracyjnym na czele. Celem sądownictwa administracyjnego miało być orzekanie o legalności aktów administracyjnych.

Trybunał składał się z Pierwszego Prezesa NTA, prezesów izb oraz sędziów mianowanych przez Prezydenta RP na wniosek Prezesa RM. Wszyscy musieli posiadać wykształcenie prawnicze a połowa z nich – kwalifikacje sędziowskie. Najwyższy Trybunał Administracyjny rozpatrywał sprawy i orzekał on o legalności zarządzeń i orzeczeń wchodzących w zakres administracji rządowej i samorządowej.

Inwalidzki Sąd Administracyjny

Inwalidzki Sąd Administracyjny organizacyjnie był powiązany z Najwyższym Trybunałem Administracyjnym. Ustanowiono go na czas do 1940 r. Miał odciążyć Trybunał a orzekał w skargach na decyzje związane z zaopatrzeniem emerytalno-rentowym inwalidów wojennych i wojskowych. Zasiadali w nim ławnicy spośród obywateli – połowa spośród inwalidów wojennych oraz połowa urzędników.

Trybunał Kompetencyjny

Powołanie Trybunału Kompetencyjnego przewidziano w Konstytucji marcowej. Składał się z 2 prezesów i 14 członków, mianowanych przez Prezydenta RP na wniosek Prezesa RM. Prezesi mianowani byli spośród sędziów SN i sędziów NTA – po jednym z każdej z tych instytucji. Prezesi i członkowie Trybunału byli mianowani na 5 lat. Trybunał Kompetencyjny rozstrzygał spory kompetencyjne między organami administracyjnymi a sądami.

Trybunał Stanu

Trybunał Stanu powołano do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej. Tego typu rozwiązania obowiązywały w Polsce już wcześniej. W myśl Konstytucji 3 maja, ministrowie mogli być pociągnięci przez sąd sejmowy (złożony z posłów i senatorów), który miał wymierzyć im sprawiedliwość. Ministrowie mogli być pociągnięci do odpowiedzialności dwóch rodzajów : odpowiedzialności politycznej oraz konstytucyjnej. Przewidywała ona odpowiedzialność przez Trybunałem Stanu Prezydenta RP i ministrów.

Sądownictwo kompetencyjne w II Rzeczypospolitej (13)

W okresie II RP funkcjonował przewidziany przepisami konstytucyjnymi Trybunał Kompetencyjny. Trybunał ten został utworzony w 1925 roku i rozpatrywał spory o właściwość organów administracji publicznej i sądów.

Składał się z :

Dwóch prezesów spośród sędziów Sądu Najwyższego i Najwyższego Trybunału Administracyjnego (po jednym z grona sędziów każdej z tych instytucji)

14 członków – czterech spośród sędziów SN, czterech spośród sędziów NTA i 6 spośród osób odznaczających się szczególną znajomością prawa, które jednak nie piastują żadnego urzędu ani w sądownictwie ani nie są urzędnikami

Kadencja Prezesów oraz członków Trybunału trwała 5 lat, z możliwością ponownego wyboru. Prezesi pełnili obowiązki po kolei przez 15 miesięcy.

Orzeczenie Trybunału zapadało bezwzględną większością głosów podczas tajnej narady, w razie równości głosów rozstrzygał głos przewodniczącego składu orzekającego.

Struktura administracji specjalnej w II Rzeczypospolitej (10)

Administracja specjalna wykonuje wyodrębnione z administracji ogólnej zadania na rzecz obywateli państwa. Tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. zasada zespolenia administracji nie była realizowana. Każdy organ naczelny próbował rozbudować własne organy terenowe samodzielne, niezależne od innych organów.

W II RP miały miejsce takie administracje specjalne jak :

Administracja wojskowa

Administracja wojskowa obejmowała administrację personalną, gospodarczą, pieniężną oraz materiałową sił zbrojnych. Zadaniem jej było zaopatrzenie sił zbrojnych w pieniądze, materiały, środki przewozowe oraz zapewnienie wojsku pomocy sanitarnej, weterynaryjnej, opieki duchowej i sprawiedliwości. Siły zbrojne zapewniały krajowi obronę.

Dokonano reorganizacji terytorialnych władz wojskowych. Zlikwidowano wówczas inspektoraty lokalne i powołano 5 dowództw okręgów generalnych – Warszawa, Lublin, Kielce, Łódź, Kraków. Dowódcy okręgów generalnych byli odpowiedzialni za prawidłowe funkcjonowanie wojskowej służby wewnętrznej.

Administracja spraw wewnętrznych

Przez administrację spraw wewnętrznych w okresie tym rozumiano „dział administracji, którym kieruje Minister Spraw Wewnętrznych. Jednakże Minister Spraw Wewnętrznych nie jest władzą administracji ogólnej, gdyż administracja ogólna jest oparta na zasadzie zespolenia kilku działów w ręki jednego urzędnika (wojewody, starosty).

Zadania administracji spraw wewnętrznych obejmowały policję, budownictwo, naturalizację państwową, statystykę ogólną, nadzór nad prasą, dozór nad samorządem miejscowym, prowadzenie wszelkich spraw ogólnego zarządu krajowego.

Administracja skarbowa

Naczelną władzą w dziedzinie skarbowości był w Polsce Minister Skarbu. Jego kompetencje dotyczyły uprawnień do uchwalania wydatków oraz upoważnienia do wglądu we wszystkie działy administracji w celu przedłożenia wniosków oszczędnościowych. Ministra wspomagali podsekretarze stanu a było ich od 1 do 3.

Administracja skarbowa była jednolita. Organami administracji skarbowej II instancji były Izby Skarbowe. Podlegały im urzędy skarbowe, urzędy akcyz i monopoli państwowych oraz urzędy podatków i opłat skarbowych. Izby obejmowały zazwyczaj teren jednego województwa.

Administracja morska

Naczelnym organem administracji morskiej było w latach 1918-1921 Ministerstwo Spraw Wojskowych. Podlegały mu zarówno sprawy marynarki wojennej i żeglugi handlowej.

Dnia 28.11.1918 r. J. Piłsudski powołał Sekcję Marynarki. Organizacyjnie sekcje wchodziła w skład Departamentu I Ministerstwa Spraw Wojskowych. Sekcja zajęła się uzbrajaniem poniemieckich jednostek rzecznych w Modlinie. Dekretem z 14.05.1918 r. Rada Ministrów powołała Departament dla Spraw Morskich. Departament zajmował się całokształtem zarządzeń i interesów dotyczących spraw marynarki wojennej i handlowej, portów i żeglugi morskiej.

Sprawami gospodarki morskiej zajmowało się jednocześnie Ministerstwo Przemysłu i Handlu. W ministerstwie zorganizowano sekcje : przemysłowo-handlową, górniczo-hutniczą, kolejową, żeglugi.

Występowała także administracja rolna i przemysłowa.

Struktura i kompetencje organów centralnych w Królestwie Polskim wg konstytucji z 1815 r. (6)

Struktura administracji Królestwa Polskiego opierała się na instytucjach przejętych z Księstwa Warszawskiego. Organem centralnym była Rada Stanu. Dzieliła się na Zgromadzenia Ogólne i Rady Administracyjne. Zgromadzeniu Ogólnemu przewodniczył król lub w jego zastępstwie namiestnik. W jego skład wchodzili ministrowie (5-ciu) zwyczajnie radcy stanu (10-ciu), nadzwyczajnie radcy stanu, referendarze zwyczajni (było 9-ciu), sekretarz stanu oraz inne osoby powołane przez monarchę.

Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego i typ jego funkcjonowania określał dekret Aleksandra I z grudnia z 1815 roku. Zadania tego zgromadzenia : przygotowanie projektów i aktów prawnych, wnoszenie projektów ustaw do sejmu, sprawowanie sądownictwa administracyjnego nad wszystkimi urzędnikami.

Rada Administracyjna – była gabinetem ministrów. W jej skład wchodziło 5-ciu ministrów i inne osoby powołane przez monarchę, którym przewodniczył namiestnik. Rada Administracyjna stanowiła organ doradczy namiestnika.

Namiestnik – był zastępcą i reprezentantem króla. Posiadał władzę wykonawcza i administracyjną. Przewodniczył Radzie Stanu, stał na czele Rady Administracyjnej, zarządzał królestwem w imieniu króla. Wykonywał przepisy konstytucji i ustaw, dbał o porządek i bezpieczeństwo publiczne, mianował urzędników.

Prokuratura Generalna – w jej skład wchodzili prokurator generalny, 8 radców, sekretarz i inni urzędnicy zawodowi. Jej zadaniem była ochrona interesów majątkowych korony, skarbu państwa i instytucji państwowych.

Urzędy ministerialne i zarząd lokalny w Rzeczypospolitej Obojga Narodów (2)

Zarząd lokalny

Samorząd terytorialny spoczywał w rękach sejmików szlacheckich i dożywotnich urzędników ziemskich tj. wojewodowie, kasztelanowie a przede wszystkim starostowie.

Zadania wszystkich tych urzędników kształtowały się w dużej mierze w drodze zwyczajowej, nie było zatem racjonalnego podziału pracy. Działali przy tym w okręgach terytorialnych, których granice z reguły się ze sobą nie pokrywały. Podział administracyjno-terytorialny Rzeczypospolitej nie był uporządkowany. Wspólne dla całego państwa były tylko dwie instytucje; monarcha i Sejm. Jednakże odrębne instytucje Korony i Litwy stawały się bardziej identyczne.

Były inne podziały – na prowincje. Było ich sześć: cztery w Koronie (Wielkopolska, Małopolska, Mazowsze oraz Prusy Królewskie) oraz Litwa i Inflanty z tym, że Mazowsze łączono z Wielkopolska. Prowincje dzieliły się na województwa.

Najważniejszą jednostką w Koronie była Ziemia. Na ogół pojęcia ziemia i województwo pokrywały się. W Polsce urzędy nie stały się dziedziczne zaś monarchowie polscy nie byli w stanie potraktować ich sprzedaży jako ważnego elementu polityki skarbowej.

Większość dochodów płynących z obrotów urzędami płynęła w ręce prywatne, bądź w ręce dotychczasowych posiadaczy. Trzymanie się tradycyjnych instytucji, a zarazem umacnianie się oligarchii magnackiej prowadzić musiało nie tylko do decentralizacji zarządu, ale i do jego dezorganizacji przybierającej w czasach saskich znamiona anarchii i rozkładu.

Miasta i wsie posiadały samorząd na ogół bardzo ograniczony. W miastach występowały zatem rady miejskie coraz częściej nazywane magistratami, na czele z burmistrzami którzy przybierali stopniowo tytuły prezydentów oraz w miastach większych szersze ciała, reprezentujące ogół obywateli miasta. Organami samorządu wiejskiego, przybierającego formę gromady był wójt i przysiężni ściśle podporządkowani właścicielowi wsi.

Urzędy ministerialne

Ministrów w straży powoływał król spośród ministrów Rzeczypospolitej. Ponosili odpowiedzialność przed Sejmem nie tylko konstytucyjną, ale także zbliżoną do politycznej. Inaczej niż w Radzie Nieustającej król nie tylko przewodniczył kolegium rządowemu, lecz podejmował ostateczne decyzje. Ministrowie, członkowie Straży nie przewodniczyli w komisjach rządowych. Komisje rządowe były podporządkowane na równi Sejmowi i Straży Praw. Powoływani dożywotnio ministrowie, podskarbiowie ani hetmani działali faktycznie samodzielnie.

Ustrój administracyjny Prus w XIX w. (4)

Prusy nadal były monarchą absolutną.

• Stworzenie Rady Ministrów

• Samorząd dla miast :

Zniesienie podziału na miasta wolne i prywatne, odebranie organom miejskim (magistratom, senatom) kompetencji sądowych, podział miast na 3 kategorie wg liczby mieszkańców

Zostały przeprowadzone w dwóch etapach reformy chłopskie :

1. Nadanie chłopom wolności osobistej (czyli zniesienie poddaństwa osobistego) tzn. chłopi mogli opuścić ziemię, przestali być „przywiązani” do ziemi pod warunkiem uregulowania zobowiązań wobec pana gruntowego. Chłop, który pozostawał na gospodarce, pozostawał w stosunkach poddaństwa gruntowego i musiał świadczyć rentę feudalną w postaci pańszczyzny. Chłopi uzyskali wolność osobistą w 1807r.

2. Uwłaszczenie - nadanie chłopom na własność uprawianej przez nich na własny rachunek ziemi (oznaczało zniesienie poddaństwa gruntowego i stosunków feudalnych w rolnictwie). Uwłaszczanie rozpoczęło się w 1811r.

W następstwie uwłaszczenia powstały dwa sektory:

• drobnotowarowa gospodarka chłopska

• wielkotowarowa gospodarka dawnych feudałów(obecnie obszarników)

Majątki obszarnicze były pozostałością feudalizmu.

Reformy społeczne dotyczyły przyznania mieszczanom prawa nabywania ziemi, a szlachcie prawa wykonywania zawodów "mieszczańskich" (handel, prowadzenie przedsiębiorstw). W 1810 roku doszło do zniesienia cechów, czyli wprowadzenia faktycznej wolności rzemiosła, ponadto rozluźnienie gospodarki, swobodny obrót ziemią

Reformy polityczne. Monarchie absolutne przeobraziły się w państwa konstytucyjne, które deklarowały poszanowanie praw obywatelskich i posiadały organy ustawodawcze, dysponujące przeważnie uprawnieniami pociągania ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej. Prusy uzyskały konstytucję w 1850r.

Reformy skarbowe, czyli jednolite opodatkowanie całego społeczeństwa, likwidacja przywilejów szlachty, kleru i urzędników, różnic w opodatkowaniu miast i wsi, sekularyzacja majątków kościelnych, nowy system celny.

Reformy wojskowe - powszechna służba wojskowa, zniesienie monopolu szlachty na piastowanie stopni oficerskich, wprowadzenie systemu przeszkalania rezerw (rezerwa i pospolite ruszenie), znoszenie kar cielesnych, umożliwienie awansu wojskowego w oparciu o zasługi, modernizacja armii.

Reforma sądownictwa - oddzielenie sądownictwa od administracji, niezawisłe sądy, zgodnie z zasadą "państwa prawa",

Reforma szkolnictwa : wprowadzanie szkolnictwa powszechnego, trójstopniowego (szkoły ludowe -> gimnazja -> uniwersytety), likwidacja szkół stanowych, rozwój seminariów nauczycielskich,

Ustrój administracyjny Rosji w XIX w. (5)

Do końca XIX wieku przetrwał w Rosji system administracyjny ukształtowany przez Piotra I oraz Katarzynę II. Charakteryzował się kolegialnym modelem organów centralnych. Z chwilą objęcia tronu przesz Aleksandra I w 1801 roku, podjęto pracę nad reformą tego systemu. Cesarz zachował władzę absolutną i nieograniczoną. W swym ręku skupiał władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Przeobrażeniom podlegała struktura zarządu państwa. Przeprowadzone reformy zmierzały jedynie do usprawnienia aparatu państwowego i za nimi kryją się takie zmiany jak :

Rada nieustająca – została utworzona w 1801 roku, była nowym organem centralnym. Składała się z 12 członków pochodzących z arystokracji. Służyła jako organ doradczy cesarza.

Urząd Ministrów – został utworzony w 1802 roku. Wszedł na miejsce zamiast kolegiów, które zostały zlikwidowane. Podlegały jej ministerstwa, zaś te dzieliły się na departamenty, nad którymi sprawowali nadzór dyrektorzy.

Natomiast ministrowie mianowani byli przez cesarza i tylko przed nim ponosili odpowiedzialność. Decyzje mogli podejmować jednoosobowo i składali sprawozdania cesarzowi, które dotyczyły ich działalności. Wchodzili w skład Rady Państwa.

Komitet Ministrów - został utworzony w 1812 roku. Był to organ doradczy cesarza, który jednak był pozbawiony możliwości samodzielnego decydowania. W skład Komitetu Ministrów wchodzili : ministrowie, szefowie departamentów czy kierownicy urzędów centralnych. Przewodniczył osobiście cesarz. Od 1861 r. przewodnictwo przekazano najstarszemu wiekiem Ministrowi. Obradował on jednak z udziałem monarchy. Komitet Ministrów zmienił nazwę na Radę Ministrów.

Rada Państwa – została utworzona w 1810 r. Liczyła 90 członków i przewodniczył jej władca. Nie posiadała uprawnień władczych. Natomiast była organem doradczym. Przygotowywała i opiniowała projekty ustaw. W późniejszym czasie pełniła rolę Komisji Kodyfikacyjnej. W skład tego organu wchodzili ministrowie z urzędu ministrów, kierownicy urzędów centralnych czy inne osoby powołane przez cesarza.

Ustrój administracyjny w Wlk. Brytanii w XIX w. (6)

Zjednoczone Królestwo pozostało nadal monarchią dziedziczną. Pierwotnie cała władza należała do króla i teoretycznie władza ustawodawcza i wykonawcza nadal sprawowana jest przez monarchę. Natomiast wyroki sądowe są wydawane w imieniu króla. Z czasem przechodziła ona na Parlament, gabinet i sądy. Pozostała przy koronie władza nosi nazwę prerogatywy. Zakres jej mógł być dowolnie ograniczany przez Parlament.

Król - jest nietykalny i objęty jest zasadą nieodpowiedzialności królewskiej. W praktyce ta zasada doprowadziła do przeniesienia wykonywania prerogatywy na odpowiedzialnych ministrów tworzących gabinet. W rezultacie swoboda króla została zredukowana do minimum. Współpraca króla z gabinetem odbywała się tylko za pośrednictwem premiera.

Tajna Rada

Powstała w XVI, której wyłonił się gabinet. Liczy ok. 300 osób. Należą do niej ministrowie wchodzący w skład gabinetu oraz dostojnicy, których król pragnie uhonorować. Posiada uprawnienia sądowe.

Izba Gmin

Ustalony w XIV w. podział Parlamentu na Izbę Gmin i Izbę Lordów utrzymał się do dziś, a skład obu izb do początku XIX. W. Do Izby Gmin wchodziło z każdego hrabstwa po 2 posłów, powoływanych w drodze wyborów opartych na wysokim cenzusie majątkowym. Drugą liczniejszą grupę w Izbie Gmin tworzyli przedstawiciele miast, które posiadały na to przywileje. W ten sposób posłowie byli reprezentantami korporacji terytorialnych. Podmiotem reprezentacji były hrabstwa i miasta a nie wyborcy.

Izba Lordów

Izba Lordów zachowała swój arystokratyczny charakter, ale na skutek stałego jej uzupełniania jej składu, dominuje w niej nie ziemska, lecz finansowa arystokracja. Przewodnictwo w Izbie Lordów sprawuje lord kanclerz. Trzon Izby Lordów stanowią dziedziczni parowie powoływani przez króla i lordowie duchowni (26 biskupów). Izba Lordów zachowała prawo wnoszenia poprawek w dyskusji nad projektami i uzyskała jedynie weto zawieszające. Mogła mianowicie sprzeciwiać się uchwaleniu ustawy przedstawionej przez Izbę Gmin. Ograniczeniu uległy też tradycyjne uprawnienia sądowe Izby Lordów.

Gabinet

W XVIII w. wykształciła się zwyczajowo w Wlk. Brytanii instytucja gabinetu, który nie pokrywał się z pojęciem rządu i po swym wydzieleniu się z Tajnej Rady tworzył zespół ministrów działający pod przewodnictwem premiera. Król powoływał na premiera lidera partii mającej większość, zaś ten dobierał sam do swego gabinetu ministrów, których nominował król.

Sądownictwo

Sądownictwo angielskie miało w początku XIX. wiele archaicznych, średniowiecznych cech. Jedynie angielskie ławy przysięgłych jako odpowiadające postulatom demokracji liberalnej, były szeroko recypowane w innych krajach. Utrzymają się one też w Anglii w sprawach karnych.

Anglia do końca XIX w. stanowiła przykład kraju, którego administracja terytorialna opierała się wyłącznie na organach samorządowych. Brak tutaj było tak charakterystycznych dla monarchii absolutnych form biurokratycznego centralizmu.

Reformy samorządowe dokonano w dwóch etapach. Objęła ona miasta wprowadzając w nich demokratyczne rady miejskie oraz burmistrzów i ławników (organy wykonawcze), którzy byli wybierani przez te rady.

Zreformowano samorząd hrabstw. Utworzono organy przedstawicielskie pochodzące z wyborów i oddzielone od wymiaru sprawiedliwości. Administracja przeszła w ręce rad hrabstw. W wyniku podziału hrabstw na dystrykty miejskie i wiejskie, powołano też rady dystryktowe a w większych parafiach rady parafialne, tworząc trójstopniowy podział administracyjny.

Ustrój administracyjny Stanów Zjednoczonych Ameryki w XIX w. (7)

Prezydentem mogła być osoba będąca obywatelem Stanów Zjednoczonych od urodzenia, która ukończyła 35 lat i zamieszkiwała USA co najmniej 14 lat. Kadencja była sprawowana przez 4 lata i pierwotnie liczba kadencji była nieograniczona.

Najpierw wybierano elektorów, zaś elektorzy wybierali prezydenta (Było ich 538). Prezydent miał szerokie uprawnienia wykonawcze tzn. był głównodowodzącym armii, floty, milicji stanowej, miał prawo zawierania za radą i zgodą Senatu traktatów międzynarodowych, stosował prawo łaski, powoływał ambasadorów, sędziów i urzędników federalnych, prowadził politykę zagraniczną, kierował sprawami administracji będącymi w gestii federacji. Oraz wystawiał akty nominacyjne.

Administracja federalna w USA (Sekretarze)

Mianował ich prezydent za zgodą 2/3 Senatu. Początkowo było ich 3 : Departament Stanu, Skarbu i Wojny. Obecnie jest 14. Kierowali nimi powołani przez prezydenta sekretarze stanu. Odpowiedzialność polityczną ponosili tylko przed prezydentem zaś konstytucyjną przed Kongresem. Sekretarze posiadali stanowisko doradców prezydenta, tym samym nie tworzyli federalnego gabinetu.

Administracja terytorialna – Samorząd USA

Ustrój i kompetencje poszczególnych stanów uregulowały ich własne konstytucje. We wszystkich stanach z wyjątkiem dwóch, konstytucje uchwaliły zgromadzenia ogólne bądź rewolucyjne wyłonione przez wyborców. W tamtych dwóch stanach projekty konstytucji opracowały specjalne wybrane konwenty a następnie przyjęli je obywatele. Większość konstytucji stanowych składało się z dwóch części – I zawierała deklarację praw, zaś druga normowała ustrój władz.

Władza wykonawcza należała do gubernatora, był on wybierany przez organy prawodawcze. Kandydat na gubernatora musiał posiadać odpowiedni majątek, najczęściej zawierał posiadłość ziemską. Musiał mieć odpowiedni wiek albo mieszkać przez określony czas na terytorium stanu. W podstawową jednostką lokalną w stanach północnych były gminy, natomiast w południowych – hrabstwa.

Sądownictwo

Organami rządowymi łączącymi kompetencje trójpodziału władzy były agendy administracyjne. Z czasem zaczęły powstawać niezależne agencje administracyjne – stanowe i lokalne. Funkcje tych agencji : prawotwórcza, orzekająca i nieformalna. W ramach funkcji orzekających agencje miały prawo rozstrzygać spory administracyjne, prowadzić przesłuchania i postępowania. Ich sądowa kontrola była bardzo ograniczona. Obok agencji rozwinęła się w USA instytucja kontroli administracyjnej – „ombudsman”. Był to organ specjalny powołany do załatwiania skarg i wniosków obywateli.

Zarząd centralny i lokalny w państwie polskim w okresie monarchii patrymonialnej (1)

Monarchia patrymonialna wykształciła się w państwach germańskich powstałych po rozpadzie imperium rzymskiego. Koncepcję tę przyjęto następnie w pozostałych państwach powstałych w okresie średniowiecza, w tym w Polsce.

Zgodnie z zasadą państwa patrymonialnego, monarcha był uważany zarówno za władcę kraju jak i prywatnego właściciela państwa. Z reguły władcy Polski w okresie monarchii wczesnofeudalnej nosili tytuł książęcy., gdyż do 1138 roku zaledwie 3 uzyskało tytuł królewski (Bolesław Chrobry, Mieszko II i Bolesław Śmiały). Tytuł królewski podnosił znacznie autorytet władcy państwa podkreślając jego jedność i niezależność. Obok tytulatury formą umocnienia władzy monarszej było zapewnienie jej ciągłości dynastycznej.

W polskiej monarchii patrymonialnej stosowano podzielność państwa przez panującego na rzecz synów. W związku z tym ukształtował się pryncypat. Szeroki zakres uprawnień księcia zwierzchniego miał zapewnić utrzymanie jednolitości państwowej. W okresie monarchii patrymonialnej przy powoływaniu na tron stosowano system mieszany, w którym nad zasadą dziedziczności wyższość uzyskała zasada elekcyjności przy zachowaniu ciągłości dynastycznej.

Cechą charakterystyczną monarchii patrymonialnej było nie odróżnianie urzędów państwowych od dworskich. Najwyżsi urzędnicy dworscy byli jednocześnie wysokimi urzędnikami administracji państwowej. Urzędy na dworach książęcych miały charakter urzędów centralnych.

Zarząd lokalny w państwie polskim za monarchii patrymonalnej

Przed rozbiciem Polski na dzielnice, dzieliła się ona na prowincje, na których czele stał namiestnik prowincjonalny. Rządził on w imieniu monarchy, ale nie mógł nadawać przywilejów. Prowincje były pozostałościami dawnych państw plemiennych. Polska dzieliła się na prowincje : Kujawską,

Mazurską, Sandomierską, Śląską, Pomorze, Wielkopolskę, Małopolskę.

Prowincje dzieliły się na okręgi grodowe, od XII w. zwane kasztelaniami z komesami grodowymi. Kasztelan, kasztelator mieli pełnię władzy administracyjnej, skarbowej, wojskowej i sądowej. Ściągali oni daniny od okolicznej ludności i dowodzili załogą grody. Kasztelanom pomagali :

Poborcy (ściągali daniny)

Wojskowi (zastępowali w sprawach wojskowych)

Chorąży (zbierali rycerstwo i prowadzili do kasztelana)

Sędzia grodowy (sądził w zastępstwie kasztelana)

Włodarz (zajmował się sprawami gospodarczymi

Najniższą jednostką podziału państwa były opola. Były to struktury przedpaństwowe, dostosowane do potrzeb państwa. Opole ponosiło odpowiedzialność zbiorową za wykonanie obowiązków na rzecz władcy.

Na czele wspólnoty ludności stała starszyzna spełniająca cele zwyczajowo przyjęte.

Zarząd cesarski w Rzymie (4)

Kancelaria Cesarska – nabrała charakteru stałego za Klaudiusza. Dzieliła się na wyspecjalizowane biura (scirinia). Najczęściej zatrudniano w niej wyzwoleńców. Zarządzali oni nie tylko podległymi sobie urzędnikami, ale też w imieniu cesarza. Decydowali o najważniejszych sprawach państwowych, zastępując cesarzy. Poszczególne biura zajmowały się korespondencją urzędową, odpowiedziami na zapytania i prośby obywateli, przygotowywaniem przemówień cesarza, komentowaniem prawa oraz nadzorowaniem nad finansami państwa.

Rada Cesarska – sporadycznie zwoływania była już przez Oktawiana. Organem stałym została za Hadriana. Jej skład stanowili głównie prawnicy pochodzenia senatorskiego i ekwickiego. Pod nieobecność cesarza przewodniczył jej prefekt pretorianów. Do rady cesarskiej należała wykładnia obowiązującego prawa, formułowanie projektów ustaw oraz sądownictwo.

Zasady organizacji i cechy charakterystyczne administracji państwowej w monarchii absolutnej (7)

Powstanie wiązało się z ograniczeniem uprawnień politycznych, nabytych przez stany w okresie monarchii stanowej. W praktyce, jej początki – wznoszenie przez monarchę zgromadzeń stanowych, władca – władza suwerena.

Pomoc ziemiańska – niezbędna dla monarchii w jej zabiegach o wzmocnienie finansów państwa oraz uniezależnienie od feudałów.

Mieszczaństwo – silna władza królewska, prowadzone przez monarchię absolutną, „merkantylną” politykę gospodarczą, popieranie handlu, manufaktury, kolonialna polityka, sojusz króla z miastami i szlachtą skierowany przeciw potędze możnowładców – wprowadzenie rządów absolutnych. Opierała się na szlachcie.

Cechy :Nieograniczona,Brak kontroli,Władza monarchy,

Zarząd państwa,Centralizm,Biurokratyzm,

Dążenia monarchy :

dokonywanie resortowego podziału kompetencji

związany z nim aparat do kierowania zarządami państwa

ministrowie byli tylko doradcami króla – od niego zależały decyzje

rozbudowany biurokratyczny aparat lokalny – zawodowo nominowany urzędnik.

występowało też podporządkowanie sobie spraw wyznaniowych, poddani wyznawali religię monarchy jako państwową, innych wyznań nie tolerowano.

Kościoły, instytucje państwowe – służyły monarchii

Zasady organizacji i cechy charakterystyczne administracji zarządu państwowego monarchii patrymonialnej (6)

Monarchia patrymonialna – jest to najstarsza forma państwa feudalnego. W Polsce obowiązywała za czasów panowania Piastów. Ustrój ten został wprowadzony przez Mieszka I. Jego charakterystycznymi cechami są :

Państwo jest własnością dziedziczną panującej dynastii

Dążenie władców do zachowania jedności lub do uzyskania jedności narodowościowej w państwie

Na decyzje władcy wpływ ma rycerstwo, duchowieństwo i możni

Monarcha ustala prawa, którym sam nie podlega

Władza monarsza opiera się na ciemnocie chłopstwa, rycerstwa i szlachty

Opieranie władzy na ideologii „władza pochodzi od Boga”

Chłopi przypominają przypisanych do ziemi niewolników

Chłopi i szlachta byli zmuszani do oddawania dziesięciny na rzecz kościoła

Duchowieństwo posługiwało się własnymi prawami kościelnymi

Duchowieństwo posiada immunitet na zarządzanie swoimi ziemiami

Zasady ustrojowe administracji w państwach XIX (3)

Zasada resortowości

Wykształciła się za panowania Ludwika XIII, a rozwinął ją twórczo Ludwik XIV. Zakładała podział administracji państwa, m. niezależne resorty. W praktyce kontrolowane przez monarchę.

Resort spraw zagranicznych, sprawnych wewnętrznych, skarbu, wojska i sprawiedliwości. W późniejszych czasach utworzono resort wyznania i oświaty. Na ich czele stały rady, organy jednoosobowe. Zakładana pierwotnie równość wszystkich resortów, nie utrzymała się jednak długo. Jeszcze w monarchii absolutnej na czele stały resorty policji i skarbu.

Zasada centralizacji oznaczająca podporządkowanie organów niższych wyższym. I ta zasada panowała w monarchiach absolutnych. Podporządkowanie strukturom nadrzędnym nosiło formy zależności osobowej lub służbowej. Pierwsza sprowadzała się do podejmowania decyzji po przyjęciu służby urzędniczej danej osoby oraz o jej dyspozycyjności w trakcie pełnienia urzędu, zaś długa do wydawania poleceń służbowych, które musiały być bezwzględnie wykonywane. Zasada decentralizacji przyjmowała dużą samodzielność i niezależność organów administracyjnych.

Zasada hierarchicznego podporządkowania – organy są podporządkowane wyższej, ona się wykształciła się w starożytności. Była oparta na zasadach religijnych. Zaś później, była oparta na podległości osobowej i służbowej. W XIX zaczęło się kształtować „państwo prawa”.

Zasada kolegialności – należy wiązać zarówno ze strukturą zarządu jak i podejmowaniem decyzji grupowo. Jej odwrotnością jest jednoosobowość. Zasada kolegialności posiadała wiele wad np. : przewlekłość załatwiania spraw, duże koszty, sporo kompetencyjne. Powodowało to, że w XIX wieku zwyciężyła zasada jednoosobowości.

Zasada biurokratyzmu – pojawiła się z związku z potrzebą specjalizacji i fachowości urzędników. W funkcjonalnym znaczeniu były to „rządy urzędników” a podmiotowym znaczeniu biurokracja wiązała się z pojawieniem tzw. korpusu urzędniczego.

Zmiany w strukturze i kompetencjach administracji państwowej we Francji w okresie Wielkiej Rewolucji (1)

1. Administracja centralna :

1791:

Król – władza wykonawcza nietykalna i nieodpowiedzialna + ministrowie mianowani przez króla.

1793:

Rada Wykonawcza – 24-osobowa rada, która stała na czele władzy wykonawczej. Jednak nie weszła ona w życie.

Komitet Ocalenia Publicznego – ostatecznie stał na czele władzy wykonawczej.

1795:

Dyrektoriat – kolegialna instytucja, która stanowiła władzę wykonawczą. Skład: 5 dyrektorów + ministrowie.

1799-1804:

Pierwszy konsul/cesarz –Napoleon Bonaparte + ministrowie + Rada Stanu, która opracowywała projekty prawa oraz zajmowała się sądownictwem w II instancji. Wprowadził reformy administracji lokalnej, sądownictwa oraz prawa. Zerwano z kolegialnością.

CAŁA ADMINISTRACJA OPARTA ZOSTAŁA NA ZASADACH CENTRALIZMU, BIUROKRATYZMU, PODZIAŁU RESORTOWEGO, HIERARCHOCZNOŚCI STRUKTUR, JEDNOOSOBOWOŚCI.

Administracja terytorialna:

1789:

83 departamenty – na czele stały rady departamentalne. Organem wykonawczo-zarządzającym były dyrektoriaty. Zajmowały się sprawami administracji i sądownictwa czyli sprawy skarbowe, bezpieczeństwa, zdrowia, opieki społecznej, szkolnictwa, robót publicznych.

Dystrykty - na czele stały rady dystryktu. Organem wykonawczo-zarządzającym były dyrektoriaty dystryktu, oraz syndykowie. Administracja zajmowała się rozdziałem podatków między gminy, sprawami wojska, sprzedażą, dóbr publicznych, tworzeniem list obywateli uprawnionych do głosowania.

Kantony – stanowiły tylko okręgi wyborcze i sądowe.

Gminy – na czele stały rady municypalne. Organem wykonawczo-zarządzającym byli menerowie, syndyk gminny, sekretarz, skarbnik. Były też rady generalne gminne, składające się z członków rady municypalnej. Decydowały sprawach szczególnie istotnych dla gminy np.: obrót nieruchomościami.

W administracji doszło do podziału na:

Kompetencje własne - zarządzanie dobrami i dochodami publicznymi, pokrywanie wydatków i zobowiązań z własnych środków gminy, organizowanie robót publicznych, administrowanie zakładami należącymi do gminy, bezpieczeństwo obywateli. Obowiązek prowadzenia świeckich aktów stanu cywilnego.

Kompetencje porucze - niektóre sprawy podatkowe, organizowanie robót publicznych, konserwacja budynków publicznych.

Zmiany w zakresie zarządu państwem w Polsce Ludowej (14)

(W 1944-1952)

Przejmowanie władzy przez komunistów

Po zajęciu pierwszych ziem na zachód od Bugu powstał w Moskwie Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN). PKWN podzielony był na resorty zarządzone przez kierowników (było ich 14), później PKWN przekształcona w Rząd Tymczasowy, który był podzielony na ministerstwa. Rząd ten przekształcił się w Rząd Tymczasowy Jedności Narodowej.

Podział administracji centralnej

Prezydent – wybierał go sejm ustawodawczy na okres 7 lat, kandydata mogła zgłosić grupa co najmniej 50 posłów. Zastępcą prezydenta był marszałek sejmu. Kompetencje : reprezentowanie państwa na zewnątrz, zwoływanie i odraczanie i zamykanie sesji sejmowych, mianowanie i odwoływanie członków rządów, zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi, stosowanie prawa łaski, wydawanie rozporządzeń. Prezydent nie był odpowiedzialny politycznie i cywilnie.

Rada Państwa – jej przewodniczącym był z urzędu prezydent. W jej skład wchodzili : marszałek sejmu, trzech wicemarszałków, prezes NIK i Naczelny Dowódca Wojsk Polskich. Uprawnienia : nadzór nad radami narodowymi, uprawnienia ustawodawcze, nadzór nad NIK, podejmowanie uchwał o wprowadzaniu stanu wyjątkowego i wojennego.

Rada Ministrów. Ministrowie. Składała się z premiera i ministrów powołanych przez prezydenta, ponosiła odpowiedzialność przez sejmem, przewidziano także konstytucyjną odpowiedzialność premiera i ministrów przed Trybunałem Stanu. Organem poza-konstytucyjnym było Prezydium Rządu. W jego skład wchodzili : premier, wicepremierzy i podsekretarze stanu. Do zadań Prezydium należało : kierowanie pracami rządu oraz zastępowanie go w ważnych sprawach. Przewodniczył mu zazwyczaj prezydent.