psychologia rozwojowa: rozwój psychiczny okresu dorastania

POKWITANIE jest etapem rozwoju człowieka, na którym osiąga on dojrzałość płciową. Z tego względu zachodzą w tym okresie gwałtowne zmiany fizyczne polegające na wykształceniu się pierwszo- i drugorzędowych cech płciowych. Jednak również ważnym elementem dojrzewania płciowego jest rozwój psychiczny. Specyficzne procesy psychiczne okresu dorastania mają na celu przystosowanie do zachodzących zmian seksualnych i opanowanie umiejętności wyrażania wrażeń seksualnych jak również rozwinięcie zdolności niezwiązanych bezpośrednio z dojrzewaniem fizycznym takich jak tworzenie relacji interpersonalnych o nowym charakterze i ukształtowanie tożsamości jednostki.

R E K L A M A	czytaj dalej ↓

W wielu kulturach osiągnięciu przez dzieci dojrzałości seksualnej towarzyszą obrzędy symbolicznego przyjęcia do wspólnoty dorosłych. W społecznościach plemiennych trudniących się myślistwem dojrzałość mężczyzn związana jest również z opanowaniem umiejętności łowieckich. Kultury wysoko rozwinięte podkreślają mentalny przełom związany z dorastaniem, dlatego dorastający członkowie takich społeczeństw często wstępują na wyższy stopień wtajemniczenia religijnego czy duchowego (np. konfirmacja).

Zmiany fizyczne w okresie pokwitania zachodzą etapami. Tuż przed rozpoczęciem dojrzewania wzrasta tempo rozwoju ogólnego, który obejmuje przyrost długości i wzrost masy ciała związane z rozwojem układu kostnego. Dziewczynki zaczynają rozwijać się intensywnie około dwa lata wcześniej niż chłopcy, lecz gwałtowny skok rozwojowy u chłopców w wieku około piętnastu lat rekompensuje tę stratę, a nawet pozwala na prześcignięcie dziewczynek pod względem, przykładowo, wzrostu. Przyrost długości ciała jest większy w obrębie kończyn dolnych niż tułowia i jest dostosowany do zmian proporcji szkieletu i wzrostu jego masy. Odpowiednio zwiększa się również obwód ramion i bioder oraz długość stóp, dłoni i obwodu głowy. Wzrost ostateczny stabilizuje się około siedemnastego roku życia u kobiet i do kilku lat później u mężczyzn.

Najbardziej specyficzne zmiany fizyczne okresu pokwitania dotyczą rozwoju cech genitalnych i drugorzędowych cech płciowych (np. rozwój piersi u dziewcząt i mutacja czy owłosienie na twarzy u chłopców).

ZMIANY PSYCHICZNE W OKRESIE DORASTANIA

W okresie pokwitania uwaga jednostki jest skupiona na "ja" seksualnym i na zmianach, które ono przechodzi. Różny przebieg dojrzewania płciowego u poszczególnych jednostek może wywołać reakcje psychiczne o różnym stopniu nasilenia i mieć konsekwencje o charakterze pozytywnym lub negatywnym. Powszechne jest, że zmiany fizyczne wywołują psychiczny dyskomfort. U dziewczynek przedmiotem niepokojów są miesiączki i "patykowaty" wygląd. Chłopcy przejmują się najczęściej załamaniami głosu, wytryskami nasienia i niezgrabnymi ruchami. Zarówno u dziewcząt jak i u chłopców źródłem stresu mogą być zachwiania równowagi skóry przejawiające się niezdrową cerą czy zachwiania proporcji ciała w czasie szybkiego wzrostu.

Szczególne znaczenie dla psychiki jednostki ma przebieg procesu dojrzewania na tle czynników społecznych. Bardzo ważny jest stosunek czasu pokwitania jednostki do czasu pokwitania jej rówieśników. Z obserwacji naukowej wynika, że wcześniejsze dojrzewanie sprzyja rozwojowi psychicznemu młodych ludzi. Przejawia się to wyższym poziomem satysfakcji, tendencją do niezależności, poczuciem pewności siebie i łatwością funkcjonowania w społeczeństwie. Efekty te mają jednak bezpośredni związek nie z samym procesem fizycznego dojrzewania lecz z towarzyszącymi mu czynnikami społecznymi. Dzieci dojrzewające wcześniej są uprzywilejowane przez rodziców, co redukuje poziom stresu. Jednocześnie, rodzice powierzają takim dzieciom większą odpowiedzialność i traktują bardziej równorzędnie, co pozwala im na rozwinięcie zdolności przywódczych i naukę samodzielności, ośmiela i, co za tym idzie, czyni popularnymi wśród rówieśników. Mniejsza liczba konfliktów z rodzicami i ograniczona krytyka z ich strony pozwala też na ukształtowanie pozytywnego obrazu siebie, również swego ciała. Dzieci dojrzewające później są zazwyczaj bardziej przewrażliwione na swoim punkcie, co utrudnia im przystosowanie się do społeczeństwa. Jednocześnie, proces psychicznego przystosowania do zmian somatycznych u dzieci, które później zaczęły dojrzewać musi przebiegać szybciej, co również utrudnia stabilny rozwój psychiczny.

Dorastające dzieci muszą dokonać wyboru wartości, którymi będą kierować się w późniejszym życiu. Odbywa się to przede wszystkim w obrębie wartości przekazywanych przez rodziców: dzieci akceptują część z nich odrzucając pozostałe.

W okresie dojrzewania świat zewnętrzny stoi w świadomości nastolatków w opozycji do ich świata wewnętrznego. Przede wszystkim, młodzi ludzie skupiają się na obserwacji swego życia wewnętrznego i własnych przeżyć oraz przeżyć rówieśników, które zazwyczaj są analogiczne do ich własnych. Dzieci w okresie pokwitania cechuje egocentryzm poznawczy, czyli stawianie siebie w centralnym punkcie społeczeństwa, co pociąga za sobą niechęć do słuchania innych, stawiania się w ich sytuacji i empatii.

Egocentryzm poznawczy - pojęcie sformułowane przez Jeana Piageta, twórcę teorii rozwoju poznawczego; zjawisko to występuje w okresie dojrzewania i przejawia się przekonaniem jednostki, że uwaga wszystkich jest skupiona na niej. Przekonanie to jest obecne zarówno w postrzeganiu świata zewnętrznego jak i w myśleniu i wyobrażeniach jednostki. Nastolatki przejawiają podwyższony poziom świadomości siebie jednocześnie z zainteresowaniem tym, jak oceniają ich inni. Najbardziej charakterystyczne dla tego zjawiska są zachowania takie jak wyróżniający się ubiór, zwracające uwagę hałaśliwe zachowanie, samouwielbienie i brak akceptacji krytyki, opowiadanie historii o sobie, wrażenie nieśmiertelności, tworzenie wyimaginowanego audytorium dla własnej działalności, marzenie o sławie, wyobrażanie sobie własnej śmierci.

Brakowi zainteresowania życiem innych ludzi towarzyszy troska o sposób w jaki inni odbierają jednostkę. Wynika to z potrzeby akceptacji, która w tym okresie przeniesiona jest ze środowiska rodzinnego na środowisko rówieśnicze. Dzieci stają się więc wrażliwe na swoim punkcie i szukają u innych potwierdzenia własnej wartości. Dojrzewaniu towarzyszą często zmienne stany emocjonalne nastolatków. Charakterystyczny dla dzieci w okresie dorastania jest również brak zdolności do autoironii.

Dojrzewanie dziecka wymaga od rodziców poważnego traktowania nastolatków, wyczucia potrzeby dyskrecji oraz lojalności czyli opowiadanie się po stronie dziecka nawet wtedy, gdy nie ma ono racji, ponieważ jedynie to może umożliwić wpływanie na jego zachowanie. Aby zbudować zaufanie dziecka, należy unikać okazywania mu wszelkich przejawów wrogości, ponieważ nawet najmniejszy może znacznie urosnąć w subiektywnej percepcji nastolatka.

ROZWÓJ UMYSŁOWY

Jednostka w okresie dojrzewania powinna osiągnąć piagetowskie stadium operacji formalnych. Warunkuje to rozwinięcie umiejętności rozwiązywania problemów hipotetycznych i abstrakcyjnych czyli oderwanych od doświadczenia empirycznego. Jest to bardzo ważne dla umożliwienia późniejszej edukacji, która obejmuje dokonywanie operacji logicznych, przykładowo w matematyce. Osiągnięcie stadium operacji formalnych umożliwia myślenie hipotetyczne (wysuwanie wniosków z hipotez), formalne (hipotetyczno-dedukcyjne) (czyli dokonujące się wyłącznie "w myślach", dotyczy dziedziny, w której jednostka jest specjalistą) oraz myślenie skrajnie racjonalne. Możliwe jest rozumowanie indukcyjne i dedukcyjne a także wgląd literacki. Powiększany jest słownik symboli i metafor. Wypracowana zostaje umiejętność stosowania różnych strategii rozwiązywania problemów i odpowiedniego doboru logarytmów i heurystyk do danej sytuacji problemowej. Istnieje możliwość formułowania więcej niż jednego rozwiązania danego problemu. Jednostka rozwija również elastyczność myślenia, przykładowo zdolność do poprawnego myślenia o wydarzeniach przeszłych, teraźniejszych i przyszłych z uwzględnieniem zmian w realiach. Dokonuje się przyswojenie idei chronologii historycznej. Te umiejętności umysłowe są istotnie przystosowawcze, ze względu na to, że umożliwiają rozwiązywanie problemów i uczenie się.

Myślenie abstrakcyjne jest szczególną zdolnością do wykraczania poza fizyczne właściwości obiektów i konstruowania pojęć subiektywnych lub idei nie posiadających egzemplifikacji w świecie poznawalnym empirycznie. Ten rodzaj myślenia ma znaczenie dla życia w społeczeństwie, zakłada bowiem możliwość definiowania wartości, które są czynnikiem unifikującym każdą społeczność i muszą być zrozumiałe dla jej członków. Myślenie abstrakcyjne umożliwia także debatę nad problemami moralnymi i społecznymi, dzięki niemu można bowiem budować przypuszczenia na pojęciach abstrakcyjnych. Myślenie abstrakcyjne stanowi również podstawę wyobrażeń, a także umożliwia rozumienie i wyrażanie humoru jak również dostrzeganie, rozumienie i używanie subtelnych form ekspresji, niedomówień i aluzji.

ROZWÓJ SPOŁECZNY I OSOBOWOŚCIOWY

Znaczenie okresu dojrzewania jest szczególnie duże dla tworzenia relacji społecznych. Z tego względu, rola społeczeństwa w tym procesie jest ogromna. Od przebiegu procesu dorastania zależy jakość jej przyszłych relacji społecznych. Poszczególne cele społeczne procesu dojrzewania to ukształtowanie tożsamości jednostki, przyjęcie ról społecznych, przystosowanie do życia w danym społeczeństwie i rozwinięcie umiejętności nawiązywania relacji międzyludzkich o nowym, seksualnym, charakterze.

Osiągnięcie wszystkich tych celów wymaga ustabilizowania rozwoju emocjonalnego i osobowościowego. Konieczne jest wykształcenie jednolitej tożsamości i zintegrowanych cech osobowości. Na drodze do osiągnięcia tego nastolatki czerpią z przykładu innych ludzi i wzorców pochodzących z mediów oraz przemyśleń towarzyszących dzieleniu się doświadczeniami z rówieśnikami. Ukształtowana już tożsamość wymaga od jednostki akceptacji obrazu samego siebie. Kompletna i spójna tożsamość stanowi bazę dla formułowania przez jednostkę własnych poglądów i postaw oraz dla rozwijania indywidualizmu i niezależności.

Przyjęcie własnych ról społecznych jest ważne dla przystosowania się do funkcjonowania w społeczeństwie. Wyróżnia się następujące etapy przyjmowania ról:

1. społeczno-informacyjne (6-8 rok życia)

2. autorefleksyjne (8-10 rok życia)

3. wzajemne (10-12 rok życia)

4. społeczno-konwencjonalne (12-15 rok życia)

Przyjęcie odpowiedniej roli społecznej ułatwia funkcjonowanie w środowisku, zapewnia komfort psychiczny związany z poczuciem "bycia na swoim miejscu" i wskazuje kierunek aktywności.

Istotnym elementem dojrzewania jest ukształtowanie stosunku do seksualności i umieszczenie seksu na skali wartości jednostki. Wyróżnia się pięć modeli nastawienia do seksu: ascetyczne, prokreacyjne, "na relację", sytuacyjne oraz hedonistyczne. W zależności od wyboru jednego z tych modeli jednostka może całkowicie usunąć seks ze swego systemu wartości, uzależnić jego pozycję od innych celów lub przypisać mu priorytetowe znaczenie.

Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.

Polecamy prace o podobnej tematyce

	psychologia rozwojowa: charakterystyka okresu pokwitania Psychologia rozwojowa: charakterystyka okresu niemowlęcego i poniemowlęcego Psychologia rozwojowa. Psychologia rozwoju człowieka – wiek niemowlęcy. Zmiany psychofizyczne w okresie dorastania

Polecamy na dziś

Psychologia rozwoju człowieka – wiek niemowlęcy. Teoria potrzeb Abrahama Maslowa a życie codzienne przeciętnego Polaka psychologia motywacji: hierarchia potrzeb i ich funkcja motywacyjna Rozwój dziecka w wieku wczesnoszkolnym i przedszkolnym Hormony płciowe i ich wpływa na zachowanie człowieka Psychologia poznawcza: charakterystyka rodzajów pamięci OSOBOWOŚĆ, TEMPERAMENT I TYP UKŁADU NERWOWEGO A STYL PRACY Psychologia rozwojowa. Rozwój człowieka – od życia płodowego po wiek szkolny Czym jest psychologia?