T: ZMIANY ROZWOJOWE, RODZAJE ZMIAN, CIĄGŁOŚĆ I NIECIĄGŁOŚĆ ROZWOJU

Zdaniem prof. Tyszkowej proces zmian rozwojowych jest możliwy do uchwycenia dzięki badaniom procesów mikrogenezy. Jest to geneza aktualna, proces powstawania nowych zjawisk w psychice i zachowaniu człowieka, a więc nowych czynności, funkcji i cech. Procesy te mają istotne znaczenie dla rozwoju psychicznego.

Mikrogeneza obejmuje:

1. ZMIANY ILOŚCIOWE, a więc wzrastanie, rozrastanie się czy też spadek sprawności w poszczególnych wymiarach zjawisk psychicznych. Wykrywa się je w badaniach pojedynczych czynności lub funkcji, mówią o kierunku rozwoju człowieka. Zmiany ilościowe bada się przy użyciu testów psychometrycznych, inwentarzy i eksperymentów stosowanych w różnych punktach czasowych.

2. ZMIANY JAKOŚCIOWE polegają na przekształceniach wewnętrznych organizacji struktur psychicznych i behawioralnych. Są one podstawą wyodrębnienia okresów i stadiów rozwojowych. Bada się je np. przy użyciu metod eksperymentalnych zaproponowanych przez Piageta.

Zmiany dzieli się również na:

1. INTRAINDYWIDUALNE zachodzą w psychice i w zachowaniu danej osoby, dotyczą dróg jej rozwoju, jak przebiega jej rozwój

2. INTERINDYWIDUALNE to zmiany wspólne ludziom, występujące u większości z nich. Umożliwiają ustalenie reguł według których rozwój się dokonuje i ujmowanie sekwencji zmian rozwojowych czyli prawidłowości następstwa zmian. zmiany dokonują się w prawidłowej kolejności.

Z pojęciem rozwoju wiążą się też następujące pojęcia:

1)RETARDACJI – czyli ogólnie zwolnionego tempa, opóźnienia rozwoju na podłożu biologicznym (np. urazy okołoporodowe, które uszkadzają oun) i podłożu środowiskowym (np. niedoboru bodźców zewnętrznych potrzebnych do rozwoju)

2)AKCELERACJA ROZWOJU = przyśpieszenie indywidualne – może dotyczyć niektórych sfer albo całości rozwoju

3)TREND SEKULARNY – oznacza progresywną tendencję przemian np. w rozwoju somatycznym – wzrost wysokości i wagi ciała, a w rozwoju psychicznym wzrost pojęć i wyobrażeń.

CIĄGŁOŚĆ I NIECIĄGŁOŚĆ ROZWOJU (okresy krytyczne- optymalnr; okresy sensytywne- przejściowe):

Na temat ciągłości i nieciągłości w rozwoju psychicznym człowieka istnieją różnorodne poglądy.

Obserwacja zjawiska rozwojowych zdaniem Tyszkowej wskazuje, że w wielu obszarach aktywności psychicznej człowieka występują okresy zastoju, załamania się lub powrotu do mniej dojrzałych form zachowań. Pojawiają się też skoki na przód, nieoczekiwane sukcesy, postępy.

Tyszkowa podkreśla, że rozwój jest wielowymiarowy, wielokierunkowy, cechuje go zmienność interindywidualna i plastyczność zmian, nawet po osiągnięciu dojrzałości psychofizycznej.

Zdaniem prof. Brzezińskiej rozwojowi, jako całości brakuje ciągłości, ale w jego toku w różnych obszarach występują wyraźne okresy ciągłe i nieciągłe.

Według Gottlieba ciągłość to zależność późniejszych zachowań od wcześniejszych zdarzeń. Ze zmianami w rozwoju wiąże się pojęcie stabilności. Wg Kagana istnieje:

1. Stabilność absolutna- dotyczy cech fizycznych: rasy, wzrostu, konstytucji fizycznej i niektórych właściwości psychicznych, postaw lub wartości

2. Stabilność ipsotywna- dotyczy indywidualnych cech jednostki, jej preferencji i skłonności np. tendencji do agresji, egoizmu, altruizmu, do dominacji czy uległości

3. Stabilność normatywna- oznacza stałą pozycję jednostki w odniesieniu do grupy w zakresie poziomu umysłowego i cech osobowości.

Z pojęciem ciągłości i nieciągłości rozwoju wiążą się zagadnienia okresów krytycznych (=optymalnych) i okresów przejściowych (=sensytywnych).

Okresy krytyczne występują w ściśle określonym czasie i trwają krótko, w odniesieniu do prostych funkcji sensorycznych i motorycznych, występują też po urodzeniu lub w wieku niemowlęcym. Odnośnie funkcji bardziej ułożonych, w późniejszych fazach rozwoju nie są tak ściśle ustalone.

Okresy krytyczne wiążą się z badaniami Lorentza nad zjawiskiem IMPRITING, czyli wdrukowania się reakcji, np. reakcji podążania za matką lub wabikiem u piskląt. Reakcja wdrukowuje się w ciągu od 12-24 godzin po wylęgu, najlepiej między 13- 16 godziną. Dla utrwalenia reakcji wystarczy 10-minutowy kontakt z matką lub z modelem.

Nazwa OKRES KRYTYCZNY pochodzi stąd, że skutki braku odpowiedniej stymulacji są czysto nieodwracalne i negatywne.

Schmidt odróżnił okresy sensytywne od krytycznych, okazało się bowiem, że skutki braku stymulacji bywają odwracalne, a granice czasowe wystąpienia danego zachowania nie są zawsze tak wąsko określone. Okres sensytywny oznacza, że dany rodzaj stymulacji wywiera silniejszy wpływ na rozwój w pewnych momentach procesu rozwoju nie wcześniej i nie później.

Według Bowbly’ego i Schaffer’a np. przedział od 6-12 miesiąca życia. jest okresem sensytywnym dla ukształtowania się zasadniczej więzi między dzieckiem a rodzicami.

Według Lernera i Hultscha okres sensytywny to okres przejściowy między kolejnymi fazami w cyklu rozwoju. To okres gwałtownych przemian, w tym okresie jednostka jest przeciążona bo odczuwa potrzebę ćwiczenia funkcji zdobywanych w poprzedniej fazie i musi sprostać nowym zadaniom ze strony organizmu i otoczenia.

Według Bernsteina okresy sensytywne ujawniają wpływ doświadczenia na rozwój i osiąganie dojrzałości przez organizm. Ich istnienie wskazuje, że rozwój nie jest procesem liniowym, ale występują w nim stadia czyli etapy i fazy. Falowanie = zmienianie się wrażliwości na doświadczenia sugeruje interakcyjną naturę rozwoju.

Okresy krytyczne odnoszą się też do działania teratogenów na rozwój prenatalny. Teratogenny to czynniki zewnętrzne: drobnoustroje chorobotwórcze lub substancje chemiczne wpływające na rozwój np. w pierwszych 3 miesiącach ciąży istnieje niebezpieczeństwo negatywnego oddziaływania zarażenia różyczką.

H. Bee wyróżnia następujące teratogenny:

1. Dwuetylosylbestrol- syntetyczny estrogen dla podtrzymania ciąży

2. Witamina A- przedawkowanie powoduje nieprawidłowy rozwój główki, serca i układu nerwowego. Dopuszczalna jednostka 2700 jednostki/ dobę.

3. Aspiryna- połączona z kwasem beuzoesowym stwarza ryzyko fizycznych wad dziecka

4. Leki p/konwisyjne

5. Leki p/depresyjne

6. Pestycydy

7. Polichlorki dwufenylu

8. Związki ołowiu

WYBRANE KONCEPCJE OSONOWOŚCI:

H. Bee dzieli teorię osobowości na:

1. Psychoanalityczną

2. Humanistyczną

3. Poznawczo- rozwojową

4. Teorie uczenia się

Podział ten odpowiada istniejącym w psychologii ogólnym koncepcjom człowieka. H. Bee sugeruje aby istniejące koncepcje porównywać na 2 płaszczyznach:

1. Wyodrębniania etapów rozwojowych bądź traktowania ich za nie tak istotne

2. Interpretowania zmian jako ukierunkowanych i celowych, bądź nie wykazujących tych cech

Koncepcja psychoanalityczna Freud’a

„Id”- to pierwotna, nieświadoma część osobowości. Działa w sposób irracjonalny. Raz wzbudzane impulsy popędowe domagają się natychmiastowego zaspokojenia. Popędy zawarte w „Id” to: libido, thanatos (popęd śmierci), narcystyczny, samozachowawczy.

„Superego”- czyli nadjaźń. To idealny obraz własnej osoby. Kształtuje się pod wpływem kultury i wychowania. Jego funkcją jest dostosowanie zachowania do wymogów otoczenia. Koncentruje posiadany przez jednostkę obraz rzeczywistości fizycznej i społecznej.

Niemowlę i małe dziecko jest kłębkiem instytucji i pragnień, jest całkowicie owładnięte przez „Id”. Ego rozwija się między 2 a 4-5 r ż. wraz z uczeniem się odroczenia reakcji.

W wieku 6- 7 lat rozwija się superego. Pod wpływem poznania wartości reprezentowanych przez rodziców i zasad moralnych swojej kultury.

Zygmunt Freud był on prawdopodobnie pierwszym teoretykiem, który kładł nacisk na rozwojowe aspekty osobowości. Podkreślał rolę niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa w kształtowaniu się struktury charakteru człowieka. Osobowość jest dość dobrze ukształtowana pod koniec 5 roku życia. Późniejszy rozwój polega przede wszystkim na zachowaniu tej podstawowej struktury. Uważał, że „dziecko jest ojcem człowieka”. Wspomnienia pacjentów wskazywały na doświadczenia z dzieciństwa będące przyczyną późniejszych nerwic.

Rozwój osobowości wg Freud’a jest reakcją na napięcia z 4 źródeł:

1. procesy rozwoju fizjologicznego

2. frustracje (na niezaspokojenie potrzeb)

3. na konflikty

4. zagrożenia

Wzrost napięć pochodzących z tych 4 źródeł powoduje, że osoba musi uczyć się nowych metod redukcji napięcia. Takie uczenie się nazywa się rozwojem osobowości.

Jednostka uczy się pozbywać frustracji, lęków i konfliktów przez:

I. IDENTYFIKACJĘ tzn. dana osoba przejmuje cechy innej osoby i czyni je integralną częścią własnej osobowości. Człowiek uczy się redukować napięcia, kształtując swe zachowanie według zachowania kogoś innego. Za swoje wzory, modele wybiera osoby, które zaspokajają swoje potrzeby z większym powodzeniem niż inni. Początkowo dziecko identyfikuje się z rodzicami, którzy wydają mu się wszechmocni. Potem w każdym okresie życia ma własne charakterystyczne postacie do identyfikowania. Według Freud’a identyfikacja przeważnie zachodzi nieświadomie. Może obejmować wybiórcze cechy, a może obejmować całe zachowanie. Dokonuje się przez próby i błędy. Jeśli identyfikacja pomaga zredukować napięcie dana cecha zostaje przyswojona, jeśli nie zostaje odrzucona. Można też identyfikować się ze strachu z nakazami rodziców, celem uniknięcia kary, a także z osobami, z którymi zostaliśmy rozłączeni. Następuje wtedy psychologiczna reinkarnacja utraconej osoby, poprzez przyswojenie jakiejś jej cechy.

II. PRZEMIESZCZENIE – gdy wewnętrzne lub zewnętrzne bariery uczyniły pierwotnie wybrany obiekt popędu niedostępnym wówczas tworzy się nowa KATEKSJA (obsadzenie), a więc np. gdy rozpada się związek dwojga ludzi, szuka się innej osoby. Jeżeli ona też zostaje zablokowana następuje drugie przemieszczenie, aż znajdzie się obiekt, który pozwoli nieco złagodzić nagromadzone napięcie, a więc jak znajdzie się osobę, która nas pokocha. Jest ona przedmiotem KATEKSJI, dopóki nie utraci zdolności redukowania napięcia, dlatego rozpadają się związki. Wtedy następuje poszukiwanie nowego obiektu. Seria przemieszczeń składa się w znacznej mierze na rozwój osobowości. Źródło i cel popędu pozostaje bez zmiany. Zmienia się tylko obiekt. Obiekt zastępczy nie jest tak zadowalający jak pierwotny. Dlatego nie można zapomnieć o pierwszej miłości. Przemieszczenie, które prowadzi do wyższych osiągnięć kulturalnych nazywa się SUBLIMACJĄ, np. Leonardo da Vinci malując obrazy Matki Boskiej sublimował tęsknotę za bliskim kontaktem z matką, z którą został w dzieciństwie rozdzielony. Przemieszczenie nie daje całkowitego rozładowania napięcia, stąd rozładowuje się ono przez nerwowość i podniecenie lub podniecenie ruchowe.

PERIODYZACJA ROZWOJU:

Teoria E. Erikson’a rozwoju psychospołecznego nawiązuje także do psychoanalizy

Założenia:

1. rozwój jednostki jest wyznaczony przez biologiczne czynniki popędowe i interakcje społeczne w jakich jednostka chodzi

2. rozwój dokonuje się przez całe życie

3. najważniejszy aspekt rozwoju to rozwój „ego” i jego zdolności do przezwyciężania serii kryzysów, przez które jednostka człowiek przechodzi w toku całego życia

4. każdy okres rozwoju ma swój charakterystyczny typ konfliktu wewnętrznego i kryzys, który wiąże się z istotnymi aspektami relacji społecznych jednostki

5. człowiek rodzi się z pewną siłą „ego”, która stopniowo wzrasta oraz nabiera nowych jakości i wartości

6. wszystko co wzrasta ma swój plan podstawowy, z którego wyrastają, rozwijają się poszczególne części.

Każda z nich ma swój okres wzrastania w czasie aż się nie ukształtuje ogólna forma, jest to zasada „epigenezy”

W cyklu życiowym wyróżnia Erikson 8 okresów, każdy z nich ma swoisty dylemat i konflikt, który może spowodować kryzys rozwojowy, jeśli się go nie przezwycięży. Przezwyciężenie konfliktu prowadzi do osiągnięcia nowej siły witalnej, umożliwiającej podjęcie nowych zadań i wymagań.

FAZA I obejmuje pierwszy rok życia, tworzy się podstawa uczuciowa wobec otoczenia, zawarta między ufnością i poczuciem bezpieczeństwa wobec opiekuna a nieufnością i lękiem. Po przezwyciężeniu konfliktu dziecko wierzy w siebie i zaspokajanie potrzeb

FAZA II obejmuje 2 i 3 rok życia. Rozwija się poczucie autonomii lub wstyd i zwątpienie we własne siły. Dziecko potrzebuje wtedy równowagi między swobodą i opieką, powinno osiągnąć samokontrolę bez utraty zaufania wobec siebie

FAZA III obejmuje 4-6 rok życia. Rozwija się samodzielność i inicjatywa przy aprobacie lub poczucie winy przy dezaprobacie. Dziecko próbuje rozmaitych ról w zabawach tematycznych, aby znaleźć odpowiedź na pytanie kim jest i kim chce być, uczy się powściągliwości zachowując inicjatywę w działaniu

FAZA IV obejmuje lata 7-12. jest to okresu uczenia się, używania narzędzi materialnych i umysłowych społeczeństwa. Rozwija się pracowitość jako efekt akceptacji, chwalenia dziecka lub poczucie niższości jako efekt krytyki

FAZA V obejmuje okres 12-18 lat. Kształtuje się tożsamość „ja” własnej odrębności, dzięki poczuciu ufności z I fazy, autonomii z II fazy, inicjatywie z III fazy i pracowitości z IV fazy. Odwrotne cechy, a więc nieufność i lęk z I fazy, wstyd i zwątpienie w siebie z II fazy, poczucie winy z III fazy, poczucie niższości z IV fazy utrudniają osiągnięcie tożsamości psychospołecznej (własna odrębność, indywidualność). Jest to okres poszukiwania sensu życia. Mogą się pojawić konflikty między moralnością dziecięcą a zasadami etycznymi dorosłych.

FAZA VI obejmuje okres 19-35 lat. Obejmuje ustalenie dróg samorealizacji w społeczeństwie. Wybór partnera życiowego. Integracja doświadczeń z różnych obszarów aktywności. Faza to rozgrywa się w wymiarach: intymności, bliskości kontaktów a izolacją i poczuciem osamotnienia.

FAZA VII = wiek średni obejmuje okres 35-65 lat. Ustala się na nowo pozycja w rodzinie i w społeczeństwie, rodzi się potrzeba dawania i tworzenia, ludzie chcą być potrzebni i ważni dla innych. Faza ta przebiega między generatywnością, troską o innych, a koncentracją na sobie.

FAZA VIII = okres starości obejmuje okres po 65 roku życia. Okres bilansu życiowego i refleksji. Chodzi o osiągnięcie integracji wewnętrznej, pełnego rozwoju osobowości i harmonii z otoczeniem, co daje poczucie pozytywnej oceny życia. Alternatywą jest odczucie braku sensu życia i wartości własnego życia co prowadzi do rozpaczy. Gdy człowiek uważa, że jego życie było tylko sumą zmarnowanych szans.

Koncepcja humanistyczna – Abraham Maslow

Jest on głównym przedstawicielem myśli humanistycznej. Rozwój człowieka wiązał z dążeniem do samorealizacji, które ostatecznie precyzuje cel życia ludzkiego.

Samorealizacja- jedna z 7 podstawowych potrze człowieka. Oznacza pełne funkcjonowanie, tzn aktualizację utajonych zdolności i możliwości, akceptację siebie, wyrażenie własnej jaźni. Samorealizacja to „epizod, zryw, w którym siły jednostki łączą się razem w sposób szczególnie wydajny i przyjemny. Dzięki samorealizacji człowiek czuje się zintegrowany, otwarty, ekspresyjny, spontaniczny, twórczy i pogodny, wychodzący poza Ego, niezależnie od niższych potrzeb. W takich epizodach jednostka staje się naprawdę sobą, doskonale aktualizuje swoje możliwości, jest bliższa sedna swego bytu, jest pełniej ludzka.

Wyraźne są epizody samorealizacji u artystów, intelektualistów, ludzi twórczych, religijnych, psychoterapeutów.

Samorealizacja to rozwój osobowości, który uwalnia osobę od młodzieńczych problemów braku neurotycznych problemów życia. Aby stać się silną osobą musi zdobyć umiejętności znoszenia frustracji i zdolność kochania innych oraz cieszenia się z zaspokojenia przez nich potrzeb na równi z innymi.

Koncepcja J. Piaget’a

Jest wielką postacią psychologii rozwojowej współczesnej. Jest uważany za najwybitniejszy autorytet w dziedzinie rozwoju poznawczej.

Jego koncepcja nawiązuje do koncepcji organismicznych. Rozwój psychiczny, który rozpoczyna się w chwili narodzin, a kończy w wieku dorosłym da się porównać do procesu organicznego wzrostu. Polega na dążeniu do równowagi , np. w rozwoju intelektualnym niestałość i niespójność myślenia dziecka przechodzi w systematyzację rozumu człowieka dorosłego. W dziedzinie życia afektywnego równowaga uczuć wzrasta wraz z wiekiem. Podobnie prawu stopniowej stabilizacji podlegają stosunki społeczne. Organiczny proces wzrostu prowadzi do statycznej formy równowagi – zakończenia wzrostu, dojrzałości narządów, co nie odnosi się do rozwoju psychicznego. Koniec procesu wzrostu umożliwia dalszy duchowy postęp. W procesie równoważenia w rozwoju psychicznym występują 2 aspekty:

1. Struktury zmienne- określają kolejne formy czy stany równowagi np. czynności umysłowe czy stany afektywne

2. Stałe mechanizmy zapewniające przejście z jednego poziomu na następny np. działanie wyrasta zawsze z zainteresowań czy potrzeb, na każdym poziomie rozwoju istotą zachowania inteligentnego jest dążenie do zrozumienia i wytłumaczenia zjawisk.

J. Piaget interesował się m.in. rozwojem inteligencji dziecka. Z punktu widzenia biologii to najwyższa forma przystosowania się organizmu do środowiska. Z punktu widzenia logiki psychologicznej to zdolność tworzenia pod wpływem doświadczenia struktur myślowych odzwierciedlających się w prawach logiki.

Na rozwój inteligencji dziecka wpływa:

1. Manipulacja

2. Eksploracja- dziecku stawia się pytania, aby sprawdzić czy rozumie pojęcia i prawa

3. Aktywność logiczno- motoryczna

Procesy myślenia mają charakter operacji. Operacja to działanie wmyśli wyrastające z własnej aktywności zewnętrznej.

Rozwój poznawczy ma charakter stadialny. Przebiega w sposób nieodwracalny, w stałej sekwencji stadiów. W rozwoju inteligencji wyróżnił:

1. Okres sensoryczno- motoryczny- u dzieci zdrowych trwa od urodzenia do 2 r ż. Jest to okres poznawania świata przez system zmysłowo- ruchowy, w toku spostrzegania i manipulowania przedmiotami. Dziecko myśli wtedy, kiedy działa. Inteligencja oparta jest na systemie odruchów.

2. Okres przedoperacyjny- trwa u dzieci od 2 do 6- 7 r ż. Dobrze rozwinięta jest mowa i zdolność rozumienia symboli. Inteligencja jest dalej praktyczna, w myśleniu pojawiają się reprezentacje, czyli struktury wyobrażeniowe. Jest to największe osiągnięcie tego okresu. Czynności nie są jeszcze operacjami , ale czynności wykonywane w rzeczywistości fizycznej mogą też przebiegać w umyśle dziecka.

3. Okres operacji konkretnych- obejmuje wiek od 6 do 10- 12 lat. Dzieci potrafią analizować skutki działania, chociaż nie muszą ich bezpośrednio doświadczać. Myślenie ma charakter operacji, ale nie tworzą one wspólnego systemu. Dziecko dobrze sobie radzi z zadaniami i pojęciami konkretnymi. Następuje rozwój operacji klasyfikacji, szeregowania, seriacji, mnożenia i dodawania.

4. Okres operacji formalnych- trwa od 12 do 15 r ż. rozwija się myślenie pojęciowe oderwane od konkretów. Rozumowanie oparte na logice zdań. Tworzenie hipotez i ich weryfikacja. Jednostka używa pojęć abstrakcyjnych, ogólnych i rozwiązuje problemy o charakterze abstrakcyjnym. Jest to okres, w którym rozwija się myślenie hipotetyczno- dedukcyjne.

Piaget zmienił obraz dziecka jako istoty biernej, kształtowanej przez środowisko. Zwrócił uwagę, że dziecko, od początku aktywności poszukuje stymulacji i organizuje doświadczenia gromadzone w interakcjach ze światem zewnętrznym.

Idee Piageta charakteryzował konstruktywizm, wyrażający się w przekonaniu, że dziecko tworzy własny sposób rozumienia świata, aktywnie dążąc do niego. Zwrócił też uwagę na zmiany jakościowe myślenia w toku rozwoju.

Koncepcja uczenia się- behawioralna

Ich ogóle przesłanie wiąże się z podkreśleniem roli otoczenia w kształtowaniu dziecka. Przykładem koncepcji uczenia się są poglądy Bandury. Baundura podkreślał, że uczenie zachodzi przez obserwowanie zachowań innych ludzi- modelowanie, np. oglądanie filmów z tzw akcjami agresji, obserwowanie zachowań prospołecznych uczy pomagania innym.

Zasługą Baudury jest wyodrębnienie wzmocnień wewnętrznych, czyli wewnętrznych nagród, np. chodzi o satysfakcję dziecka, które nauczy się jeździć na rowerze, itd. Te wewnętrzne nagrody mają wielki wpływ na zachowanie pochwalne, czy nagrodzie zewnętrznej.

Zwrócił też uwagę na poznawczy element uczenia się. Modelowanie pozwala na nabywanie nie tylko konkretnych umiejętności i informacji, ale też nauczenie się wiąże się też ze stawianiem celów, formułowaniem oczekiwań co do skutków, z ocenianiem własnych osiągnięć. Koncepcje uczenia się podkreślają też możliwości zmian zachowania wraz ze zmianą wzmocnień zewnętrznych lub poglądów dotyczących własnej osoby.

PSYCHOLOGIA POLSKA:

Koncepcja Reykowskiego ujmuje rozwój wszechstronnie jako proces doskonalenia się podsystemu pierwotnych mechanizmów emocjonalno-popędowych, tworzenia się stabilizacji i hierarchizacji w sieci wartości. Wyodrębnia się wzbogacenie się i wzrostu obiektywizmu sieci operacyjnej, wyłonienie się i wzmocnienie funkcji struktury „ja” oraz wytwarzanie coraz bogatszych i doskonalszych technik adaptacyjnych.

SIEĆ WARTOŚCI to pewien system wartościowania mniej lub bardziej spójny wewnętrznie, którego funkcją jest porządkowanie doświadczenia na subiektywnych skalach: dobre-złe, ważne-nieważne.

SIEĆ OPERACYJNA to zasady operowania tym, co zostało zarejestrowane w umyśle i jest ona narzędziem orientacji w otoczeniu. Pozwala na tworzenie pomysłów, idei, fantazji, planów i programów.

Koncepcja Marii Chłopkiewicz

Podkreśla ona różnicę między bazę wyjściową rozwoju osobowości a tym co należy do jej struktury. Bazę wyjściową stanowi układ nerwowy i główne funkcje psychiczne, poznawcze, emocjonalne i motoryczne.

Z rozwojem osobowości wiąże się tworzenie, wzbogacanie i organizacja tych złożonych treściowych, zapewniających stopniowo świat wewnętrznej jednostki. Chodzi tutaj o nabywanie wiedzy, kumulowanie doświadczeń, powstawanie sieci poznawczej i sieci wartości oraz technik adaptacyjnych.

Własne ja jest centrum osobowości, jest najważniejszą realnością istnienia człowieka sprawiającą, że jest on egzystencją świadomą siebie i dla siebie tożsamą, zdolną do autonomii i działania zgodnie z własnymi wyborami. Zależy ono od całości psychofizycznej jaką dysponuje i z której wyłania się stopniowo, podlegając ciągłym zmianom co determinuje znaczne różnice indywidualne np. w poziomie samo-orientacji, autonomii i integracji społecznej.

Rozwój osobowości to pojawienie się wyższych dynamizmów zachowania, dojrzewanie funkcji „ja” i takie przeorganizowanie całości, które podnosi organizację osobową na wyższy poziom.

PODSUMOWANIE PRZEDSTAWIONYCH TEORII:

Zaprezentowanie teorie wskazują na:

1. wielostronność podejścia, każda teoria ma w sobie coś przekonującego i zwraca uwagę na nowe aspekty.

2. większość teorii uznaje wielość czynników i mechanizmów determinujących rozwój osobowości

3. teorie ukazują osobo-twórcze oddziaływanie dalekosiężnych celów, do których zmierza jednostka

4. ujmują osobowość w nierozerwalnym związku ze światem zewnętrznym.

5. akcentują dominującą rolę w strukturze osobowości nadrzędnych struktur integrujących osobowość, a więc obrazu samego siebie czyli własnego ja, obrazu świata, a także rolę systemu wartości i zadań życiowych.

W literaturze naukowej za koncepcje całościową, dobrze rozwiniętą umożliwiającą refleksję nad zasadami i prawidłowościami rozwoju uważa się koncepcje Roberta Harighausa.

Koncepcja R. Harighursta

Jest to koncepcja dobrze rozwinięta umożliwiająca refleksje nad zasadami i prawidłowościami rozwoju uważa. Obejmuje cały bieg życia człowieka, a rozwój traktuje wielostronnie.

Założenia:

1. Zadania rozwojowe to zadania wyłaniające się w pewnym okresie życia

2. Pomyślne rozwiązanie prowadzi do zadowolenia i sukcesu przy podejmowaniu dalszych zadań

3. Niepowodzenie powoduje poczucie nieszczęścia, brak aprobaty przez otoczenie i trudności w realizacji dalszych zadań.

4. Zadania rozwojowe wywodzą się z:

• Dojrzewania somatycznego

• Nacisku kulturowego

• Od indywidualnych aspiracji i wartości

1. Człowiek przechodzi od jednego stadium do drugiego rozwiązując problemy typowe dla danego okresu.

Autor wyróżniał zadania rozwojowe na podstawie obserwacji, wywiadów na temat potrzeb i celów życiowych oraz refleksji nad własnym życiem uczonych z zakresu nauk społecznych.

STADIUM ROZWOJOWE I ZADANIA:

1. Stadium niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa, obejmuje okres 0-7 lat:

- uczenie się chodzenia

- uczenie się przyjmowania stałego pokarmu

- uczenie się mówienia

- uczenie się kontroli nad wydalaniem

- uczenie się różnic płci i skromności seksualnej

- tworzenie pojęć i uczenie się mowy do opisu rzeczywistości społecznej i fizycznej

- nabywanie gotowości czytania

2. Stadium średniego dzieciństwa 7-11/12 lat:

- uczenie się sprawności fizycznej potrzebnej w codziennych zabawach

- wytwarzanie postaw wobec samego siebie i wzrastającego organizmu

- uczenie się przebywania z rówieśnikami

- uczenie się ról męskich i kobiecych

- rozwijanie podstawowych umiejętności w pisaniu, czytaniu i liczeniu

- rozwijanie pojęć potocznych przydatnych w życiu codziennym

- rozwijanie świadomości, moralności i skali wartości

- osiąganie niezależności osobistej

- rozwijanie postaw wobec grup społecznych i instytucji

3. Stadium adolescencji 12/13-25 lat:

- osiąganie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci

- ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej

- akceptacja swojego wyglądu

- osiąganie niezależności uczuciowej od rodziców i innych dorosłych

- przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie

- przygotowanie do kariery zawodowej i niezależności ekonomicznej

- rozwijanie ideologii i sieci wartości oraz systemu etycznego kierującego zachowaniem

- dążenie i osiąganie postępowania odpowiedzialnego społecznie

4. Stadium wczesnej dorosłości 25-40/45 lat:

- wybór małżonka

- uczenie się współżycia z małżonkiem

- założenie rodziny

- wychowanie dzieci

- prowadzenie domu

- rozpoczęcie pracy zawodowej

- przyjmowanie odpowiedzialności obywatelskiej

- znalezienie pokrewnej grupy społecznej

5. Stadium wieku średniego 40/45-60/65 lat:

- wspomaganie dorastających dzieci tak aby stawały się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi ludźmi dorosłymi

- osiąganie dojrzałej odpowiedzialności społecznej i obywatelskiej

- uzyskanie i utrzymanie zadowalającej sprawności w pracy zawodowej

- wypełnianie wolnego czasu zajęciami typowymi dla ludzi dorosłych

- traktowanie małżonka jako osoby

- akceptowanie i dostosowywanie się do fizjologicznych zmian wieku średniego

- przystosowanie się do starzenia rodziców

6. Stadium późnej dojrzałości po 65 roku życia (po 70 roku życia):

- przystosowanie się do spadku sił fizycznych

- przystosowani się do emerytury i zmniejszenia dochodów

- pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka

- utrzymywanie stosunków towarzyskich z ludźmi w swoim wieku

- przyjmowanie i dostosowanie się do zmieniających się ról społecznych

- urządzenie w sposób dogodny fizycznych warunków bytu