ZDROWIE PUBLICZNE
Funkcje zdrowia publicznego, podstawowe cele i zadania zdrowia publicznego.
Zapobieganie chorobom jest celem zdrowia publicznego, które dotyczy całego społeczeństwa.
Państwa także mają wpływ na zapewnienie ochrony zdrowia swoim obywatelom. Czynnikami budującymi zdrowie publiczne są:
pokój,
globalne, lokalne i ekonomiczne bezpieczeństwo (obejmujące mieszkanie, żywienie, edukację, zarobki),
stabilny system ekonomiczny,
odtwarzalne zasoby naturalne,
sprawiedliwość i równość społeczna.
Zdrowie to wartość najcenniejsza i niezaprzeczalna. Należy o nie dbać zarówno na poziomie jednostkowym, jak i społecznym.
Źródła informacji o stanie zdrowia ludności (jakie mamy dokumenty- medyczne o higienie, epidemiologii).
Odpowiedzialność państwa za bezpieczeństwo zdrowotne i właściwe warunki zdrowotne zostały uwzględnione w większości, jeśli nie we wszystkich konstytucjach narodowych. Artykuł 68 Konstytucji RP zobowiązuje władze publiczne do zapewnienia obywatelom równego dostępu do świadczeń zdrowotnych, finansowanych ze środków publicznych. Organizacje i instytucje opieki zdrowotnej stoją przed problemem godzenia niespójnych celów. Powinna wzrastać świadomość, że odpowiedzialność za zdrowie musi obejmować kryteria zarówno kliniczne jak i finansowe. Znaczenie zdrowia publicznego znalazło swój wyraz w licznych dokumentach Organizacji Narodów Zjednoczonych i licznych agendach, w szczególności w dokumentach Światowej Organizacji Zdrowia, jak również w dokumentach Unii Europejskiej. Unia Europejska tworzy ustawodawstwo któremu podlegają bezpośrednio obywatele europejscy i dla ich dobra ustanawia specyficzne prawa.
3. Sonologia, kto był prekursorem.
Nauka zajmująca się zdrowiem społeczeństwa, dająca wszystkim teoretyczne podstawy do prowadzenia zdrowego trybu życia. Leon Jabłoński – prekursor sanologii. Jest to wybitny specjalista w dziedzinie medycyny społecznej. Definiuje sanologię jako naukę o zdrowiu człowieka i populacji ludzkiej.
Podział sanologii:
- Sanometria
- Polityka zdrowotna państwa
- Promocja zdrowia
- Profilaktyka
SANOMETRIA- Metody pomiaru zdrowia społeczeństwa (populacja ludzka i środowisko jej życia).
POLITYKA ZDROWOTNA PAŃSTWA- W oparciu o ocenę zdrowia społeczeństwa określa potrzeby diagnostyczne i lecznicze, opracowuje zasady profilaktyki, ustala nakłady finansowe konieczne do realizacji tych zadań, a także przygotowuje konieczne akty prawne i zarządzenia.
PROMOCJA ZDROWIA- Jej celem jest takie działanie na ludzi aby uczynili zdrowie za wartość priorytetową i czuli się za nie odpowiedzialnie i świadomie dążyli do jego utrzymania.
PROFILAKTYKA- Opracowywanie teoretycznych metod zapobiegania i zwalczania chorób. Odpowiednie postępowanie, przeciwdziałanie zagrożenia zdrowia, nie tylko osób zdrowych ale także i chorych. Jest stosowana między innymi przez: służbę zdrowia (szczepienia) i inne służby (bezpieczeństwo i higiena pracy).
4. Informacje dotyczące demografii.
Jest dziedziną nauki zajmującą się życiem oraz jego opisem liczbowym (przyrost naturalny, migracja), strukturą (wiek, płeć), rozmieszczeniem przestrzennym.
Przyczyny wpływające na stan zdrowia ludności:
przedział wiekowy w populacji i ich rozmieszczenie
charakter produkcji na danym terenie
miejsce i komfort zamieszkania
wysokość zarobków (bezrobocie)
migracje wewnętrzne i emigracje
przyrost naturalny, czyli liczbę urodzeń i zgonów
umieralność niemowląt
inne zjawiska opisujące populację
Działy demografii:
- statystyka ludności
- teorie rozwoju ludności
- polityka demograficzna
STATYSTYKA LUDNOŚCI- zbiera dane o liczebności oraz o strukturze populacji pod względem płci, wieku, grup zawodowych, grup społecznych, stanu cywilnego i miejsca zamieszkania. Statystyka ruchu ludności zbiera dane dotyczące ruchy naturalnego i migracyjnego ludności. Ruch naturalny: procesy redukcyjne czyli rozrodczość i umieralność. Ruchy migracyjne: migracje wewnątrz kraju, emigracje, imigracje.
TEORIE ROZWOJU LUDNOŚCI- Określa mechaniczny rozwój ludności – zależność przyczynowo skutkową. Opracowania tego działu mają duże znaczenie dla planowania profilaktyki i organizacji służby zdrowia
Nauki medyczne mogą mieć wpływ na rozrodczość, średnią długość życia, oświatę zdrowotną np. w zakresie niektórych zawodów (z czynnikami narażenia)
POLITYKA DEMOGRAFICZNA- Jest to dział, w którym na podstawie danych demograficznych, podziału ekonomicznej i społecznej sytuacji Państwa oraz poglądów społeczeństwa, określa się normy regulujące rozwój ludności np. popieranie modelu rodziny (dwa plus trzy). Takie opracowania maja duże znaczenie dla polityki zdrowotnej.
NAJWAŻNIEJSZE CECHY DEMOGRAFII: stan cywilny, migracje, urodzenia, rozrodczość, płodność, przyrost naturalny, umieralność.
5. Wpływ urbanizacji na stan zdrowia.
W nadchodzących 30 latach znacząca część przyrostu liczby ludności będzie miała miejsce w obszarach miejskich, co oznacza wzrost tempa urbanizacji. Taki stan rzeczy wiąże się z wieloma wyzwaniami zdrowotnymi, obejmującymi m. in. dostęp do wody pitnej, stan środowiska naturalnego, liczbę wypadków oraz zdarzeń z użyciem przemocy, choroby niezakaźne i związane z tym czynniki ryzyka, takie jak użycie tytoniu, nieodpowiedni sposób odżywiania się, brak aktywności fizycznej, szkodliwy wpływ nadużywania alkoholu, czy ryzyka związane z wybuchem epidemii chorób.
W tej sytuacji najbardziej poszkodowani są ubożsi mieszkańcy miast, którzy oprócz licznych chorób borykają się także z innymi problemami zdrowotnymi, co może przekładać się na wyższe ryzyko występowania przemocy, chorób przewlekłych, czy niektórych chorób zakaźnych, takich jak gruźlica lub HIV/AIDS.
Główne czynniki, lub inaczej, determinanty społeczne zdrowia w środowiskach miejskich wykraczają poza sektor zdrowia i obejmują infrastrukturę fizyczną, dostęp do usług socjalnych i ochrony zdrowia, sposób realizacji zadań przez samorząd, a także rozkład przychodów i możliwości edukacyjnych.
Planowanie przestrzeni miejskich może mieć pozytywny wpływ na promowanie zachowań wspierających zdrowie i bezpieczeństwo poprzez inwestycje w aktywne formy transportu, projektowanie przestrzeni zachęcających do aktywności fizycznej, a także wprowadzanie przepisów prawa miejscowego dotyczących użycia tytoniu i bezpieczeństwa żywności. Poprawa warunków życia miejskiego w dziedzinach takich jak budownictwo mieszkaniowe czy dostęp do wody i odpowiednich warunków sanitarnych w znaczący sposób przyczyniają się do redukowania ogólnych zagrożeń dla zdrowia. Budowa miast w sposób, który przeciwdziała wykluczeniu, gwarantuje dostępność oraz zachęca do korzystania z przestrzeni miejskich przez osoby starsze z pewnością odbędzie się z korzyścią dla wszystkich mieszkańców miast.
6. Powszechny spis ludności.
Celem spisu jest uzyskanie w pełni wiarygodnych i szczegółowych informacji, dotyczących struktury demograficzno- i społeczno-zawodowej ludności mieszkającej na danym terenie oraz społeczno-ekonomicznej charakterystycznej dla gospodarstw domowych.
Spisy ludności odbywają się co 10 lat.
1921 r. – pierwszy spis ludności w Polsce.
2011 r. – ostatni spis ludności i zarazem pierwszy po przystąpieniu Polski do UE.
W spisie powszechnym zostały zebrane dane z następujących tematów badawczych: stan i charakterystyka demograficzna ludności, edukacja, obywatelstwo, aktywność cz ekonomiczna osób, dojazd do pracy, źródło utrzymania osób, niepełnosprawność, migracje wewnętrzne, migracje zagraniczne, narodowość i język oraz mniejszości narodowe i etniczne, wyznanie (przynależność do kościoła lub związku wyznaniowego), gospodarstwa domowe i rodziny, stan i charakterystyka zasobów mieszkaniowych (mieszkania i budynki).
Spis ludności dokonany był metoda mieszaną w następującej kolejności:
pobranie danych z systemów informacyjnych
samospis internetowy, który polegał na zaakceptowaniu lub korekcie w określonym terminie danych pozyskanych z systemów informacyjnych
CATI
CAPI
Cechy charakterystyczne:
Powszechność- Obejmuje całą ludność określonego terytorium.
Imienność- Poszczególne osoby spisywane są z podaniem imienia i nazwiska, co umożliwia uniknięcie powtórzeń lub ewentualnych pominięć akt urodzenia, akt zgonu.
Bezpośredniość- Dane zapisuje się do formularza na podstawie bezpośredniego wywiadu z osoba spisywaną lub członkiem rodziny.
Gwarancja tajemnicy statystycznej- Uzyskane informacje będą użyte wyłącznie do opracowań statystycznych i nie mogą być udostępniane władzom, instytucjom i osoba prywatnym.
7. Mierniki zdrowia: rodzaje, przykłady. Mierniki pozytywne, negatywny, narażenia.
Grupy wysokiego ryzyka.
Mierniki zdrowia- Szeroko stosowane opracowane miary w zdrowia populacji, które są wyrażone opisowo i matematycznie.
Pozytywne- Wszystkie stwierdzone stany normalne, charakterystyczne dla określonej fazy życia np. prawidłowy wzrost, waga, pojemność płuc, parametry krwi, stan uzębienia, przeciętna długość życia kobiet i mężczyzn.
Negatywne- Wszystkie nieprawidłowe stany dla określonej fazy życia.
M.in. zachorowalność, chorobowość, umieralność, śmiertelność, współczynnik urodzeń martwych, inwalidztwa, absencja w pracy, hospitalizacja, kwarantanny.
Narażenia- Osobnicze mierniki ryzyka zachorowań lub zgonu obejmują cechy genetyczne, psychiczne i oddziaływania życia środowiska. Ustalenie mierników ryzyka łączy się zawsze z koniecznością ustalenia „normy” badanego zjawiska, np. czynniki ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej – otyłość, palenie tytoniu, podwyższone ciśnienie tętnicze, narażenie na stres.
Znajomość czynników ryzyka wystąpienia określonej choroby umożliwia wyodrębnienie w populacji ludzkiej tzw. GRUP RYZYKA. Można tego dokonać po zastosowaniu prostych testów diagnostycznych. M.in. Ekspozycja, narażenie względne.
8. Narodowy program Zdrowia, cele strategiczne i operacyjne.
Narodowy program zdrowia (NPZ) uwzględnia główne kierunki polityki zdrowotnej i stwarza szansę na skuteczniejszą realizację zadań związanych ze zdrowiem społeczeństwa. Podstawowym warunkiem osiągnięcia celów NPZ jest włączenie się do ich realizacji organów administracji rządowej, organizacji pozarządowych, a przede wszystkim samorządów, społeczności lokalnych i samych obywateli.
Obecna, czwarta wersja Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007 – 2015 nawiązuje do:
Światowej Deklaracji Zdrowia;
strategii Zdrowie 21 – zdrowie dla wszystkich w XXI wieku;
założeń programu Unii Europejskiej w dziedzinie zdrowia publicznego;
nowej strategii zdrowia publicznego zaproponowanej przez Komisję Europejską wyrażonej w wystąpieniach programowych komisarzy ds. zdrowia i konsumentów UE: Davida Byrne'a i Markosa Kyprianou, projektu Decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej wspólnotowy program w dziedzinie zdrowia na lata 2007 – 2013.
Ogólnym celem programu jest ochrona zdrowia i jakości życia ludzi oraz zmniejszanie różnic terytorialnych w stanie zdrowia populacji przez:
kształtowanie prozdrowotnego stylu życia ludzi:
tworzenie sprzyjającego zdrowiu środowiska życia, pracy i nauki
aktywizowanie jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych.
Strategiczne cele NPZ:
Program wytycza główne cele strategicznych ukierunkowane na najważniejsze, zdaniem ekspertów, zagrożenia zdrowotne populacji Polski:
1. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu chorób naczyniowo-sercowych, w tym udarów mózgu.
Poziom przedwczesnej umieralności z powodu chorób krążenia w Polsce jest o ponad 80% wyższy od przeciętnego w krajach UE.
Do opanowania epidemii tych chorób konieczne są:
poprawa sposobu żywienia ludności i ograniczenie występowania otyłości oraz cukrzycy
zwiększenie aktywności fizycznej ludzi
ograniczenie palenie tytoniu i spożycia alkoholu
wczesna diagnostyka czynników ryzyka zawału serca i udaru mózgu przez oznaczenia stężenia cholesterolu i jego frakcji oraz triglicerydów w surowicy krwi
zwalczanie nadciśnienia tętniczego oraz migotania przedsionków serca
leczenie udaru mózgu za pomocą terapii trombolitycznej
edukacja społeczeństwa na temat sposobów zapobiegania tym chorobom.
2. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu nowotworów złośliwych
3. Zmniejszenie częstości urazów powstałych w wyniku wypadków i ograniczenie ich skutków
4. Poprawa zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym
5. Zmniejszenie przedwczesnej zachorowalności i ograniczenie negatywnych skutków schorzeń układu kostno-stawowego
6. Zapobieganie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego
7. Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym i zakażeniom
8. Zmniejszenie różnic społecznych i terytorialnych w stanie zdrowia.
Cele operacyjne dotyczące zwalczania ryzyka i działań w zakresie promocji zdrowia:
Cel 1: Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu. Palenie tytoniu jest najważniejszym czynnikiem ryzyka w chorobach nowotworowych, głównie w raku płuc i oskrzeli, oraz ważnym w chorobach układu krążenia.
Cel 2: Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód zdrowotnych spowodowanych alkoholem. Nadużywanie alkoholu zwiększa występowanie zaburzeń psychicznych, zachowań gwałtownych oraz przemocy w rodzinie.
Cel 3: Poprawa sposobu żywienia ludności, jakości zdrowotnej żywności oraz zmniejszenie występowania otyłości. Konieczne jest wdrażanie diety zmniejszającej ryzyko występowania chorób układu krążenia oraz przeciwdziałanie epidemii otyłości i cukrzycy
Cel 4: Zwiększenie aktywności fizycznej ludzi..
Cel 5: Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym szkód zdrowotnych.
Cel 6: Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy oraz ograniczenie ich skutków zdrowotnych, a także poprawa stanu sanitarnego kraju.
Cele operacyjne dotyczące wybranych populacji:
Poprawa opieki zdrowotnej nad matką, noworodkiem i małym dzieckiem
Wspieranie rozwoju i zdrowia fizycznego i psychospołecznego oraz zapobieganie najczęstszym problemom zdrowotnych i społecznym dzieci i młodzieży
Tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób starszych. Wymaga to poprawy sposobu żywienia, działań w kierunku zapobiegania otyłości i cukrzycy oraz zwiększania aktywności fizycznej starszych. Konieczne jest również zapewnienie rehabilitacji i zaopatrzenie w sprzęt umożliwiający samowystarczalność.
Tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób niepełnosprawnych
Intensyfikacja zapobiegania próchnicy u dzieci i młodzieży.
9. Europejski Kodeks do Walki z Rakiem.
Rak to choroba, w której komórki w ciele rozrastają się w niekontrolowany sposób, powodując guzy, które mogą się rozsiać do różnych organów. W Unii Europejskiej nowotwory stały się główną przyczyną zgonów. Rak jest najczęściej diagnozowany u osób w średnim i starszym wieku. Jednak do zmian w komórkach, które prowadzą do nowotworu dochodzi znacznie wcześniej. Dlatego już w młodości można mieć wpływ na to, czy choroba się rozwinie. Wszystkie nowotwory powstają wskutek mutacji, czyli zmian DNA w komórkach ciała. Jesteśmy wyposażeni w mechanizmy, które nas przed nimi chronią. Gdy jednak w grę wchodzą zewnętrzne czynniki takie jak rakotwórcze substancje zawarte w dymie tytoniowym lub promieniowanie, mechanizmy te są niewystarczające. Zmiany genetyczne powodują również wewnętrzne przyczyny, związane na przykład z produkcją hormonów. Czy raka można uniknąć? Każdy może zachorować na raka. Niektórzy jednak, z powodu swojego stylu życia mają znacznie większe ryzyko rozwoju tej choroby niż inni. Wiadomo, co może zwiększać lub zmniejszać to niebezpieczeństwo, lecz wciąż jeszcze nie wiemy, które osoby narażone na czynniki rakotwórcze na pewno zachorują na raka. Nie ulega jednak wątpliwości, że połowy zachorowań na nowotwory można uniknąć dzięki stosowaniu się do wskazówek zawartych w Europejskim kodeksie walki z rakiem. Stosunkowo łatwo wprowadzić je w życie.
10. Narodowy Program Zwalczania Gruźlicy.
Narodowy Program Zwalczania Gruźlicy pozwala na kontrolę zachorowań na gruźlicę zarówno w kategorii świadczeń zdrowotnych, jak i organizacji ochrony zdrowia. Główną rolę w jego strukturach odgrywa Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie, który:
zajmuje się rejestracją i monitorowaniem wykrytych przypadków (w tym gruźlicy lekoopornej),
jest krajowym ośrodkiem konsultacyjnym,
jest ośrodkiem referencyjnym,
jest podmiotem odpowiedzialnym za poziom merytoryczny i rezultaty Narodowego Programu Zwalczania Gruźlicy.
Ważna jest też strona prawna Narodowego Programu Zwalczania Gruźlicy. Profilaktykę gruźlicy i jej leczenie reguluje ustawa o chorobach zakaźnych i zakażeniach z 6 września
2001 r. Ważne zagadnienia, które są zawarte w tym akcie prawnym to:
badania wśród osób o zwiększonym ryzyku zachorowania na gruźlicę (osoby starsze, z chorobami osłabiającymi układ immunologiczny),
obowiązkowa rejestracja każdego przypadku gruźlicy (zgłoszenie do stacji sanitarno-epidemiologicznej),
izolacja i bezzwłoczne leczenie chorych w odpowiednio przygotowanych placówkach zdrowia,
zapewnienie leczenia nieubezpieczonym i osobom o niskim statusie materialnym.
Na podstawie art. 28 tej ustawy osoby chore i prątkujące oraz podejrzane o prątkowanie podlegają obowiązkowemu leczeniu szpitalnemu. W art. 31 czytamy, że obowiązkowemu leczeniu w przychodni przeciwgruźliczej podlegają chorzy na gruźlicę płuc.
W dzisiejszych czasach gruźlica jest chorobą w pełni wyleczalną. Jednak osiągnięcie sukcesu w jej leczeniu zależy przede wszystkim od ścisłej współpracy pacjenta z lekarzem i stosowanie się do pewnych zasad:
przyjmowanie jednocześnie wszystkich leków przeciwprątkowych zalecanych przez lekarza (w pierwszym okresie (2-3 miesiące) są to 4 lub 3 leki przeciwprątkowe; potem 2 leki przeciwprątkowe),
przyjmowanie leków w dawkach zalecanych przez lekarza,
przyjmowanie leków w rytmie zalecanym przez lekarza (początkowo (pierwsze 2-3 miesiące) codziennie, a następnie 2 lub 3 razy w tygodniu),
przyjmowanie leków tak długo, jak zalecił lekarz (najczęściej przez 6 miesięcy),
leki przeciwprątkowe chory powinien przyjmować w obecności pielęgniarki lub wolontariusza.
11. Choroby cywilizacyjne.
A). Alkoholizm- etiologia, fazy choroby.
Alkoholizm – zaburzenie polegające na utracie kontroli nad ilością spożywanego alkoholu. Spożywanie zazwyczaj w dużych dawkach alkoholu przez alkoholika jest spowodowane przymusem o charakterze psychicznym i somatycznym, i nie podlega jego woli, jednak możliwe jest jego powstrzymanie i utrzymanie abstynencji. Mechanizm powstawania uzależnienia nie jest do końca wyjaśniony i nie ma bezpośredniego związku z nadużywaniem alkoholu, choć w końcu do niego prowadzi.
Ryzykownie nadużywa alkoholu około 16% polskiego społeczeństwa.
Śmiertelna dawka alkoholu to 6–8 g na 1 kg masy ciała.
Poniżej znajdują się problemy, z jakimi spotykają się alkoholicy. Obok podany jest procent alkoholików, których dotyczy dany problem (na podstawie badania Programu Aktywizacji Placówek Odwykowych):
Zaburzenia życia rodzinnego – 94%
Problemy w kontaktach z ludźmi – 84%
Problemy finansowe – 82%
Przemoc wobec bliskich – 57%
Problemy z prawem (karalność) – 51%
Przewlekły alkoholizm prowadzi do chorób psychicznych, ciężkich schorzeń wątroby, nerek, żołądka, serca itd. Zwiększa przestępczość, sprzyja szerzeniu się chorób wenerycznych i ujemnie wpływa na potomstwo. Nadużywanie alkoholu jest powodem powstawania problemów w rodzinach oraz ich rozpadu.
Stadia choroby alkoholowej:
Faza wstępna prealkoholowa, trwająca od kilku miesięcy do kilku lat, zaczyna się od konwencjonalnego stylu picia. Człowiek odkrywa, że picie alkoholu nie tylko daje przyjemne doznania, ale także łagodzi przykre stany emocjonalne. Wzrasta tolerancja na alkohol.
Faza ostrzegawcza zaczyna się w momencie pojawienia się luk pamięciowych – palimpsestów.
Faza krytyczna rozpoczyna się od utraty kontroli nad piciem.
Faza przewlekła zaczyna się wraz z wystąpieniem wielodniowych ciągów.
B). Gruźlica- etiologia, diagnostyka, charakterystyczne objawy.
Gruźlica występuje na całym świecie, choć jest najbardziej rozpowszechniona w krajach rozwijających się. Na gruźlicę chorują osoby ze wszystkich grup społecznych.
Gruźlica jest zaliczana do bakteryjnych chorób zakaźnych w wyniku zakażenia prątkami gruźlicy. Bakterie te zostały odkryte w II połowie XIX wieku przez niemieckiego bakteriologa Roberta Kocha i często nazywane są również prątkami Kocha. Obecnie wiadomo, że klasyczną gruźlicę mogą wywoływać trzy gatunki prątków: Mycobacterium tuberculosis, Mycobacterium bovis (prątek bydlęcy) oraz Mycobacterium africanum.
Na podstawie symptomów klinicznych nie można rozpoznać choroby, w przypadku gruźlicy płucnej nasuwają one tylko podejrzenie schorzenia. Podobnie diagnostyka radiologiczna (RTG klatki piersiowej) gruźlicy płuc nie może stanowić definitywnego rozpoznania (nie zawsze da się odróżnić obraz gruźlicy od podobnych zmian chorobowych w płucach). Przy stosowaniu prób tuberkulinowych należy wziąć pod uwagę występowanie wyników zarówno fałszywie dodatnich, jak i ujemnych. Ostatecznym potwierdzeniem rozpoznania gruźlicy jest diagnostyka mikrobiologiczna, np. preparat bezpośredni plwociny (bakterioskopia bezpośrednia – BK) i hodowla na pożywkach. Pełna diagnostyka wymaga łącznie ok. 2–4 miesięcy (hodowla + identyfikacja gatunkowa + badanie lekowrażliwości).
Materiałem do badania jest plwocina pacjenta, a u dzieci popłuczyny żołądkowe. Przy problemach z wykrztuszaniem stosuje się bronchofiberoskopię z pobraniem wydzieliny oskrzelowej, z płukaniem oskrzelowo-pęcherzykowym lub biopsją przezoskrzelową. W gruźlicy pozapłucnej materiałem mogą być np. płyn mózgowo-rdzeniowy, mocz czy próbki tkanek.
Badanie mikroskopowe- Preparat najczęściej barwi się metodą Ziehl-Neelsena. Zaletą bakterioskopii bezpośredniej jest jej szybkość – wynik otrzymuje się już w ciągu 24 godzin.
Hodowla- jeśli materiał od chorego może być skąpoprątkowy wykonuje się posiew najczęściej używane są: pożywka jajowa Löwensteina-Jensena, pożywki agarowe Middlebrook 7H10/7H11 i podłoża selektywne. Prątki charakteryzują się wolnym wzrostem i kolonie są widoczne dopiero po 2–4 tygodniach. Szybszą metodą wykonywania posiewów mikrobiologicznych jest system BACTEC za pomocą którego wyniki można uzyskiwać już po 1–3 tygodniach. Polega ona na hodowaniu pobranego materiału na odpowiednim podłożu płynnym zawierającym węgiel radioaktywny C14 w postaci palmitynianu.
RTG płuc- Objawy gruźlicy pierwotnej są często mało charakterystyczne, podobne do objawów grypowych. Bardziej zaawansowana postać gruźlicy daje zmiany w płucach w postaci nacieków gruźliczych, widocznych na zdjęciach radiologicznych.
Dodatni odczyn skórny na tuberkulinę wskazuje na obecność przeciwciał przeciwko prątkowi gruźlicy, natomiast nie świadczy o aktywnej infekcji.
OBJAWY: Gruźlica płuc może objawiać się ogólnym niedomaganiem, brakiem łaknienia, osłabieniem, potami, stanami podgorączkowymi, utratą masy ciała, brakiem apetytu, niska tolerancją wysiłku, dusznością. Częstym objawem jest kaszel utrzymujący się co najmniej 3 tygodnie. W początkowym okresie zakażenia gruźliczego kaszel bywa suchy, płytki, występuje najczęściej rano. Jeżeli proces gruźliczy od początku obejmuje również oskrzela, to wówczas kaszel może być objawem dominującym, może być męczący i trudny do opanowania. Odkrztuszanie plwociny świadczy o toczącym się procesie chorobowym w drzewie oskrzelowym lub o istnieniu jamy gruźliczej. Niekiedy pierwszym objawem gruźlicy jest krwioplucie, spowodowane krwawieniem ze świeżego nacieku gruźliczego.
C). Grypa- etiologia, cechy charakterystyczne, dlaczego jest TAK niebezpieczna, drogi zakażenia.
Jest to zespół objawów klinicznych dotykający układu oddechowego, charakteryzujący się jego ostrym zakażeniem. Wywołana jest przez wirusy, które cały czas ulegają różnym mutacjom, dzięki czemu coraz bardziej stają się oporne na wszelkiego rodzaju antybiotyki.
Występują 3 rodzaje wirusa grypy: A, B, C, gdzie A i B są przyczyną ciężkich zachorowań i mogą powodować powstanie epidemii, natomiast C nie powoduje epidemii i ma zdecydowanie lżejszy przebieg.
Wirus z grupy A – występuje u ludzi oraz zwierząt i jest przyczyną zachorowań na grypę każdej zimy, a co parę lat może powodować występowanie zjawiska epidemii. Spowodowane jest to dużą zmiennością antygenową i nabieraniem odporności na leczenie. Najbardziej niebezpieczny.
Wirus z grupy B – występuje tylko u ludzi. Grypa spowodowana tego rodzaju wirusem ma łagodniejszy przebieg.
Wirus z grupy C - występuje u ludzi (głównie dzieci) i świń, powodując lekkie infekcje.
Wirusy wywołujące grypę nie potrafią żyć samodzielnie, dlatego aby mogły uaktywnić się – niezbędny jest im żywy organizm (człowiek). Wirusy wnikają do komórek naszego organizmu, tam się rozmnażają, a następnie opuszczają zaatakowane komórki → które wcześniej zniszczyły.
EPIDEMIOLOGIA:
źródłem zakażenia wirusem grypy jest każdy człowiek.
najczęściej zakażenia występują w okresie zimowym
najniebezpieczniejszy jest wirus z grupy A
epidemie co 2-4 lata
pandemie co 12-15 lat
rozprzestrzenia się drogą kropelkową poprzez: kaszel, kichanie, kontakt bezpośredni
charakteryzuje się dużą zmiennością genetyczną
od zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów → OKRES WYLĘGANIA (1 – 4 dni)
CECHY GRYPY:
wysoka zdolność zakażania
duża zmienność genetyczna/stałe mutacje
ma charakter epidemiczny
wywołuje szereg powikłań
wysoce zakaźna
konieczność podejmowania działań profilaktycznych
PIERWSZE OBJAWY GRYPY I JEJ PRZEBIEG:
Bóle mięśni i stawów
Uczucie ogólnego rozbicia i zmęczenia
Silny ból głowy
Wysoka gorączka (38 - 40°C)
Dreszcze, gdy gorączka gwałtownie wzrasta
Ból gardła, suchy kaszel i katar
D). Cukrzyca- typu I, typu II, ciążowa.
Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (podwyższonym poziomem glukozy we krwi) wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny wydzielanej przez komórki beta trzustki. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Ze względu na przyczynę i przebieg choroby, można wyróżnić cukrzycę typu I , typu II, cukrzycę ciężarnych.
Cukrzyca typu 1– jest spowodowana rzeczywistym brakiem insuliny na skutek uszkodzenia komórek beta wysp Langerhansa trzustki. Jedynie te komórki mogą wytwarzać insulinę. Choroba pojawia się najczęściej u dzieci i osób młodych, choć może się rozpocząć nawet po 80. roku życia. Leczenie wymaga stałego podawania insuliny.
Zwykle przyczyną choroby jest uszkodzenie komórek β przez własny układ odpornościowy (autoagresja, stąd również nazwa: cukrzyca autoimmunologiczna). Tempo niszczenia komórek może być szybkie lub wolne. Postać szybko postępująca zwykle występuje u dzieci.
Wolno postępująca postać cukrzycy występująca u dorosłych nosi nazwę utajonej cukrzycy autoimmunologicznej dorosłych. U 85-90% osób z cukrzycą typu 1 w chwili wykrycia choroby występują przeciwciała przeciwwyspowe i (lub) przeciwinsulinowe albo przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego(GAD), które są markerami procesu autoimmunologicznego. Osoby z cukrzycą typu I statystycznie częściej zapadają na inne choroby autoimmunologiczne, m.in. chorobę Gravesa-Basedowa, chorobę Hashimoto i chorobę Addisona.
U osób pochodzenia afrykańskiego i azjatyckiego istnieją postacie cukrzycy typu 1 o nieznanej etiologii (postać idiopatyczna), bez objawów procesu autoimmunologicznego.
Ostatecznie przeżycie osoby z tą postacią cukrzycy jest uzależnione od zewnętrznego podawania insuliny. Wydzielanie insuliny jest u nich znikome bądź w ogóle nieobecne, co przejawia się małym lub niewykrywalnym stężeniem peptydu C (fragmentu białkowego powstającego podczas produkcji insuliny) w osoczu. U osób z tą postacią choroby istnieje większe ryzyko wystąpienia kwasicy ketonowej.
Cukrzyca typu 2 – to najczęstsza postać cukrzycy. U chorych zaburzone jest zarówno działanie, jak i wydzielanie insuliny, przy czym dominującą rolę może odgrywać jedna lub druga nieprawidłowość. Chorzy są mało wrażliwi na działanie insuliny (insulinooporność). Zwykle w początkowej fazie choroby insulina jest wydzielana w większej ilości, ale niewystarczająco do zwiększonych insulinoopornością potrzeb organizmu. Poziom peptydu C mieści się początkowo w normie lub tę normę przekracza. Po pewnym jednak czasie wydzielanie insuliny spada (obniża się tym samym poziom peptydu C) wskutek zniszczenia nadmiernie obciążonych komórek β wysepek Langerhansa. Dokładne przyczyny rozwoju tych zaburzeń nie są jeszcze poznane. Leczenie polega zazwyczaj na redukcji masy ciała, stosowaniu diety cukrzycowej, wysiłku fizycznego oraz doustnych leków przeciwcukrzycowych; u części chorych po pewnym czasie trwania choroby konieczna jest insulinoterapia. Ta postać cukrzycy niejednokrotnie umyka przez wiele lat rozpoznaniu, gdyż hiperglikemia nie jest na tyle wysoka, by wywołać klasyczne objawy cukrzycy. Niemniej u chorych już w tym czasie mogą rozwinąć się powikłania cukrzycy. Cukrzyca typu 2 występuje najczęściej u osób starszych, z otyłością lub innymi zaburzeniami metabolicznymi. Otyłość, zwłaszcza nadmiar tkanki tłuszczowej w okolicy brzusznej, powoduje oporność na insulinę.
Cukrzyca ciężarnych – przejściowe zaburzenie, rozpoznawane na podstawie podwyższonego stężenia glukozy we krwi (któremu może towarzyszyć obecność glukozy w moczu), pojawiające się u zdrowych dotąd kobiet i ustępujące całkowicie po zakończeniu ciąży. Niemniej stanowi ono zagrożenie dla płodu i kobiety, a ponadto u 30-50% kobiet, u których stwierdzano cukrzycę ciężarnych, w ciągu najbliższych 15 lat rozwija się cukrzyca typu 2.
Uważa się, że przyczyną cukrzycy ciężarnych są zmiany fizjologiczne związane z ciążą: insulinooporność wywołana przez hormony łożyskowe (laktogen, hormon wzrostu), zaburzenia wydzielania insuliny i zwiększone wydzielanie glukozy przez wątrobę. U 3-8% kobiet trzustka nie jest w stanie zaspokoić zwiększonego zapotrzebowania na insulinę. Cukrzyca ciężarnych przejawia się głównie w 3 trymestrze, gdy najsilniej działają te hormony.
Zagrożenia dla kobiety: Zagrożenie przedwczesnym porodem, stan przedrzucawkowy, zwiększone prawdopodobieństwo cięcia cesarskiego.
Zagrożenia dla płodu: makrosomia płodu – glukoza i aminokwasy przenikając przez barierę łożyskową pobudzają przerost wysp trzustkowych płodu, co prowadzi u niego do zwiększenia wydzielania działającej anabolicznie insuliny. Skutkiem jest nadmierne wykorzystanie substratów do budowy własnych tkanek i duża masa urodzeniowa. Nadmiar moczu wydalanego przez płód powoduje wielowodzie, które może prowadzić do przedwczesnego porodu. Znaczna hiperglikemia u matki może doprowadzić do kwasicy u płodu, obumarcia wewnątrzmacicznego bądź wad wrodzonych m.in. cewy nerwowej i serca (kardiomiopatia).
E). Zarażenie wirusem HIV i AIDS oraz zakażenia oportunistyczne
HIV to ludzki wirus upośledzenia (niedoboru) odporności. Może wywołać zespół nabytego upośledzenia odporności – AIDS.
• AIDS jest skutkiem zakażenia wirusem HIV, który przez wiele lat niszczy odporność, a w końcowej fazie prowadzi do całkowitej destrukcji układu immunologicznego.
• Skutkiem zakażenia HIV jest spadek liczby limfocytów T, przez co zwiększa się podatność organizmu na choroby, które przy normalnej odporności nie stanowią zagrożenia, jednak dla nosicieli HIV mogą być
śmiertelne. Chorzy bardzo często mają nietypowe zapalenia płuc, infekcje grzybicze, nowotwory oraz defekty w układzie nerwowym, które ostatecznie prowadzą do zgonu.
• Wyróżniamy dwa typy HIV-1 (znacznie częściej spotykany) i HIV-2 (ma mniejszą wirulencję oraz powoduje znacznie mniej nasilone objawy AIDS.
Trzy główne drogi zakażenia:
• poprzez kontakt seksualny
• poprzez krew osoby zakażonej HIV
• z matki zakażonej HIV na dziecko (przez łożysko, krew w trakcie porodu lub poprzez mleko matki).
Zakażenie oportunistyczne – endogenne zakażenie charakterystyczne dla osobników o obniżonej odporności (u człowieka głównie spowodowane przez AIDS), ale także wskutek immunosupresji (przy transplantacjach) oraz przy stosowaniu antybiotyków (niszczenie flory fizjologicznej). Czynnikiem tych zakażeń są głównie patogeny uznawane do niedawna za niechorobotwórcze (np. zakażenia florą rezydentną).
Pierwotniakowe
toksoplazmoza (zajęcie ośrodkowego układu nerwowego lub jako zapalenie płuc)
kryptosporydioza (wodnista biegunka)
Grzybicze
kandydoza jamy ustnej, przełyku i dalszych odcinków przewodu pokarmowego, a także płuc
kryptokokoza (zapalenie płuc, ciężkie zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu)
zakażenie Pneumocystis jiroveci – najczęściej spotykane zakażenie oportunistyczne u chorych na AIDS – zapalenie płuc o ciężkim i nawracającym przebiegu, wymagające leczenia szpitalnego; w 50% przypadków jest pierwszym objawem AIDS
Wirusowe
cytomegalia (zajęcie układu pokarmowego, siatkówki, zapalenie płuc)
półpasiec o ciężkim przebiegu
Bakteryjne
poantybiotykowe zapalenie jelit (Clostridium difficile)
wywołane przez prątki gruźlicy (gruźlica płuc, częste są postacie nietypowe –
Mycobacterium avium complex)
posocznice salmonellozowe
Zakażeniom tym zazwyczaj towarzyszą nowotwory (mięsaki, chłoniaki).
12. Choroby jatrogenne- przykłady.
Wg WHO – choroby jatrogenne są definiowane jako niepożądane reakcje polekowe (ADR) lub powikłania będące wynikiem nie farmakologicznych interwencji medycznych.
Powikłania jatrogenne mają charakter przypadkowy. Szkodliwy efekt procedur diagnostycznych i terapeutycznych występuje niezależnie od przyczyny z powodu której były one zastosowane.
Powikłania jatrogenne mogą wystąpić przy :
Procedury diagnostyczne: mechaniczne, radiologiczne
Procedury terapeutyczne: leki, operacje i inne procedury inwazyjne
Hospitalizacje
Skutki uboczne i niepożądany wpływ farmakoterapii:
Skutki kortykoterapii:
Osteoporoza, rozstępy skórne, zanik mięśni, cukrzyca steroidowa, polipy, twarz księżycowata, cholesterolemia, nadciśnienie tętnicze, hamowanie syntezy interferonu, zaćma, skłonność do powstawania skrzepów, ostra martwica trzustki.
Skutki chemioterapii:
Toksyczność cytostatyków – oprócz komórek nowotworowych uszkadza układ krwiotwórczy, układ chłonny, nabłonek przewodu pokarmowego, komórki rozrodcze, nadto wywołuje zmiany skórne, biegunkę, depresję oraz wypadanie włosów.
Skutki radioterapii:
Promieniowanie w dawkach terapeutycznych uszkadza każdą żywą tkankę. Powoduje rogowacenie skóry, zapalenie nerek, owrzodzenia pęcherza moczowego, zapalenie płuc, inicjacje nowotworów wtórnych – rak skóry, jelita grubego oraz mięsaki kości i tkanek miękkich. Dwa nowotwory złośliwe to mięsak i rak.
Skutki stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych:
Gruczolaki oraz raki.
13. Zakażenia szpitalne i patogeny odpowiedzialne za występowanie.
Zakażenie szpitalne to zakażenie, które wystąpiło w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, w przypadku gdy choroba:
- nie pozostawała w momencie udzielania świadczeń zdrowotnych w okresie wylęgania
- wystąpiła po udzieleniu świadczeń zdrowonych, w okresie nie dłuższym niż najdłuższy okres wylęgania.
Czynnik etiologiczny zakażeń szpitalnych:
- bakterie: tlenowe i beztlenowe
Chlamydie (gram ujemne bakterie, wewnątrzkomórkowe pasożyty ludzi i zwierząt)
Prątki ( Mycobacterium tuberculosis)
- grzyby ( Candida albicans, Candida glabrata)
- wirusy
przenoszone drogą krwi (HBV, HCV, HIV)
przenoszone drogą pokarmową (Rotavirus, Norovirus)
przenoszone drogą powietrzną (influenzavirus)
- pasożyty ( krwi: robaki, pierwotniaki, świerzbowiec ludzki, wszy)
14. Zdrowie publiczne a medycyna społeczna
Misją Polskiego Towarzystwa Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego jest "Promowanie profesjonalnego zarządzania w systemie ochrony zdrowia oraz integrowanie środowisk nauki i praktyki do poprawy stanu zdrowia wszystkich obywateli". Promowanie profesjonalnego zarządzania oznacza upowszechnienie osiągnięć nauki i praktyki zarządzania na wszystkich poziomach organizacyjnych opieki i ochrony zdrowia w Polsce. Łączyć one powinny zarówno aktualne światowe zdobycze teorii, międzynarodowe doświadczenia jak i nowatorskie potwierdzone przez praktykę rozwiązania zapewniające poprawę stanu zdrowia ludności i optymalizację działania systemu opieki zdrowotnej.
Integrowanie środowisk nauki i praktyka oznacza tworzenie warunków organizacyjnych i merytorycznych do współdziałania różnych środowisk w Polsce w celu wymiany doświadczeń oraz metod w rozwiązywaniu konkretnych problemów nurtujących poszczególne środowiska i zakłady służby zdrowia.
Pojęcie medycyny społecznej powstało w XIX wieku w Europie.
Medycyna społeczna to działalność medyczna na rzecz zdrowia w skali społecznej poprzez starania różnych sektorów życia społecznego odpowiedzialnych np. za:
- podział dochodu narodowego
- edukację i wychowanie
- zwalczanie nałogów
- ochronę pracy
- ograniczanie patologii społecznej itp.
Suma wynikających stąd pozytywnych działań ma decydujący wpływ na sytuację zdrowotną. Medycyna społeczna zajmuję się więc badaniem praw biologicznych i społecznych, decydujących o zdrowiu i chorobie społeczności.
15. Globalizacja: pozytywne i negatywne aspekty tego procesu
Pozytywne:
postęp naukowo – techniczny
zacieranie barier międzynawowej wymiany handlowej
nowoczesność i udoskonalenie nowych produktów
rozwój technologii
łatwość komunikowania się
integracja gospodarcza (np. UE, OECD - Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej)
zróżnicowanie odmian produktu
poznawanie innych kultur, obyczajów
łatwość dostępu do informacji
możliwość zintegrowania się z rówieśnikami z innego kraju
możliwość zakupu najnowszych i najlepszych zagranicznych leków
Negatywne:
zanik tożsamości narodowej oraz rezygnacja z lokalnych zwyczajów i tradycji
nasilenie konfliktów na tle rasowym, religijnym i ideologicznym (wzrost zagrożenia terrorystycznego)
większa wrażliwość gospodarek narodowych na załamania na rynkach światowych
upadek drobnych przedsiębiorstw, które są mało konkurencyjne
wzrost zużycia energii i zanieczyszczania środowiska poprzez przeniesienie produkcji do regionów o niższych standardach ekologicznych
walka o najtańsze koszty i miejsce produkcji
pogłębiająca się przepaść między biednymi i bogatymi
wzrost częstotliwości chorób cywilizacyjnych
Polityka zdrowotna: systemy opieki zdrowotnej i formy jej finansowania. Beweridża, Bismarcka, Siemaszki
Bismarcka:
Założenie: system obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (chorobowych).
Podstawy: dążenie zabezpieczenia ludności przed niezawinionymi skutkami nie dających się przewidzieć zdarzeń losowych, które mogłyby przyczynić się do utraty dochodów i zagrażać materialnemu bytowi części społeczeństwa.
Świadczenia zdrowotne finansowane są przez obowiązkowe składki płacone przez pracodawców i pracowników.
Pacjent ma prawo swobodnego wyboru świadczeniodawcy spośród, tych którzy podpisali stosowne umowy.
Obowiązuje zasada równoważenia przychodów instytucji ubezpieczeniowych pochodzących ze składek z wydatkami na świadczenia dla ubezpieczonych.
Fundusze statutowe, mające osobowość prawną znajdują się pod kontrolą nie państwowych instytucji samorządowych.
Budżet globalny jest mechanizmem finansowania szpitali.
Lekarze rodzinni wynagradzani są zgodnie z ustalonymi warunkami kontraktu lub otrzymują honorarium za udzielone świadczenia.
Koszty leczenia mogą być pokrywane w pełni lub częściowo (leki).
Nadzór nad systemem sprawuje państwo tworząc precyzyjne ramy prawne dla jego funkcjonowania.
Siemaszki:
Model scentralizowanej opieki zdrowotnej obowiązywał w krajach o ustroju socjalistycznym.
Oparty był na koncepcji narodowej służby zdrowia.
finansowanie z podatków za pośrednictwem budżetu centralnego;
kontrola przez instytucje rządowe i jednolitość organizacyjna całego systemu podporządkowana centralnemu sterowaniu;
zatrudnianie personelu medycznego na posadach państwowych;
pełny zakres całkowicie bezpłatnych świadczeń, z wyjątkiem niektórych leków dostępnych w opiece ambulatoryjnej;
nastawienie na działania profilaktyczne w stosunku do całej ludności;
udział ludności w działaniach na rzecz zdrowia i jego ochrony;
sektor zdrowia traktowany jest jako nieprodukcyjny dział gospodarki narodowej;
brak sektora usług prywatnych.
Beveridge’a:
jest modelem narodowej służby zdrowia, który funkcjonuje od 1948 roku.
Podstawą tego systemu była znacznie wcześniej wprowadzona ustawa o ubezpieczeniu społecznym z 1911roku.
Autorem tej ustawy był Lloyd George.
Podstawowe zasady funkcjonowania tego systemu:
zagwarantowanie bezpieczeństwa zdrowotnego wszystkim obywatelom;
powszechny i szeroki zakres bezpłatnych usług zdrowotnych niezależnie od statusu materialnego obywateli;
równość dostępu do usług zdrowotnych;
finansowanie ochrony zdrowia ze środków publicznych, w przeważającej części z podatków, a ich wysokość ustalana jest corocznie przez parlament
i uzależniona jest od różnych dochodów budżetu państwa;
lekarze rodzinni jako niezależne podmioty sektora zdrowia posiadają uprawnienia do zawierania kontraktów;
decyzje o finansowaniu świadczeń zdrowotnych mają charakter centralistyczny;
państwo jest monopolistą w systemie zdrowotnym i zatrudniając pracowników na umowę o pracę stwarza silne podporządkowanie służbowe;
akty prawne określają zasady funkcjonowania systemu ochrony zdrowia.
17. Transformacja demograficzna i epidemiologiczna
Model transformacji demograficznej (ang. demographic transition ), zwany również przejściem demograficznym, nie jest teorią w znaczeniu ściśle naukowym, lecz opisem modelowym przejścia od wysokich do niskich współczynników śmiertelności i urodzeń oraz wynikającej z nich zmiany przyrostu naturalnego.
Pierwszymi, którzy stworzyli podstawy owego modelu, byli Thompson (1929) i Notestein (1945). Ich prace zostały później rozwinięte, zmodyfikowane i polepszone przez innych autorów.
Model transformacji znajduje zastosowanie np. przy:
ideowym opisie zmiany umieralności i dzietności w zachodnich krajach uprzemysłowionych (przede wszystkim Anglii i Szwecji)
typologizowaniu krajów pod względem stanu ich demograficznego rozwoju i szukaniu przyczyn przyspieszenia lub spowolnienia transformacji demograficznej w danym kraju.
Model 5-fazowy
Dla lepszego zrozumienia i poprawy opisu zmian zachodzących w populacji stworzono Model transformacji demograficznej(theory of demographic transition). Model ten dzieli transformację (zmianę) zachodzącą w populacji na 5 faz. Są to:
faza pretransformacyjna, w której współczynnik urodzeń i współczynnik zgonów są wysokie, a współczynnik przyrostu naturalnego lekko dodatni,
faza wczesnej transformacji – współczynnik zgonów maleje, podczas gdy współczynnik urodzeń pozostaje wysoki, malejąc dopiero pod koniec fazy. Faza ta wiąże się z intensywnym wzrostem liczby ludności. W Europie miała ona miejsce na początku rewolucji przemysłowej.
środkowa faza transformacji – współczynnik urodzeń maleje, jednakże nie tak szybko jak współczynnik zgonów. Fazy wczesna i środkowa to fazy szybkiego wzrostu ludności. Uśredniając populacje wszystkich krajów można zauważyć, że ludność świata zbliża się właśnie do końca fazy środkowej.
późna faza transformacji – współczynnik zgonów i współczynnik urodzeń wolno maleją, liczba ludności stabilizuje się,
faza posttransformacyjna – współczynnik zgonów i współczynnik urodzeń stabilizują się na niskim poziomie. Liczba ludności pozostaje stała lub spada. Oczekiwana długość życia jest wysoka, co powoduje wzrost średniej wieku i duży odsetek ludzi starych.
Transformacja demograficzna utożsamiana jest zazwyczaj z przedłużaniem się przeciętnego trwania życia społeczeństwa. Transformacja epidemiologiczna jest to nieprzerwany proces zmian sytuacji zdrowotnej ludności świata.
Fazy transformacji epidemiologicznej:
choroby zakaźne
wypadki i urazy
choroby cywilizacyjne
nowe zagrożenia (powstawanie nieznanych patogenów, narastanie lekooporności drobnoustrojów, zakażenia szpitalne, choroby psychiczne)
18. Zagrożenia wynikające z ryzykownych kontaktów ^^ kiła, rzeżączka, trąd
Kiła:
najłatwiej zarazić się przez bezpośredni kontakt z zakażonymi wydzielinami (wydzielina z owrzodzeń, krew) podczas pocałunku, stosunków seksualnych. W fazie kiły wczesnej chory zakaża również w okresach bezobjawowych (gdy nie ma zmian na skórze).
Badanie przesiewowe krwi na odczyn Wassermana (WR) było dawniej obowiązkowe. Dziś testy wykonuje się tylko na życzenie pacjenta i obowiązkowo kobietom w ciąży.
W razie pojawienia się niepokojących zmian, głównie w okolicy narządów płciowych, należy zgłosić się do dermatologa. Z reguły lekarz rozpozna chorobę już na podstawie charakterystycznych owrzodzeń czy zmian wtórnych.
Potwierdzeniem wstępnej diagnozy jest znalezienie krętków w wymazie, który pobiera się ze zmiany pierwotnej lub wtórnej i (lub) dodatni wynik badania krwi pobranej z żyły.
Testem serologicznym przesiewowym jest VDRL (nieswoisty). Jeśli da wynik pozytywny lub wątpliwy, trzeba go potwierdzić testem wykrywającym antygeny krętka – FTA, FTA-ABS, TPHA (swoiste). Za pomocą testu nieswoistego zakażenie można wykryć ok. 5. tygodnia od ryzykownego zachowania, za pomocą testu swoistego – ok. 4. tygodnia. Rozpoznanie kiły utajonej nie jest łatwe, gdyż daje ona objawy charakterystyczne dla wielu chorób.
Rzeżączka:
jest wywoływana przez bakterie Neisseria gonorrhoeae. Rzadko, ale zdarza się, że gonokoki powodują zapalenia spojówek, stawów, okostnej czy opon mózgowych.
Świetnie rozwijają się w środowisku ciepłym i wilgotnym, a więc intymne okolice są dla nich wymarzonym miejscem do życia.
Do zakażenia może dojść podczas stosunku płciowego – także analnego i oralnego. Jak wynika z najnowszych badań, dwoinki rzeżączki przeżywają do 4 godzin na tzw. powierzchniach nieorganicznych, np. na desce klozetowej czy ręczniku!
U mężczyzn rzeżączka rozwija się znacznie szybciej niż u kobiet, szybciej też można ją wykryć. Już po 3-5 dniach od momentu zakażenia pojawia się bowiem ropny wyciek z cewki moczowej. Towarzyszy mu silne pieczenie oraz ból podczas oddawania moczu. U kobiet zazwyczaj z 1-2-tygodniowym opóźnieniem pojawiają się niewielkie upławy, czasem zapalenie cewki moczowej i kanału szyjki macicy.
Rzeżączkę można wykryć podczas badania bakteriologicznego wydzieliny z cewki moczowej – u mężczyzn, z pochwy – u kobiet.
Trąd:
to choroba zakaźna, która atakuje skórę, błony śluzowe górnych dróg oddechowych i nerwy obwodowe. Obecnie rozwija się w krajach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Jeszcze w połowie lat 80. ub. w. na trąd chorowało 1-12 mln ludzi rocznie. Jednak współcześnie obserwuje się spadek liczby zachorowań, głównie dzięki wielolekowej terapii zalecanej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).
Mimo to, każdego roku notuje się ponad 200 tysięcy nowych przypadków zachorowań. Wszystko przez brud, brak dostępu do czystej wody, żywności oraz pomocy medycznej, które sprawiają, że choroba rozprzestrzenia się w szybkim tempie.
Charakterystycznym objawem trądu są tworzące się na powierzchni skóry twarzy i tułowia suche, szorstkie owrzodzenia, które są jaśniejsze od normalnego koloru skóry. W ich obrębie występują zaburzenia czucia - dotyku, ciepła, a nawet bólu. Zmiany te nie goją się przez długi czas (nawet miesiącami).
Poza zmianami skórnymi, dochodzi do uszkodzenia układu nerwowego:
drętwienia mięśni;
brak czucia w rękach i w nogach;
osłabienie mięśni;
utrata władzy w kończynach (u ludzi długo chorujących);
Ponadto zajęte są narządy wewnętrzne i kościec.
W celu wyleczeniu trądu stosuje się antybiotyki i leki przeciwzapalne. W zależności od ilości prątków w organizmie, leczenie trwa od 6 miesięcy do nawet 2 lat. W niektórych przypadkach może być konieczne także leczenie chirurgiczne zmierzające do uwolnienia uciśniętych nerwów. Niektórzy pacjenci mogą potrzebować rehabilitacji, której celem jest przywrócenie prawidłowych funkcji dłoni i stóp.
Będąc na urlopie w kraju, w którym choroba występuje, najlepiej unikać terenów z zwiększoną częstością występowania choroby (tj. slumsów). Należy także przestrzegać podstawowych zasad higieny (przede wszystkim często myć ręce wodą i mydłem, unikać dotykania nosa i ust brudnymi rękami).
19. Definicja zdrowia WHO i definicja zdrowia publicznego(najlepiej WHO)
Obecna definicja zdrowia przyjęta przez Światową Organizację Zdrowia jest następująca:
Zdrowie to nie tylko całkowity brak choroby, czy kalectwa, ale także stan pełnego, fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu (dobrego samopoczucia).
Definicja ta jest bardzo ważna i postępowa, ponieważ nie poprzestaje na samym negującym ujęciu, że zdrowie jest brakiem choroby, ale bardzo mocno akcentuje, że zdrowie ma w sobie aktywny aspekt, którym jest dobrostan.
Oznacza to, że w kwestiach zdrowia nie mamy jedynie koncentrować się na chorobach i próbach ich zwalczania, ale powinniśmy zwłaszcza koncentrować się na samym zdrowiu - na jego wzmacnianiu.
Zdrowie to również wartość na poziomie społecznym. Stanowi ono dobro publiczne, chronione w imię zasad solidaryzmu i współodpowiedzialności.
20. Zdrowie publiczne a medycyna społeczna
Misją Polskiego Towarzystwa Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego jest "Promowanie profesjonalnego zarządzania w systemie ochrony zdrowia oraz integrowanie środowisk nauki i praktyki do poprawy stanu zdrowia wszystkich obywateli". Promowanie profesjonalnego zarządzania oznacza upowszechnienie osiągnięć nauki i praktyki zarządzania na wszystkich poziomach organizacyjnych opieki i ochrony zdrowia w Polsce. Łączyć one powinny zarówno aktualne światowe zdobycze teorii, międzynarodowe doświadczenia jak i nowatorskie potwierdzone przez praktykę rozwiązania zapewniające poprawę stanu zdrowia ludności i optymalizację działania systemu opieki zdrowotnej. Integrowanie środowisk nauki i praktyka oznacza tworzenie warunków organizacyjnych i merytorycznych do współdziałania różnych środowisk w Polsce w celu wymiany doświadczeń oraz metod w rozwiązywaniu konkretnych problemów nurtujących poszczególne środowiska i zakłady służby zdrowia.
Pojęcie medycyny społecznej powstało w XIX wieku w Europie.
Medycyna społeczna to działalność medyczna na rzecz zdrowia w skali społecznej poprzez starania różnych sektorów życia społecznego odpowiedzialnych np. za:
- podział dochodu narodowego
- edukację i wychowanie
- zwalczanie nałogów
- ochronę pracy
- ograniczanie patologii społecznej itp.
Suma wynikających stąd pozytywnych działań ma decydujący wpływ na sytuację zdrowotną. Medycyna społeczna zajmuję się więc badaniem praw biologicznych i społecznych, decydujących o zdrowiu i chorobie społeczności.