UWARUNKOWANIA I MECHANIZMY WYPALENIA ZAWODOWEGO W MODELU SPOŁECZNIEJ PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ
WYPALENIE- zespół objawów pojawiających się u osób wykonujących zawody, w których bliski kontakt interpersonalny, pełen zaangażowania, i cechy osobowości profesjonalisty stanowią podstawowe instrumenty pracy (lekarz, nauczyciel, pielęgniarka)
Stres psychiczny, dodatkowe trudności, odroczona gratyfikacja prowadzą do: WYCZERPANIA PSYCHOFIZYCZNEGO, DEPERSONALIZACJI, OBNIŻENIA ZAANGAŻOWANIA I SATYSFAKCJI
Czynniki uodparniające:
cechy osoby,
czynniki w środowisku
POZNAWCZE UWARUNKOWANIE STRESU I WYPALENIA-ZAŁOŻENIA OGÓLNE
Teoria stresu Lazarusa (poznawczo transakcyjna)
oceniamy dany stresor jako wyzwanie albo zagrożenie-OCENA PIERWOTNA
potem oceniamy nasze możliwości działania w tej sytuacji-OCENA WTÓRNA
Wybór strategii radzenia sobie ze stresem i wynik tego działania buduje naszą pewność siebie i poczucie skuteczności działania
Ocena stresora jako wyzwanie motywuje do działania i zaradzenia danej sytuacji
Przy dużym poczuciu naszych kompetencji częściej traktujemy stresor jako wyzwanie
Przekonanie, że jesteśmy dobrzy w danej dziedzinie lepiej wpływa na odbieranie stresora niż przekonanie o naszych ogólnych kompetencjach
Do wypalenia prowadzi wyrobienie w sobie przekonania, że nie radzimy sobie z każdą kolejną sytuacją stresową
Inny czynnik: niezgodność pomiędzy oczekiwaniami zawodowymi a realiami
rozczarowanie,
utrata złudzeń,
zderzenie z rzeczywistością
Wypalenie nie jest skutkiem stresu w pracy jako czynnik działający na nas, ale naszego podejścia do radzenia sobie z nim
Sprzeczność w układzie: moje oczekiwania – wymagania otoczenia – warunki pracy, nazywane są:
Burisch: utrata autonomii
Pines: poczucie utraty sensu pracy
Cherniss: wyuczona bezradność
Bandura: koncepcja własnej skuteczności (self-efficacy):
mówi o przekonaniu człowieka o możliwości kontrolowania zdarzeń,
ludzie z większym przkonaniem o własnej skuteczności odczuwają mniej stresu mniejsza szansa na wypalenie zawodowe
Hobfoll: koncepcja zasobów:
głównym zasobem jednostki jest poczucie radzenia sobie
Aby uniknąć wypalenia trzeba widzieć wyniki własnej pracy
3 obszary w zawodach usług społecznych, gdzie można odnieść poczucie skuteczności:
sytuacje zadaniowe - przekazywanie wiedzy, wykonanie zastrzyku
sytuacje interpersonalne – rozmowa z uczniem/pacjentem
sytuacje organizacyjne – organizacja wydarzeń
Osoba musi spełniać się we wszystkich 3, żeby odnosiła satysfakcję
2 rodzaje osób ze względu na podejście do zadania:
idealista – dokładnie sprecyzowane reprezentacje umysłowe rzeczy/wydarzeń, silna hierarchia, organizacja
pragmatyk – brak konkretyzacji, brak hierarchii
Zawody usług publicznych, to często idealiście (głównie nauczyciele), mają niską tolerancję, nie akceptują odmienności i dwuznaczności, mają często irracjonalne przekonania
W warunkach stresowych dużą rolę odgrywa pozytywne wartościowanie zdarzeń
Koncepcja spostrzegania kontroli koncepcja 4 typów kontroli Bryant’a
UTRZYMYWANIE – ocena pozytywna + kontrola pierwotna (bezpośrednia-otoczenie ma wpływ)
UNIKANIE – ocena negatywna + kontrola pierwotna
DOZNAWANIE – ocena pozytywna + kontrola wtórna (pośrednia-my mamy wpływ)
ZMAGANIE – ocena negatywna + kontrola wtórna
Zmiany ekonomiczne, polityczne i społeczne przyczyniają się do wypalenia
Doświadczenia związane z radzeniem sobie w trudnych sytuacjach stresowych tworzą pewne zasoby (jak dużo razy poradzimy sobie ze stresem, to potem łatwiej nam sobie będzie z nim radzić)
Czynniki środowiskowe mają ogromny wpływ na wypalenie
Wypalenie powstaje skrycie i nie widać pierwszych etapów
Na początku: zmęczenie, napięcie, drażliwość, aktywność na zmianę z pasywnym zachowaniem, utrata energii
Potem: dystansowanie się, zanik kontaktu z współpracownikami
Na koniec: depersonalizowanie swoich współpracowników, etykietowanie
W związku z tym, współpracownicy/pacjenci/uczniowie podważają nasze kompetencje i motywację do pracyutrata sensu pracy, pokrzywdzenie, niekompetencja, niezadowowlenieWYPALENIE.
3 kategorie rozwoju wypalenia:
Wyczerpanie emocjonalne i psychofizyczne
Depersonalizacja
Obniżona satysfakcja zawodowa
POTOCZNA WIEDZA NA TEMAT WYPALENIA I ŚWIADOMOŚĆ RYZYKA WYPALENIA-WYNIKI BADAŃ WSTĘPNYCH
Badania prowadzono na grupie lekarzy i pielęgniarek
Odpowiadali na pytania: co to jest wypalenie? (większość odpowiedzi trafna i zgodna z teoriami) Czy grozi mi wypalenie? (brak świadomości)
Nie zdają sobie sprawy z ryzyka ich zawodów
Obie grupy najczęściej wykorzystują pozazawodowe hobby w celu redukowania stresu w miejscu pracy
WIELOCZYNNIKOWE UWARUNKOWANIA PROCESU WYPALANIA SIĘ-WERYFIKACJA ZŁOŻONEGO MODELU
Badania mające odpoweidzieć na pytanie: Jak na wypalenie zawodowe wpływają:
suniektywnie odczuwany poziom stresu
ocena stresorów
poczucie kompetencji zaradczej
typ kontroli
nieracjonalne przekonania zawodowe
wsparcie społeczne
specjalność zawodowa
Badania z roku 1993, 1994
W badaniach wzięło udział 119 nauczycieli i 138 pielęgniarek
Wypełniali 6 kwestionariuszy ( w tym Kwestionariusz Wypalenia Zawodowego Maslach)
NAUCZYCIELE:
największy wpływ na wypalenie mają nieracjonalne przekonania zawodowe oraz ocena sytuacji stresowych jako strata
nie działa tutaj system: emocjonalne wypaleniedepersonalizacja
PIELĘGNIARKI:
nie ma irracjonalnych przekonań
brak mechanizmu doznawania czyli kontroli wynikającej z pozytywnych doświadczeń
typowo: wypalenie emocjonalnedepersonalizacja
METODY POMIARU WYPALENIA
Perlman i Hartman stworzyli definicję wypalenia na podstawie której tworzy się badania
WYPALENIE jest reakcją na przewlekły stres emocjonalny, na którą składają się 3 komponenty: wyczerpanie emocjonalne i psychofizyczne, obniżona produktywność, nadmierna depersonalizacja.
Przeważająca większość narzędzi do badania wypalenia polega na samoopisie, co skutkuje nierzetelnymi badaniami
Większość narzędzi jest dostosowana do pomiaru grup zawodowych usług publicznych, co sprawia, że wypalenie w innych zawodach jest mało znane pod wzgędem naukowym.