Danuta Pałubicka

IPSIR UW 2013/2014

MODELOWANIE REAKCJI WYCHOWAWCZEJ

Proces wychowania jest związany z działalnością ludzką. Ludzie dążą do tego aby wspólne życie społeczne przebiegało spokojnie, równomiernie – według ustalonych norm społecznych. Człowiek jest jednostką świadomą, która potrafi dostosować się do wywieranych na niej bodźców i racjonalizować je. Dziecko uczy się od dorosłych, jak postępować w życiu. Rodzice są najważniejszymi nauczycielami dla dziecka, dlatego każda ich ingerencja w jego wychowanie, może zadecydować o przystosowaniu się w społeczeństwie na całe swoje życie. Dzięki pedagogice, wiemy jakie zastosowania rodzicielskie są najbardziej optymalne i wywierające najbardziej pozytywny wpływ na dziecku. Rodzice obawiają się „bezstresowego wychowania”, ponieważ tylko ogólnikowo zapoznani są w tym temacie.

W ramach przedmiotu teoria wychowania opracowałam sytuacje wyjściową, którą można zastosować wobec dziecka w każdym wieku szkolnym. Sytuacja wyjściowa przedstawiona w tej pracy jest wymysłem mojego autorstwa. Podane przykłady, mają na celu ukazanie wybrania najbardziej optymalnego rozwiązania zaistniałego problemu.

Sytuacja wyjściowa:

Matka dziecka dowiedziała się o pilnym wyjeździe po za miasto w sprawach rodzinnych. Zmuszona zaistniałą sytuacją musi odebrać dziecko wcześniej z zajęć i zabrać ze sobą. Przyjeżdża do szkoły i zamierza odebrać dziecko o trzy zajęcia wcześniej, zna dokładnie plan lekcji swojego dziecka Matka czekając pod drzwiami klasy, w której właśnie powinno skończyć zajęcia zauważa, że jej dziecka nie ma. Po konsultacji z nauczycielem dowiaduje się, że jej dziecko nie przyszło dziś na zajęcia (matematyka). Nauczyciel zawiadomił także matkę o tym, że dziś odbyła się bardzo ważna klasówka, a oceny jej dziecka nie są najlepsze. Matka próbuje się dodzwonić do dziecka, ale ono nie odbiera. Wychodzi z szkoły, wsiada do samochodu i objeżdża okolice szkoły. Po czasie odnajduje dziecko w pobliskim parku. Matka wysiada z samochodu i podchodzi do dziecka.

Jak widać powyżej sytuacja wyjściowa przedstawiona przeze mnie jest bardzo rzeczywista. Rodzice często mają problemy z wagarującym dzieckiem. W moim przykładzie problem jeszcze się nie rozwinął, dziecko zostało przyłapane na pierwszym razie.

Poniżej przedstawiam krótką charakterystykę pierwszego dziecka.

Charakterystyka dziecka „A”:

Dziecko zdrowe fizycznie oraz psychicznie, uczęszczające do czwartej klasy szkoły podstawowej. Pochodzące z rodziny pełnej, usytuowanej finansowo na poziomie przeciętnym. Nie posiada rodzeństwa. W wolnym czasie rozwija swoje zainteresowania. Z wszystkich przedmiotów ma oceny dobre i bardzo dobre, jedynie matematyka sprawia trudności. Dziecko zazwyczaj jest bardzo radosne, ale jednocześnie bardzo wrażliwe.

Poniżej przedstawiam dwie możliwości wyboru reakcji na zaistniałą sytuację wyjściową dla danego dziecka „A”.

Reakcja matki I:

„Mogę się dowiedzieć dlaczego nie jesteś na zajęciach tylko włóczysz się po parku?! Wszędzie ciebie szukam. Niech no tylko wrócimy do domu to porozmawiasz sobie z tatą”

Reakcja matki II:

„Stało się coś bardzo ważnego, dlatego po ciebie przyjechałam. Nie mogłam znaleźć cię w szkole i nie odbierasz telefonu. Teraz wsiadaj ze mną do samochodu, opowiesz mi po drodze, dlaczego nie było ciebie dziś na wszystkich zajęciach”

Reakcja matki I jest wyraźną dezaprobatą. Matka zwraca uwagę na problem tylko z własnego punktu widzenia. Co gorsze zastrasza dziecko tatą, spychając odpowiedzialność na jego osobę. Jednocześnie czyni z ojca osobę karcącą dziecko.

Dziecko w tej sytuacji boi się swoich rodziców. Boi się powrotu do domu gdzie spotka tatę, który także je ukarze. Dziecku nie jest dana sposobność wypowiedzenia się w własnej obronie, przez co może zmienić bieg wydarzeń, tak aby kara była jak najmniej surowa. Nie wie co się dzieje, dlaczego matka szukała je. Jest zagubione i wystraszone.

Nie widzę pozytywnych aspektów wypowiedzi matki. Możliwe, że dziecko nie opuści więcej zajęć, ale za strachu, a nie z racjonalnego wytłumaczenia przez rodziców. Jest to reakcja prosta.

Reakcja matki II jest o wiele bardziej liberalna od pierwszej reakcji. Po pierwsze powiedziała dziecku dlaczego znalazła się wraz z nim w parku. Indenferencyjnie oznajmiła dziecku, aby wsiadło z nią do samochodu, gdzie będzie miało czas na wytłumaczenie się z swojego niesłusznego zachowania. Dziecko nie zostaje ukarane, ani nagrodzone w danym momencie. Matka pozwoli wypowiedzieć się dziecku przez co na podstawie dialogu na pewno znajdą wspólnie drogę do poprawy.

Bardziej adekwatnym zachowaniem wobec spokojnego i wrażliwego dziecka „A” jest zastosowanie Reakcji matki II. Dziecko o takim usposobieniu o dużo bardziej weźmie do siebie racjonalizującą lekcję matki, niż krzyk. Reakcja matki I mogłaby tylko spowodować w dziecku uraz i strach wobec obu rodziców.

Charakterystyka drugiego dziecka uległa sporej zmianie względem pierwszego dziecka. Tym razem dziecko w przykładzie jest starsze, a jego sytuacja życiowa jest trudniejsza.

Charakterystyka dziecka „B”:

Dziecko zdrowe fizycznie oraz psychicznie, uczęszczające do trzeciej klasy gimnazjum. Matka pracuje na cały etat oraz dorabia jako opiekun starszej osoby. Ojciec pracuje za granicą, wraca do domu raz na dwa miesiące. Posiada młodszą siostrę. W wolnym czasie głównie spotyka się ze znajomymi. Z wszystkich przedmiotów ma oceny dobre lub przeciętne, matematyka sprawia większe trudności. Mimo słabszych ocen, zawsze uczestniczyło systematycznie w zajęciach. Dziecko jest wesołe oraz pomocne w domu.

Dwie możliwe reakcje matki adekwatne dla dziecka „B” znajdują się poniżej.

Reakcja matki I:

„To ja i tata całymi dniami pracuje, aby wam było lepiej, a tobie się nawet nie chce chodzić na lekcje?! Po szkole szlajasz się z kolegami zamiast się uczyć to teraz jeszcze na wagary będziesz chodzić?!

Reakcja matki II:

„Dowiedziałam się, że masz problemy z matematyką. Czemu mi o tym nie wspomniałeś? Przecież wiesz, że bym ci pomogła. Sama miałam problemy z matematyką w twoim wieku, ale wiem, że ucieczka tylko pogarsza sprawę. Gdy wrócimy do domu pomyślimy, co zrobimy z tym faktem”

Dziecko „B” jest osobą dojrzewającą. W reakcji matki I, matka próbuje wzbudzić wstyd i upokorzenie na dziecku. Wskazuje wysoką dezaprobatę dla jego sposobu spędzania wolnego czasu. Nie daje się wypowiedzieć dziecku.

„B” może odebrać matkę jako histeryczkę. Pierwszy raz opuszczone lekcje mogą mu się wydawać niczym złym. Nie rozumie skąd się wzięła i dlaczego tak reaguje. Dziecko prawdopodobnie pójdzie jeszcze na wagary, lecz następnym razem będzie bardziej się kryć i pilnować telefonu.

Reakcja matki II jest odpowiednim wyborem reakcji przez rodzica. Matka zauważa od razu problem jaki ma jej dziecko. Daje dziecku oparcie oferując mu pomoc. Stawia się w sytuacji dziecka i dzięki empatii wzbudza jego zaufanie. Oferuje mu wspólną dyskusję oraz zadowalające rozwiązanie dla obojga.

Wychowanek prawdopodobnie zrozumie swój błąd. Weźmie pod uwagę wysiłek rodziców dla niego i jego siostry. Zastanowi się czy młodsza siostra nie ma problemów z matematyką, tak jak ono i matka. Dziecko nie jest karane za swoje poczucie niemocy wobec problemu, a nagradzane empatią matki i pomocną dłonią.

Przedstawione przeze mnie sytuacje wychowawcze są bardzo adekwatne do rzeczywistości. Nie jednokrotnie słyszało się argumenty z obu reakcji matki I. Z ostatnich sondaży Fundacji Dzieci Niczyje wynika, że w Polsce poparcie dla kar fizycznych spada. Aktualnie 60% Polaków popiera prawny zakaz karcenia fizycznego dzieci. W 2010 roku popierało go o 7% mniej Polaków – 53%. Niestety nadal czworo na dziesięciu rodziców przypuszczalnie dopuszcza się kar cielesnych. Do moich przykładów nie zastosowałam wątku karania cielesnego, ponieważ sama go nie popieram.

Najlepszą reakcją wychowawczą jest nagradzanie dziecka. Pozytywne wzmocnienia oraz racjonalizowanie zachowań dziecka wraz ze wspólną dyskusją pozwolą na wychowanie młodego człowieka nie powodując żadnych destrukcji w jego psychice.

Bibliografia:

Banasiak Jan, Reagowanie wychowawcze w wielowymiarowej pedagogice działania, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 1986.

Pająk Paulina, Klaps zostawia pręgi, Charaktery. Magazyn psychologiczny, styczeń 2014.

Smith L. Brendan, The case against spanking, Monitor of Psychology 2012.