Rozpoznanie problemu i jego znaczenie dla rozwoju dziecka
1.1. Informacje pozyskane z wywiadu

Szczególne znaczenie dla rozpoznania konkretnej sprawy ma pierwsze spotkanie z rodzicem. Powodem zgłoszenia się zazwyczaj jest dziwne, czasami nieadekwatne zachowanie się dziecka, a w szczególności brak rozwoju mowy czynnej. Podczas tej wizyty przeprowadzić należy wstępną rozmowę z rodzicem dotyczącą jego oczekiwań co do spotkania. Należy zebrać informacje co do ogólnej sytuacji dziecka. Przedstawić wstępną koncepcje działania w kierunku rozwiązania problemu uwzględniając ofertę konkretnej poradni w zakresie pracy z dziećmi i współpracy z ich rodzicami. Następnie zawrzeć kontrakt w którym: określić cele współpracy, sposoby postępowania, wyjaśnić jakie są procedury diagnostyczne i terapeutyczne, uzgodnić zakres reprezentowania dziecka na zewnątrz/wizyta w przedszkolu integracyjnym lub specjalnym konsultacje z innymi specjalistami/, ustalić przewidywalny czas postępowania i częstotliwość spotkań, a tak że określić role, wzajemne zobowiązania i prawa każdej ze stron.
Przeprowadzając wywiad z matką sugerować się można nast. schematem

SCHEMAT WYWIADU Z RODZICAMI DZIECKA Z CECHAMI AUTYSTYCZNYMI

• Informacje dotyczące rodziców/wiek, wykształcenie, zawód wykonywany, stan zdrowia z uwzględnieniem chorób dziedzicznych/.

• Informacje o rodzeństwie/liczba rodzeństwa, płeć, wiek, stan zdrowia, miejsce badanego chłopca w rodzinie

• Informacje o innych osobach mających wpływ na wychowanie dziecka i mieszkających razem z nim/atmosfera w rodzinie, inne problemy, warunki mieszkaniowe, czy dziecko śpi oddzielnie, sytuacja materialna-kto pomaga, czy stać ich na leczenie i rehabilitację/.

• Dane dotyczące ciąży i porodu oraz pierwszych dni po porodzie/przebieg ciąży, czy była planowana, samopoczucie matki, komplikacje, metody leczenia, poród, termin, sposób, czas trwania, zastosowane zabiegi medyczne wobec matki i dziecka, stan dziecka po urodzeniu, waga, długość, punktacja Apgar.

• Sposób karmienia apetyt, umiejętność ssania

• Aktywność, rytm dobowy snu i czuwania, ruchliwość, nastrój

• Przebyte choroby, leczenie, wypadki, urazy, utraty przytomności, drgawki

• Rozwój psychoruchowy, fizyczny, procesy poznawcze/naśladowanie, uczenie się, percepcja, myślenie, mowa, nawiązywanie kontaktu wzrokowego, werbalnego, emocjonalnego, komunikacja z otoczeniem, samoobsługa, reakcja na polecenia, zabawa, preferowane czynności, sposób okazywania emocji/

• Działania podjęte przez rodziców celem wyjaśnienia zaistniałych nieprawidłowości w funkcjonowaniem syna/kontakty ze specjalistami/lekarze, rehabilitanci, psycholodzy, pedagodzy, logopedzi/, kontakty z instytucjami /szpitale, ośrodki rehabilitacyjne, żłobki, przedszkola/.

• Reakcja rodziców na wiadomość o niepełnosprawności dziecka.

• Charakter związku dziecka z rodzicami/stosunek ojca do dziecka, kto opiekuje się dzieckiem, z kim ono jest związane najbardziej emocjonalnie/

• Metody wychowawcze stosowane przez rodziców/jednomyślność, konflikty/, ich udział w organizacjach pozarządowych/stowarzyszenia, grupy wsparcia/

• Jak rodzic określa swoje dziecko/wesołe, nerwowe, uparte/
  - oczekiwania rodziców względem psychologa

Po zakończeniu rozmowy wstępnej należy ustalić z rodzicem termin kolejnego spotkania już z udziałem dziecka, uwzględniając zarówno czasu wolnego rodzica jak i optymalną godzinę odpowiadająca maksymalnej aktywność dziecka.

INFORMACJE POZYSKANE W WYNIKU OBSERWACJI.
Aby przeprowadzić prawidłową obserwację dziecka skorzystać można z:

Wskazówki do obserwacji aktywności własnej dziecka
(obserwacja dokonywana podczas dziecka w gabinecie psychologa)

Obserwacja ma na celu uzyskanie informacji:
Czy dziecko chętnie wchodzi do gabinetu.
Czy jest śmiałe.
Czy jest samodzielne, jaka jest jego sprawność ruchowa.
Czy jest zainteresowane otoczeniem.
Na czym skupia uwagę.
Czy nawiązuje kontakt z osobą obserwującą.
Jaki jest poziom aktywności dziecka.
Czy samodzielnie zaczyna się bawić.
Jakie są główne zainteresowania dziecka.
Czy sposób używania zabawek jest zgodny z ich przeznaczeniem.
Jakimi zmysłami najczęściej się posługuje.
Jaki czas poświęca każdej czynności.
Jaka jest koncentracja uwagi podczas zabawy.
Jakie są ulubione czynności.
Jaka jest mimika i gestykulacja w trakcie zabawy, czy występują stereotypie.
Jaka jest sprawność manualna i zdolność manipulacji przedmiotami.
Jaka jest koordynacja wzrokowo-ruchowa i ruchowa.
Czy występuje wokalizacja, na jakim poziomie jest rozwój mowy.
Czy podczas samodzielnej zabawy dziecko nawiązuje kontakt z rodzicami lub obserwatorem, jakiego rodzaju jest to kontakt.
Jaki jest nastrój dziecka podczas zabawy.
Jak zmienia się zachowanie i nastrój dziecka w miarę upływu czasu.
Pamiętać należy, że prawidłowy zapis obserwacji jest ten, który zawiera tylko opis/rejestracja/ konkretnych czynnościach wykonanych przez dziecko lub jego stany emocjonalne, a nie ich wyjaśnienie.

Ocena wyników zastosowanego kwestionariusza diagnozy ryzyka autyzmu Kolejnym etapem działań, na podstawie wywiadu, rozmowy z matką, przeglądu dokumentacji i obserwacji jest przeprowadzenie wstępnej diagnozy. Często z uwagi na poziom zaburzeń w ogólnym funkcjonowaniu dziecka, nie kwalifikującego się do badania metodami psychometrycznymi zastosować należy następujące techniki:
- Kwestionariusz diagnozy ryzyka autyzmu: jest to prosta forma badania przeznaczona do wczesnego wstępnego wykrycia objawów autystycznych, składający się z 10 pytań/tak lub nie/ dotyczących ogólnego funkcjonowania dziecka/sen, karmienie, percepcja wzrokowa, stereotypie, kontakt fizyczny, mowa, reakcja na bodźce, emocje, rozwój ruchowy, zachowania agresywne/. Jeżeli na minimum 3 spośród nich została udzielona pozytywna odpowiedź, to istnieje konieczność dalszej obserwacji dziecka, a przede wszystkim rozszerzenie badania pod kątem autyzmu.

Ocena wyników skali CARS

Jest to badanie projekcyjne nie psychometryczne, amerykańska metoda do klasyfikacji autyzmu dziecięcego. Metoda ta składa się z 15 skal. Każda z nich zawiera jedną kategorię cech. Zaznaczony jest też stopień nasilenia zaburzenia każdej z cech ,od braku takiego zaburzenia poprzez lekki, umiarkowany stopień aż do zaburzenia głębokiego. Nasilenie każdej z cech oceniane jest od jednego do czterech punktów. Po zsumowaniu punktów ze wszystkich kategorii uzyskuje się ocenę łączną, która wskazuje stopień nasilenia autyzmu. Rodzic dziecka opisuje istotę zachowania charakterystycznego dla każdej z cech i określić w jakim nasileniu ona występuje w skali CARS, która jest metodą czasochłonną , ale pozwala na bardzo szczegółową analizę różnorodnych zachowań dziecka. Bardzo często rodzice mają po raz pierwszy możliwość tak dokładnego przeanalizowania różnych aspektów funkcjonowania ich dziecka. Cenne jest to, że podczas rozmowy z rodzicem omawianych też jest wiele spraw nie związanych bezpośrednio z pytaniami testowymi, ale wynikających nie jako „ przy okazji”, na zasadzie skojarzeń czy przypomnień wywołanych pytaniem lub opisem jakiegoś zdarzenia. Pozwala to na przypomnienie sytuacji i zdarzeń, które często rodzic uważała za nieistotne, a które dla diagnozy mają duże znaczenie. Poszerza to bardzo zasób informacji na temat dziecka. Notatki sporządzone podczas pracy ze skalą stają się źródłem informacji, których nie uzyskało by się ani z obserwacji ani z wywiadu. Ważne jest przy stosowaniu tej metody, że aby postawić diagnozę autyzmu , należy przyprowadzić analizę całości skali, a nie tylko kilku kategorii cech.

Ponieważ /jak wcześniej zostało zaznaczone/ każda diagnoza dotycząca dziecka z autyzmem jest diagnozą złożoną, wielospecjalistyczną należy uzgodnić z rodzicem dziecka wizyty u innych specjalistów/ neurolog, psychiatra, logopeda/. Oprócz tego skierować należy rodziców na badania genetyczne, celem wykrycia dokładnej przyczyny powstania deficytów rozwojowych u dziecka.
Na podstawie wyników dokonanej diagnozy ustala się dalszego sposobu postępowania terapeutycznego wobec dziecka.