Konsultacje: T306, środy 15⁰⁰ – 16⁰⁰

Egzamin będzie składał się z:

• Testu,

• 3-4 zadań;

Jak chcesz zaliczyć, musisz ogarnąć jedno i drugie. W jednym i drugim musisz się wykazać na minimum, by zaliczyć (1 – 2 zadania z drugiej części i circa połowa +1 z testowych zadań dobrze rozwiązanych). W przeciwnym wypadku, nawet jeśli masz cały test dobrze rozwiązany, a zadań nie masz zaliczonych na minimum, egzaminu nie zaliczasz. Działa to w obie strony (zadania rozwiązane całe również nie dają prawa do zaliczenia jeśli test jest wykonany słabiej niż minimum).

Literatura:

1. Mirosław Wypych, Bury, Czechowska, Mikulski, Konieczny – Finanse przedsiębiorstw z elementami analizy i zarządzania;

Dodatkowa:

1. Witold Bień – Zarządzanie finansami przedsiębiorstw(a);

2. Zdzisław Fedorowicz – Finanse przedsiębiorstw(a);

3. Jan Czekaj, Zbigniew Dreßler – Podstawy zarządzania finansami firm;

4. Gajdka Walińska – Zarządzanie finansowe;

5. Jan Śliwa – Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa;

6. Eugeniusz Brigham – Podstawy zarządzania finansami;

Gospodarka finansowa przedsiębiorstw – ogół czynności związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem operacji finansowych w przedsiębiorstwie (np. wypłata wynagrodzeń, przygotowanie listy płac itd.) Zaciąganie kredytu w przedsiębiorstwie polega na tym, że zanim się go zaciągnie trzeba sporządzić dokładny plan na co zaciągamy, ile, jakie odsetki itd. Wszystkie szczegóły muszą zostać sformułowane, zapisane
i uzgodnione oraz, naturalnie, zaakceptowane przez obie strony. Nie takie „daj piątala na pitce”.

Definicje zarządzania finansowego:

1. Zarządzanie finansowe to proces optymalnego zastosowania zasobów rzeczowych i finansowych w celu

zwiększenia wartości przedsiębiorstwa.

1. Zarządzanie finansowe to sterowanie pozyskiwaniem źródeł finansowania działalności przedsiębiorstwa oraz lokowaniem w składnikach majątkowych w sposób pozwalający na realizację celu przedsiębiorstwa.

Cele przedsiębiorstwa:

Najważniejsze jest określenie celu przedsiębiorstwa. Celem działalności przedsiębiorstwa jest osiąganie zysku lub zaspokajanie potrzeb konsumentów. Cel zarządzania określa jak najbardziej racjonalne wykorzystanie zasobów i strumieni pieniężnych możliwych do wykorzystania w przedsiębiorstwie.

PRZYKŁADY:

• Istnieje szczególny rodzaj przedsiębiorstwa, które mają status przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, dostaje z urzędu dotacje na pokrycie deficytu. Np. MPK. Nie może ogłosić upadłości

• Ustawa o przedsiębiorstwie państwowym. Samorządne, samodzielne, samofinansujące się (musi pokryć wydatki z własnych przychodów)

• Ustawa o spółdzielczości – można powoływać przedsiębiorstwa spółdzielcze. Nie musi się kierować zyskiem, może przyjąć inny cel np. ułatwienie w dziedzinie zaopatrzenia. Np. spółdzielnie mieszkaniowe. Gdy pojawi się zysk, to jest to efekt niezamierzony np. z uwagi na niezrealizowanie np. ocieplenia bloku. Nadwyżka przechodzi na rok następny.

Wartość przedsiębiorstwa – przedsiębiorstwo które przynosi straty nie jest warte wiele. Wartość wynika z zysku wypracowanego, pozostawia się część w przedsiębiorstwie. Wycena przedsiębiorstwa:

• Majątkowa metoda

• Dochodowa metoda

Wyjątkowo w spółkach akcyjnych na giełdach wiadomo jaka jest aktualna wartość przedsiębiorstwa. Poddawane są codziennej wycenie, wartość jest celem. Zarząd pracuje nad wartością spółki. A w innych spółkach ta wartość może być celem.

ZMIANA WARTOŚCI PIENIĄDZA W CZASIE

Pieniądz sam jest towarem, wyraża wartość majątku przedsiębiorstwa, poniesionych kosztów, osiągniętych zysków i innych kategorii z dziedziny finansów. Podejmowane decyzje w przedsiębiorstwie wywołują skutki, które można mierzyć za pomocą pieniądza. Dlatego przy podejmowaniu decyzji w firmie konieczne jest uwzględnianie wartości pieniądza.

Czynniki wywołujące zmianę wartości pieniądza w czasie:

• procesy inflacyjne - (zmniejsza, pogłębia zmianę) i deflacyjne (powiększa wartość pieniądza w czasie) – raz wydłuża raz skraca

• czynnik zamrożenia - (zawsze zmniejsza, wartość utraconych korzyści, alternatywne zastosowanie korzyści)

Im dłuższy jest czas zamrożenia pieniądza, tzn. im bardziej odległy termin możliwości dysponowania nim tym mniejsza jest jego aktualna wartość. Pieniądz stojący aktualnie do dyspozycji w formie gotówki ma większą wartość dla posiadacza niż analogiczna jego kwota, która będzie zainkasowana w przyszłości.

Operacje finansowe, w których występuje zmiana wartości pieniądz w czasie (pieniądz o odroczonym terminie płatności):

1. operacje kupno – sprzedaż z odroczonym terminem płatności (powszechnie obowiązuje zasada, że przedsiębiorstwa płacą w formie bezgotówkowej)

2. lokowanie pieniędzy w bankach (posiada zobowiązanie wobec osób lokujących ; przedsiębiorstwa mają pieniądze ulokowane w bankach; następuje tutaj rachunek wartości pieniądza w czasie)

3. udzielanie kredytów przez bank (zaciąganie kredytów przez przedsiębiorstwa, a udzielony kredyt jest zwracany z odsetkami)

4. zakup obligacji (państwo przedstawia do zakupu obligacje i ma z tego tytułu dochody)

5. wypłacanie wynagrodzeń za pracę (należności pracownika u pracodawcy z upływem dni są coraz mniejsze. W tym sensie pracownik jest wierzycielem pracodawcy, a pracodawca jest dłużnikiem pracownika do momentu wypłaty. W dużych przedsiębiorstwach ten dług nigdy nie spada do zera.

6. W sytuacji przyspieszenia inflacji nacisk pracowników do częstszej wypłaty wynagrodzenia jest większy. Pracownik kredytuje pracodawcę)

7. płacenie podatków (podatki płaci się po danym czasie np. miesiąc, a nie każdego dnia. Jest to płatność odsunięta w czasie. Nigdy zobowiązania z tytułu podatków nie spadają do zera. W tym sensie przedsiębiorstwo jest dłużnikiem budżetu, a budżet jest kredytodawcą przedsiębiorstwa. Występuje darmowy kredyt dla przedsiębiorstw z tytułu podatków.

8. składki ZUS

Pieniądz w odroczonym terminie płatności występuje zawsze w 2 postaciach : jako należność i zobowiązanie. Należność występuje u osoby oczekującej na zainkasowanie pieniądza (wierzyciela) a zobowiązanie występuje u osoby, która ma dokonać wpłaty ( dłużnik). Te zjawiska występują w operacjach kupna – sprzedaży z odsuniętym terminem płatności, czyli są powszechne w każdym przedsiębiorstwie. W przedsiębiorstwach handlu detalicznego rzadziej, bo regułą jest inkasowanie gotówki. Wyjątek to sprzedaż ratalna i gastronomia. Lokowanie pieniądza w bankach – przykład odsunięcia dysponowania pieniędzmi. Bank staje się dłużnikiem, a osoba wierzycielem. Inny przykład to zaciąganie kredytów i pożyczek. Ta zmiana wartości pieniądza w czasie jest tu brana pod uwagę i przeliczana, ale w operacjach kupna sprzedaży to nie jest uwzględniane w cenie. Inne przykłady to zakup obligacji, wypłacanie wynagrodzeń. Każdy przedsiębiorca jest dłużnikiem wobec ZUS-u, odsuwa wpłatę na rzecz ZUS-u na przyszłość. Każdy przedsiębiorca jest zadłużony w państwie z tytułu podatku.

STOPA PROCENTOWA

Rachunek wartości pieniądza - Instrumentem potrzebnym do rachunku wartości pieniądza jest stopa procentowa. Stopa procentowa to cena pieniądza. Odzwierciedla użyteczność pieniądza. Cena przedstawiana jest w postaci stopy procentowej. Rodzi to odsetki. Stopa procentowa składa się z trzech elementów (części).

STOPA PROCENTOWA – cena pieniądza. Mówimy o tym, kiedy chcemy sprzedać pieniądz, dotyczy obcego pieniądza ten termin. To suma inflacji i składnika, który odzwierciedla koszt ryzyka – zasada realnego pieniądza (realnej stopy) – stopa procentowa jest wyższa od stopy inflacji.

Składa się ona z 3 części:

• Wynagrodzenie za czas oczekiwania na zwrot należności, np. lokata bankowa

• Koszt ryzyka ponoszonego z tytułu możliwej czasowej lub ostatecznej niewypłacalności. Zawsze jest ryzyko przy pożyczaniu pieniędzy, że zwrot nie nastąpi, albo się opóźni. Jest składnikiem ceny pieniądza. Im wyższa stopa, tym koszt ryzyka wyższy.

• Stopa inflacji ma za zadanie utrzymanie realnej wartości pieniędzy

Wszystkie te składniki kształtujące poziom stopy nie są trwałe. Poziom stopy ulega wahaniom w czasie. Spada, rośnie np. na skutek inflacji. Jeśli rośnie to stopa procentowa powinna rosnąc, i na odwrót. Ale czasem wcale tak nie jest bo są jeszcze inne czynniki które oddziałują na stopę : popyt na pieniądz i podaż pieniądza. Pieniądz jest towarem, więc istnieje popyt na pieniądz. Jeśli rośnie inflacja, ale spada popyt na pieniądz to stopa procentowa powinna spaść. Jeśli siła tych 2 czynników jest równoważna, to nic się nie zmieni z poziomem stopy.

Jest jeszcze 3 czynnik – polityka banku centralnego. Oddziałuje za pomocą kilku instrumentów:

• stopy od kredytów, których udziela bankom komercyjnym

• stopy redyskontowej

• kształtowania wysokości rezerw w bankach komercyjnych

• operacje otwartego rynku

Banki komercyjne udzielają kredytów w oparciu o zasoby jakie mają, mogą być to zasoby własne oraz pożyczają od innych po to by zamienić je w kredyty. Banki komercyjne mogą tez zaciągać kredyty z Banku Centralnego – tworzy pieniądz, (stopa referencyjna – opłata za wytworzenie pieniądza). Im koszty pożyczenia / wytworzenia pieniądza się zwiększą, tym pogorszą się warunki udzielania kredytu dla klientów, podrożeje kredyt przez podniesienie stopy procentowej przy udzielaniu kredytów.

!! Aktualnie oczekujemy, ze Bank Centralny obniży stopę.

Banki niezależnie od Banku Centralnego mogą zmieniać wysokość stopy. 2 zasady:

• Im dłuższy czas lokaty tym wyższa stopa jest oferowana przez bank i na odwrót

• Różnicuje stopę w zależności od kondycji finansowej podmiotu (przedsiębiorstwa) . Mniejsze ryzyko mniejszy zarobek.

Kolejny czynnik poza 3 wpływającymi na banki komercyjne – rola Ministra Finansów. Produktem ubocznym jego działania jest wpływ na stopę procentowa. Produktem ubocznym jest np. fakt, że ministrowie muszą działać na rzecz sfinansowania deficytu budżetowego. MF pożycza, ale nie za darmo.

Cena pieniądza jest ukryta, ale istnieje, jest zawarta w tych transakcjach z odsuniętym terminem płatności. Dochód z tytułu kredytu kupieckiego (towarowego) wkalkulowany jest w cenę towaru. W transakcjach kupna sprzedaży nie widać jej. Czasem się ujawnia w postaci skonta.

przykład: mamy do czynienia z firmą, która dostała spadek i dysponuje większa kwota niż przedsiębiorca, który zaczyna od 0. Pieniądze są w towarze, wszystko sprzedane. Nie ma pieniędzy, ale ma należności!

Ujawnianie ceny pieniądza w umowie skonta:

Tego typu umowa z przedsiębiorstwem charakteryzuje się tym, że dostawca oferuje towar a odbiorca ma ustaloną liczbę dni na uregulowanie zobowiązania. Zapłata występuje z upustem. Jeżeli wpłata nastąpi wcześniej to z potrąceniem upustu. Bez upustu zapłata jest niższa. W taki sposób ujawnia się cena pieniądza stosowane przez dostawcę. Skonto jest pozytywnie przyjmowane przez odbiorcę, gdy przedsiębiorstwo ma dość środków na rachunku i jest w stanie szybko zapłacić. Przedsiębiorstwo korzystające ze skonta eliminuje działalność banków.

ZADANIE: Skonto na miesiąc. Upust od sumy faktury wynosi 1,5%, jeżeli odbiorca towaru ureguluje zapłatę (wniesie zapłatę) w ciągu 5 dni, nie czekając na datę zapłaty wyznaczoną w umowie kredytowej dostawy wynoszącą 45 dni.

Skonto na rok

45 – 5 = 40 dni W ciągu roku (w ciągu 360 dni) 40 dni występuje 9 razy.

1,5%*9 = 13,5%

Upust od sumy faktury na rok wynosi 13,5%.

Kalkulacja zmiany wartości pieniądza w czasie:

• rachunek odsetek prostych dotyczy okresu krótkiego

• rachunek kapitalizacyjny (rachunek odsetek złożonych dotyczy okresu długiego

• rachunek dyskontowy służy do oceny efektywności inwestycji. Jest stosowany do obliczania wartości bieżącej (wartości aktualnej) oraz płatności przyszłych. Rachunek dyskontowy to odwrotność rachunku kapitalizacyjnego

• pochodne

POJĘCIE I FORMY FINANSOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA

Finansowanie nie jest pojęciem jednoznacznym. Jest używane w węższym ujęciu i szerszym ujęciu. W węższym ujęciu finansowanie to uzyskiwanie kapitału. W szerszym ujęciu finansowanie to uzyskiwanie kapitału i dysponowanie nim; przez finansowanie rozumie się wszystkie przedsięwzięcia, które zapewniają przedsiębiorstwu kapitał i które służą kształtowaniu optymalnej struktury kapitału oraz obniżaniu kapitału.

Finansowanie jest pasywne albo aktywne.

1. Pasywne polega na finansowaniu własnego przedsiębiorstwa.

2. Aktywne polega na lokowaniu kapitału w innym przedsiębiorstwie, co może przebiegać w formie pożyczki udzielonej jakiemuś przedsiębiorstwu albo jako zakup udziałów jakiegoś przedsiębiorstwa, albo poprzez zakup akcji.

   • Jaki jest sens finansowania aktywnego? => w interesie jest kupić udziały czy akcje firmy jako krótkoterminową inwestycję w miejsce nisko dochodowej lokaty bankowej, by w przyszłości za więcej sprzedać. Ale bywa tak, że się kupuje udziały, by być znacznym współwłaścicielem by mieć wpływ i sprawniej się współpracowało.

Formy finansowania:

• kryterium – źródło pochodzenia środków finansowych:

  • finansowanie zewnętrzne (środki finansowe pochodzą spoza przedsiębiorstwa np. kredyt zaciągnięty w banku, pożyczka zaciągnięta w innym przedsiębiorstwie a także pozyskana maszyna z przedsiębiorstwa leasingowego, wpływy w przedsiębiorstwie z tytułu sprzedaży akcji)

• finansowanie wewnętrzne (przedsiębiorstwo uzyskuje lub zwiększa środki finansowe w drodze przekształcenia dóbr rzeczowych na pieniądz). Występują dwa sposoby finansowania wewnętrznego:

  • przekształcenia majątkowe

    • w przypadku amortyzacji - inwestycje przy jednoczesnym dokonywanie odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych. Z czasem ubywanie wartości majątku i inwestowanie środków zgromadzonych z tego tytułu w inne dziedziny;

    • przyspieszenie obrotu kapitału - upłynnianie posiadanych towarów poprzez obniżanie cen

    • zamiana zapasów w środki pieniężne zmniejszanie majątku rzeczowego - zbędnych elementów majątku w celu pozyskania środków pieniężnych. Przykładowo sprzedaż maszyn i przeznaczenie pozyskanych środków na inwestycje

  • kształtowanie kapitału (tworzenie długookresowych rezerw, zatrzymanie zysków w przedsiębiorstwie, reinwestycja zatrzymanych zysków)

• kryterium – pozycji prawnej dawcy kapitału:

  • finansowanie własne (finansowanie w oparciu o zysk wypracowany przez przedsiębiorstwo (zatrzymanie części zysku przez przedsiębiorstwo), finansowanie z kapitałów założycielskich (z wkładów udziałowców w formie udziałów, akcji), z powiększenia kapitału akcyjnego),

  • finansowanie obce (każdy rodzaj kredytów zaciąganych w banku, pożyczka zaciągnięta w przedsiębiorstwach, leasing, obligacje przemysłowe, kredyt kupiecki, kredyt odbiorcy (czyli wpłata zanim odbierze się towar)

• kryterium – terminu pozyskania środków:

  • finansowanie długoterminowe - Finansowanie powyżej 1 roku. Finansowanie powyżej 3 lat, gdy występuje finansowanie średnioterminowe. W jego wyniku powstaje kapitał stały. Kapitał stały pojawia się w przypadku finansowania własnego).

  • finansowanie krótkoterminowe - Finansowanie do 1 roku. W jego wyniku powstaje kapitał bieżący (zobowiązania bieżące).

  • Finansowanie średnioterminowe - Finansowanie od 1 roku do 2-3 lat. Nie zawsze występuje.

Finansowanie zewnętrzne i wewnętrzne a finansowanie własne i obce:

Finansowanie własne nie pokrywa się z finansowaniem wewnętrznym oraz finansowanie obce nie pokrywa się z finansowanie zewnętrzny. Finansowanie własne może być finansowaniem zewnętrznym. Jest to często źle rozumiane.

Cechy kapitału własnego:

• podmiot uzyskuje prawo w zyskach

• właściciel kapitału własnego nie ma prawa do odsetek

• właściciel kapitału traci prawo do zwrotu tego kapitału

• może sprzedać prawo do własności firmy

• w spółce udziałowej akcje można sprzedać, ale należy znaleźć osobę, która odkupi te akcje, ale jeszcze muszą zgodzić się wszyscy właściciele

• uwzględnia się też wartość przedsiębiorstwa

• zainteresowanie się rentownością

• kapitał można odzyskać za pomocą likwidacji (sukcesywnie sprzedaje poszczególne elementy majątku), Sprzedają po kolei zapasy, surowce, towary, itp. Jeśli przedsiębiorstwo wyrobiło sobie markę, można również sprzedać je jako firmę

• jeśli sprzedawca spóźni się ze sprzedawcą, upadłością, to sprawa w sądzie. Jest to mało korzystne, gdyż sprawy w sądzie nie prowadzą do otrzymania kapitału dla sprzedawcy, ale nie myślą o kosztach w czasie sprzedaży a maksymalizacją zysku sprzedaży

Cechy kapitału obcego:

• kapitał obcy musi być spłacony w terminach, zwrócenie kredytu czy pożyczki

• kapitał obcy ma prawo do odsetek

• kapitał obcy nie daje prawa w głosie przedsiębiorstwa; tę inicjatywę może przejąć wierzyciel (czyli zarządzanie w przedsiębiorstwie); ugoda między właścicielami a wierzycielami;

• natychmiastowa upadłość przynosi większe szkody niż staranie się uzdrawiania go; wtedy wierzyciele mogą odzyskać pieniądze, a jeśli ogłosi upadłość, to tedy wierzyciel nie ma szans na odzyskanie funduszy; czasami udaje się uratować przedsiębiorstwo; rzadki przypadek to umowa / ugoda sądowa

• kapitał obcy to uprzywilejowanie w przypadku likwidacji lub upadłości przedsiębiorstwa Wierzyciel I otrzymuje

• może być oddany do dyspozycji przedsiębiorstw

• jest korzystny (z podatkowego punktu widzenia) ponieważ odsetki są kosztem uzyskania przychodu

Funkcje kapitału własnego i obcego:

funkcja zabezpieczenia zwrotu »»» Kapitał własny w przypadku wystąpienia strat finansowych jest uszczuplany w pierwszej kolejności. Do zadań wierzycieli należy monitorowanie kapitałów ulokowanych w przedsiębiorstwie. W przypadku oznak pogorszania się sytuacji finansowej można wystąpić o spłatę zobowiązania

funkcja robocza »»» Przepis o uszczuplaniu kapitału własnego w pierwszej kolejności pozwala przedsiębiorstwu używać kapitał własny i kapitał obcy w jednakowo swobodny sposób.

funkcja gwarancyjna »»» Funkcja, która dotyczy jedynie kapitału własnego. Stanowi dla wierzycieli zabezpieczenie w przypadku wystąpienia likwidacji lub upadłości przedsiębiorstwa.

KOSZT KAPITAŁU

Kapitał wszystkie elementy, które występują po stronie pasywów w bilansie przedsiębiorstwa i stanowią źródło finansowania składników majątkowych zgromadzonych w przedsiębiorstwie

Koszt kapitału Dysponowanie kapitałem łączy się z koniecznością ponoszenia określonych kosztów. Koszt kapitału ma kluczowe znaczenie dla rachunku ekonomicznej efektywności inwestycji. Z tego powodu potrzebne jest oszacowanie kosztu kapitału. Analiza kosztu kapitału zawiera narzędzia i metody niezbędne do profesjonalnego zarządzania finansami przedsiębiorstw. Wiąże się to ze średnim ważonym kosztem kapitału.

Średni ważony koszt kapitału Udział kosztu kapitału w całości kapitału jakim dysponuje przedsiębiorstwo. Konieczność obliczania średniego ważonego kosztu kapitału ujawnia się w związku z tym, że w praktyce przedsiębiorstwo korzysta z wielu różnych źródeł finansowania kapitału. Z tego tytułu ponosi różne koszty. Cały kapitał ma dwie zasadnicze części składowe.

• W jakich proporcjach używać kapitału obcego i własnego?

Korzystaj z obcego kapitału, nie wkładaj własnego! Lecz to nie jest takie proste. Firma CEPTER działa tylko na obcym kapitale, jednakże jest to przestępstwo. Opiera się to również na rentowności. Tyle, ile to daje szansę na najwyższą maksymalizację rentowności. W USA pojawiła się dźwignia finansowa polega na wykorzystaniu obcego kapitału do poprawy rentowości kapitału własnego. Jest zatem instrumentem optymalizacji struktury kapitału. Lepiej korzystać z kapitału obcego jeśli stopa zwrotu jest niższa, jeśli są równe to wtedy jest to punkt optimum (nie jest to punkt stały) punkt ten przesuwa się ze względu na stopę procentową, która jest zmienna.

	KAPITAŁ WŁASNY	KAPITAŁ OBCY
PODZIAŁ KAPITAŁU	Chodzi o podział kapitału w spółce akcyjnej (kapitał akcyjny). Kapitał własny dzieli się na akcje (zwykłe i uprzywilejowane)	Kapitału obcy dzieli się z punktu widzenia szacowania kosztów. • zobowiązania długoterminowe - to kredyty długoterminowe, obligacje. Są one oprocentowane. • zobowiązania krótkoterminowe (kapitał krótkoterminowy, kapitał bieżący) - zobowiązania krótkoterminowe to kredyty bankowe (do 1 roku), kredyty kupieckie, zobowiązania wobec budżetu, zobowiązania wobec pracowników, zobowiązania wobec ZUS. Nie są one oprocentowane.
KOSZTA KAPITAŁU	• koszt kapitału własnego zwykłego - świadczą o nim dywidendy. • koszt kapitału własnego uprzywilejowanego - świadczą o nim z góry określone dywidendy i cena netto sprzedaży tych akcji. Koszt kapitału własnego (kapitału akcyjnego) to koszt dywidendy, dochód z akcji. Koszt kapitału własnego jest wyższy niż koszt kapitału obcego. Im większe ryzyko tym wyższy koszt kapitału własnego	Zobowiązanie krótkoterminowe nie wywołują kosztu. Zatem nie są one ujmowane w koszcie kapitału. Koszt kapitału obcego jest wyrażany za pomocą stopy procentowej zobowiązań długoterminowych (kredyty długoterminowe, obligacje). Jest też łatwiejszy do oszacowania od kosztu kapitału własnego, ponieważ znane są stopy procentowe.

WYKORZYSTANIE DŹWIGNI FINANSOWEJ
W ZARZĄDZANIU FINANSAMI PRZEDSIĘBIORSTW

Dźwignia W biznesie dźwignia oznacza osiągnięcie efektu dochodowego przedsiębiorstwa za pomocą określonego mechanizmu opartego o koszty stałe. Chodzi o koszty stałe działalności finansowej, czyli odsetki (dźwignia finansowa) oraz koszty stałe działalności operacyjnej (dźwignia operacyjna).

Dźwignie w zarządzaniu finansami przedsiębiorstw:

- dźwignia finansowa (przekładnia)

- dźwignia operacyjna

Powstanie koncepcji dźwigni finansowej

Na początku istniała koncepcja, że kapitału własnego powinno być więcej niż kapitału obcego. Było to zadawalające dla dostawców kapitału obcego (bank, pożyczkodawca). Koncepcja ta jednak nie była dobra, ponieważ w większości wszystko musiało być pokrywane z własnych środków. Następnie pojawiła się koncepcja, że kapitału własnego i kapitału obcego powinno być po połowie. Koncepcja ta również nie była dobra. Istniała również koncepcja, że kapitału obcego powinno być więcej niż kapitału własnego. Koncepcja ta jednak nie była dobra, ponieważ przedsiębiorstwo mogło bardzo się zadłużać. Pojawiła się koncepcja dźwigni i finansowej. Nie jest ważne określenie proporcji między kapitałem własnym i kapitałem obcym. Najważniejsze jest określenie korzyści dla przedsiębiorstwa.

Dlaczego dźwignia finansowa działa?

Punkt optimum. Stopa procentowa kosztów równa się stopie procentowej rentowności. Punkt optimum nie jest wartością stałą – ciągle się przesuwa, ponieważ zmienia się stopa procentowa kosztów jak i rentowności. Gonimy króliczka, który ciągle ucieka. Nie dogonimy go, bo robi skoki w boki.

Dźwignia finansowa (przekładnia)

Polega na wykorzystaniu kapitału obcego do poprawy rentowności kapitału własnego. Jest to instrument optymalizacji struktury kapitału.

Ogólna zasada

Wraz ze wzrostem zadłużenia rośnie ryzyko kapitało dawcy i w konsekwencji rośnie poziom stopy procentowej. Powoduje to, że wraz ze wzrostem zadłużenia dynamicznie rośnie koszt odsetek.

Struktura finansowania przedsiębiorstwa związana z zasadą działania dźwigni finansowej:

relacja zadłużenia (%)	ogółem aktywa (tys. zł)	zadłużenie (tys. zł)	kapitał własny (tys. zł)	liczba akcji (1 akcja = 20 zł)	stopa procentowa (%)	koszt odsetek (tys. zł)
		(1)*(2)	(2)*(3)	(4)/20		(3)*(6)
1	2	3	4	5	6	7
0	200	0	200	10	-	0
10	200	20	180	9	8,5%	1,7
20	200	40	160	8	9%	3,6
30	200	60	140	7	10%	6
40	200	80	120	6	12%	9,2
50	200	100	100	5	14%	14
60	200	120	80	4	17%	20,4

Tabele obrazujące obliczenie bazujące na zróżnicowaniu poziomu zadłużenia (ryzyka) i zysku przedsiębiorstwa:

WARIANTY ZADŁUŻENIA:

	wariant "0%"	wariant "30%"	wariant "60%"
	wariant pesymistyczny	wariant realistyczny	wariant optymistyczny
sprzedaż roczna	6 000	12 000	18 000
zysk operacyjny (EBIT)	0	36 000	72 000
koszty finansowe (odsetki)	0	0	0
zysk przed opodatkowaniem (brutto)	0	36 000	72 000
podatek dochodowy (20%)	0	7 200	14 400
zysk netto (po opodatkowaniu)	0	28 800	57 600
dywidenda uprzywilejowana	0	3 600	3 600
dochód dla akcji zwykłych	0	25 200	54 000
dochód/akcja zwykła [E/P] (10 tys. szt.)	0	2,52	5,4

Dlaczego taki przyrost zysku?

Wynika z działania dźwigni operacyjnej. Przy sprzedaży 6000 sztuk pokrywamy jedynie koszty, ale

już przy sprzedaży 12000 pojawia się zysk. Używa się kapitału obcego w celu podniesienia rentowności kapitału własnego (widać to po stosunku dochód/akcja w tabeli).

Dźwignia finansowa - wnioski

Im większe zadłużenie (wyższy wariant zadłużenia) tym wyższe ryzyko (tabela z góry na dół). Im wyższy zysk operacyjny tym wyższe ryzyko (tabela z lewej strony do prawej strony). Im większe ryzyko tym większe dochody, wyższa stopa zwrotu. Nie ma większych zysków bez większego ryzyka. Należy wybrać ten wariant, w którym zysk jest największy, czyli występuje największa nadwyżka stopy zwrotu z kapitału własnego nad stopą procentową kapitału obcego. Wybór wariantu zadłużenia zależy od wielu czynników. Ważny jest wybór w jakiej części inwestować z kapitału własnego a w jakiej z kapitału obcego w celu zwiększania rentowności kapitału własnego. Warto sięgać po kapitał obcy. Nie do końca prawdą jest, że im większe zadłużenie tym wyższa rentowność, ponieważ należy znaleźć odpowiedni punkt.

Dźwignia operacyjna

W przedsiębiorstwie polega na wykorzystaniu kosztów stałych do wzrostu zysków. Ze względu na

niejednakową reakcję kosztów stałych i kosztów zmiennych na przyrost produkcji i sprzedaży można osiągać dynamiczny przyrost zysków w przedsiębiorstwie w ślad za przyrostem sprzedaży. Wielo asortymentowość jest typową sytuacją w każdym przedsiębiorstwie (to znaczy że przedsiębiorstwa produkują więcej niż jeden produkt).

Polega na świadomym zwiększaniu produkcji sprzedaży po analizie kosztów stałych i zmiennych w celu dynamicznego wzrostu zysku operacyjnego w przedsiębiorstwie.

„Paradoks ceny”

Obserwujemy przedsiębiorstwo, które produkuje dwa wyroby: A i B. Po analizie okazało się że jeden wyrób przynosi zyski, a drugi straty. Zarząd tego przedsiębiorstwa zastanawia się jak można poprawić wynik finansowy w następnym okresie i gotów jest podjąć decyzję, że eliminuje z profilu produkcji przedsiębiorstwa produkt przynoszący stratę.

Warunki wyjściowe:

produkt	ilość produktu	cena	koszt jednostkowy	przychód	koszt	wynik finansowy
A	10 000	120	110	1 200 000	1 100 000	100 000
B	5 000	100	110	500 000	550 000	- 50 000

Przychód ogółem: 1 700 000 zł

Ogółem koszty: 1 650 000 zł

Ogółem wynik finansowy: + 50 000 zł

Nieprofesjonalne rozumowanie w zarządzaniu przedsiębiorstwem opiera się na założeniu, że jeśli wyeliminuje się produkt nie przynoszący zysków, automatycznie zwiększymy zysk i to jest błędne rozumowanie, bo trzeba najpierw podzielić koszty na koszty jednostkowe i stałe.

W przedsiębiorstwie produkcyjnym NIE sprzedaje się w sztukach, tylko w ilościach hurtowych, więc koszty zmienne idą w parze z produkcją.

produkt	ilość produktu	cena	koszt jednostkowy zmienny	marża brutto (cena-koszt jednostkowy zmienny)	przychody	koszty zmienne (ilość x jednostkowy koszt zmienny)
A	10 000	120	80	120-80 = 40 zł	10 000 x 120 = 1 200 000 zł	800 000 zł
B	5 000	100	90	100-90 = 10 zł	5 000 x 100 = 500 000 zł	450 000 zł
				SUMA:	1 700 000 zł	1 250 000 zł

Koszty stałe: 400 000 zł

analiza (która służy wyborowi wariantowi produkcji):

1. produkować A i B?

2. produkować tylko A?

wariant	A i B	A
przychód ze sprzedaży	1 700 000 zł	1 200 000 zł
koszty zmienne	1 250 000 zł	800 000 zł
różnica	450 000 zł	400 000 zł
koszty stałe	400 000 zł	400 000 zł
WF (wynik finansowy)	50 000 zł	0 zł

Bardziej optymalny i opłacalny wariant jest wariant A i B. Produkcja towaru deficytowego B jest bardziej opłacalna niż produkcja jedynie produktu rentownego A. <<że niby paradox O.o>>

α kąt α = CENA

• jeśli cena ma kąt α, to próg zysku występuje na poziomie 50 tys. sztuk

• ½ α nigdy nie osiągnie zysku (poza zdolnościami wytwórczymi)

β kąt β = KOSZT JEDNOSTKOWY ZMIENNY

• β₁>β gdyby był większy, przedsiębiorstwo również nie osiągnęło by zysku

Co jest przyczyną nierentowności parametru B?
trzeba sprzedać po WYŻSZEJ cenie; wyższej od progu zysku

wyliczenie progu zysku:

$$\text{pr}og\ \text{zysku} = \ \frac{\text{koszty}\ \text{sta}le}{\text{cena} - \text{jednostkowy}\ \text{koszt}\ \text{zmienny}}$$

1. : $\frac{200\ 000}{120 - 80} = 5\ 000\ zl\ $ wystarczy więc 5 000 zł (my sprzedajemy po 10 000 zł)

2. :$\frac{200\ 000}{100 - 90} = 20\ 000\ zl$ sprzedajemy po 5 000 zł, a powinniśmy po 20 000 zł

Próg zysku nie wykracza poza zdolności wytwórcze przedsiębiorstwa. Cena sprzedaży produktu jest niezmienna, niezależna od skali produkcji nie do końca prawda…???

Próg zysku

Pz = $\frac{\text{Ks}}{c - \text{kjz}}$

Pz – próg zysku

Ks – koszty stałe

c - cena

kjz – jednostkowe koszty zmienne

Próg zysku

- wyrób A

Pz_A = $\frac{200\ 000}{120\ - \ 80}$ = 5 000 sztuk

- wyrób B

Pz_B = $\frac{200\ 000}{100\ - \ 90}$ = 20 000 sztuk

Próg zysku koszty zmienne

wartość (tys. zł)

140 cena

PZ_II

120

100 pole zysku

(zysk)

80

Pz_I Q

60 pole straty

(strata)

40 koszty stałe

20

ilość (tys. sztuk)

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Pz_I Q Pz_II

Pz_I – próg zyski I

Pz_II – próg zysku II

Q – zysk maksymalny, optymalna wielkość produkcji

Koszt jednostkowy na początku zwiększania produkcji może maleć. Następnie zaczyna on rosnąć coraz gwałtowniej. Wraz ze wzrostem produkcji i zwiększaniem się kosztu jednostkowego, może dojść do sytuacji, gdzie produkcja przestanie być opłacalna i znajdziemy się w polu straty. Takim samym, jak na początku wykresu.

Punkt „Q” to taka wielkość produkcji, przy której zysk jest największy. W tym momencie ma miejsce największa różnica między przychodem a kosztem jednostkowym. Dźwigni operacyjnej możemy przypisywać taką rolę, że przy nieznacznym wzroście skali produkcji, osiągamy znaczny wzrost zysku. Ograniczeniem jest osiągnięcie optimum produkcji. Działa to również w drugą stronę – przy nieznacznym spadku sprzedaży (produkcji), zysk może spaść znacznie.

Utrata skali produkcji jest niezwykle groźna dla przedsiębiorstwa. W przyspieszonym tempie obniża poziom zysku w przedsiębiorstwie.

Ocena kondycji finansowej przedsiębiorstwa.

Na kondycję finansową przedsiębiorstwa składa się przede wszystkim płynność finansowa.

Zdolność przedsiębiorstwa do regulowania na bieżąco swoich zobowiązań. Niekoniecznie zysk.

Konsekwencją nieregulowania zobowiązań przez przedsiębiorstwo może być przerwanie dostaw. W przypadku towarów nie musi to być koniecznie groźne. Jeśli natomiast dotyczy to podzespołów czy komponentów, może być znacznie trudniej przedsiębiorstwu znaleźć nowych dostawców. W przypadku ustania dostaw, może ustać i produkcja. Brak produkcji, brak sprzedaży. Brak sprzedaży, brak zysków. Brak zysków, brak płynności.

Na kondycję składa się również skala zadłużenia przedsiębiorstwa.

Analiza ekonomiczna

Pojęcie to oznacza zbiór różnych metod badawczych, które polegają na rozłożeniu badanego

przedmiotu na części składowe i znalezieniu logicznej zależności między nimi w celu sformułowania

odpowiedniej decyzji. Analiza jest instrumentem zarządzania w przedsiębiorstwie. Cele analizy są (ogólnie) zawsze dwa:

1. Ustalenie podstaw do podejmowania decyzji (zarówno bieżących jak i strategicznych);

2. Kontrola zgodności przebiegu procesów gospodarczych z założeniami przyjętymi przy podejmowaniu decyzji.

Przedmiotem analizy są wyniki przedsiębiorstwa (zarówno ilościowe jak i jakościowe). Analiza stanu i pozycji przedsiębiorstwa (określenie stanu na tle innych podmiotów, na tle otoczenia) a także

analiza informacji (?), metod działania. Służą temu różne rodzaje analiz.

Analiza finansowa

Istota analizy

Pojęcie analizy ekonomicznej oznacza zbiór różnych metod badawczych, które polegają na rozłożeniu badanego przedmiotu na części składowe i znalezieniu logicznej zależności między nimi w celu sformułowania odpowiedniej decyzji. Analiza ma utylitarny charakter. Chodzi o wykorzystanie analizy w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Analizę rozumie się jako teorię, narzędzie obiektywnego poznanie, jako praktykę realizacja celów przedsiębiorstwa.

Cele analizy:

1. ustalenie podstaw do podejmowania bieżących i strategicznych decyzji gospodarczych . Przykładowo chodzi o podjęcie decyzji o nowych inwestycjach, rozwoju produkcji.

2. kontrola zgodności przebiegu procesów gospodarczych z założeniami przyjętymi przy podejmowaniu decyzji

Przedmiot analizy:

• Analiza wyników

• Badanie jakościowych i ilościowych rezultatów w sferze produkcji, sprzedaży itp.

• Analiza stanu i pozycji

• Porównanie faktów i zjawisk na tle otoczenia (konkurencji) - analiza organizacji i metod działania

• Ocena jakości procesów technologicznych. Przykładowo analiza wydajności.

Treść analizy finansowe są wielkości ekonomiczne w wyrażeniu pieniężnym. Dotyczy to trzech kwestii: wyników finansowych, stan majątkowo-kapitałowy, sytuacja finansowa przedsiębiorstwa

Odbiorcy analizy:

• kierownictwo przedsiębiorstwa (Dyrekcja, zarząd, rada pracownicza)

• właściciel lub właściciele

• potencjalni inwestorzy (osoby zainteresowane kupnem przedsiębiorstwa w części lub w całości)

• pożyczkodawcy

• Banki kredytujące

• Partnerzy (dostawcy i odbiorcy)

• rząd i agendy rządowe (Urzędy skarbowe)

• pracownicy

Źródła analizy finansowej

Analiza finansowa jest uzależniona od pewnych źródeł. Źródła analizy finansowej - źródła o charakterze statystycznym.

Sprawozdawczość jest objęta prawem. Istnej obowiązek ustawowy ujawniania sprawozdań finansowych. Celem jest zapewnienie wiarygodności. Bardzo ważne jest badanie sprawozdań finansowych, szczególnie bilansu.

Ocena kondycji finansowej przedsiębiorstwa:

1. bilans

2. rachunek zysków i strat (rachunek wyników)

3. rachunek przepływów pieniężnych

Bilans

Zestawienie aktywów przedsiębiorstwa (aktywa) ze źródłami ich pozyskiwania (pasywa). Bilans przedstawia wartość majątku przedsiębiorstwa (aktywa) oraz źródła pozyskiwania majątku przedsiębiorstwa (pasywa). Bilans funkcjonuje pod znakiem F-02.

Kategorie kapitału obcego:

1. zobowiązania długoterminowe:

   • długoterminowe kredyty

   • długoterminowe pożyczki

   • obligacje

   • papiery wartościowe emitowane przez przedsiębiorstwo

   • podatek Podatek może się przekształcić z zobowiązania krótkoterminowego w zobowiązanie długoterminowe.

2. zobowiązania krótkoterminowe:

   • krótkoterminowe kredyty,

   • krótkoterminowe pożyczki

   • podatek

   • zobowiązania wobec dostawców,

   • zobowiązania wobec pracowników

   • zobowiązania wobec ZUS

Ułożenie pozycji bilansu (kolejność pozycji w bilansie):

• aktywa Pozycje w aktywach są ułożone według stopnia płynności finansowej (możliwości zamiany na środki pieniężne). Układają się od najmniej do najbardziej płynnych. Lepiej jest lokować aktywa w aktywach najbardziej płynnych.

• pasywa Pozycje w pasywach są ułożone według stopnia wymagalności (pilności zwrotu). Układają się od najbardziej do najmniej wymagalnych.

Wstępna analiza bilansu:

a) analiza pionowa

b) analiza pozioma

Analiza pionowa

Analiza wszystkich pozycji w pionie. Analiza pionowa aktywów to analiza poszczególnych rodzajów

aktywów. Polega na określeniu struktury majątku, głównie struktury aktywów trwałych. Analiza

pionowa pasywów to analiza poszczególnych rodzajów pasywów. Pozwala ustalić jaki jest stosunek

kapitałów własnych do kapitałów obcych.

Dług długoterminowy i dług krótkoterminowy

Porównanie długu długoterminowego i długu krótkoterminowego pozwala ocenić kondycję finansowa przedsiębiorstwa z punktu widzenia zagrożenia płynności finansowej przedsiębiorstwa.

Im dłuższe są terminy spłaty tym lepiej dla przedsiębiorstwa.

Cele przedsiębiorstwa

W przedsiębiorstwie ważna rentowność. Równie istotna jest płynność finansowa. Dbając o rentowność trzeba zachować płynność finansową. Innym ważnym czynnikiem jest możliwie niskie ryzyko (niskie zadłużenie). Może się tu pojawić kontrowersja między rentownością a poziomem ryzyka.

Kolejność źródeł finansowania kapitału:

- kapitał własny

- kapitał obcy długoterminowy

- kapitał obcy krótkoterminowy

Kolejność źródeł finansowania kapitału jest wywołana poziomem ryzyka zaangażowanego w przedsiębiorstwie.

Analiza pozioma

Porównanie kapitału własnego z majątkiem trwałym (środkami trwałymi). Jeżeli kapitał własny pokrywa majątek trwały to dobra sytuacja z punktu widzenia bezpieczeństwa, płynności. Suma kapitałów własnych powinna przekraczać wartość majątku trwałego. Jeśli tak nie jest to istnieje groźba utraty płynności finansowej.

Rachunek zysków i strat (rachunek wyników)

Zestawienie przychodów uzyskanych przez przedsiębiorstwo i kosztów uzyskania przychodów.

Pokazane różne rodzaje przychodów i różne rodzaje kosztów. Rachunek zysków i strat funkcjonuje pod znakiem F-01

Podatek dochodowy

Ubytek z zysku brutto. Podatek dochodowy odlicz się od zysku brutto i w ten sposób powstaje zysk netto. Podatek do dochodowy to nie koszt.

zysk netto = zysk brutto – podatek dochodowy

Przychody i koszty a wpływy i wydatki

Przychody to nie to samo co wpływy. Koszty to nie to samo co wydatki.

Bilans oraz Rachunek zysków i strat

BILANS	RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT
sporządzany raz na rok (informacje mogą okazać się stare)	sporządzany częściej
dotyczy wartości majątku przedsiębiorstwa oraz źródeł pozyskiwania majątku przedsiębiorstwa	dotyczy przychodów uzyskanych przez przedsiębiorstwo i kosztów uzyskania przychodów
rachunek narastający (pozycje z czasem są coraz większe)	rachunek narastający (pozycje z czasem są coraz większe)
	są to pozycje uzupełniające bilans (zawierają informacje o aktualnej wartości zapasów, aktualnej wartości należności, aktualnej wartości środków pieniężnych, amortyzacji)

Rachunek przepływów pieniężnych

Kolejnym sprawozdaniem sporządzanym przez przedsiębiorstwa jest rachunek przepływów

pieniężnych. Ma na celu ukazanie zmian stanu środków pieniężnych w przedsiębiorstwie oraz

wskazanie na kierunki oraz źródła finansowania.

Codziennie stan środków pieniężnych się zmienia. Dokonuje się szeregu operacji pieniężnych.

Kategorie:

• Wpływy i wydatki operacyjne,

• wpływy i wydatki inwestycyjne,

• wpływy i wydatki finansowe (przepływy pieniężne),

• stan środków na początek i na koniec.

Rachunek można przeprowadzać metodą pośrednią i bezpośrednią. W Polsce przeprowadza się pośrednią. W bezpośredniej każdy wpływ trzeba by było odnotować, zaksięgować i każdy wydatek również. W księgowości obowiązuje zasada memoriałowa. Przychód powstaje gdy przedsiębiorstwo wystawia fakturę. Nie pojawia się tu pieniądz w postaci realnej.

Jak zapisuje księgowość?

W księgowości nie odnotowuje się przepływów pieniężnych. Amortyzacja jest zapisem immanentnie związanym z księgowością. Nie ma przepływu, a jednak jest zapisywana. Rachunek metodą pośrednią pozwala wykorzystać informacje księgowe, a następnie system korekt pozwala doprowadzić do nas informację jaka była zmiana w przepływie pieniężnym. Wykorzystuje się salda: wynik finansowy przedsiębiorstwa (jest to saldo między przychodami a kosztami), wielkość umowna. Ważny dokument jest wtedy, kiedy dwie strony się zgodzą z jego zawartością i postanowieniami.

Jak skorygować wynik finansowy?

Dokonuje się korekty z tytułu amortyzacji (wynik finansowy powiększa się o kwotę amortyzacji).

Obserwujemy stan zapasów w przedsiębiorstwie (np. na początek okresu z którego zdajemy

sprawozdanie, zapasów był 100 000, a na koniec tego okresu okazuje się że stan wzrósł do wysokości 120 000. Wniosek jest oczywisty – nam zapasów przybyło, a ubyło środków pieniężnych. Zostały zamrożone. Korekta na minus). Zobowiązania krótkoterminowe (to ja jestem zobowiązany wobec ZUSu, pracowników itd. Do zapłaty rachunków. Obserwacja stanu i zmian). Ostre, czerwone światło (?) mówi o tym że w przedsiębiorstwie coś się nie najlepiej dzieje. Czasem oznacza to zbliżającą się upadłość przedsiębiorstwa. Sprzedaż akcji przez giełdę będzie to powiększenie kapitału akcyjnego. Wpływy z tytułu sprzedaży akcji nie są przychodem przedsiębiorstwa. Syntetyczne saldo z wszystkich rodzajów działalności przedsiębiorstwa nie może być automatycznie oceniane. Że jak jest ujemne, to źle, a jak jest dodatnie, to dobrze. Trzeba wziąć pod uwagę czy przybliża czy oddala nas od punktów optimum. Dzięki obserwacji tytułów zmian wpływów (i wydatków) środków pieniężnych jesteśmy w stanie określić przyczyny pogarszania lub polepszania się sytuacji.

Możemy zatem sformułować w oparciu o obserwację tego rachunku, swoje zadania na przyszłość.

ANALIZA WSKAŹNIKOWA

1. wskaźniki płynności finansowej

2. wskaźniki sprawności działania (wskaźniki aktywności)

3. wskaźniki struktury finansowania

4. wskaźniki rentowności

5. wskaźniki rynku kapitałowego

Standaryzacja analizy wskaźnikowej

Walorem analizy wskaźnikowej jest standaryzacja. W każdym przedsiębiorstwie, które stosuje analizę wskaźnikową wskaźniki są tak samo budowane. Dzięki standaryzacji możliwa jest porównywalność.

Rodzaje porównywalności:

• porównywalność między przedsiębiorstwami

• porównywalność w czasie

• porównywalność w stosunku do branży

Kondycja finansowa przedsiębiorstwa

Elementy kondycji finansowej przedsiębiorstwa:

• rentowność

• płynność finansowa

• struktura finansowania

• sprawność działania

Kondycja finansowa przedsiębiorstwa jest najlepsza gdy przedsiębiorstwo posiada wszystkie elementy. Najlepiej gdy przedsiębiorstwo jest rentowne i osiada płynność finansową.

Wskaźniki rentowności:

• wskaźniki rentowności sprzedaży (ROS)

• wskaźnik rentowności aktywów (ROA)

• wskaźnik zwrotu z inwestycji (ROI)

• wskaźnik rentowności kapitału własnego (ROE)

Wskaźnik rentowności sprzedaży (ROS)

ROS (return on sale) to wskaźnik rentowności sprzedaży. Pomiar efektywności sprzedaży. Wskaźnik rentowności sprzedaży określa ile zysku przynosi jedna złotówka sprzedaży.

$$ROS = \ \frac{\text{zysk\ netto}}{sprzedaz\ netto} \times 100$$

Zysk netto Zysk brutto po potrąceniu podatku dochodowego.

Sprzedaż netto Sprzedaż brutto po potrąceniu podatku od towarów i usług.

Wskaźnik rentowności aktywów (ROA)

ROA (return on assets) to wskaźnik rentowności aktywów. Zdolność majątku przedsiębiorstwa do generowania zysku. Wskaźnik rentowności aktywów określa ile zysku przynosi jedna złotówka majątku.

$$ROA = \frac{\text{zysk\ netto}}{aktywa\ ogolem\ netto} \times 100$$

Aktywa ogółem netto Aktywa, w których wartość środków trwałych występuje z potrąceniem amortyzacji.

Wskaźnik zwrotu z inwestycji (ROI)

ROI (return on invetment) to wskaźnik zwrotu z inwestycji. Rentowność inwestycji. Efektywność działania przedsiębiorstwa, niezależnie od struktury jego majątku czy czynników nadzwyczajnych. Wskaźnik zwrotu z inwestycji określa jaka jest rentowność części aktywów w postaci nakładów inwestycyjnych. Wskaźnik zwrotu z inwestycji określa ile zysku przynosi jednej złotówka inwestycji. Wskaźnik zwrotu z inwestycji to odmiana wskaźnika rentowności aktywów.

$$ROI = \ \frac{\text{zysk\ netto}}{naklady\ inwestycyjne} \times 100$$

Wskaźnik rentowności kapitału własnego (ROE)

ROE (return on equity) wskaźnik rentowności kapitału własnego. Wysokość zysku, którą udało się wygospodarować przedsiębiorstwu z wniesionych kapitałów własnych. Wskaźnik rentowności kapitału własnego określa ile zysku przynosi jednej złotówka kapitałów własnych. Wskaźnik rentowności kapitału własnego to najważniejszy wskaźnik dla właściciela przedsiębiorstwa.

$$ROE = \frac{\text{zysk\ netto}}{kapital\ wlasny} \times 100$$

Wskaźniki bieżącej płynności:

• wskaźnik bieżącej płynności finansowej

• wskaźnik podwyższonej płynności finansowej

Wskaźnik bieżącej płynności finansowej (WBP)

Możliwości do regulowania zobowiązań posiadanymi środkami obrotowymi. Aktywa bieżące i zobowiązania krótkoterminowe zmieniają się w czasie. Przyjęto założenie, że aktywów bieżących powinno być więcej od zobowiązań krótkoterminowych.

$$\mathbf{\text{WBP}} = \frac{aktywa\ biezace}{zobowiazania\ krotkoterminowe} \times 100$$

Wartość wskaźnika bieżącej płynności finansowej:

• wartość wskaźnika powyżej 1,2 (na poziomie 1,2-2,0) Odpowiedni poziom wskaźnika.

• wartość wskaźnika poniżej 1,2 Utrata płynności, kłopoty przedsiębiorstwa z regulowaniem zobowiązań bieżących w terminie

• wartość wskaźnika powyżej 3 Nadpłynność, nieefektywne działanie, występowanie zbyt dużo wolnych niezainwestowanych środków obrotowych.

Zobowiązania bieżące to wypłata wynagrodzeń, zapłata opłat ZUS, rat kredytu. Innymi słowy to te, które przedsiębiorca musi uregulować do okresu jednego roku. Oblicza się go dzieląc majątek obrotowy przez ogół zobowiązań krótkoterminowych (bieżących). Wskaźnik ten jest ułomny, nie daje stuprocentowej pewności, że będziemy wszystkie nasze rachunki regulować terminowo.

Wskaźnik podwyższonej płynności finansowej (WPP)

Możliwości do regulowania zobowiązań posiadanymi aktywami o wysokiej płynności.

$$\mathbf{\text{WPP}} = \frac{aktywa\ plynne}{zobowiazania\ krotkoterminowe} \times 100$$

Wskaźnik wskaźnika powinien się kształtować na poziomie jedności (na poziomie 1). Wartość wskaźnika poniżej 1 oznacza problemy z zapasami. Jeśli wartość wynosi 1, to mamy płynność finansową. Jeśli jakiś ważny odbiorca, który dokonał odbioru znaczącej części towaru nie zapłacił rachunków, to u nas należności widnieją, ale nie jesteśmy w stanie uregulować swoich zobowiązań, bowiem nasze należności „utonęły” u odbiorców. Otrzymamy je z opóźnieniem. W ten sposób powstaje zator płatniczy.

Wskaźniki sprawności działania (wskaźniki aktywności):

• wskaźnik cyklu inkasa należności w dniach

• wskaźnik rotacji należności

• wskaźnik cyklu obrotu zapasami w dniach

• wskaźnik rotacji zapasów

• wskaźnik rotacji aktywów

• wskaźnik rotacji majątku trwałego (środków trwałych)

• wskaźnik rotacji majątku obrotowego

Wskaźniki sprawności działania charakteryzują płynność finansową i sprawność działania. Mogą one być uwzględniane we wskaźnikach płynności finansowej oraz we wskaźnikach sprawności działania.

Wskaźniki sprawności działania uzupełniają wskaźniki płynność finansowej.

Wskaźnik cyklu inkasa należności w dniach (WRNdn)

Średni okres oczekiwania na wpłynięcie należności. Odpowiedni cykl trwa około 30 dni.

$$\mathbf{\text{WRNdn}} = \frac{naleznosci\ \times 365\ (dni)}{roczna\ wartosc\ sprzedazy}$$

Przyjmujemy 360 dni na rok, 180 dni na pół roku, 90 dni na kwartał, 30 dni na miesiąc. Dokonujemy pewnej standaryzacji. Wartość sprzedaży przypadająca na jeden dzień to mianownik. Mając następujące dane: należności na koniec okresu (np. 100 tys. zł) i sprzedaż na jeden dzień (np. 2 tys.), otrzymamy 50 dni oczekiwania na spływ środków pieniężnych.

Wskaźnik ten mówi nam, jaki jest średni czas oczekiwana na spływ środków pieniężnych w dniach. Im krócej czekamy na kasę, tym lepiej. Gdy spływ jest szybki, ułatwia to spełnianie warunków płynności.

Wskaźnik rotacji należności (WRN)

Ilość cykli obrotu należności w odpowiednim okresie - miesiącu, kwartale, roku.

$$\mathbf{\text{WRN}} = \frac{sprzedaz}{naleznosci}$$

Mając następujące dane: wartość sprzedaży w ciągu roku (1 200 tys. zł), należności (100 tys. zł), wskaźnik wyniesie 12. Mówi on nam o tym, ile razy w ciągu roku należności dokonały pełnego obrotu. Im więcej cykli obrotu w ciągu roku, tym lepiej.

Wskaźnik rotacji należności i wskaźnik rotacji należności w dniach wyrażają to samo.
Są one zastępowalne.

Wskaźnik cyklu obrotu zapasami w dniach (WRZdn)

$$\mathbf{\text{WRZdn}} = \frac{\text{zapasy}}{sprzedaz}$$

Oblicza się dzieląc zapasy przez iloraz wartości sprzedaży w okresie i liczby dni w okresie.

Oznacza średni czas oczekiwania zapasów na sprzedaż.

Wskaźnik rotacji zapasów (WRZ)

$$\mathbf{\text{WRZ}} = \frac{sprzedaz}{\text{zapasy}}$$

Oznacza ilość cykli obrotu zapasami w okresie.

Wskaźnik rotacji aktywów (WRA)

$$\mathbf{\text{WRA}} = \frac{sprzedaz}{aktywa\ ogolem}$$

Oznacza ilość cykli obrotu aktywów w okresie.

Wskaźnik rotacji majątku trwałego (środków trwałych) (WRŚT)

$$\mathbf{WRST} = \frac{sprzedaz}{majatek\ trwaly}$$

Oblicza się go dzieląc wartość sprzedaży przez wartość środków trwałych. Wyraża on sprawność wykorzystania środków trwałych. Określa się go liczbą cykli środków trwałych. Im więcej, tym lepiej. Środki trwałe podlegają amortyzacji. Umorzenie to spadek wartości netto środków trwałych. Wskaźnik sam się poprawia, ale zawsze istnieją dodatkowe nakłady na środki trwałe (remonty, naprawy, przeglądy techniczne). Ten wskaźnik jest wrażliwy na zmiany kapitałochłonności. Szczególnie przy tym wskaźniku nie można mechanicznie interpretować zmian. Trzeba analizować, co doprowadziło do powstania zmian i czy następujące wydarzenia zbliżają nas bądź oddalają od punktu optimum.

Wskaźnik rotacji majątku obrotowego (WRMO)

$$WRMO = \frac{sprzedaz\ }{majatek\ obrotowy}$$

Jest to wskaźnik, który mówi o ilości cykli obrotów majątku obrotowego. Im więcej tych cykli w okresie, tym lepiej. Wynika to z faktu, że wysoka liczba cykli w okresie świadczy o wysokiej efektywności gospodarowania majątkiem obrotowym.

Wskaźniki struktury finansowania

• wskaźnik struktury kapitału

• wskaźnik udziału kapitału własnego w finansowaniu aktywów

• mnożnik kapitału własnego

• wskaźnik pokrycia zobowiązań nadwyżką finansową

• wskaźnik zdolności do spłaty odsetek

Wskaźnik struktury kapitału (WSK)

Określenie ile razy kapitał obcy przekracza kapitał własny.

$$WSK = \frac{kapital\ wlasny}{zobowiazania\ ogolem}$$

Wartość wskaźnika struktury kapitału:

• wartość wskaźnika równa 1 Odpowiedni poziom wskaźnika. Kapitał własny równy zobowiązaniom bieżącym (kapitałowi obcemu)

• wartość wskaźnika powyżej 1 Kapitał własny większy od zobowiązań bieżących (kapitału obcego)

• wartość wskaźnika poniżej 1 Kapitał własny mniejszy od zobowiązań bieżących (kapitału obcego).

Wskaźnik udziału kapitału własnego w finansowaniu aktywów

$$wskaznik\ udzialu\ kapitalu\ wlasnego\ w\ finansowaniu\ aktywow = \frac{\text{kapita}l\text{\ w}l\text{asny}}{\text{aktywa\ og}ol\text{em}}$$

Określenie jaka część majątku przedsiębiorstwa jest finansowana przez kapitał własny. Oblicza się go dzieląc kapitał własny przez aktywa ogółem. Gdyby nie występowały kapitały obce, to wartość wskaźnika będzie równa 1. Wskaźnik ten odpowiada nam na pytanie, jaka część aktywów jest finansowana przez kapitał własny.

Mnożnik kapitału własnego

$$mnoznik\ kaptalu\ wlasnego = \ \frac{aktywa\ ogolem}{kapital\ wlasny}$$

Oblicza się go dzieląc aktywa ogółem przez kapitał własny. Jeśli kapitał własny jest coraz mniejszy w stosunku do aktywów, to wartość wskaźnika rośnie. Ten mnożnik wskazuje na wykorzystanie dźwigni finansowej.

Wskaźnik pokrycia zobowiązań nadwyżką finansową

$$wskaznik\ pokrycia\ zobowiazan\ nadwyzka\ finansowa = \ \frac{zysk\ netto + amortyzacja}{zobowiazania\ ogolem}$$

Nadwyżka finansowa to suma zysku netto i amortyzacji (niezaistniałego strumienia pieniądza). Oblicza się go dzieląc sumę zysku netto i amortyzacji przez zobowiązania ogółem. Wskaźnik ten orientuje nas, czy istnieje możliwość pokrycia zobowiązań z nadwyżki finansowej w przedsiębiorstwie.

Wskaźnik zdolności do spłaty odsetek

$$wskaznik\ zdolnosci\ do\ splaty\ odsetek = \ \frac{\text{EBIT}}{\text{odsetki}}$$

EBIT wielkość zysku przed potrąceniem podatku i odsetek

Oblicza się go dzieląc EBIT przez odsetki. DEBIT to zysk po potrąceniu odsetek i po opodatkowaniu.

Ujemna wartość nastąpi w momencie kiedy wynik finansowy jest stratą. Im wyższa wartość tego wskaźnika, tym zdolność do spłaty odsetek jest większa.

Wskaźniki rynku kapitałowego

Osobna grupa wskaźników. Dużo węższe zastosowania w praktyce. Dotyczą tylko spółek akcyjnych występujących na giełdzie.

• zysk na 1 akcję

• wskaźnik ceny do zysku

Zysk na 1 akcję

$$zysk\ na\ 1\ akcje = \frac{wielkosc\ zysku}{ilosc\ akcji}$$

Otrzymujemy wielkość marży przypadającej na jedną akcję. Właścicielom pozwala to sprawdzić czy zysk na jedną akcję rośnie czy maleje. Jeśli rośnie to wiemy wówczas, że kierownictwo przedsiębiorstwa działa dobrze.

Wskaźnik ceny do zysku

$$wskaznik\ ceny\ do\ zysku = \ \frac{cena\ 1\ akcji\ zwyklej}{zyck\ na\ 1\ akcje}$$

Cena jaką trzeba zapłacić za jednostkę zysku przy kupnie akcji. Kupując akcję można powiedzieć, że kupujemy zysk przedsiębiorstwa. Stąd pytanie za jaką cenę kupujemy ten zysk. Ten wskaźnik odpowiada na to pytanie. Nabywca chciałaby kupić możliwie tanio akcję, a właściciel chciałby aby cena rynkowa jego akcji była stosunkowo wysoka.

Następuje poprawa wskaźników, gdy wzrasta stan aktywów płynnych(ich wzrost przyczynia się do wzrostu aktywów ogółem i przy wzroście zysku rentowność spada).

Jeśli wskaźniki płynności są niskie(poniżej tych poziomów wzorcowych) oznacza to poniesienie strat(kary za nieterminowe regulowanie zobowiązań), uszczuplenie zysków, spadek rentowności. Niekiedy poprawę rentowności można więc osiągnąć poprzez poprawę płynności finansowej.

Podobne znaczenie mogą mieć wskaźniki struktury finansowania. Jeśli zmniejszymy dług przedsiębiorstwa(powiększymy kapitał własny) to koszty odsetek dotąd ponoszonych spadną i siłą rzeczy rentowność się poprawi.

Wskaźniki sprawności działania mogą rzutować na płynność i rentowność. Jeśli dokonamy wyprzedaży zbędnych zapasów(które powodowały, że nasz wskaźnik był niekorzystny) daje nam to poprawę wskaźnika, ponieważ zamienia się część mniej płynnych aktywów obrotowych w pieniądz. Spowoduje to spadek zysku przedsiębiorstwa i obniżenie rentowności, na skutek zmian wskaźników działania. Dokonaliśmy przyspieszenia obrotu zapasami , a ma to swoje odbicie we wskaźnikach płynności i rentowności.

Każda zmiana w każdej dziedzinie gospodarczej w przedsiębiorstwie rzutuje jednocześnie na inne wskaźniki.

Wniosek : Nie da się zmieniać poprzez jakieś działanie gospodarcze tylko jednego wskaźnika. Trzeba z góry przewidzieć również zmiany innych wskaźników.

Zarządzanie kapitałem obrotowym

Kapitał obrotowy netto Kapitał pracujący - nadwyżka bieżących aktywów nad bieżącymi zobowiązaniami. Jeśli od kapitału odejmiemy zobowiązania bieżące to jest to kapitał obrotowy netto. Pożądana sytuacja kiedy aktywa są większe od zobowiązań, wtedy wskaźnik będzie większy od 1. O wielkości kapitału obrotowego netto z jednej strony decyduje to wszystko co składa się na kapitał obrotowy (majątek obrotowy) oraz po drugie od wielkości zobowiązań bieżących. Te dwie dziedziny składają się na przedmiot który nazywa się zarządzanie finansami przedsiębiorstwa. Mamy dwie możliwości – sprzedaż za gotówkę przedsiębiorstwa – wówczas cykl kapitału obrotowego zamknie się i pojawi się gotówka. Najczęściej jednak mamy do czynienia z odsuniętym terminem płatności wówczas ze sprzedażą na kredyty pojawiają się należności, więc występuje spływ należności(dłuższy cykl obrotu kapitału obrotowego). Cechy charakterystyczne kapitału obrotowego :

• Krótki okres życia.

• Szybka zmiana formy przejawiania się kapitału obrotowego ( wydajemy gotówkę, pojawiają się zapasy, produkcja w toku, produkt gotowy, produkt jest wysyłany do odbiorcy, należność, gotówka).

• Synchronizacja ( zaopatrzenia, produkcji, sprzedaży, odzyskiwania należności).

Wysokość kapitału obrotowego zależy właśnie od stopnia synchronizacji między tymi procesami. Im mniejszy stopień synchronizacji tym większy kapitał obrotowy. Jeśli zdołamy zapewnić pełną synchronizację tych procesów to uzyskujemy minimalny poziom kapitału obrotowego. Czy może zniknąć do zera. Nie, to absolutnie niemożliwe. Zarządzanie kapitałem obrotowym jest konieczne, co wynika z konieczności synchronizacji, elementu niepewności i ryzyka. Skuteczne zarządzanie kapitałem obrotowym obejmuje trzy kwestie:

• Ustalenie pożądanych rozmiarów oraz struktury aktywów i bieżących pasywów.

• Ustalenie administracyjnych podstaw zarządzania kapitałem obrotowych.

• Wybór i realizacja strategii finansowania środków obrotowych.

Zasada kompromisu ( optymalizacji) kompromis między koniecznością wywiązywania się z bieżących zobowiązań( co wymaga wysokiego poziomu kapitału obrotowego netto) i niechęcią do zamrożenia środków pieniężnych ( zmniejszanie , uzyskiwanie niskiego kapitału obrotowego netto – powiększa to rentowność.

Koncepcja cyklu operacyjnego ( podręcznik).

Długość tego cyklu mierzoną jest przeciętną liczbą dni jakie upływają od momentu zapłaty za materiały i surowce do momentu uzyskania środków pieniężnych ze sprzedaży wyrobów z nich wytworzonych.

Poziom zapasów zależy od wymogów technologicznych i warunków rynkowych( obiektywne czynniki). Zarządzanie w przedsiębiorstwie jest ograniczone przez obiektywne warunki.

Koszty przedsiębiorstwa

1. Koszty rosnące wraz ze wzrostem zapasów:

1. Koszty kapitału ( zamrożenia kapitału)

2. Koszty magazynowania

3. Koszty przeładunków

4. Ubezpieczenia

5. Koszty zużycia i starzenia się zapasów.

1. Koszty zmieniające się odwrotnie do zapasów:

1. Koszt realizacji zamówień( koszty administracji , koszty przewozu)

2. Koszty utraty rabatów od wielkości zamówienia

3. Koszt wyczerpania zapasów( jeśli wyczerpie się jakiś surowiec, który jest komponentem produktu to produkcja stanie) Jest to koszt najcięższy do obliczenia.

Zarządzanie kapitałem obrotowym (II)

Kapitał obrotowy netto (kapitał pracujący)

Nadwyżka aktywów bieżących nad zobowiązaniami bieżącymi.

Bilans

aktywa pasywa

kapitał stały

kapitał obrotowy kapitał obrotowy netto

brutto

Zarządzanie kapitałem obrotowym

Świadome kształtowanie kapitału obrotowego netto poprzez zarządzanie elementami kapitału obrotowemu netto, czyli zarządzanie zapasami, należnościami, środkami pieniężnymi i zobowiązaniami bieżącymi.

Cykl kapitału obrotowego

spływ gotówki zakup

sprzedaż

gotówkowa

sprzedaż

bezgotówkowa produkcja

Zasady skutecznego zarządzania kapitałem obrotowym:

1. ustalenie pożądanych rozmiarów oraz struktury aktywów bieżących (gotówka, należności, zapasy) i pasywów bieżących (kapitał własny, kredyty krótkoterminowe, zobowiązania) przedsiębiorstwa. Zasada finansowa. Dotyczy pionu finansowego.

2. ustanowienie administracyjnych i organizacyjnych podstaw zarządzania kapitale obrotowym w ramach przyjętych ustaleń

3. wybór i realizacja strategii finansowania środków obrotowych. Zasada niefinansowa. Dotyczy innego pionu (pionu handlowego).

Zasada skutecznego zarządzania kapitałem obrotowym

Zasada skutecznego zarządzania kapitałem obrotowego to w istocie zasada kompromisu. Jest to kompromis między koniecznością wywiązywania się z bieżących zobowiązań, co oznacza dążenie do wysokiego poziomu kapitału obrotowego netto i niechęcią do zamrożenia środków pieniężnych w zapasach czy należnościach, co oznacza dążenie do niskiego poziomu kapitału obrotowego netto. Występuje kompromis między wysokiego poziomu kapitału obrotowego netto a niskim poziomem kapitału obrotowego netto. Gdzieś jest punkt optimum, czyli optymalny poziom kapitału obrotowego netto.

Zarządzanie zapasami

Zarządzanie zapasami określa poziom zapasów w przedsiębiorstwie. Poziom zapasów zależy od dwóch rodzajów warunków.

Warunki:

• warunki zewnętrzne (warunki niezależne)

  • warunki rynkowe

  • wymogi technologiczne

• warunki wewnętrzne (warunki zależne)

Grupa A kosztów

Obejmuje 5 rodzajów kosztów. Koszty rosną wraz ze wzrostem zapasów.

1. koszt kapitału (Im większe zapasy tym większy koszt kapitału. Im mniejsze zapasy tym mniejszy koszt kapitału.)

2. koszt magazynowania (Im większe zapasy tym większy koszt magazynowania. Im mniejsze zapasy tym mniejszy koszt magazynowania. Nie ma ewidentnej płynności.)

3. koszt przeładunków

4. koszt ubezpieczenia (Im większe zapasy tym większy koszt ubezpieczenia. Im mniejsze zapasy tym mniejszy koszt ubezpieczenia. Istnieje składka.)

5. koszt zużycia i starzenia się zapasów (Im większe zapasy tym większy koszt zużycia i starzenia się zapasów. Im mniejsze zapasy tym mniejszy koszt zużycia i starzenia się zapasów. Z każdym zapasem wiąże się koszt zużycia i starzenia się zapasów. Powoduje to likwidacje.)

Grupa B kosztów

Obejmuje 3 rodzaje kosztów. Koszty zmniejszają się odwrotnie do wielkości zapasów.

1. koszt realizacji zamówień

   • koszty administracyjne

   • koszty przewozu (koszty transportu)

Im większe zapasy tym mniejszy koszt realizacji zamówień. Im mniejsze zapasy tym mniejszy koszt realizacji zamówień.

1. koszt utraty zapasu zależny od wielkości zamówienia (Im większe zapasy tym mniejszy koszt utraty zapasu zależny od wielkości zamówienia. Im mniejsze zapasy tym mniejszy koszt utraty zapasu zależny od wielkości zamówienia.)

2. koszt wyczerpania zapasów (Im większe zapasy tym mniejszy koszt wyczerpania zapasów. Im mniejsze zapasy tym mniejszy koszt wyczerpania zapasów. W wyniku wyczerpania zapasów pojawiają się przestoje. )

Optimum poziomu zapasów

zapasy

grupa A kosztów

koszty

grupa B kosztów

Q ilość

Przecięcie grupy A kosztów i grupa B kosztów przedstawia koszty względem poziomu zapasów, czyli optimum poziomu zapasów. Są to minimalne koszty przy optymalnej wielkości zapasów.

Deterministyczny model zapasów

zapasy

5 t

4t

3t

2t średni poziom zapasów

1t średni poziom zapasów

1 2 3 4 5 koszty

Dla poziomu zapasów 2t koszty wynoszą 1. Średni poziom zapasów wynosi 1t.

Dla poziomu zapasów 4t koszty wynoszą 2. Średni poziom zapasów wynosi 2t.

Dwuskładnikowy model zapasów

zapasy

5 t

4t

3t średni poziom zapasów

2t stały poziom zapasów

rezerwa

1t

1 2 3 4 5 koszty

Przedsiębiorstwa poza zapasami posiadają rezerwy. Rezerwy powodują brak kosztów przewozu (kosztów transportu). Gdy występują problemy z dostarczeniem produktów zapasy są uzupełniane z rezerw. Późniejsza dostawa powoduje odbudowanie rezerw. Dla poziomu zapasów 4t koszty wynoszą 1. Stały poziom zapasów wynosi 2t. Średni poziom zapasów wynosi 3t.

Zarządzanie należnościami

Zarządzanie należnościami to polityka kredytowa przedsiębiorstwa wobec odbiorców wyrobów wytwarzanych przez przedsiębiorstwo. Polityka kredytowa przedsiębiorstwa nie oznacza zaciągania kredytów. To określenie jak kredytujemy odbiorców i czy ich kredytujemy.

Polityka kredytowania przedsiębiorstwa

Prowadzenie racjonalnej polityki kredytowej opiera się na przemyślanych decyzjach w 5 kwestiach.

Kwestie:

1. jaki ma być okres kredytowania i jaka wysokość kredytu,

2. jaki ma być instrument kredytowy (zabezpieczenia kredytowe)

3. jaki mają być mierniki zdolności kredytowej

4. jak ma wyglądać polityka inkasowania należności

5. jakie należy uruchomić bodźce w stosunku do odbiorców

Okres kredytowania i wysokość kredytu

Określenie na jak długo można udzielać kredytu klientom. Jest to kwestia dostosowani się do ustalonych terminów. Często wydłuża się okres kredytowania. Zaletą wydłużania okresu kredytowania jest wzrost wartości i dynamiki sprzedaży. Przedsiębiorstwo ma dłuższy termin regulowania zobowiązań. Wadą wydłużania okresu kredytowania jest przyciąganie słabszych przedsiębiorstw. Słabsze przedsiębiorstwa często mają problemy z płynnością.

Instrument kredytowy (zabezpieczenie kredytowe)

Instrumentem kredytowym jest potwierdzona przez odbiorcę faktura oraz szczególne instrumenty zabezpieczające, czyli weksle. W praktyce weksle nie występują za często. Jednak występują pewne sytuacje, kiedy jest stosowany weksel in blanco.

Mierniki zdolności kredytowej klienta

Mierniki zdolności kredytowej klienta umożliwiają ocenę ryzyka kredytowego wobec klienta. Ocena ryzyka kredytowego wobec klientów ma bardzo duże znaczenie w przedsiębiorstwie. Składa się ona z kilku elementów.

Elementy oceny ryzyka kredytowego wobec klientów:

• charakter klienta

• zdolność klienta do zapłaty - Ocena w oparciu o wcześniejsze zapisy księgowe.

• kapitał klienta - Ocena wykorzystująca wskaźniki płynności.

• możliwość zastosowania dodatkowych zabezpieczeń

• zewnętrzne warunki działania klienta - Mogą one mieć wpływ na działanie klienta.

Polityka inkasowania należności

Polityka inkasowanie należności składa się z dwóch elementów.

Elementy:

• monitorowanie niespłaconych kredytów towarowych - Stwierdzenie czy klienci spłacili należności i w przypadku niespłacenia należności określenie jak długo zalegają z płatnością.

• decyzje w przypadku niespłacenie należności

Uruchomione bodźce w stosunku do odbiorców

Uruchamianie szczególnych przywilejów w stosunku do klientów płacących gotówką lub płacących w krótkim z góry określonym terminie (zwykle kilkudniowym). Pojawia sie tutaj skonto.

Zarządzanie środkami pieniężnymi (gotówką)

Zarządzanie gotówką i krótkoterminowymi papierami wartościowymi

Utrzymywanie środków finansowych na poziomie pewnego optimum. Celem zarządzania środkami finansowymi jest zmniejszenie ich ilości w przedsiębiorstwie do poziomu, który nie naraża na utratę płynności, a także nie prowadzi do zmniejszenia zakresu działalności gospodarczej. W miarę wzrostu przedsiębiorstwa rośnie zapotrzebowanie na środki finansowe. Podstawowym celem jest zapewnienie płynności finansowej przedsiębiorstwa.

Instrumenty w zarządzaniu środkami finansowymi:

• rezerwa gotówkowa Zasób wolnych środków, wielkość gotówki na pokrycie nieprzewidzianych wydatków. Ochrona przed utratą płynności. Umożliwia swobodne gospodarowanie dodatnimi saldami przepływów pieniężnych pojawiających się ponad rezerwę gotówkową.

• preliminarz obrotów gotówkowych Urządzenie złożone, planistyczne. Służy do planowania i kontrolowania przepływu gotówki. Celem jest programowanie obiegu środków pieniężnych w przedsiębiorstwie w ustalonych przedziałach czasu.

Cele preliminarzu obrotów gotówkowych:

• zaspokojenie potrzeb gotówkowych przedsiębiorstwa

• osiągnięcie maksymalnego zysku od niewykorzystanych sald gotówkowych

Zasady budowanie preliminarzu obrotów gotówkowych:

• opracowanie na okres od 6 do 9 miesięcy

• opracowanie metodą kroczącą Po upływie miesiąca uzupełnienie o następny miesiąc.

• planowanie wpływów bardzo szczegółowo Planowanie najbliższego miesiąca tygodniowo (w układzie tygodni), dekadowo (w układzie dekad).

• postać tabelaryczna

Finansowanie majątku obrotowego

Finansowanie majątku obrotowego, zapewnienie płynności finansowej przedsiębiorstwa jest realizowane na podstawie trzech strategii zarządzania kapitałem obrotowym.

Strategie:

1. strategia konserwatywna (strategia zachowawcza) Polega na utrzymaniu aktywów płynnych na jak najwyższym poziomie i niekorzystanie ze zobowiązań typu kredytów. Opiera się na angażowaniu kapitału własnego. Gwarantuje wywiązanie się z bieżących zobowiązań. Strategia konserwatywna cechuje się niskim ryzykiem utraty płynności finansowej i niską rentownością kapitału własnego.

2. strategia agresywna Polega na utrzymaniu kapitału obrotowego netto na niskim poziomie. Opiera się na zaciąganiu krótkoterminowych kredytów bankowych i ograniczaniu angażowania kapitału własnego. Strategia agresywna cechuje się wysokim ryzykiem utraty płynności finansowej i wysoką rentownością kapitału własnego.

3. strategia umiarkowana (strategia wyważona) Strategia umiarkowana cechuje się płynnością finansowa jest na przeciętnym poziomie i ryzykiem utraty płynności finansowej na przeciętnym poziomie. Strategia umiarkowana znajduje się między strategią konserwatywną a strategia agresywną.

Wybór strategii zarządzania kapitałem obrotowym

Nie da się wskazać jednej najlepszej strategii zarządzania kapitałem obrotowym.

Kryteria wyboru strategii zarządzania kapitałem obrotowym:

• branża

• wiarygodność kontrahenta

• koszt kapitału obcego

• aktualna sytuacja rynkowa

Polityka kredytowa przedsiębiorstwa

Nie ona nic wspólnego z zaciąganiem kredytów w bankach. Mówiąc o takiej polityce stawiamy sobie pytanie czy w ogóle kredytujemy swoich odbiorców(kredyt kupiecki) czy nie. Jeśli nie, to sprawa jest prosta, ale rzadko kiedy jest to możliwe( najpierw wpłaci np. przelew i dopiero oddajemy mu towar). Sytuacje w których tak się dzieje, dostawca ma charakter monopolisty, dla swojej wygody będzie on narzucał takie rozwiązanie odbiorcy. We wszystkich pozostałych przypadkach przedsiębiorstwa są skazane na przyjęcie pozycji przedsiębiorcy, który kredytuje swoich odbiorców. Pytania jakie musi sobie zadać przedsiębiorca :

Jaki ma być okres kredytowania? Taką odpowiedź ułatwia obserwacja konkurencji, im dłuższy czas zapłaty dla odbiorców tym jesteśmy częściej wybierani przez odbiorców. Jest to również groźne, ponieważ będą do nas lgnąć odbiorcy z gorszą sytuacją finansową, co dla naszego przedsiębiorstwa może być niebezpieczne(utracone należności). Metoda ta powoduje również wyższy koszt dla naszego przedsiębiorstwa lub mniejszą rentowność.

Instrument kredytowy – pokwitowanie w postaci faktury. Uprawniony odbiorca podpisuje nam fakturę, która jest dowodem zakupu( na jej podstawie możemy się ubiegać o zwrot ewentualnych utraconych należności). Weksel również może być potwierdzeniem zakupu. Jaki mamy stosunek do odbiorcy, który nie zapłacił? Jest to najczęściej odmowa kolejnej dostawy, z czym wiąże się zmniejszenie zysków przedsiębiorstwa. Możemy również wnosić sprawę do sądu, czy też innych instytucji windykacyjnych. Czy korzystne dla nas jest takie rozwiązanie? Czy wszystkich odbiorców(pod względem wielkości, czasu współpracy, wielkości zamówień) traktujemy tak samo? Jeśli stosujemy te reguły przedsiębiorcy będą nas postrzegać poważnie i będą wówczas regulować w czasie swoje zobowiązania.

Może wystąpić również sytuacja kiedy nasz odbiorca zapłacił tylko że do nas nie dotarła informacja i również pieniądze, wyjaśnia się wtedy sprawę i czeka się na porozumienie dostawcy i odbiorcy.

Bodźce. Możemy wobec naszych klientów stosować bodźce. Dla tych, którzy płacą w terminie możemy dawać im uprawnienie do skonta, może być to uprawnienie realizowane po sprawdzeniu klienta przez jakiś czas. Ci przedsiębiorcy, który będą w stanie płacić za pomocą skonta, dadzą nam możliwość pozyskania szybciej środków.

Zarządzanie gotówką.

Celem zarządzania gotówką nie jest zwiększanie tej gotówki w przedsiębiorstwie. Zmniejszanie gotówki w przedsiębiorstwie, przy nie zmienionym tempie rozwoju i bez ograniczania płynności ma sens. Następuje wówczas zasada optymalizacji. Ograniczenie gotówki, jednak nie do poziomu, która ogranicza naszą płynność.

Jeżeli my nie płacimy swoich zobowiązań( bank, US itd.) tracimy wówczas wiarygodność tych organów. Ogranicza to możliwości podpisywania korzystnych umów, korzystnego oprocentowania pożyczek itd. Płynność więc jest koniecznością dobrze prosperującego przedsiębiorstwa. Dwie zasady : Przyspieszanie poboru należności, opóźnianie poboru przedsiębiorstwa na rzecz odbiorców naszych pieniędzy( nie poza termin umowny).

Urządzenia do zarządzania gotówką są dwa : rezerwa gotówkowa – planuj wszystko dokładnie, ale mimo to, że planujesz miej zapas środków finansowych na nieprzewidziane wydatki. Preliminarz obrotów gotówkowych – służy do planowania i kontrolowania przepływów gotówki w przedsiębiorstwie. Celem jest: Zaspokojenie potrzeb gotówkowych przedsiębiorstwa, maksymalizacja dochodu od niewykorzystywanych sald( nadwyżki środków pieniężnych na bieżąco). Cztery zasady preliminarzu : powinien obejmować okres 6 – 9 miesięcy( o tym zdecyduje przedsiębiorstwo na miarę możliwości, im dłuższy ten termin preliminowania tym nasza wiedza jest mniejsza), preliminarz sporządzany jest metodą kroczącą ( wprowadzamy do niego kolejne miesiące), najbliższy- pierwszy miesiąc preliminarza jest opracowywany dokładnie ( z podziałem na tygodnie np.), referowany itd. , czwarta zasada ma postać tabelaryczną( książka).W wielu przedsiębiorstwach metoda preliminarza nie występuje.

OPODATKOWANIE PRZEDSIĘBIORSTW

Podatki od przedsiębiorczości (podatek od przedsiębiorstw)

Podatki płacone przez przedsiębiorstwa, obciążające przedsiębiorstwa. Ciężar podatku ponosi przedsiębiorstwo. W niektórych podatkach ukryty jest podatek od przedsiębiorczości. Jest on wliczany w koszty przedsiębiorstwa.

Podatki od przedsiębiorczości:

• podatek dochodowy

• podatek od nieruchomości

• podatek od środków transportu

Podatek dochodowy

Podatek płacony przez osoby fizyczne i przedsiębiorstwa. Płacony przez podmioty, które uzyskały dochód. Nie wszystkie przedsiębiorstwa płacą podatek dochodowy od osób prawnych. Mogą również płacić podatek dochodowy od osób fizycznych. Podatek dochodowy od osób fizycznych płacą mikroprzedsiębiorstwa. Podatek dochodowy od osób prawnych płacą większe przedsiębiorstwa mające osobowość prawną, czyli przedsiębiorstwa państwowe, przedsiębiorstwa spółdzielcze, spółki kapitałowe i inne.

Podatek przychodowy:

1. podatek od towarów i usług (podatek od wartości dodanej, VAT)

2. akcyza

3. podatek od wygranych w grach liczbowych

VAT i akcyza stanowi ponad połowę dochodów budżetu państwa.

Obciążenie ciężarem podatku:

• podatek dochodowy Podatek od przedsiębiorczości. Ciężar podatku ponosi przedsiębiorstwo.

• podatek od towarów i usług (podatek od wartości dodanej, VAT) Podatek konsumpcyjny, to nie podatek od przedsiębiorczości. Ciężar podatku ponosi konsument.

• podatek od psów Ciężar podatku ponosi najczęściej osoba fizyczna.

• podatek od nieruchomości Podatek terenowy, podatek płacony przez posiadaczy nieruchomości. Wpływa do budżetów lokalnych. Nieruchomość to całość gruntu, obiekty trwałe związane z fundamentami ziemi. Naliczany od m² , ważna jest wartość. Występuje nie jedna czy dwie stawki, ale więcej. Można wymienić trzy podatki od nieruchomości (podatek od nieruchomości, podatek rolny, podatek leśny), ale tylko jeden tak jest nazywany.

• Podatek od przedsiębiorczości. Ciężar podatku ponosi przedsiębiorstwo. W podatku od nieruchomości ukryty jest podatek od przedsiębiorczości. Jest on wliczany w koszty przedsiębiorstwa i odzyskiwany w cenie wyrobów. Od czasu kiedy jest on wysoki to jest on wliczany w podatek od przedsiębiorczości.

• podatek od środków transportu Podatek płacony wyłącznie przez przedsiębiorstwa. Wcześniej nazywany podatkiem drogowym i płacony przez przedsiębiorstwa i osoby fizyczne. Potem przemianowany na podatek od środków transportu. Z czasem zwolniono od niego osoby fizyczne.

PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG (PODATEK OD WARTOŚCI DODANEJ, VAT)

Adam Smith sformułował podstawowe zasady, na których musiał opierać się każdy system podatkowy. Przedstawił on podatek klasyczny Smitha. Podatek od towarów i usług po raz pierwszy został zastosowany w 1954 r. we Francji.

Podatek od towarów i usług musi być stosowany przez wszystkie kraje Unii Europejskiej. Jest on ustalany przez każdy kraj według własnych zasada. Kraje muszą jednak przestrzegać dwóch zasad.

Zasady ustalania podatku od towarów i usług:

• zasada jedności terytorialnej Dochód podatku trafia do budżetu tego kraju, w którym nastąpiła konsumpcja tego wyrobu. Obrót towarami między poszczególnymi krajami odbywa się w cenach netto, potem następuje naliczenie podatku.

• zasada odliczenia naliczonego podatku Każdy podatnik, przedsiębiorca ma prawo do odliczenia naliczonego podatku. Podmiot zwolniony z tego podatku traci prawo do odliczenia podatku naliczonego.

Dlaczego konstrukcja podatku od towarów i usług (VAT) jest taka skomplikowana

Występowanie podziału pracy. Wszystko jest wykonywane przez podmioty wyspecjalizowane w danej działalności. Jest to związane z występowaniem dwóch procesów – specjalizacji i kooperacji.

Operacja gospodarcza	Cena netto	Podatek według stawki 23%	Wartość wpływów do budżetu państwa w rachunku narastającym
		należny	naliczony
Przedsiębiorca A importuje	100	23	-
Przedsiębiorca A dostarcza ten produkt przedsiębiorcy B, przedsiębiorca B kupuje półprodukt	200/246	46	23
Hurtownik kupił ten towar i teraz sprzedaje go detaliście	400/492 (doliczając podatek)	92	46
Detalista sprzedaje towar odbiorcy	500/615	115	92

Chodzi o ty by opodatkować jedynie tę część wartości którą wnosi przedsiębiorstwo, to jest ta różnica która zachodzi między wartością sprzedaną a wartością przeniesioną od innych przedsiębiorców: energia, materiały itp. I ta reszta stanowi wartość dodaną.

• Zasada jedności terytorialnej - polega na tym że podatek wpływa do budżetu tego państwa na którego terenie towar ten jest skonsumowany.

• Przedsiębiorca który jest podatnikiem ma prawo do odliczenia podatku naliczonego. Jeśli przedsiębiorca jest zwolniony z podatku to traci prawo do odliczenia podatku naliczonego, istnieją pewne luki i nie wszystkie towary są tym podatkiem obłożone. Może istnieć również zwolnienie podmiotowe – czyli przedsiębiorstwo niezależnie od tego jakimi towarami obraca może być zwolnione z podatku.

Operacja gospodarcza	Cena netto	Podatek	Wartość wpływów do budżetu państwa w rachunku narastającym
		Należny	Naliczony
Przedsiębiorca A:	100	23	-
•         importuje surowiec
•         sprzedaje półprodukt	200	46	23
Przedsiębiorca B kupuje i:	250	57,5	46
•         sprzedaje hurtownikowi krajowemu połowę swoich towarów
•         a połowę eksportuje	250	0
Detalista kupuje towar u hurtownika i eksportuje	300	0	57,5
Przychody brutto =123 (netto+VAT)/przychód brutto	100	23

Podatek= 100 000+23/123=18699

Przykład, który można traktować jako logiczny dowód na istnienie zależności niechęci ze strony przedsiębiorców żeby być zwolnionym z podatków.

Mamy do czynienia z dwoma przedsiębiorcami, działają oni w podobnej branży i skali, jeden zwolniony z podatku a drugi jest podatnikiem. Istnieje bowiem taki wybór. Obaj zaopatrują się u tego samego hurtownika.

Hurtownik ( podatnik PTU)

Cena netto 400 zł.

PTU 23 % 92 zł.

Cena brutto 492 zł.

Detalista 1 ( podatnik PTU) – cena nabycia 492zł.

	Cena brutto 492 zł. Cena zbytu	Marża brutto	PTU
Detalista 1 (podatnik PTU)	600 zł.	108 zł.	?
Detalista 2 (zwolniony)	600 zł.	108 zł.	112,20 zł.

*Koszty u obu tych przedsiębiorców są takie same!

Cena netto + PTU = cena brutto

100 % + 23 % = 123 %.

Jednak jeżeli stawka jest równa 8 % to – 100 % + 8 % = 108 %

Dane z zadania:

Cena brutto – 600 zł.

X = 600 x 23 / 123.

X = 112, 20 zł.

Cena netto = 487,9 zł. – są to koszty dla przedsiębiorcy zobowiązanego dobrowolnie do płacenia podatku.

PTU = 112,10zł.

Cena brutto = 600.

600 – będzie kosztem dla przedsiębiorcy zwolnionego z płacenia podatku.

Wiedząc, że przedsiębiorcy chcą posiadać jak najmniejsze koszty stąd przedsiębiorca który płaci podatek wychodzi na tym lepiej.

Podatek należny = 112,10zł.

Podatek naliczony = 92 zł.

Kwota to odprowadzenia do US = 20,20 zł.

KWESTIE POJĘCIOWE

Pojęcie inwestycji : ocena efektywności inwestycji.

• Inwestycji bezpośrednich – inwestycja rzeczowa – bezpośrednie nakłady przedsiębiorstwa na tworzenie głównie nowych zasobów środków trwałych. Na tle tej definicji wyraźniej przedstawiają się cechy inwestycji rzeczowej . inwestycji rzeczone cechują się tym , że są przedsięwzięciami o charakterze długoterminowym. Wymagające znacznych nakładów.

• Inwestycje finansowe – lokaty w akcje lub udziały wiążące się z nabyciem prawa własności podmiotu emitującego oraz prawa do partycypacji w dochodach i w zarządzaniach.

• Nakłady inwestycyjne – skoncentrowane w całości lub w poważnej części ,w krótkim czasie, na początku okresu wydatki pieniężne, skierowane głównie na zakup środków trwałych.

• Nakłady bieżące – sukcesywnie ponoszonymi wydatkami pieniężnymi na eksploatacje powstałych zasobów środków trwałych. Niezbędne to utrzymania w ruchu maszyn ( środków trwałych)

• Korzyści z inwestycji – w zależności od podejścia mówimy o efektach w ujęciach czysto technicznych ( ilość produktów osiągniętych z danego obiektu – ile sztuk , litrów.. ) i czysto ekonomiczne ujęcie( szacowanie wpływów finansowych albo ujęcie księgowe – przychody ). To wszystko to efekty mierzalne. Efekty niemierzalne to np. . poprawa warunków pracy. , poprawa wpływu na środowisko przyrodnicze.

• Inwestor – jest to osoba podmiot, który ponosi wydatki związane z inwestycją i w związku z tym ma prawo do podejmowania decyzji.

Kryteria podejmowania decyzji inwestycyjnych:

• Korzyść ekonomiczna z przyjęcia projektu inwestycyjnego

• Ryzyko związane z projektem

• Czas – powoduje zmianę wartości pieniądza.

• Czynniki niemierzalne ( środowisko, warunki pracy, osiągnięcie celów rzeczowych).

W każdym procesie decyzyjnym ważna jest również ocena opisowa.

Metody rachunku efektywności inwestycji:

Całość tych metod dzielimy na dwie grupy :

• metody dyskontowe( posługują się rachunkiem dyskontowym i dyskontują wartość dochodu) W tej metodzie stosujemy dyskonto. Głównym problemem jest to jaką należy przyjąć stopę procentową przy dyskoncie. Jeśli przyjmiemy bardzo wysokie oczekiwania wyrażone wysoką stopą? Możemy odebrać sobie szansę na inwestowanie.

  • wartość bieżąca netto NPV,

  • wewnętrzna stopa zwrotu IRR( Taka stopa dyskontowa kapitału wymaganego do zaangażowania przy realizacji danego projektu inwestowania przy której suma zdyskontowanych nadwyżek finansowych netto jest równa kwocie niezbędnych nakładów inwestycyjnych)

• metody nie dyskontowe( dochód z różnych okresów czasu traktuje się na równi – wartości nominalne tych dochodów są sumowane, metody te nie uwzględniają czasu. Są metodami prostszymi w zastosowaniu. )

Cechy : nie uwzględniają różnic w wartości efektów i nakładów ponoszonych w różnym czasie, pomijają znaczenie zróżnicowania poziomu nadwyżek w czasie( może prowadzić do odrzucenia inwestycji efektywnych długofalowo a przyjmowania tych inwestycji, które dają większe efekty w najbliższym czasie) – wada, prostota – zaleta.

• okres zwrotu( liczymy dzieląc nakłady inwestycyjne przez zysk roczny. Nie wynika z niej wprost czy projekt inwestycyjny jest efektywny czy nie. Wiemy jedynie jaki jest okres zwrotu. Niezbędne jest posiadanie punktu odniesienia – określenie przez inwestora granicznego okresu zwrotu , np. 8 lat.

• stopa zwrotu – posługuje się wielkością uśrednioną.

Problemy merytoryczne oceny opłacalności inwestycji : jakie przyjąć stopę dyskontową, jaki przyjąć okres obliczeniowy, na jaki okres planować eksploatacje tej inwestycji( równy z okresem technologicznego zużycia np. fabryki czy też okres krótszy),

OCENA EFEKTYWNOŚCI INWESTYCJI

Rodzaje inwestycji:

1. inwestycje rzeczowe (inwestycje bezpośrednie) Inwestycje na rzecz powiększenia majątku trwałego i częściowo majątku obrotowego. Cechy inwestycji rzeczowych (inwestycji bezpośrednich):

   1. inwestycje długoterminowe

   2. inwestycje z reguły nieodwracalne

   3. inwestycje wymagające znacznych nakładów

2. inwestycje finansowe Lokaty w akcje, udziały wiążące się z nabyciem prawa własności podmiotu emitującego oraz prawa do partycypacji w dochodach i zarządzaniu. Cechy inwestycji finansowych:

   1. inwestycje, które nie są długoterminowe, mogą być krótkoterminowe

   2. inwestycje, które nie są nieodwracalne

   3. inwestycje, które nie wymagają znacznych nakładów

   4. inwestycje obarczone szczególnym ryzykiem, ponieważ nie można się z nich szybko wycofać

Efekty z inwestycji:

• Efekty mierzalne

  • efekty w ujęciu technicznym (korzyści w ujęciu technicznym) ilość produktów uzyskanych w wyniku określonej inwestycji.

  • efekty w ujęciu ekonomicznym (korzyści w ujęciu ekonomicznym)

  • efekty mierzone wpływami finansowymi Efekty zainkasowanymi wpływami, gotówką.

  • efekty w ujęciu finansowym Efekty jako przychody z wystawionych dokumentów rozliczeniowych (faktur).

• Efekty niemierzalne (efekty wartościowe) Przykładowo poprawa warunków pracy, poprawa wpływu na środowisko.

Kryteria podejmowania decyzji inwestycyjnych:

• korzyść z przyjętego projektu - Służą do tego mierniki oceny projektów inwestycyjnych.

• ryzyko związane z realizacją projektu

• czas powodujący zmianę wartości pieniądza