Witaminy

Witamina A (retinol)

Jest to lipid izoprenowy blisko spokrewniony z karotenami, które odgrywają rolę prowitamin. Wyróżnia się:

• witaminę A₁ – retinol, akseroftol

• witaminę A₂ – 3-dehydroretinol

Jest to witamina dobrze wchłaniająca się z przewodu pokarmowego i jest magazynowana w komórkach Browicza-Kupfera w wątrobie. Karoteny trudniej wchłaniają się z przewodu pokarmowego, przy czym do ich wchłaniania niezbędny jest kwas żółciowy. Przemiana karotenów w witaminę A odbywa się w ścianie jelita.

Biologiczna rola

Inaczej nazywana witaminą „wzrostową” lub „ochronną nabłonka”. Jej rola polega na:

• udziale w procesie widzenia (synteza rodopsyny)

• pobudzeniu wzrostu młodych organizmów (przyspiesza wzrost fibroblastów)

• zapewnieniu prawidłowego wzrostu i różnicowania się nabłonków

• biosynteza hormonów steroidowych – warunkuje przemianę deoksykortykosteronu w kortykosteron, pregnenolonu w progesteron, dehydroepiandrosteronu w androstendion

• hamuje wydzielanie tyroksyny przez hamowanie wydzielania TSH

Hipowitaminoza

• ślepota zmierchowa (kurza ślepota; hemeralopia) – utrudnienie adaptacji do ciemności spowodowane niedostetczną ilością rodopsyny, odpowiadającej za inicjowanie impulsów nerwowych w oku

• kserftalmia – zrogowacenie rogówki

• keratomalacja – rozmiękczenie, owrzodzenie i rozpad rogówki

• nadmierne rogowacenie nabłonków, co powoduje:

  • utrudnienie gojenia się ran

  • sprzyja powstawaniu zapaleń oskrzeli

  • sprzyja tworzeniu się kamieni żółciowych i moczowych

• spadek odporności

• osteoporoza

• zanik zębiny

Hiperwitaminoza

• początkowo: drażliwość, zmniejszenie łaknienia, swędzenie

• żółtoczerwone zabarwienie skóry

• utrata włosów

• pękanie naskórka

• bóle kości i stawów

1 j.m. – 0,3 μg retinolu

Dobowe zapotrzebowanie :

• 1 – 3 mg

Dawki profilaktyczne:

• 5000 – 10 000 j.m./dobę (1,5 – 3 mg)

Dawki lecznicze:

• Dorośli: 12 000 – 100 000 j.m./dobę (3,6 – 30 mg)

• Dzieci po 4 r.ż.: 12 000 – 24 000 j.m./dobę (3,6 – 7,2 mg)

Zastosowanie:

• substytucyjne leczenie hipowitaminoz

• trudno gojące się rany

• przyzębica

• przewlekłe nieżyty dróg oddechowych i przewodu pokarmowego

• wspomagająco w nadczynności tarczycy

• zapobiegawczo w ciąży

Rp.

Vitaminum A Gal 6000 j.m. (1,8 mg)

in caps.

1 op.

D.S. 1 tabletka dziennie

Witamina D (cholekalcyferol)

Jest steroidem powtającym głównie w skórze pod wpływem promieni UV z 7-dehydrocholesterolu. W pewnej części dostarczana jest także z pokarmem.

Biologiczna rola

1. Głównie związana z wpływem na gospodarkę wapniowo – fosforanową:

• nasilenie wchłaniania Ca2+ w jelicie cienkim

• nasilenie uwalniania wapnia i fosforu z kości

• działanie na nerki zależne od dawek

Hipowitaminoza

• u dzieci – krzywica

• osteomalacje i osteoporoza

• zwyrodnienia układu kostnego

• zapalenie spojówek

• stany zapalne skóry

• spadek odporności

• mialgie (bóle mięśniowe) i miopatie (uszkodzenie mięśni)

Hiperwitaminoza

Objawy związane są z hiperkalcemią:

• nudności

• wymioty

• brak apetytu

• zaparcia

• nadmierne pragnienie

• poliuria

• hiperkalcemia i hiperfosfatemia

1 j.m. = 0,025 μg

Dobowe zapotrzebowanie:

• 0,005 – 0,01 mg

Dawki profilaktyczne:

• Dzieci do 2-3 r.ż. – 500 j.m / dobę ( 12,5 μg)

• Dorośli: 500 – 1000 j.m./dobę (12,5 – 25 μg)

Dawki lecznicze:

• Do 18 r.ż. – 3000 – 10 000 j.m./dobę przez 4-6 tyg. (75 – 250 μg)

• Krzywica: 1000 – 5000 j.m./dobę (25 – 125 μg)

Zawsze należy podawać witaminę D z preparatami wapnia !

Zastosowanie:

• profilaktyka i leczenie niedoboru witaminy D

• zapobieganie krzywicy i osteomalacji

• choroby kości na podłożu metabolicznym (niedoczynność przytarczyc, rzekoma niedoczynność przytarczyc)

• tężyczka hipokalcemiczna

• leczenie wspomagające w osteoporozie

• profilaktycznie w zespołach złego wchłaniania

Rp.

VitaDerol Forte 20 μg (800 j.m.)

in caps.

1 op.

D.S. 1 tabletka dziennie razem z preparatami wapnia

Witamina E (tokoferol)

Magazynowana w tkance tłuszczowej, a częściowo metabolizowana w wątrobie; nadmiar wydalany z żółcią i moczem.

Biologiczna rola

• nazywana witaminą płodności (awitaminoza powoduje poronienia)

• bierze udział w procesach oksydacyjno – redukcyjnym (łatwo ulega redukcji do pochodnych hydrochinonowych i utlenia się z powrotem do związku wyjściowego)

• może zastępować koenzym Q w oddychaniu tkankowym (transport elektronów)

• hamuje utlenianie nienasyconych kwasów tłuszczowych, zapobiegając powstawaniu nadtlenków

• zapobiega utlenianiu LDL

• hamuje tworzenie nitrozoamin

Hipowitaminoza

• zaburzenia układu płciowego

  • kobiety – poronienia lub resporcja martwego płodu

  • mężczyźni – trwałe uszkodzenia powstawania plemników

• zaburzenia układu mięśniowego – dystrofie

• zaburzenia układu krwiotwórczego – skrócenie czasu żucia erytrocytów; niedokrwistość

Hiperwitaminoza

Nie stwierdzono (podawanie dawek 400 – 800 j.m/dobę, może powodować zaburzenia widzenia, bóle głowy, zaburzenia żołądkowo – jelitowe, ogólne osłabienie)

Dzienne zapotrzebowanie – 10 mg

Dawki profilaktyczne (brak – niedobór nie występuje, gdyż normalna dieta zapewnia wystarczającą ilość)

Dawki lecznicze:

• Dorośli i dzieci po 15 r.ż.: 100 – 500 mg/d

• Niedobory witaminy E u dzieci: 150 – 200 mg/d

• Niedokrwistość hemolityczna wcześniaków: 100 – 200 mg/d

• Mukowiscydoza – 50 – 100 mg/d

Wskazania:

• Pomocniczo w zapobieganiu poronieniom, oligospermii, dystrofiom, kolagenozom, mukowiscydozie, miażdżycy, zaburzeniom potencji, β-talasemii, retinopatiom wcześniaków

• Leczniczo: w stanach skurczowych naczyń, zakrzepicy

• Miejscowo: w owrzodzeniach podudzi, guzkach krwawniczych, zmianach troficznych skóry

Działania niepożądane:

• bóle brzucha, biegunki

• bóle głowy

• uczucie nadmiernego zmęczenia

• zaburzenia widzenia

• zakrzepowe zapalenie żył

• bóle piersi

• zwiększenie stężenia cholesterolu i triglicerydów

Rp.

Vitaminum E 0,1

in caps.

1 op

D.S. 4 tabletki dziennie

Witamina K

Witaminy K wyodrębiono z zielonych części roślin, w których powstają podczas fotosyntezy, a także z gnijących ryb. Syntetyczna witamina K to fitomenadion.

Biologiczna rola

1. Niezbędne do syntezy osoczowych czynników krzepnięcia II, VII, IX i X

2. Właściwości utleniająco – redukujące oraz ułatwiające przechodzenie fibrynogenu w fibrynę

Hipowitaminoza

Skaza krwotoczna spowodowana hipoprotrombinemią

• krwawienia z przewodu pokarmowego

• krwotoki z nosa

• krwotoki pooperacyjne

• krwiomocz

Hiperwitaminoza

• zakrzepica

• hemoliza

• uszkodzenie nerek (białkomocz, krwiomocz)

• uszkodzenie wątroby

• powiększenie śledziony

• zaburzenia oddychania, bóle w klatce piersiowej

Wskazania:

• hipoprotreominemia

• zapobieganie krwawieniom u noworodków

• przedawkowanie leków przeciwzakrzepowych z grupy antywitamin K

• zaburzenia wchłaniania i trawienia

Dzienne zapotrzebowanie: 0,05 – 0,1 mg

Dawki:

• Hipoprotrombinemia:

  • p.o. 10-50 mg/d

  • i.m. 1-10 mg co 2-3 dnia

• Noworodki: 2 mg (p.o.) lub 0,5-1 mg (i.m.)

Działania niepożądane:

Szybkie podanie i.v. może powodować zlewne poty, zaczerwienienie twarzy i bojawy toksyczne (duszność, sinica i wstrząs)

Podanie i.m. może powodować obrzęk tkanek i reakcje alergiczne, zawroty głowy i uczucie nieprzyjemnego smaku w ustach.

Rp.

Vitaminum K 25 μg / 10 kropli

in gutt.

1 op a’9 ml

D.S. Doustnie 2 x 5 kropli do buzi dziecka

Witamina F

Tą nazwą określa się wielonienasycone kwasy tłuszczone: linolowy, linolenowy i arachidonowy, które nie mogą być syntetyzowane w organizmie człowieka i dlatego nazywa się je niezbędnymi kwasami tłuszczowymi.

Biologiczna rola

• są składnikami błon komórkowych i odpowiadają za ich płynność

• z kwasu arachidonowego powstają ważne metabolity takie jak: prostaglandyny, prostacykliny i tromboksany

• obniżają stężenie chlesterolu w osoczu

Hipowitaminoza: wypryski skórne

Zastosowanie:

• leczenie chorób skórnych (wypryskowe zapalenie skóry, łojotok, egezmy, łuszczyca, owrzodzenie goleni, czyraki)

• miażdżyca i profilaktyka chorób sercowo – naczyniowych

Rp.

Dermovit F 25 mg / 1 g

in ung.

1 op.

D.S. Stosować miejscowo na skórę

Witamina B1 (tiamina)

Zawiera ona w swojej budowie pierścień pirydynowy i tiazolowy. Aktywnym metabolitem jest połączenie pirofosforanu tiaminy (karboksylazy) i ATP. Poza pożywieniem zawierającym tiaminę jej źródłem są również bakterie flory jelitowej.

Biologiczna rola

• udział w metabolizmie węglowodanów jako koenzym dekarboksylacji kwasu pirogronowego i α-ketoglutarowego (zapotrzebowanie zwiększa się gdy węglowodany stanowią główne źródło energii, a także i chorych dożywianych pozajelitowo)

• udział w transketolacji zachodzącej w cyklu pentozofosforanowym

Hipowitaminoza

Jednym z pierwszych objawów niedoboru tiaminy jest wzrost stężenia kwasu pirogronowego we krwi. Niedobór może być spowodowany jej brakiem w pożywieniu (alkoholizm, zbyt monotonna dieta ryżowa), zespołami złego wchłaniania, odżywianiem pozajelitowym.

Niedobór tiaminy w swej najcięższej postaci występuje jako zespół objawów choroby beri-beri. Objawy dotyczą głównie układu nerwowego i układu krążenia.

1. Układ nerwowy

• objawy zapalenia nerwów obwodowych

• objawy ośrodkowe (nerwowość, drażliwość, zmęczenie, utrudnienie koncentracji, zaburzenia pamięci)

1. Układ krążenia

• duszność

• obrzęki

• podwyższone ciśnienie żylne

• tachykardia i zaburzenia rytmu

1. Pozostałe objawy

• osłabienie łaknienia

• zaburzenia trawienia (zmiany zanikowe błony śluzowej żołądka i jeli oraz zanik gruczołów dokrewnych poza korą nadnerczy)

• osłabienie mięśni szkieletowych

• bóle i parestezje kończyn

• obniżenie temperatury ciała

1. U dzieci

• zmniejszony przyrost masy ciała

• łatwe męczenie się

• zmniejszone napięcie kończyn

Hiperwitaminoza

Możliwa jest tylko przy podaniu w postaci zastrzyku

• rozszerzenie naczyń krwionośnych

• obniżenie ciśnienia krwi

• zapaść

• osłabienie

• potliwość

• zawroty głowy

• zaburzenia rytmu serca

• reakcje alergiczne

Dobowe zapotrzebowanie: 1 – 1,6 mg

Dawki profilaktyczne

• 25 – 30 mg/d (u alkoholików do 100 mg/d)

Dawki lecznicze

• i.v. lub i.m.

• Dorośli 50 – 100 mg 3x dziennie

• Dzieci 10 – 25 mg/d

Wskazania

• w zapobieganiu niedoborom lub awitaminozie wit. B₁ towarzyszących zespołom przebiegającym z upośledzonym trawieniem, wchłanianiem lub wywołanych żywieniem pozajelitowym i leczeniu ich

• w leczeniu wspomagającym neuropatii, w tym polineuropatii cukrzycowej, porażeń lub stanów zapalnych nerwów obwodowych, zapaleń wielonerwowych, rwy kulszowej, encefalopatii, depresji, trudności w koncentracji, kardiomiopatii alkoholowej, upośledzenia czynności wątroby, półpaśca oraz w bólach głowy, nerwobólach, bólach mięśniowych i stawowych

• w niedowładach mięśni szkieletowych

• w niewydolności krążenia wywołanej zatruciem (alkoholem, tetraetylkiem ołowiu, barbituranami, toksynami bakteryjnmi itp.)

• w leczeniu cukrzycy jako lek wspomagający

Rp.

Vitaminum B₁ 0,003

in tabl.

1 op

D.S. 3 tabletki/d

Witamina B2 (ryboflawina, laktoflawina)

Biologicznie aktywne postaci witaminy B2 stanowią:

• FMN – fosforan ryboflawiny

• FAD – dinukleotyd flawinoadeninowy

Biologiczna rola

• FMN i FAD biorą udział w oddychaniu tkankowym

• współdziałają w prawidłowym działaniu układu nerwowego

• współuczestniczą z witaminą A w prawidłowym funkcjonowaniu błon śluzowych, dróg oddechowych, śródbłonka i skóry

• uczestniczą w przemianie aminokwasów i lipidów

• w siatkówce przekształca krótkie fale świetlne (niewidoczne dla oka) na fale dłuższe, bierze udział w procesie widzenia o zmierzchu

• stanowi aktywator dla pirydoksyny i kwasu nikotynowego

Hipowitaminoza

Występuje bardzo rzadko, zazwyczaj spowodowana niedożywieniem lub niewłaściwym odżywieniem, zaburzeniami trawienia lub upośledzeniem działania wątroby. Głównie u osób w podeszłym wieku, po przewlekłych biegunkach i u alkoholików.

• opóźnienie wzrostu

• uszkodzenie gałek ocznych i rogówki, pogorszenie ostrości wzroku, światłowstręt, łzawienie, łatwe męczenie się oczu

• swędzenie w okolicy ujścia pochwy

• wypadanie włosów

• kłopoty z koncentracją, zawroty głowy, bezsenność,

• zaburzenia oddychania, obrzmienie lub pękanie błony śluzowej jamy ustnej, zapalenie czerwieni warg, języka lub błon śluzowych, pleśniawki, zajady jamy ustnej

• łojotok, pelagra

• choroby układu nerwowego

• dystrofie mięśni

• łuszczące się zmiany skórne okolic nosa, ust, czoła i uszu

Hiperwitaminoza

Bardzo trudno przedawkować witaminę B₂ biorąc ją doustnie, ponieważ słaba rozpuszczalność w jelicie chroni przed wchłonięciem niebezpiecznych jej ilości. Ponieważ jest rozpuszczalna w wodzie, jej nadmiar może zostać wydalony z moczem, choć toksyczną dawkę można podać poprzez zastrzyk.

• wysypka

• nudności

• wymioty

• mocz zabarwiony na żółto

Dobowe zapotrzebowanie: 1 – 2 mg

Dawki profilaktyczne:

• Dorośli 3 – 9 mg/d

• Dzieci 1,5 – 6 mg/d

Dawki lecznicze:

• Dorośli 9 – 30 mg/d w 3-5 dawkach

• Dzieci 9 – 21 mg/d w 1 dawce

Wskazania:

• hipowitaminoza lub awitaminoza wit. B₂

• zaburzenia wchłaniania

• w okresie zwiększonego wysiłku fizycznego, ciąży oraz karmienia piersią.

• w stanach zapalnych skóry lub błon śluzowych

• w zaćmie

• niedokrwistość

• pomocniczo w gruźlicy, chorobach nowotworowych i zakaźnych, chorobach wątroby i dróg żółciowych, alkoholizmie, przewlekłych zakażeniach, biegunkach, nadczynności tarczycy i w okresie fototerapii u noworodków, a także po leczeniu antybiotykami, przebytych chorobach zakaźnych oraz podczas długotrwałego stosowania środków antykoncepcyjnych.

Rp.

Vitaminum B₂ 0,003

in tabl.

1 op.

D.S. 4 razy dziennie 1 tabletka

Witamina B₆ (pirydoksyna, adermina)

Aktywną formą jest fosforan pirydoksalu.

Biologiczna rola

• jako koenzym transaminaz, dekarboksylaz i deaminaz bierze udział w przemianie materii

• katalizuje biosyntezę m.in. serotoniny, amin katecholowych, GABA

• uczestniczy w powstawaniu prostaglandyn

• ma wpływ na ciśnienie krwi, skurcze mięśni, pracę serca, prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego

• zwiększa odporność organizmu

• łagodzi skutki uboczne leków

• zmniejsza nadmierne wydalanie kwasu szczawiowego z moczem, zapobiega tworzeniu się kamieni nerkowych

Hipowitaminoza

Nie występuje przy prawidłowym żywieniu.

• charakterystyczne zmiany w skórze i błonach śluzowych przypominające akrodynię (zatrucie rtęcią), czyli: zaczerwienie skóry twarzy, rąk i stóp, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i nosowej, zaburzenia trawienia, wypadanie włosów)

• zmiany w OUN: bezsenność, osłabienie i drgawki

• zaburzenia czynności szpiku (niedokrwistość niedobarwiliwa, lukopenia)

Hiperwitaminoza

W bardzo dużych dawkach (3-4 g/kg) wywołuje zejście śmiertelne.

• długotrwałe przyjmowanie dawek powyżej 200 mg/d może powodować neuropatię obwodową

Dzienne zapotrzebowanie: 1,5 – 2 mg

Dawki profilaktyczne: 10 – 50 mg/d

Dawki lecznicze:

• awitaminoza B₆  200 – 1000 mg/d

• zapobieganie oparzeniom skóry u chorych z nadwrażliwością: 150 – 200 mg/d

Wskazania:

1. Dermatologia: łojotokowe zapalenie skóry, wypadanie włosów spowodowane łojotokiem, stany zapalne błon śluzowych

2. Niedokrwitość spowodowana niedoborem wit. B₆

3. Leukopenia i agranulocytoza

4. Zapobiegawczo przy stosowaniu leków hamujących układ leukoblastyczny

5. Zespół napięcia przedmiesiączkowego

6. Wymioty u ciężarnych

Rp.

Vitaminum B₆ 0,05

in tabl.

1 op a’50 tabl.

D.S. 1 tabletka 3x dziennie

Witamina B₁₂ (kobalamina; cyjanokobalamina)

Złożony organiczny związek chemiczny zawierający kobalt jako atom centralny. Jej wchłanianie zależne jest od wytwarzanej przez błonę śluzową żołądka apoerytroiny (czynnik wewnętrzny Castle’a), która łącząc się z kobalaminą umożliwia jej wchłanianie.

Biologiczna rola

Zasadniczą jej rolą jest regulacja produkcji erytrocytów i synteza z niej koenzymów.

• odgrywa zasadniczą rolę w syntezie kwasów nukleinowych (niezbędna do prawidłowego wzrostu, normalnego przebiegu erytropoezy, prawidłowych czynności komórek wszystkich nabłonków)

• jako koenzym warunkuje przemianę:

  • tyminy w tymidynę

  • kwasu foliowego w kwas folinowy

  • kwasu metylomalonowego w kwas bursztynowy

  • homocysteiny w metioninę

• odgrywa istotną rolę w syntezie kwasów tłuszczowych oraz tworzeniu osłonek mielinowych

Hipowitaminoza

Występuje dopiero po 3-6 latach niedoboru wit. B12 w pożywieniu (zapotrzebowanie jej bardzo małe a w wątrobie może gromadzić się jej do 5 g)

Niedobór kobalaminy powoduje niedokrwistość makrocytarną (choroba Addisona-Biermera), która charakteryzuje się zaburzeniem erytropoezy i bezsocznym zapaleniem błony śluzowej żołądka. Ponadto może wystąpić także powrózkowe zwyrodnienie rdzenia kręgowego.

Hiperwitaminoza

Witamina B₁₂ nie jest toksyczna, jednakże przy stosowaniu przez dłuższy czas bardzo dużych dawek tej witaminy zaobserwowano u niektórych ludzi objawy uczuleniowe. W bardzo wysokich dawkach może również wystąpić krwotok z jam nosowych.

Dzienne zapotrzebowanie: 1 – 2 μg

Dawki lecznicze:

• p.o. 10 μg/d

• i.m. lub s.c.

  • Niedobory wit. B₁₂ po resekcji żołądka lub w wyniku zaburzeń wchłaniania: 250-1000 µg 1 ×/mies

  • Niedokrwistość złośliwa Addisona i Biermera bez objawów neurologicznych: 250-1000 µg/d co 2. dzień przez 1-2 tyg., następnie 250 µg/d 1 ×/tydz. 

Działanie niepożądane: 

• Uogólnione: uczucie obrzęku całego ciała, w pojedynczych przypadkach wstrząs anafilaktyczny, zgon; wymienione działania występują szczególnie po pozajelitowym podaniu wit. B₁₂.

• Ze strony układu sercowo-naczyniowego: zastoinowa niewydolność serca, obrzęk płuc, zakrzepica obwodowych naczyń krwionośnych.

• Hematologiczne: czerwienica prawdziwa.

• Żołądkowo-jelitowe: przejściowa, łagodna biegunka, wzdęcia.

• Dermatologiczne: świąd, przejściowa osutka.

• Inne: silny ból w miejscu podania, reakcje nadwrażliwości.

Wskazania:

1. Hematologia: niedokrwistość makrocytarna, trombocytopenia

2. Neurologia: zaburzenia neurologiczne w przebiegu niedokrwistości złośliwej

3. Leczenie półpaśca

4. Zapalenie korzeni nerwowych, nerwobóle

5. Gastrologia: bezsoczne zapalenie błony śluzowej żołądka

Rp.

Vitaminum B12 10 μg

in tabl.

1 op.

D.S. 1 tabletka dziennie

Rp.

Vitaminum B12 0,1 mg/ml

in ampullis a’1 ml

D.t.d. No 15

D.S. Wstrzykiwać domięśniowo co 1-2 dni 1 ampułkę przez 7 dni, następnie 1 ampułka przez 2,3 tygodnie. Dawka podtrzymująca: 1 ampułka 1x miesięcznie

Witamina C (kwas askorbinowy)

Witamina rozpuszczalna w wodzie, niezbędna w przemianach metabolicznych u wszystkich gatunków zwierząt i człowieka. Człowiek nie ma zdolności syntezy wit. C i zapotrzebowanie na nią musi pokrywać, spożywając ją w pokarmach.

Biologiczna rola

1. Kwas askorbinowy wraz z kwasem dihydroksyaskorbinowym tworzą układ redox, który odgrywa istotną rolę w oddychaniu tkankowym, warunkując przebieg wielu procesów metabolicznych. Biorą one udział w:

• syntezie hormonów kory nadnerczy

• syntezie insuliny

• syntezie hemoglobiny

• powstawaniu przeciwciał

• tworzeniu kwasu hialuronowego w fibroblastach

• przemianie kwasu foliowego w kwas folinowy

• metabolizmie tyrozyny

1. Reguluje procesy immunologiczne, hamując oksydacyjne samozniszczenie fagocytów

2. Zwiększa wchłanianie żelaza

3. Jest niezbędna w procesie przekształcania proliny w hydroksyprolinę, lizyny w hydroksylizynę podczas syntezy kolagenu (warunkując właściwy rozwój chrząstki, kości, zębów, prawidłowy przebieg procesu gojenia ran, utrzymanie mechanicznej odporności ścian kapilar)

Hipowitaminoza

Powoduje wystąpienie szkorbutu, który charakteryzuje się:

• dystrofią tkanki łącznej

• skazą krwotoczną

• anemią

• obniżeniem odporności

• porowatość kości

Ponadto niedobór wit. C powoduje:

• zaburzenia kostnienia zębów

• wzmożoną podatność zębów na próchnicę, prowadząc do stanu zapalnego ozębnej i przyzębia, co łącznie ze zmianami w zębodołach i wtórnym zakażeniem powoduje gnilne zapalenie dziąseł oraz wypadanie zębów

Hiperwitaminoza

Kwas askorbinowy nie jest toksyczny, ale przyjmowany w nadmiarze może wywoływać dolegliwości żołądka, nudności, biegunkę, wymioty, wysypkę skórną, obniżać odporność po radykalnym zmniejszeniu dawki. Jednak mimo tego wszystkiego zazwyczaj jego nadmiary wydalane są z organizmu wraz z moczem. Jednak wysokie nadmiary witaminy C powodują  nadmierne wydalanie kwasu szczawiowego do moczu, krystalizację moczanów i cytrynianów.

Stosowanie wyższych niż zalecane dawek witaminy C w czasie ciąży może być szkodliwe dla płodu. Wysokie dawki tej witaminy, według klasyfikacji FDA ryzyka stosowania leków w czasie ciąży, należą do kategorii C. Oznacza to, że w badaniach na zwierzętach wykazano działanie niepożądane na płód, jednak jej wpływ na ciążę człowieka nie jest potwierdzony w badaniach klinicznych.

Dobowe zapotrzebowanie: 50 – 75 mg

Dawki profilaktyczne:

• Dorośli 60 mg/d

• Kobiety w ciąży 80 mg/d

• Kobiety karmiące 100 mg/d

Dawki lecznicze:

• Leczenie niedoboru wit.C 100 – 500 mg/d

Wskazania:

• w profilaktyce i leczenie szkorbutu

• w chorobach zakaźnych

• w niedokrwistościach

• w próchnicy zębów u dzieci

• w chorobach alergicznych oraz przebarwieniach skóry różnego pochodzenia

• wraz z witaminą E profilaktycznie w chorobach przewlekłych, takich jak cukrzyca i choroba wieńcowa, a także w nowotworach złośliwych

• w leczeniu zatruć substancjami wywołującymi methemoglobinemię

• w utrudnionym gojeniu się ran i złamań kości

• środek zakwaszający mocz

• dopochwowo stosowany pomocniczo w leczeniu bakteryjnego zapalenia pochwy i zapobieganiu mu

Rp.

Vitaminum C 0,1

in tabl.

1 op.

D.S. 3 tabletki rano, w trakcie posiłku

Witamina P (rutyna)

Nazwa ta obejmuje większą grupę związków flawonowych, do których poza rutyną zalicza się kwarcetynę, hesperydynę i eriodyktynę. Są to żółte nierozpuszczalne w wodzie związki, występujące w dużych ilościach z witaminą C w owocach i zielonych częściach roślin.

Biologiczna rola

• poprzez unieczynniania oksydazy kwasu askorbowego wpływa na dłuższe uwalnianie witaminy C (mechanizm związany jest z chelatowaniem przez rutynę niezbędnych do normalnej aktywności enzymi jonów miedzi)

• hamuje rozpad amin katecholowych

• zmmniejsza aktywność hialuronidazy

• działa uszczelniająco na naczynia włosowate, zmniejszając ich przepuszczalność

• działa rozkurczająco na mięśnie gładkie naczyń

• wzmaga nieznacznie diurezę

• normalizuje gospodarkę energetyczną niedotlenionego mięśnia sercowego

Hipowitaminoza

Wtórnie prowadzi do hipowitaminozy C

Hiperwitaminoza

Nie stwierdzono

Dzienne zapotrzebowanie: 20 mg /d (dodatkowo 20 mg na każde 100 mg wit. C)

Wskazania:

• pomocniczo w suplementacji witaminą C

• w stanach zwiększonej przepuszczlności naczyń krwionośnych (skaza krwotoczna naczyniopochodna, katar sienny, wybroczyny skórne, pokrzywka)

• jako lek wspomagający w chorobie nadciśnieniowej, miażdżycy

Przeciwskazaniem do stosowania wit. P jest równoczesne podawanie sulfonamidów.

Rp.

Rutoside 0,02

in drag.

1 op.

D.S. 3x dziennie po 1 tabletce

Witamina PP (amid kwasu nikotynowego)

Jest zaliczana do kompleksu witamin z grupy B2. W organizmie ssaków może być syntetyzowana z tryptofanu. Jest prekursorem dwóch bardzo ważnych enzymów: dinukleotdu nikotynoamidoadeninowgo (NAD) oraz fosforanu dinukleotydu nikotynoamidoadeninowego (NADP).

Biologiczna rola

• jako istotny składnik koenzymów oksydoreduktaz (NAD i NADP), które odgrywają rolę akceptorów wodoru, w procesach oddychania komórkowego, glikolizie i biosyntezie lipidów

• działa bezpośrednio na układ naczyniowy powodując ich rozszerzenie

• kwas nikotynowy działa bezpośrednio przeciw lipolitycznie na tkankę tłuszczową, co powoduje spadek poziomu cholesterolu, kwasów tłuszczowych i tłuszczów całkowitych w surowicy

• działa fibrynolitycznie i żółciopędnie

• pobudza wydzielanie żołądkowe i wzmaga ruchy perystaltyczne jelit

Hipowitaminoza

Prowadzi do choroby nazywanej rumieniem lombardzkim (pelagra), która objawia się zespołem objawów 3 D: dementia, dermatitis, diarrhoea).

Ponadto mogą występować objawy jak: hiperpigmentacja, zgrubienie skóry, zapalenie jamy ustnej, zapalenie języka, zespół krowiego języka, zaburzenia układu pokarmowego, oraz jeżeli choroba jest nie leczona - śmierć. Mogą też występować następujące objawy psychiatryczne: poirytowanie, słaba koncentracja, amnezja, majaczenie, lęki, zmęczenie, apatia, nadmierna aktywność, oraz depresja. Badania wykazały, iż u pacjentów chorych na alkoholową pelagrę, niedobór niacyny może być czynnikiem wpływającym na szybkość postępu, oraz stan objawów.

Hiperwitaminoza

Farmakologiczne dozy niacyny (1,5 - 6 g dziennie) mają dermatologiczne skutki uboczne, np: zaczerwienienie, swędzenie, suchość skóry, wysypka - włączając wyprysk.

Także są notowane problemy układu pokarmowego, jak niestrawność, nudności, oraz ostra niewydolność wątroby. Także może wystąpić hiperglikemia, oraz zaburzenia rytmu serca.

W bardzo wysokich dawkach, niacyna może mieć skutki śmiertelne. Bardzo wysokie dawki niacyny mogą powodować zmiany w plamce żółtej, pogrubianie plamki żółtej orazsiatkówki, co prowadzi do pogorszenia i w konsekwencji utraty zdolności widzenia. Jednakże, te zmiany są odwracalne po odstawieniu niacyny.

Dzienne zapotrzebowanie 20 mg

Dawki lecznicze:

• Leczenie niedoboru 50 – 500 mg/d

Wskazania:

• stany skurczowe naczyń krwionośnych

• choroby skóry i błon śluzowych (rumień wielopostaciowy, rumień słoneczny, trądzik, łojotok, liszaje, świąd sromu i odbytu, zapalenia jamy ustnej i języka, pleśniawki)

• schorzenia OUN (zaburzenia psycholityczne na tle hipowitaminoz)

• stawardnienie rozsiane, neuralgia nerwu trójdzielnego

• miażdżyca

Rp.

Vitaminum PP 0,2

in tabl.

1 op.

D.S. 2x dziennie po 1 tabletce

Witamina H (biotyna)

Jest kwasem organicznym, który w swojej budowie połączon jest z mocznikiem pierścieniem tiofenowym. Wytwarzana przez bakterie układu pokarmowego.

Biologiczna rola

• jest koenzymem enzymów katalizujących reakcję karboksylacji, odgrywając rolę w wiązaniu przez tkanki i przenoszeniu do właściwych akceptorów CO₂ w postaci np. acetylo-CoA

•  wspomaga również funkcję tarczycy, przemianę dwutlenku węgla

• wpływa na właściwe funkcjonowanie skóry oraz włosów (wspomaga ich keratynizację)

• uczestniczy z witaminą K w syntezie protrombiny 

Hipowitaminoza

• suche zapalenie skóry, połączone z łuszczeniem się naskórka

• zaburzenia żołądkowo – jelitowe (brak łaknienia, zaburzenia trawienia)

• zanik brodawek języka (język geograficzny)

• senność

• bóle mięśniowe

• nerwobóle

• nieznaczna anemia

• zmiany w EKG

Najczęstszą przyczyną hipowitaminozy H jest wyjałowienie przewodu pokarmowego podczas antybiotykoterapii związkami o szerokim spektrum działania, a także w długotrwającym żywieniu pozajelitowym.

Hiperwitaminoza

Nie stwierdzono

Dzienne zapotrzebowanie: 0,25 mg (250 μg)

Wskazania:

• w dermatologii w leczeniu łuszczycy, łojotoku, łysieniu łojotokowym, trądziku młodzieńczym

Rp.

Biotebal 5 0,005

in tabl.

1 op.

D.S. 1x dziennie 1 tabletka

Witamina Q (ubichinon)

Jest to związek będący pochodną chinony, zawierający 2 grupy ketonowe. Występuje praktycznie we wszystkich komórkach roślin i zwierząt w różnej formie, tzn. w postaci związków o różnej długości łańcucha bocznego. Organizm człowieka do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje ubichinonu z łańuchem o 10 atomach węgla (koenzym Q₁₀). Otrzymuje go z pożywieniem, często w postaci prowitamin (np. Q₇, Q₈), z którym syntetyzuje witaminę koenzym Q₁₀.

Biologiczna rola

• jako koenzym wchodzi w skład łańucha oddechowego każdej komórki, warunkując zużycie energii zgromadzonej w ATP (najwięcej jej zawierają narządy zużywające wiele energii – serca, wątroba, mózg, nerki)

•  jest także silnym przeciwutleniaczem.

• korzystnie wpływa na pracę mięśni szkieletowych i m. sercowego

• zwiększa ogólną wydolność fizyczną organizmu

• obniża ciśnienie tętnicze

• działa pobudzająco na układ odpornościowy.

• powoduje zmniejszenie stężenia cholesterolu i triglicerydów w osoczu.

• podnosi zdolności odtruwające ustroju i zmniejsza toksyczność antracyklin, a także obniża działanie kardiodepresyjne niektórych β-blokerów

• hamuje postęp paradontozy

Hipowitaminoza

Następstwem niedoborów koenzymu Q₁₀ jest defekt bioenergetyczny, a następnie zaburzenia funkcji różnych narządów i układów; dotyczy to zwłaszcza układu krążenia krwi, przemiany materii, procesów reparacji i regeneracji, układu immunologicznego i innych.

Wykazano, że niedobór koenzymu Q₁₀ może dotyczyć tylko określonych narządów. Stwierdzono np. zmniejszenie stężenia koenzymu Q₁₀ w mięśniu sercowym w kardiomiopatiach i w chorobie wieńcowej lub w dziąsłach w parodontopatiach i in.

Dzienne zapotrzebowanie: 30 mg

Wskazania:

Do stosowania leczniczego i profilaktycznego w:

• nadciśnieniu

• zwyrodnieniu mięśnia sercowego

• dusznicy bolesnej

• przyzębicy

• jako leczenie uzupełniające w cukrzycy i miażdżycy

Wchłania się wyłącznie w obecności tłuszczów.

Rp.

Envit Q10 0,03

in tabl.

1op.

D.S. 3x dziennie po 1 tabletce

Kwas foliowy (kwas pteroiloglutaminowy)

Biologiczna rola

• jego aktywna postać – kwas tetrahydrofoliowy, powstający przy udziale witaminy C, odgrywa ważną rolę w przenoszenu grup formylowych i metylowych, niezbędnych do syntezy zasad purynowych i pirydyminowych w procesie syntezy kwasów nukleinowych

• wpływa dodatnio na system nerwowy i mózg, decyduje o dobrym samopoczuciu psychicznym; zapobiega uszkodzeniom tzw. cewy nerwowej u rozwijającego się w łonie matki dziecka

• usprawnia funkcjonowanie układu pokarmowego, uczestniczy w tworzeniu soku żołądkowego, zapewnia sprawne działanie wątroby,żołądka i jelit

• jest czynnikiem antyanemicznym, pobudza procesy krwiotwórcze

• chroni organizm przed nowotworami (szczególnie rakiem macicy).

Hipowitaminoza

• zaburzenia czynności szpiku (niedokrwistość makrocytarna, leukopenia, trombocytopenia)

• zaburzenia żołądkowo – jelitowe (nudności, biegunki, ogólne wyniszczenie)

• u osób młodocianych hamowanie wzrostu

• uczucie przemęczenia i kłopoty z koncentracją

• stany niepokoju, lęku, depresja, nadmierna drażliwość

• bezsenność, roztargnienie, problemy z pamięcią

• stany zapalne języka oraz błony śluzowej warg, bóle głowy, kołatanie serca, przedwczesna siwizna

Hiperwitaminoza

Zwiększone dawki kwasu foliowego mogą powodować:

• bezsenność, rozdrażnienie, depresję

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe

• skórne reakcje alergiczne (wysypka, zaczerwienienie, swędzenie)

• w rzadkich przypadkach skurcz oskrzeli

Ponadto nadmiar kwasu foliowego w czasie ciąży zwiększa ryzyko zachorowania przez dziecko na astmę.

Dzienne zapotrzebowanie: 400 μg

Dawki profilaktyczne:

• Kobiety w ciąży 0,4 – 1 mg/d

• Wcześniaki 0,04 – 5 mg/d

Dawki lecznicze:

• W niedokrwistości megaloblastycznej 10-20 mg/d w 2-3 daw. podz. przez 14-21 dni (w skojarzeniu z wit. B₁₂)

• noworodki do 5 mg/d

• w niedokrwistości hemolitycznej od 5 mg/d do 5 mg/tydz. (w zależności od stopnia nasilenia hemolizy i stosowanej diety)

Wskazania:

• leczenie niedokrwistości makrocytarnej (w skojarzeniu z wit. B₁₂)

• w agranulocytozie i leukopenii

• z zaburzeniach jelitowych

• w chorobach skórnych (wypryski, rumień)

• w czasie ciąży

Rp.

Acidum folicum 0,005

in tabl.

1 op.

D.S. 3x dziennie po 2 tabletki

Kwas pantotenowy (wit. B₃)

Biologiczna rola

• ułatwia gojenie się tan stymulując ziarninowanie

• niezbędna do prawidłowego metabolizmu białek, cukrów i tłuszczów oraz do syntezy niektórych hormonów

• warunkuje prawidłowy przebieg procesu uwalniania energii

• usprawnia układ sercowo-naczyniowy, nerwowy i pokarmowy

• poprawia pigmentację i stan włosów.

Hipowitaminoza

• zaburzenia układu nerwowego, trudności z nauką, nadmierna drażliwość, omdlenia, depresje, utrata koordynacji

• bóle i sztywność w stawach, uczucie odrętwienia, mrowienia i skurcze w ramionach i nogach, niepewny chód

• wypadanie włosów, przedwczesna siwizna, łysienie

• zmiany skórne, uczucie pieczenia

• kłopoty ze wzrokiem

• pęknięcia skóry w kącikach ust i oczu

• zaburzenia układu trawiennego, utrata apetytu, niestrawność

• przemęczenie

• podatność na zakażenia, złe gojenie się ran

• częste infekcje górnych dróg oddechowych

• zaburzenia układu sercowo-naczyniowego, przyspieszenie czynności serca.

Hiperwitaminoza

Nie jest toksyczna, ale nadmiar może powodować biegunki.

Dzienne zapotrzebowanie: 7 mg/d

Wskazania:

• stany zapalne błon śluzowych

• zapalenia nerwów obwodowych

• atonia jelit i pęcherza moczowego

Rp.

Calcium panthothenicum 0,1

in tabl.

1 op.

D.S. 2x dziennie po 2 tabletki