5. Ogniwa procesu kształcenia i ich związek z procesami uczenia się, projektowanie czynności dydaktycznych nauczyciela i uczniów w ujęciu Arendsa, Okonia i innych.

Ogniwo procesu- to dany moment procesu

Ogniwa kształcenia dotyczą: motywów nauczania, przebiegu tego procesu i jego pożądanych wyników. Ogniwa wskazują nauczycielowi jak należy uczyć, aby uzyskać optymalne wyniki w nauczania.

Ogniwa procesu nauczania- uczenia się w podającym toku pracy dydaktycznej.

1. Przygotowanie do pracy- nauczyciel zaznajamia uczniów z zadaniami danej lekcji, jej zamierzonym efektem końcowym oraz planem. Ogniwo to jest momentem ukierunkowania uczniów na odpowiednie myślenie, kształtuje wolę uczniów do nauki przez uświadomienie im, czego i po co mają się uczyć. Nauczyciel mam za zadanie wzbudzić w uczniach pozytywne motywy do nauki.

2. Podanie nowego materiału uczniom- albo w formie ustnej przez nauczyciela, albo w formie niewerbalnej za pomocą podręczników, encyklopedii, słowników itp.

3. Synteza materiału- odnalezienie przez uczniów idei przewodnich i głównych tez w zadanym materiale.

4. Kontrola stopnia opanowania przez uczniów wiadomości – wykrywanie braków i luk w zdobytej wiedzy; ocena trwałości i operatywności opanowanej przez uczniów wiedzy.

Zaletą tego toku nauczania jest szybkość i bezpośredniość w przekazywaniu wiedzy. Wadą niski stopień aktywności uczniów na lekcji i pamięciowe przyswajanie wiedzy. Tok podający nie powinien dominować w szkole, lecz uzupełniać tok poszukujący.

Ogniwa procesu nauczania- uczenia się w poszukującym toku pracy dydaktycznej.

1. Uświadomienie trudności- jest punktem wyjścia do uświadomienia sobie przez uczniów problemu, inicjuje poszukujący tok pracy dydaktycznej na lekcji.

2. Słowne określenie trudności- sformułowanie problemu, zebranie i uporządkowanie danych i niewiadomych.

3. Formułowanie hipotezy- prowadzącej do rozwiązania problemu i uzasadnianie jej na podstawie dotychczasowej wiedzy. Następuje selekcja wysuwanych przez uczniów hipotez. Na tym etapie nauczyciel kieruje myślenie uczniów.

4. Weryfikacja empiryczna- wybranej hipotezy. Te czynności uczniowie wykonują samodzielnie, bez pomocy i koordynacji nauczyciela. Gdy hipoteza się potwierdzi uczniowie zdobywają nowa wiedzę i umiejętności.

5. Wprowadzenie nowych wiadomości do systemu posiadanej wiedzy przez uczniów i jej zastosowanie- utrwalenie wiedzy potrzebnej w szkole i życiu.

Warunkiem skutecznego nauczania- uczenia się jest samodzielna, ale racjonalnie kierowana przez nauczyciela praca uczniów. Tok ten wymaga od uczniów więcej samodzielności myślenia i działania aniżeli tok podający, zapewniając im w ten sposób wiedzę bardziej trwałą i operatywną. Tok ten wymaga większej ilości czasu, dlatego nie można go stosować wyłącznie.

1. Psychologiczne prawidłowości przebiegu procesu kształcenia. Psychologiczne podst. Kształcenia.

Dyspozycje psychiczne zajmują czołowe miejsce wśród czynników wpływających na końcowe efekty uczenia się. Wśród dyspozycji główną rolę odgrywa wrażliwość zmysłów, dzięki której uczniowie odbierają wrażenia z otaczającej ich rzeczywistości poprzez bezpośredni kontakt z nią. Spostrzeżenia są procesami bardziej złożonymi, pozwalającymi na poznanie z uwzględnieniem zależności miedzy rzeczami i zjawiskami oraz ujmują postrzegane bezpośrednio treści w całościowe obrazy.

Spostrzeganie- istotne w procesie kształcenia głównie w klasach początkowych, gdzie dominuje myślenie konkretno- obrazowe.

Uwaga- jest nieodłącznym składnikiem wszelkich procesów poznawczych. Dotyczy to głównie uwagi dowolnej, dzięki której uczniowie koncentrują się na tym czego mają się nauczyć i jednocześnie eliminują z pola widzenia wszelkie bodźce rozpraszające i nieistotne. Taka koncentracja sprawia że procesy spostrzegania i myślenia stają się pełniejsze i bardziej efektywne. Ważne jest ćwiczenie uwagi, zwłaszcza w młodszych klasach, gdzie dzieci dysponują uwagą mimowolną.

Zainteresowania- indywidualne zainteresowania uczniów decydują o tym w jakim stopniu koncentrują oni swoja uwagę na wybranych rzeczach, zjawiskach i wydarzeniach. Maja one wpływ na wszystkich poziomach kształcenia, od przedszkola aż do studiów wyższych.

Motywacja- zależy od wartości celu, do którego jednostka dąży, od stopnia prawdopodobieństwa sukcesu i porażki. Dlatego nie należy stawiać przed uczniami zadań, które przekraczają ich możliwości.

Aspiracja- poziom aspiracji rośnie wraz z powodzeniami a obniża się wraz z niepowodzeniami szkolnymi. Jeśli niepowodzenia mają charakter przejściowy i nie są dotkliwe, mogą wzmacniać siłę motywacji i osiągnięć na zasadzie „muszę z tym sobie poradzić”. Poziom aspiracji jest zbyt niski w przypadku treści za łatwych, ale za wysoki, gdy treści przekraczają możliwości ich opanowania.

Pamięć- to dyspozycja psychiczna, która umożliwia gromadzenie, przechowywanie, a następnie odtwarzanie określonych informacji. Pamięć można ćwiczyć np. za pomocą mnemotechnik.

Stosownie do kolejności zapamiętywanych treści wyróżnia się:

- pamięć konkretno-obrazowa (wzrokowa, słuchowa itp.)

- pamięć myślowa (słowno-logiczna)

- pamięć afektywna (uczuciowa)

W zależności od sposobu zapamiętywania :

- pamięć logiczna (zrozumienie materiału i odkrycie związków między jego składnikami)

- pamięć mechaniczna (przypadkowe skojarzenia)

Ze względu na czas przechowywania :

- pamięć krótkotrwała

- pamięć długotrwała

Cechy pamięci: trwałość, szybkość, wierność, pojemność i gotowość.

U dzieci i młodzieży kładzie się nacisk na rozwijanie pamięci możliwie trwałej, dokładnej i logicznej!

Myślenie- formułowanie określonych uogólnień , w tym pojęć i sądów. Jest to działalność odtwórcza. W procesie tym dużą rolę odgrywa abstrahowanie tzn. eliminacja cech nieistotnych, a eksponowanie cech istotnych danego przedmiotu czy zjawiska. Dedukcja- od ogółu do szczegółu, Indukcja- od szczegółu do coraz to szerszych uogólnień.

Myślenie twórcze- dzięki niemu powstają nowe odkrycia, otwierane są nowe punkty widzenia określonych spraw, dostrzegane, formułowane i rozwiązywane problemy ważne z naukowego i społecznego punktu wiedzenia.

Stadia rozwoju psychofizycznego a proces kształcenia.

Rozwój umysłowy uczniów w efekcie procesu kształcenia przejawia się w zmianach ilościowych i jakościowych.

Okres przedoperacyjny – myślenie cechuje się: konkretnością, nieodwracalnością; tzw. cent racją, czyli koncentrowaniem uwagi na jednym elemencie danej rzeczy czy zjawiska; egocentryzmem; etatyzmem(branie pod uwagę tylko istniejącego stanu rzeczy czy zjawiska; transdukcyjnością(brak dedukcji i indukcji).

Okres operacji konkretnych- początki myślenia operacyjnego (związki logiczne); łatwość w dodawaniu liczb mianowanych np. dwa jabłka + dwa jabłka; addytywność- dwie lub więcej klas rzeczy czy zjawisk łączy się w większą grupę; łączność- dzięki której klasy rzeczy układa się w dowolnym porządku np. 3+9+7=9+3+7; tożsamość- operacja pozwalająca zrozumieć, że masa czy ilość jakiejś substancji nie zmieni się w skutek jej przemieszczenia.

Okres operacji formalnych- rozumowanie hipotetyczno-dedukcyjne tzn. formułowanie konkurencyjnych hipotez i ich weryfikacja; rozumowanie dedukcyjne i abstrakcyjne tzn. koncentrowanie myślenia narzeczach i zjawiskach bezpośrednio niedostępnych.