LUDY AFKRYKI

Ababde to plemię arabskie zamieszkujące Górny Egipt i Nubię, często zaliczane do Beduinów, gdyż prowadzi koczowniczo-pasterskie życie na pustyni. Znani byli jako dobrzy i uczciwi przewodnicy dla karawan. Liczba ich wynosiła na przełomie XIX i XX wieku ok. 40 tys., w I połowie XX wieku uległa zmniejszeniu.

Fur - grupa etniczna zamieszkująca tereny regionu Darfur w zachodnim Sudanie, mniejsze skupiska żyją także na przyległych terenach wschodniego Czadu. W 1995 roku liczebność Fur wynosiła ok. 500 tys. osób. Wyznają islam sunnicki.

Berberowie to rdzenna ludność północnej Afryki i Sahary (22 mln), z tego: 12 mln mieszka w Maroku, 7,5 mln w Algierii, 250 tys. w Libii, ok. 200 tys. w Tunezji, 80 tys. w Mauretanii, ok. 10 tys. w Egipcie. Milion Berberów żyje również w diasporze we Francji, 50 tys. w Hiszpanii, 50 tys. w Izraelu. Wielu ma do dziś niebieskie oczy, rude, bądź jasne włosy, co świadczy o ich starożytnym pochodzeniu. Berberowie dzielą się na wiele grup, z których największe to: Rifenowie w północnym Maroku o ciemnych oczach i włosach, Kabylowie w północnowschodniej Algierii i Tunezji oraz Tuaregowie na środkowej Saharze. Mimo że Tuaregowie są muzułmanami, w przeciwieństwie do innych ludów muzułmańskich, obdarzają kobiety wyższą pozycją społeczną. Mężczyźni zakrywają twarze fragmentem swego turbana, zaś kobiety chodzą zarówno na pustyni, jak i w mieście z odkrytymi twarzami. Znani Berberowie to cesarze rzymscy Septimiusz Sewer i Karakalla, teologowie Tertulian i św. Augustyn, aktorka francuska Izabelle Adjani oraz piłkarz francuski Zinedine Zidane.

Buszmeni - zwani też San, lud negroidalny, obecnie liczący ok. 50 tys. osób, zamieszkujący tereny pustyni Kalahari i regiony sąsiednie Namibii, Angoli, Zimbabwe i Botswany.

Hotentoci - grupa etniczna rdzennych mieszkańców południowej Afryki, spokrewnionych z Buszmenami, prowadzących koczowniczy tryb życia i zamieszkałych w Republice Południowej Afryki, północno-wschodniej Namibii, Botswanie, Suazi, Lesotho, południowym Mozambiku i pd. Zimbabwe (łącznie ok. 8 tys.). Ich wierzenia opierają się o kult stwórcy świata, pana nieba i ojca ludzkości - Tsui Goab. Czczą Księżyc, swoich przodków oraz mitycznych bohaterów - m.in. Eitsi Eibiba.

Kuszycie to negroidalna grupa ludów we wschodniej Afryce (30 mln), zamieszkująca w południowej części Egiptu, w Sudanie, Etiopii, Erytrei, Dżibuti, Somalii, północno-wschodniej Kenii i w skupiskach w północnej Tanzanii oraz Ugandzie. Dzielą się na 7 grup: ludy Oromo w Etiopii i w północnej Kenii (ok. 15 mln osób), ludy zamieszkujące wybrzeże Morza Czerwonego (m.in. Afarowie), wyznający islam, ludy Ageu (m.in. Felaszowie) i ludy Sidamo z południa Etiopii, ludy omotyckie, zamieszkujące południowo-zachodnią Etiopię, ludy Konso zamieszkujące południe Etiopii przy granicy z Kenią oraz Kuszyci południowi, żyjący w północnej Tanzanii.

Afarowie zamieszkują tereny tzw. Rogu Afrykańskiego - północno-wschodnią Etiopię, Dżibuti, Somalię i Erytreę o ponad milionowej populacji. Prawdopodobnie Afarowie zamieszkiwali pierwotnie wyżyny południowo-wschodniej Etiopii, zajmując następnie podczas pasterskich wędrówek pustynne tereny Afaru, od którego nazwy pochodzi określenie nadane im przez sąsiednie ludy. Afarowie są nominalnie muzułmanami, jednak na ich praktyki religijne widoczny wpływ mają starsze wierzenia, właściwe ludności kuszyckiej. Zajmują się m.in. pozyskiwaniem i handlem solą. Panuje u nich wielożeństwo.

Felaszowie wywodzący się z Etiopii (20-50 tys.) obecnie w większości zamieszkują w Izraelu (126 tys.). W większości są wyznawcami judaizmu, stąd zwani bywają Czarnymi Żydami, choć niektórzy z nich wyznają również chrześcijaństwo. Wedle tradycji Felaszów są oni potomkami Menelika, syna króla Salomona i królowej Saby, który przywiódł ich z Jerozolimy do Etiopii. Z kolei tradycja etiopska podaje, że od dawna przybywali do Etiopii żydowscy kapłani, którzy nawrócili cały kraj na judaizm. Gdy jednak przybył do nich biskup Frumencjusz przyjęli oni chrześcijaństwo, zaś stawiający opór wyznawcy dawnej religii zostali wygnani i osiedlili się nad jeziorem Tana. Felszowie nie znają Talmudu, swe prawo religijne opierają jedynie na Torze.

Haratyni żyją na terenie Mauretanii i południowego Maroka. Są czarnoskórymi potomkami niewolników i prawdopodobnie dawnej ludności Sahary (sprzed kolonizacji arabskiej), co przyczynia się do ich niskiego statusu społecznego. Zamieszkują głównie oazy, gdzie zajmują się przede wszystkim uprawą roli, a także kowalstwem i garncarstwem. Są muzułmanami.

Himba – grupa etniczna, zamieszkująca północną część Namibii (20-50 tys.), powiązana z Herero. Zajmują się pasterstwem. Odpowiedzialność za dojenie krów, noszenie wody i chrustu spoczywa na kobietach, które również zajmują się opieką nad dziećmi. Charakterystyczną cechą Himba jest pokrywanie przez kobiety włosów mieszanką tłuszczu, ochry i ziół. Na początku XX wieku Himba razem z Herero byli ofiarą eksterminacyjnej polityki prowadzonej przez niemieckie wojska kolonialne. Himba byli bliscy wyginięcia w latach 80. XX wieku, kiedy to długotrwała susza doprowadziła do redukcji stad bydła o 90%. Obecnie zamieszkują specjalnie wydzielone rezerwaty.

Hausa - lud afrykański, którego tereny macierzyste obejmują północno-zachodnią Nigerię i południowy Niger. Panuje poligynia, a dodatkowo często przestrzega się zwyczaju kulle polegającego na zakazie opuszczania przez kobiety w wieku rozrodczym domostwa. Lud ten wyznaje islam sunnicki, przetrwała jednak tradycja kultu duchów bori.

Fulanie - lud zamieszkujący w Burkina Faso, Kamerunie, Nigerii i Mali. Wyznają islam sunnicki. Ich wielkie państwo zostało podbite pod koniec XIX wieku przez Francuzów.

Abanga - lud murzyński, zamieszkujący obszar górnego Nilu, w końcu XIX wieku dość liczny, obecnie pojedyncze skupiska, duża asymilacja.

Dagomba - lud murzyński (300 tys.) w Afryce Zachodniej, zamieszkujący głównie dorzecze Białej Wolty i Oti w północnej Ghanie. Wyznają islam sunnicki z elementami animizmu.

Joruba – lud afrykański (27 mln) zamieszkujący zachodnią część Afryki, największe skupiska w Nigerii, Beninie i Togo.Wyznają chrześcijaństwo; ich tradycyjna duchowość ewoluowała w kierunku synkretycznego kultu Santeria. Trudnią się też wróżbiarstwem i ziołolecznictwem.

Lotuko - lud zamieszkujący południowy Sudan (100 tys.). Nie mają scentralizowanego wodzostwa, natomiast uznawana jest władza dziedzicznych "zaklinaczy deszczu", z których każdy sprawuje rytualną i polityczną władzę nad jednym z dziewięciu obszarów deszczu. Lotuko dzielą się na wiele rodów patriarchalnych, których rozmieszczanie nie pokrywa się z obszarami deszczu.

Herero - lud zamieszkujący południową część Afryki (głównie Namibię oraz w niewielkiej liczbie Botswanę i Angolę) i liczący ok. 120 tys. osób. W 1904 roku Niemcy dokonali eksterminacji 65 tys. Herero powiększając obszar Niemieckiej Afryki Południowo – Zachodniej.

Masajowie to afrykańskie plemię pasterskie zamieszkujące sawannę na terytorium Kenii i północnej Tanzanii (883 tys.). Są czarni, bardzo wysocy i mają smukłą budowę ciała. Stosują powszechnie kolor czerwony jako barwę odzieży.

Pigmeje to ludy negroidalne (250-600 tys.), zamieszkujące dżungle Afryki Środkowej, charakteryzujące się małym wzrostem, średnio ok. 150 cm. Pigmeje dzielą się na trzy grupy: Mbuti (na wschodzie), Twa Binga (Republika Środkowoafrykańska), Baka (Gabon i Kamerun). Pigmeje mają bogate życie obrzędowe związane z totemizmem.

Sahrawi – rdzenna ludność Sahary Zachodniej (500 tys., z czego 200 -250 tys. wywodzi się z terenów Sahary Zachodniej (około 165 000 znajduje się obecnie w obozach dla uchodźców w pobliżu algierskiego miasta Tindouf), zamieszkują również południowe Maroko i północna Mauretanię.

Surma - lud plemienny (2500 osób) zamieszkujący Southern Nations, Nationalities, and Peoples Region (SNNPR) Etiopii, niedaleko granicy z Sudanem. Zwyczaje: walka na kije donga, wypełnianie przez kobiety warg krążkami, malowanie małych chłopców na biało.

Teso – lud afrykański (1,5 mln) zamieszkujący północno-wschodnią część Ugandy.

Wodaabe (Bororo) – wędrowni pasterze przemieszczający się wzdłuż południowej granicy Sahary (45 tys.). Istnieją teorie mówiące, iż przywędrowali z Mezopotamii.

Wolof - grupa etniczna w Senegalu, Gambii i Mauretanii, licząca około 3,6 mln. członków, z czego 3,2 mln żyje w Senegalu, 200 tys. w Gambii i 185 tys. w Mauretanii. Wyznają islam.

LUDY OCEANII

Papuasi - autochtoniczna ludność Nowej Gwinei, należąca do rasy czarnej, licząca ok. 3 mln ludzi, o niskiej kulturze materialnej (nie znają pisma). Posługują się językiem podobnym do angielskiego zwanym pidgin. Praktykowali kanibalizm.

Melanezyjczycy - rdzenna ludność wysp Melanezji, licząca ok. 1 mln. Powstali w wyniku zmieszania się pierwotnej ciemnoskórej ludności z późniejszą napływową ludnością jasnoskórą, przybyłą do Melanezji z obszarów wschodniej i południowo-wschodniej Azji w trzech falach między XX a VIII wiekiem p.n.e. Są silnie zróżnicowani kulturowo, posługują się wieloma różnymi językami. Podstawą gospodarki Melanezyjczyków jest przeważnie rybołówstwo i w mniejszym zakresie chów zwierząt. Struktura społeczna opiera się najczęściej na matriarchacie. W tradycyjnych wierzeniach dużą rolę odgrywa magia i kult przodków.

Mikronezyjczycy to rdzenna ludność Mikronezji pochodzenia austronezyjskiego. Jest ich ok. 300 tys. Są oni spokrewnieni z Polinezyjczykami i w mniejszym stopniu z Melanezyjczykami. Posługują się 10 językami.

Polinezyjczycy są rdzenną ludnością Polinezji, zamieszkują także niektóre wyspy Melanezji i Mikronezji. Posługują się rodzimymi językami.. Podstawą gospodarki jest rybołówstwo i rolnictwo, w mniejszym zakresie także chów zwierząt. Struktura społeczna opiera się na podziale na warstwy z występowaniem również niewolnictwa. Wierzenia są animistyczne (manaizm) z silnym kultem wodzów, systemem tabu, rytuałami ekstatycznymi.

Aborygeni to ciemnoskórzy, rdzenni mieszkańcy Australii, przybyli tam około 40 000 lat temu prawdopodobnie z Azji Południowo - Wschodniej. Około 10 tysięcy lat temu Aborygeni dotarli do Tasmanii. Populacja Aborygenów liczyła w XIX wieku 750-780 tys. W latach 30. XX wieku w wyniku chorób, walki z białymi o terytoria oraz polityki przymusowej asymilacji liczba Aborygenów spadła do 67 tys. Od 1984 roku posiadają prawa obywatelskie. Ich populacja wynosi ok. 100 tys. Obecnie zamieszkują rezerwaty, głównie niezaludnione i nieurodzajne obszary zachodniej, północnej i północno – wschodniej Australii. Aborygeni wynaleźli bumerang oraz oswoili psa dingo. Do najbardziej znanych Aborygenów należy lekkoatletka Cathy Freeman.

LUDY AMERYKI PÓŁNOCNEJ I ŚRODKOWEJ

Aleuci – rdzenni mieszkańcy Alaski z Archipelagu Aleutów, a także półwyspów Lower Alaska i Kodiak oraz Cieśniny Księcia Williama. Spokrewnieni z Inuitami z kanadyjskiej Arktyki i Grenlandii. Utrzymywali się głównie z polowania na zwierzęta morskie, w tym wieloryby. Przed przybyciem Rosjan do zachodniej Alaski w XVIII wieku liczyli ok. 25 000 ludzi, ale nieznane wcześniej choroby zakaźne, wojny i polowania na niewolników prowadzone przez kolonizatorów zdziesiątkowały ich szybko i z początkiem XX wieku liczyli jedynie 1491 osób. Od tamtej pory ich liczba powoli rośnie, mimo wysiedleń prowadzonych podczas II wojny światowej zarówno przez Japończyków, jak i Amerykanów. Okres kolonizacji rosyjskiej zmienił zasadniczo wcześniejszą myśliwsko-rybacką kulturę Aleutów, którzy przejęli zwyczaje Rosjan, a także ich religię. Do dziś cerkiew stanowi główny ośrodek życia społecznego wielu wiosek. Aleuci są współwłaścicielami ziemi i posiadają swoje korporacje lokalne dbające o rozwój samorządności, zachowanie języka i tradycji kulturowej. Obecnie ludność Aleutów (tubylcza, nie-tubylcza i mieszanego pochodzenia łącznie) wynosi 8162 osób, w tym 4283 w osadzie Unalaska.

Inuici - grupa rdzennych ludów obszarów arktycznych i subarktycznych Grenlandii, Kanady, Alaski i Syberii, błędnie nazywana Eskimosami (czyli północnymi Indianami). W latach 30 XX wieku zagrożona całkowitym wyginięciem. Obecnie 28 tys. Inuitów zamieszkuje obszar autonomiczny Nunavut w Kanadzie.

Mikmakowie - Indianie z północnowschodniej Ameryki Północnej, pierwotnie zamieszkujący obszar między Nowym Brunszwikiem, Nową Szkocją i Nową Funlandią. Współcześnie mieszkają głównie we wschodniej części USA i Kanady (ok. 9 tys.)

Malecite - kanadyjscy Indianie, liczący ok. 800 osób w prowincji Quebec i w Nowym Brunszwiku.

Krikowie – Indianie kanadyjscy, mieszkający również w północnej części Stanów Zjednoczonych. W wyniku ekspansji w XVII wieku i XVIII wieku zajęli rozległe tereny między Zatoką Hudsona a Wielkim Jeziorem Niewolniczym. Przyczyną tej ekspansji był handel skórami i dostęp do broni palnej. Prowadzili liczne wojny z Czarnymi Stopami i Dakotami. Wielkie epidemie ospy zawleczonej przez Europejczyków zdziesiątkowały ich populację. Obecnie żyją m.in. w rezerwatach w stanie Montana i Ontario (80 tys.). W Quebecu posiadają daleko posuniętą autonomię terytorialną. W USA związek z Krikami deklaruje przeszło 20 tys. osób. Najsłynniejszym Indianinem był aktor Will Sampson.

Abenakowie - Indianie Ameryki Północnej, zamieszkujący głównie wybrzeże stanu Maine (okolice Near Bangor) oraz kanadyjski Quebec (ok. 8 tys.). Z nimi jako pierwsi zaznajomili się osadnicy angielscy.

Haidowie - plemię Indian Ameryki Północnej (5 tys.), zamieszkujące wybrzeże północno-zachodnie na pograniczu Stanów Zjednoczonych i Kanady. Posiada patrymonialną strukturę społeczną.

Szoszoni - plemię Indian Ameryki Północnej, znani też jako Węże, zamieszkują rezerwaty w Idaho, Wyoming, Utah, Nevadzie i Kalifornii (ok. 10 tys.)

Kwakwala - grupa plemion Indian północnoamerykańskich zamieszkujących północną część wyspy Vancouver i sąsiadującego z nią lądu stałego w Kolumbii Brytyjskiej. Liczebność grupy waha się na ok. 5500 osób.

Nez Perce (z fr. Przekłute Nosy) – plemię Indian Ameryki Północnej, zamieszkujące część stanu Idaho, Waszyngtonu i Oregonu (4 tys.)

Siksika (Czarne Stopy) – Indianie zamieszkujący prowincję Alberta w Kanadzie i stan Montana w USA (ok. 10 tys.)

Wrony - Indianie zamieszkujący południowo - wschodnią Montanę , ok. 13 tys.

Mohave - plemię północnoamerykańskich Indian z południowego zachodu USA (Arizona, Nevada, Kalifornia), mieszkające w rezerwatach i liczące ok. 3 tys. osób

Miwok – Indianie kalifornijscy, liczący ok. 500 osób

Szalisze – Indianie zamieszkujący zachodnią Montanę , ok. 5 tys.

Pajutowie- wędrowne plemię zamieszkujące obecnie rezerwaty w Arizonie, Kalifornii, Nevadzie i Oregonie. Z plemienia Pajutów pochodził prorok Wovoka, twórca nowej mesjanistycznej religii zwanej Tańcem Ducha przyjętej przez wiele plemion Zachodu w drugiej połowie XIX w. Liczą ok. 12 tys.

Pueblo to grupa plemion indiańskich Arizony i Nowego Meksyku, licząca ok. 60 tys. Największym plemieniem jest Hopi (miłujący pokój), ok. 11 tys. , którym zawdzięczamy uprawę kukurydzy oraz występowanie dzikich koni prerii (mustangów).

Hopi zamieszkiwali obszary dzisiejszych stanów Arizona i północny Nowy Meksyk, obecnie zamieszkują m.in. rezerwat w północnowschodniej Arizonie (30 tys.). Prowadzili osiadły tryb życia, udomowili osła i polowali na króliki przy pomocy rodzaju bumerangu. Celem wybłagania deszczu wykonywali rytualny taniec z wężami w zębach.

Jutowie prowadzili koczowniczy tryb życia na środkowych obszarach dzisiejszych stanów Kolorado, wschodniego Utah i północnego Nowego Meksyku. Wcześnie okiełznali konia i stali się narodem wojowników. Podobnie jak Apacze nie brali skalpów.

Apacze – wojownicze plemię pochodzące z dalekiej północy kontynentu, a następnie wędrujące po Wielkich Równinach na Południowy Zachód. Zamieszkują rezerwaty i ich okolice w stanach Arizona, Nowy Meksyk i Oklahoma. Ich liczebność waha się od 50-100 tys. Najsłynniejszym Apaczem był Winnetou.

Nowaho - największe plemię indiańskie Ameryki Północnej liczące blisko 300 tys. osób. Większość z nich (około 173 tys.) zamieszkuje rezerwat położony na pograniczu stanów Arizona, Nowy Meksyk oraz Utah 9pond 70 tys. km²). Znakomici szyfranci.

Arapaho - zamieszkują w większości stany Wyoming i Oklahoma, liczą ok. 10 tys.

Szejenowie (Czejenowie) – waleczne plemię, często wykorzystywane przez armię amerykańską jako zwiadowcy i przewodnicy. Szejenowie pochodzą z terenów dzisiejszego stanu Minnesota. Od końca XIX w. mieszkają w rezerwacie w stanie Oklahoma. Część Indian rozproszona jest w stanach Wyoming, Dakota, Nebrasca, Kansas. Najsłynniejszym współcześnie Szejenem jest reżyser Chris Eyre.

Dakotowie (Siuksowie) – zamieszkiwali teren Wielkich Równin. Obecnie mieszkają zarówno w Dakocie, jak i rezerwatach w Minnesocie i Nebrasce (100 tys.) oraz w Kanadzie (10 tys.) Do najbardziej znanych zaliczamy współtwórcę skautingu i obrońcę praw Indian Charlesa Alexandra Eastmana, pielęgniarkę i antropologa Ellę Cara Deloria, aktora Floyda Red Crow Westermana, pieśniarza i poetę John Trudella.

Komancze - zamieszkiwali północno-zachodni Teksas, aż do rzeki Arkansas. Ze względu na sporą liczebność, dużą wojowniczość i dobre opanowanie sztuki jeździeckiej, stali się na południu Wielkich Równin jednym z najsławniejszych plemion. Liczą obecnie ok. 20 tys. osób.

Irokezi - zamieszkujący tereny na wschód od Wielkich Jezior i na południe od Rzeki Św. Wawrzyńca, czyli północną cześć stanów Nowy Jork, Penslylwanii i Maine, niemal cały stan Vermont oraz południowe obszary kanadyjskich prowincji Quebec i Ontario. Obecnie liczą ok. 100 tys. osób. Słynni łowcy bobrów i krawcy. Najsłynniejszym Irokezem był bohater walk o niepodległość USA Joseph Brawn.

Mohawkowie – mieszkali nad rzeką Kolorado, między stanami Arizona, Nevada i Kalifornia, obecnie w rezerwatach żyje ok. 3 tys. Indian.

Czirokesi - pierwotnie zamieszkiwali zachodnie obszaru obu Karolin, północną Georgię i wschodnie Tennessee. Obecnie ich liczebność wynosi ok. 1 mln. Wielu mieszka w Oklahomie na terytorium Indian.

Mohikanie – żyli w dolinie rzeki Hudson. Już w XVIII wieku byli zagrożeni wymarciem. Liczą obecnie ok. 5 tys. osób. James Fenimore Cooper napisał powieść Ostatni Mohikanin bazując na historii plemienia Mohikanów, lecz użył realiów z życia Moheganów, innego plemienia żyjącego na wschodzie Connecticut.

LUDY AMERYKI POŁUDNIOWEJ

Ajmara- lud południowoamerykański, będący spadkobiercą wielkich kultur wyżu andyjskiego. W ich religii kult świętych katolickich uległ pomieszaniu z elementami wierzeń sprzed konkwisty. Lud Ajmara liczy w Boliwii 2,1 ml, a w Peru 300 tys. osób.

Araukanie żyją w rezerwatach indiańskich w środkowo-południowym Chile, gdzie do dziś zachowali swoje obrzędy religijne, sztukę tkactwa oraz zamiłowanie do wygłaszania przemówień na zebraniach publicznych. Ich populację szacuje się na 300 tys. Nigdy nie zostali ujarzmieni przez Inków czy konkwistadorów. Jako ludzie wolni przetrwali do lat 70. XIX wieku.

Arawak – pierwotnie zamieszkiwali wschodnie stoki Andów Środkowych, następnie zasiedlili całą Amerykę Południową, w tym południową część półwyspu Floryda oraz Małe i Wielkie Antyle. Obecnie Arawakowie żyją na obszarze Ameryki Południowej w pasie od jeziora Titicaca na południu do półwyspu Guajira na północy obejmującym Peru (50 tys.), zachodnią Brazylię, Kolumbię (60 tys.), Wenezuelę i Gujanę oraz w niewielkich ilościach w Boliwii, Urugwaju i północno–wschodniej Argentynie.

Ge - grupa ludów zamieszkująca brazylijskie stany Para (północnośrodkowy) i Mato Grosso (środkowozachodni). Plemiona Ge w porze suchej przenoszą się na sawannę, gdzie zajmują się zbieractwem. W porze deszczowej całe plemię mieszka w jednej wielkiej wsi żyjąc z produktów pozyskanych metodą kopieniaczą. Społeczność zorganizowana jest w oparciu o strukturę wiekową. Ge mają rozwinięty system rytualno-ceremonialny.

Guarani - zajmują się myślistwem i rybołówstwem, żyją w rezerwatach w Brazylii w południowowschodnich stanach: Parana, Sao Paulo, Santa Catarina, na wschodzie Paragwaju oraz w argentyńskiej prowincji Misiones. Żyją we wspólnotach o patrylinearnym systemie pokrewieństwa. Ich populację szacuje się na ok. 7 tys. osób.

Janomamowie – rdzenne plemię indiańskie zamieszkujące Brazylię i Wenezuelę. Liczebność plemienia szacuje się na 20 tysięcy osób. Mniej więcej połowa spośród nich egzystuje na obrzeżach osiedli i misji religijnych, pozostali żyją w ok. 400 skupiskach w dżungli. Mieszkają kilkoma rodzinami w wielkich okrągłych domach, w których każda rodzina jest skupiona wokół własnego ogniska. Członkowie plemienia zajmują się myślistwem i rybołówstwem. Zażywają też halucynogenny proszek zwany epeną, który wciągają nosem. Spożywają również, np. pieczone myszy oraz gotowany mózg małpy. Do lat 60. XX w. praktycznie nie stykali się z białymi ludźmi. Obecnie planuje się stworzenie na terenach zamieszkałych przez Janomami rezerwatów chronionych przez wojsko.

Karaibowie – rdzenne, znacznie wytępione plemiona indiańskie zamieszkujące Wyspy Antylskie i północne terytoria Ameryki Południowej. Trudnili się kopieniackim rolnictwem i rybołówstwem. Znani byli z kanibalizmu. Podstawą ich wierzeń był animizm. Obecnie populacja Karaibów liczy ogółem ok. 160 tys. osób i zamieszkuje tereny znajdujące się w Surinamie, Gujanie, Gujanie Francuskiej oraz Wenezueli, Kolumbii i północnej Brazylii.

Kuikuro – indiańskie plemię zamieszkujące region Mato Grosso (środkowozachodni stan) w Brazylii. Plemię liczy około 500 osób.

Pirahã (dosłownie "prości" – to, co obce jest wg nich "krzywe") mieszkają w brazylijskiej części dżungli amazońskiej nad rzeką Maici. Plemię liczy od 200 do 360 osób. Pirahã są łowcami i zbieraczami. Ich religia to animizm. Pirahã nie znają historii swojego plemienia w czasach odleglejszych niż sięga pamięć najstarszego członka plemienia. Nie są świadomi pokrewieństwa bardziej odległego niż między rodzeństwem lub rodzicami i dziećmi. Nie znają sztuki, poza prostymi rysunkami i amuletami do odstraszania demonów. Są przekonani, że świat istniał zawsze. Potrafią porozumiewać się za pomocą gwizdania równie dobrze jak za pomocą języka. Okresowo głodzą się, mimo że w dżungli jest pod dostatkiem pożywienia, by stać się "twardzi”. Rzadko śpią przez całą noc, zadowalając się krótkimi (od 15 minut do 2 godzin) drzemkami w różnych porach doby. Nie znają liczb większych niż dwa.

Tehuelcze - plemię indiańskie zamieszkujące tereny Patagonii, liczące około 6 tysięcy. Do tradycyjnych zajęć Tehuelczów zalicza się myślistwo, zbieractwo i chów zwierząt. Społeczności Tehuelczów prowadzą koczowniczy tryb życia.

Warao - plemię Indian, zamieszkujące porośnięte wilgotnym lasem równikowym tereny delty Orinoko w północno-wschodniej Wenezueli i wschodniej Gujanie, liczące ok. 25 tysięcy. Przez wieki dzięki silnej pozycji wodzów oparli się próbom asymilacji i przymusowych wysiedleń. Zachowali własną kulturę, religię i silne poczucie odrębności etnicznej. Współcześnie Warao żyją w rozproszonych wioskach, w których budują domy na palach. Są wyznawcami kultu o charakterze szamanistycznym. Do ich tradycyjnych zajęć zalicza się rybołówstwo i zbieractwo, a w mniejszym zakresie także kopieniactwo.