Cele edukacji i systemu oświaty
to świadomie założone skutki, które społeczeństwo pragnie osiągnąć przez funkcjonowanie systemu oświaty, zależą one zatem od charakteru każdego społeczeństwa i jego systemu oświaty.
W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1998, s. 49.
Cele kształcenia
1. wg K. Denka – to sensowne, świadomie zamierzone stany rzeczy lub zdarzenia, do których dąży się przez organizację działania. Zamierzonymi stanami lub zdarzeniami są efekty, osiągnięcia, rezultaty, skutki działania dydaktyczno-wychowawczego nauczycieli i uczniów oraz szkoły, mierzone w kategoriach subiektywnych, organizacyjno-technicznych i wynikowych.
2. wg J. Półturzyckiego – to oczekiwany stan świadomego działania podmiotu edukacyjnego, który to stan wyrażać się może w zmianach wiedzy uczestników procesu kształcenia. Zmiany te są założone jako zadania form i instytucji kształcących, które organizują przekaz wiadomości, przyswajanie nawyków, rozwijanie zainteresowań oraz innych cech osobowościowych u osób objętych procesem edukacyjnym.
Cele kształcenia ogólnego wg W. Okonia
Głównym celem kształcenia ogólnego jest wielostronny rozwój osobowości.
Osobowość - to osiągnięty przez jednostkę ludzką poziom dojrzałości w poznaniu, rozumieniu i wartościowaniu stosunków panujących w przyrodzie, społeczeństwie i kulturze oraz w twórczym przekształcaniu tych stosunków. Ponieważ poziom ten ulega zmianom, osobowość ma charakter dynamiczny, wyraża się w procesach poznawania, wartościowania i przetwarzania rzeczywistości. Procesy te dokonują się w stałych kontaktach jednostki z innymi ludźmi.
Strony kształcenia ogólnego:
1. Strona rzeczowa (obiektywna) – poznawanie świata obiektywnego i nabywanie sprawności pozwalających brać udział w jego kształtowaniu.
Cele:
a) opanowanie podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce
- ogólne idee światopoglądowe odnoszące się do danej dziedziny rzeczywistości,
- sprawności umożliwiające samodzielne stosowanie wiedzy,
- drogi naukowego myślenia i metody badań w zakresie poszczególnych przedmiotów
b) przygotowanie uczniów do działalności praktycznej poprzez opanowanie tych podstawowych form działalności praktycznej (poznawczej, wytwórczej, społecznej, kulturalnej), które pozwalają człowiekowi poznawać i przekształcać przyrodę, społeczeństwo i kulturę
c) Kształtowanie u uczniów przekonań i opartego na nich poglądu na świat jako swoistej całości.
2. Strona osobowościowa (podmiotowa) – poznanie samego siebie, kształtowanie motywacji i zainteresowań oraz nabywanie sprawności sprzyjających kształtowaniu samego siebie.
Cele:
a) ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych (myślenia, zdolności, obserwacji, wyobraźni, pamięci i uwagi)
b) kształtowanie potrzeb, motywacji, zainteresowań i zamiłowań
c) wdrożenie do samoedukacji (opanowanie techniki samokształcenia i przyzwyczajenie do pracy samokształceniowej).
W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 2003, s. 70-76.
Cele kształcenia ogólnego wg Cz. Kupisiewicza
Głównym celem kształcenia ogólnego jest zapewnienie uczniom, odpowiednio do ich możliwości, optymalnego rozwoju intelektualnego.
Cele podrzędne:
1. Zaznajomienie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze w zakresie umożliwiającym rozumienie najważniejszych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów oraz operatywne posługiwanie się tą wiedzą przy przekształcaniu fragmentów rzeczywistości, dostosowanym do możliwości dzieci i młodzieży
2. Rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów (krytycznego myślenia, uwagi, wyobraźni, pamięci, fantazji, różnych umiejętności praktycznych)
3. Kształtowanie u dzieci i młodzieży akceptowanego społecznie systemu wartości, tzn. systemu spójnych merytorycznie i logicznie poglądów i przekonań, wyznaczających stosunek do świata oraz ukierunkowujących ich postępowanie
4. Wdrażanie uczniów do samokształcenia, wyrabianie u nich potrzeby stałego, a zarazem systematycznego uzupełniania posiadanej wiedzy i umiejętności w drodze świadomego uczenia się pozaszkolnego
5. Zaznajamianie uczniów z ogólnymi podstawami produkcji i organizacji pracy w zakresie najważniejszych dziedzin wytwórczości oraz wyposażenie ich w umiejętności posługiwania się najprostszymi narzędziami i maszynami.
Cele kształcenia zawodowego wg Cz. Kupisiewicza
1. Celem głównym jest wyposażenie młodzieży w wiedzę i umiejętności zawodowe podstawowe, dotyczące całej grupy zawodów pokrewnych, oraz specjalistyczne, niezbędne w przyszłości do wykonywania konkretnego zawodu.
2. Kolejnym celem jest rozwinięcie u uczniów zainteresowań związanych z danym zawodem oraz wdrożenie ich do stałego podnoszenia kwalifikacji.
Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996, s. 53-58.
Taksonomiczne ujęcie celów
Taksonomia (z grec.) taksis – układ, porządek oraz nomos – prawo
W dydaktyce taksonomia oznacza hierarchiczny układ celów kształcenia, czyli uporządkowanie ich według stopnia ważności – od celów mniej ważnych do celów o najwyższej randze.
Taksonomia celów kształcenia
W dziedzinie poznawczej:
I. Wiadomości- uczeń potrafi przypomnieć, zdefiniować, rozpoznać lub wskazać szczegółowe wiadomości przekazywane w procesie kształcenia. Mogą one przyjmować formę faktu, reguły, diagramu, dźwięku itd.
II. Rozumienie – uczeń potrafi zademonstrować zrozumienie wiadomości, które może polegać na przedstawieniu definicji własnymi słowami, podsumowaniu, wymyśleniu oryginalnego przykładu itp.
III. Zastosowanie – uczeń potrafi posłużyć się wiadomościami w celu wykonania określonych czynności np. narysowania, napisania, przeczytania, obsługi określonego sprzętu.
IV. Analiza – uczeń rozpoznaje zasadę zorganizowania danego materiału informacyjnego i jego strukturę, potrafi rozłożyć materiał na części składowe i określić występujące między nimi związki.
V. Synteza – uczeń potrafi zebrać w całość wiadomości uzyskane z różnych źródeł i wytworzyć oryginalny produkt własnego myślenia, który może wystąpić w formie pisemnej, ustnej, obrazowej, itp.
VI. Ocena – uczeń potrafi zastosować odpowiednie kryteria do oceny wartości czegoś, np. artykułu, projektu architektonicznego, określonego działania itd.
W dziedzinie emocjonalnej (afektywnej)
I. Odbieranie bodźców – uczeń uczestniczy w czymś, co zachodzi w jego otoczeniu lub jest świadomy tego co zachodzi.
II. Reagowanie – uczeń przejawia nowe sposoby zachowania jako rezultat otrzymanych bodźców (informacji) i reaguje na bodźce.
III. Wartościowanie – uczeń przejawia wyraźne zaangażowanie w jakieś zdarzenie lub skłonność do uczestniczenia w nim.
IV. Systematyzacja wartości – uczeń włącza nową wartość do swego ogólnego systemu wartości i jest w stanie nadać jej właściwą wartość.
V. Uwewnętrznienie systemu wartości – uczeń postępuje zgodnie z wartością i jest trwale do niej przywiązany
W dziedzinie psychomotorycznej
I. Pobudzenie zmysłowe (percepcja)
II. Nastawienie umysłowe emocjonalne (dyspozycja)
III. Działanie pod czyimś kierunkiem
IV. Automatyzacja działań
V. Działanie kompleksowe
 W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 2003, s. 78-84