Barbara Waśkiewicz
III Pow z Res.
Diagnostyka Resocjalizacyjna
Temat: Ogólna charakterystyka metod i technik stosowanych w diagnozie resocjalizacyjnej.
Słupsk 2010
Scenariusz zajęć
Diagnostyka resocjalizacyjna. Temat: Ogólna charakterystyka metod i technik stosowanych w diagnozie resocjalizacyjnej – scenariusz przygotowany w celu przeprowadzenia zajęć z studentami III roku pedagogiki opiekuńczo – wychowawczej z resocjalizacją.
1. Data i miejsce realizacji: Akademia Pomorska.
2.Ośrodek tematyczny: „Podstawowe metody, techniki i narzędzia diagnostyczne wykorzystywane w diagnozie resocjalizacyjnej”.
3.Temat: „Ogólna charakterystyka metod i technik stosowanych w diagnozie resocjalizacyjnej”.
4. Placówka: Akademia Pomorska w Słupsku.
5. Czas trwania zajęć: 15 – 35 min.
6. Ilość uczestników: niesprecyzowana
7. Wiek uczestników: niesprecyzowany
8. Cele ogólne:
Zapoznanie studentów III roku pedagogiki opiekuńczo- wychowawczej z podstawowymi metodami, technikami i narzędziami stosowanymi w diagnozie resocjalizacyjnej;
Uzmysłowienie studentom jak bardzo ważne jest posługiwanie się narzędziami prawidłowo skonstruowanymi, że szczególnym uwzględnieniem ich logicznej i psychologicznej struktury oraz pośrednich form zadawania pytań.
Uświadomieni studentom jak ważne i związane z praktyką diagnostyczna, jest stosowanie możliwe wielu technik do rozwiązania konkretnego problemu diagnostycznego, w celu sprawdzenia otrzymywanych danych i uzyskania informacji w możliwe dużym stopniu różnorodnych.
9. Cele szczegółowe:
Po zajęciach studenci:
Będą potrafili wskazać najczęściej stosowane metody, techniki i narzędzia stosowane w diagnozie resocjalizacyjnej;
Będą potrafili wymienić cztery kategorie narzędzi przydanych w diagnozie resocjalizacyjnej;
Będą znali specyficzne zastosowanie technik zbierania informacji i sposób ich różnicowania;
Będą potrafili wskazać i opisać najczęściej wykorzystywane techniki w diagnozie resocjalizacyjne;
Będą w stanie wskazać podział technik w diagnozie resocjalizacyjnej na techniki kliniczne i psychometryczne oraz uzasadnić przewagę stosowania technik klinicznych nad technikami psychometrycznymi.
Będą w stanie wskazać, podstawowe umiejętności diagnosty.
Będą potrafili podać przykłady zastosowania danej techniki w specyficznej sytuacji diagnostycznej.
10. Metody i formy pracy:
Rozmowa kierowana;
Twórcza ekspresja;
Praca indywidualna i grupowa;
Prezentacja tematu.
11. Środki dydaktyczne:
Plakat tematyczny z tematem zajęć;
Zadanie dla grupy.
12. Tok zajęć:
Rozmowa z studentami na temat technik diagnostycznych, jakie znają;
Wykład zawierający prezentacje tematu „Ogólna charakterystyka metod i technik stosowanych w diagnozie resocjalizacyjnej”;
Omówienie tematyki zajęć z wykorzystaniem plakatu tematycznego;
Dyskusja z studentami nad zastosowaniem konkretnych technik i narzędzi diagnostycznych, współpraca w celu przedstawienia konkretnych przykładów zastosowania metod, technik i narzędzi w diagnozie resocjalizacyjnej;
Ćwiczenia w grupach mające na celu wskazanie technik i narzędzi za pomocą, których można dokonać diagnozy resocjalizacyjnej;
Przeprowadzenie zadania dla grupy;
Odpowiedzi na potencjalne pytania zadawane przez studentów;
Zapoznanie studentów z podstawowymi umiejętnościami diagnosty;
Podsumowanie zajęć i wyciągniecie wniosków wraz z uczestnikami zajęć.
Ogólna charakterystyka metod i technik stosowanych w diagnozie resocjalizacyjnej.
Diagnoza resocjalizacyjna należy do szczególnie złożonych i trudnych, jej przedmiotem są zjawiska negatywne społecznie, stad tez wymaga szczególnej uwagi w podejmowaniu czynności diagnostycznych i bogatego zaplecza warsztatu metodologicznego. W metodologii diagnozy główny problem stanowi adekwatność doboru metody do celu dokonywanego rozpoznania. Proces diagnozy należy, więc indywidualizować, kierując się specyfiką problemu, zjawiska i osoby badanej.
Diagnoza resocjalizacyjna i jej przedmiot.
Diagnostyka resocjalizacyjna zajmuje się stawianiem trafnych i rzetelnych diagnoz na użytek wychowania resocjalizującego osób niedostosowanych społecznie.
Diagnoza resocjalizacyjna to rozpoznanie stanu nieprzystosowania społecznego jednostki, jego opis, wyjaśnienie przyczynowe oraz jego ocena z punktu widzenia aktualni dostępnej wiedzy. Mówiąc o diagnozie prościej, mamy na myśli opis i wyjaśnienie pojedynczego przypadku, a więc zawsze jakąś analizę, która posłuży preparacji działań zmierzających do skutecznej resocjalizacji jednostki.
Przedmiotem diagnozy resocjalizacyjnej są wszelkie negatywne lub nieadekwatne reakcje jednostek na wymogi i nakazy wynikające z przypisanych im ról społecznych. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że przedmiotem diagnozy dla potrzeb wychowania resocjalizacyjnego jest nieprzystosowanie społeczne.
Diagnoza wychowania resocjalizującego obejmuje: symptomy i jego empiryczne wskaźniki, psychospołeczne mechanizmy regulacyjne stanów nieprzystosowania, proste i złożone czynniki biopsychiczne i socjokulturowe, determinujące te stany.
Modele diagnozy resocjalizacyjnej.
W zależności od założeń metodologicznych, teorii nieprzystosowania społecznego oraz teorii resocjalizacji wyróżnia się rozmaite modele diagnozowania, wyznaczające dokładnie przedmiot i zakres podejmowanych badań oraz ich kolejne etapy. Obecnie najczęściej wyróżnia się trzy modele diagnozy resocjalizacyjnej:
Model diagnozy behawioralnej - w modelu tym przedmiotem rozpoznania diagnostycznego są
zachowania odchylające się od normy w sensie statystycznym, tj. niemieszczące się w granicach jednego odchylenia standardowego. W modelu behawioralnym diagnozy resocjalizacyjnej jej przedmiotem są zachowania odchylające się od normy nie tylko ze względu na swą częstotliwość czy nasilenie, ale także ze względu na ich sprzeczność z obowiązującymi w danym systemie społecznym standardami społeczno - kulturowymi. Zakres tej diagnozy jest ściśle ograniczony do badania związków po między uprzednimi obserwowanymi przez diagnostę bodźcami działającymi na jednostkę, a jej antyspołecznymi reakcjami. Celem jest odkrywanie czynników wywierających wpływ na zmianę zachowania jednostki. Optymalna metoda diagnozowania: bezpośrednia obserwacja zachowania jednostki w różnych sytuacjach życiowych oraz dokonywanie sprawozdań. Techniki diagnostyczne stanowią tylko te narzędzia, których trafność i rzetelność uprzednio sprawdzono, są pewnie tj. nie budzą zastrzeżeń z psychometrycznego punktu widzenia. W modelu tym zakłada się, iż istota nieprzystosowania społecznego są zachowania, a resocjalizacja polega tylko i wyłącznie na modyfikacji tych zachowań zgodnie z prawami teorii uczenia się.
Model diagnozy interakcyjnej - w modelu tym przedmiotem rozpoznania diagnostycznego jest
rodzaj i jakość stosunków interpersonalnych, jakie jednostka utrzymuje z rodzicami, wychowawcami, kolegami oraz jej psychospołeczny rozwój. Model ten nawiązuje do psychologicznych koncepcji psychospołecznego rozwoju jednostki, w których zahamowania rozwoju traktowane są, jako przejawy zaburzeń regulacji neurofizjologicznej lub psychologicznej jednostki w danym otoczeniu społecznym. Celem tej diagnozy jest identyfikacja oraz wyjaśnienie znaczenia poszczególnych dysfunkcji w adaptacji społecznej jednostki i jej zaburzeniach, by w następstwie dokonanego rozpoznania móc zaproponować odpowiednią korekturę rozwoju psychospołecznego poprzez zastosowanie trafnych metod oddziaływania wychowawczego i terapeutycznego.
Model diagnozy interdyscyplinarnej - przedmiotem rozpoznania są nie tylko zachowania, ale
przede wszystkim mechanizmy regulacji psychologicznej i społecznej prowadzące do zaburzeń w społecznym przystosowaniu jednostki. Jest to najbardziej wszechstronny i wyczerpujący model. W modelu tym nieprzystosowanie społeczne ujmowane jest, jako antagonizm destruktywny przejawiający się w sferze postaw i ról społecznych jednostki, ujawniający się w warunkach wysokiego skumulowania niekorzystnych czynników biopsychicznych i socjokulturowych utrudniających jej normalny, psychospołeczny rozwój. Celem tej diagnozy jest identyfikacja postaw antyspołecznych, określenie sposobu ich integracji oraz wewnętrznej regulacji, identyfikacja wadliwych ról społecznych, w jakie wchodzi badana jednostka, stwierdzenie poziomu internalizacji przepisów tych ról, wskazanie hipotetycznych czynników biopsychicznych oraz socjokulturowych związanych ze statusem rodziny, pozycją ekonomiczno-materialną oraz uczestnictwem w życiu kulturalnym. Model ten nazywamy interdyscyplinarnym, gdyż w zbieraniu podstawowych danych zaangażowane są metody i techniki badawcze pochodzące z terenu rozmaitych, monodyscyplin. Diagnoza dla potrzeb wychowania resocjalizującego przebiega w trzech zasadniczych etapach: od diagnozy konstatującej fakty, poprzez diagnozę ukierunkowującą do diagnozy weryfikującej.
Etapy diagnozy resocjalizacyjnej:
I etap stanowi diagnozę konstatującą fakty, czyli obejmuje opis i wyjaśnienie w kategoriach przyczynowo-skutkowych lub celowościowych: rodzaj występujących zaburzeń w zachowaniu jednostki; rodzaj mechanizmów psychologicznych i społecznych prowadzących do rozpoznania zaburzeń przystosowania; udział poszczególnych czynników genetycznych (etiologicznych) w powstawaniu i utrzymywaniu się zaburzeń, odchyleń i dysfunkcji.
II etap to diagnoza ukierunkowująca albo projektująca - aby przejść do tego etapu niezbędne jest dokonanie szeregu ocen stwierdzonych stanów rzeczy w kategoriach: prawidłowe, zaburzone, manipulowane, niemanipulowane itp. Po pełnej analizie i ocenie przedmiotu badania diagnostycznego następuje etap diagnozy projektującej działalność interwencyjną: profilaktyczną lub resocjalizacyjną w zależności od treści rozpoznania diagnostycznego i zakładanych celów działalności pedagogicznej. Na tym etapie diagnozy należy określić związek między postulowanym stanem etapowym lub finalnym określanym, jako skutek oraz zabiegami wychowawczymi, korekcyjnymi prowadzącymi do niego - określanymi, jako przyczyny. Zakłada się przy tym, iż istnieje możliwość przynajmniej w pewnym zakresie manipulacji wyodrębnionymi w wyniku badania diagnostycznego czynnikami i mechanizmami regulującymi stany przystosowania i nieprzystosowania społecznego. Istotnym elementem tej diagnozy jest tzw. optymalizacja strategii i procedur postępowania profilaktyczno-resocjalizującego uwzględniająca alternatywne sposoby i środki oddziaływania.
III etap, czyli diagnoza weryfikująca lub sprawdzająca Etap ten ma na celu sprawdzenie prawdziwości uzyskanego w poprzednich etapach diagnozy obrazu przystosowania społecznego jednostki i jego ewentualnych zaburzeń. Diagnoza ta polega na sprawdzaniu obrazu diagnostycznego nie tylko przez analizę logiczna, ale przede wszystkim poprzez ocenę skuteczności podjętych w wyniku rozpoznania diagnostycznego działań praktycznych tj.: zapobiegawczych, terapeutycznych i wychowawczych. Pełne sprawdzenie hipotez diagnostycznych dotyczących mechanizmów regulacji psychospołecznej, czynników etiologicznych stanu nieprzystosowania społecznego jednostki lub grupy osób możliwe jest tylko w bezpośrednim działaniu, Weryfikuje się wówczas skuteczność rozwiązań praktycznych oraz trafność samego rozwiązania. Diagnoza resocjalizacyjna jest zwykle dziełem zespołu specjalistów stosujących właściwe dla nich metody i techniki. W praktyce członkami takiego zespołu są pedagog, psycholog i lekarz, a najczęściej stosowaną metodą jest ukierunkowana obserwacja jednostki.
Klasyfikacja technik zbierania informacji określana jest, jako układ czterech kategorii narzędzi przydatnych w diagnozie resocjalizacyjnej:
Techniki standardowe (testy, skale, kwestionariusze);
Techniki niestandardowe (arkusze obserwacyjne, kwestionariusze wywiadu);
Techniki specyficzne (ukierunkowane na pomiar niedostosowania społecznego całościowo lub jego aspektów);
Techniki niespecyficzne (opracowanie niezależnie od problematyki niedostosowania społecznego, czyli techniki kliniczne i psychometryczne).
Specyficzne zastosowanie technik zbierania informacji różnicuje:
Sposób zdobywania informacji (bezpośredni, pośredni);
Źródło informacji (osoba badana, otoczenie społeczne, diagnostyczna);
Charakter informacji (subiektywny, obiektywny);
Cel zbierania informacji (zbieranie do celów poznawczych lub praktycznych).
Narzędzia stosowane w diagnozie resocjalizacyjnej, tak jak w innych rodzajach diagnoz, winny być:
Trafne, czyli winny mierzyć to, co mają mierzyć (nieprzystosowanie społeczne).
Rzetelne, czyli winny dokładnie oraz obiektywnie mierzyć tj. powinny dawać ten sam wynik niezależnie od liczby pomiarów.
Wystandaryzowane, czyli winny być jednakowo stosowane.
Znormalizowane, czyli winny mieć przypisane odpowiednie tabele norm, pozwalające na porównanie indywidualnego wyniku z wynikami próby z populacji normalnej.
Metodologia badań diagnostycznych dla potrzeb wychowania resocjalizującego jest identyczna z metodologią nauk społecznych. Daje się w niej wyodrębnić etapy charakterystyczne dla wszelkiego badania naukowego:
Etap formułowania problemu (stawiamy pytanie, czy dana jednostka jest lub nie jest przystosowana społecznie, ewentualnie, w jakim stopniu?)
Etap formułowania hipotez dotyczących związków miedzy stwierdzonymi zaburzeniami jej adaptacji społecznej (tej jednostki) z czynnikami etiologicznymi oraz mechanizmami regulującymi jej zachowania.
Etap weryfikacji hipotez diagnostycznych w celu sformułowania orzeczenia diagnostycznego, będącego podstawą do racjonalnego projektowania pedagogicznego.
Ważnym wskaźnikiem, związanym z praktyką diagnostyczną, jest stosowanie możliwie wielu technik do rozwiązania konkretnego problemu diagnostycznego, w celu sprawdzenia otrzymanych danych i uzyskania informacji w możliwie dużym stopniu różnorodnych.
Do najczęściej wykorzystywanych technik w diagnozie resocjalizacyjnej należą:
Obserwacja - najbardziej powszechny sposób gromadzenia informacji diagnostycznych, ma specyficzne zastosowanie, gdyż rejestracji podlegają tu same fakty, nie zaś sposób ich oceny. W kontekście diagnozy resocjalizacyjnej należy notować te fakty, które odnoszą się do zachowań jednostki w różnych sytuacjach np. zachowania wobec kolegów i nauczycieli, respektowanie zaleceń i obowiązujących norm, cechy osobowościowe, funkcjonowanie jednostki w różnych rolach społecznych itp.
Pytanie do grupy: Czy możecie podać przykład, jakie zachowania możemy zarejestrować przy użyciu obserwacji?
Podstawowym przedmiotem obserwacji są: warunki, w których aktualnie przebywają osoby obserwowane i z którymi pozostają najczęściej w kontakcie, sytuacje, w których uczestniczą w charakterze czynnych lub biernych ich członków, reakcje obserwowanych osób na nowe warunki i sytuacje łącznie ze wspomnianymi wyżej powiązaniami i zależnościami, w tym również ich treścią psychologiczną. O wyborze rodzaju obserwacji decydują cele badawcze i potrzeby poznawcze tematu. Prowadzona obserwacja powinna być: obiektywna, wierna, wyczerpująca, wnikliwa. Dobrze prowadzona obserwacja jest ważnym sposobem gromadzenia informacji. Na podstawie obserwacji wzbogaconej badaniami dokumentów i wywiadami możemy konstruować obrazy danej rzeczywistości w sposób bardzo dokładny.
Wyróżnia się następujące obserwacje:
Obserwację wycinkową (cząstkową), której przedmiotem są określone rodzaje czynności,
Obserwację całościową wymagającą systematyczności w prowadzeniu, dotyczącą całokształtu zachowania się danej jednostki,
Obserwację indywidualną,
Obserwację grupową
Obserwację dorywczą, niezamierzoną,
Obserwację systematyczną
Obserwację ciągłą przeprowadzoną przez szereg godzin, dni, tygodni czy miesięcy,
Obserwację próbek czasowych dokonanych w określonych odstępach czasu
Obserwację bierną
Obserwację czynną.
W diagnozie resocjalizacyjnej najczęściej zastosowanie mają następujące rodzaje obserwacji:
Obserwacja ciągła i fotograficzna – mają duże zastosowanie szczególnie w warunkach instytucji resocjalizacyjnej, do oceny postępu zmian w zakresie funkcjonowania społecznego jednostki w obrębie różnych grup i w odniesieniu do pełnienia podstawowych ról społecznych. Posługiwanie się obserwacją fotograficzną ma charakter cykliczny, gdyż służy wstępnie do oceny funkcjonowania jednostki w określonych sytuacjach, w toku zaś oddziaływań resocjalizacyjnych metoda ta może być wykorzystywana do oceny zmian w zachowaniu wychowanka w różnych obszarach.
Pytanie do grupy: Czy możecie podać przykład, jakie zachowania możemy zarejestrować przy użyciu obserwacji ciągłej i fotograficznej?
Próbki zdarzeń - dotyczą rejestracji określonych zdarzeń w sytuacji, w której mogą wystąpić pewne typy zachowań (np. bójki, konflikty, sytuacje trudne), co pozwala na ustalenie zależności między zachowaniem a warunkami współwystępującymi z nimi.
Pytanie do grupy: Czy możecie podać przykład, jakie zachowania i sytuacje możemy zarejestrować przy użyciu próbki zdarzeń?
Próbki czasowe – wykorzystuje się je do oceny zachowań występujących często, np. w resocjalizacji do rejestracji codziennych zachowań w różnych układach zadaniowych.
Pytanie do grupy: Czy możecie podać przykład, jakie zachowania i sytuacje możemy zarejestrować przy użyciu próbki czasowej?
Ocena cech – wykorzystywana cyklicznie do rejestracji zmian zachodzących w jednostce w różnych sferach funkcjonowania pod wpływem oddziaływań resocjalizacyjnych.
Pytanie do grupy: Czy możecie podać przykład, jakie zachowania i sytuacje możemy zarejestrować przy użyciu oceny cech?
Rozmowa i wywiad – służą do zbierania danych empirycznych, głównie jakościowych takich jak; fakty, wydarzenia, sądy badanych, opinie postawy, wyobrażenia, uczucia, deklarowane zachowania, wiedza o rzeczywistości. W diagnozie resocjalizacyjnej mogą być stosowane w identyfikacji poglądów, przekonań postaw wobec przestrzegania norm społecznych i sposobu wartościowania zachowań jednostki. W toku wywiadu (rozmowy), który jest prowadzony w bezpośrednim kontakcie, istnieje większa szansa kontroli, jakości pozyskiwanych informacji (ich zakres, budowanie zaufania, redukcję lęku, gratyfikowania w postaci otrzymanego ciepła emocjonalnego oraz okazywania zainteresowania i zaangażowania diagnosty.
Pytanie do grupy: Czy możecie podać, w jaki sposób wywiad kliniczny i rozmowa pozwalają w pewnym stopniu kontrolować różne czynniki modyfikujące proces pozyskiwania danych od badanego?
Wywiad kliniczny i rozmowa pozwalają w pewnym stopniu kontrolować różne czynnik modyfikujące proces pozyskiwania informacji od badanego:
Świadome i nieświadome zafałszowanie informacji wynikające z tendencji przedstawiania się w lepszym świetle;
Możliwości uzyskiwania informacji dotyczących przebiegu całego zdarzenia;
Możliwości weryfikacji uzyskanych danych np. poprzez stosowanie parafrazy.
Rozróżnia się następujące rodzaje wywiadów:
Wywiad skategoryzowany jest metodą odpowiednio wystandaryzowaną. Polega na posługiwaniu się podczas badań dokładnie opracowanym kwestionariuszem mieszczącym wyłącznie pytania zamknięte. Badacz nie może w nim nanosić żadnych zmian, a zadaniem badanego jest dokonanie odpowiedniego wyboru spośród podanych odpowiedzi na stawiane pytania.
Wywiad nieskategoryzowany - opiera się na swobodnej wymianie zdań, nie wykluczając również gotowej liczby pytań zarówno otwartych jak i zamkniętych.
Wywiad jawny - polega na poinformowaniu badanych o celu prowadzonych rozmów słownych. Może on być formalny i nieformalny.
Wywiad ukryty - prowadzony jest w naturalnych sytuacjach, w których respondenci nie wiedza i nie domyślają się, że są przedmiotem badań.
Wywiad indywidualny - jest prowadzony z jedną osoba.
Wywiad zbiorowy - jest przeprowadzany równocześnie z innymi osobami.
Inny podział wywiadów:
Wywiad kliniczny - służy do zbierania informacji dotyczących: sytuacji rodzinnej dziecka (także postaw rodziców wobec dziecka), przebiegu ciąży i porodu, fizycznego i psychoruchowego rozwoju dziecka od chwili przyjścia na świat, przebytych chorób, okresu rozwoju dziecka, w którym zauważono pojawienie się nieprawidłowości i odchylenia od normy, formy opieki nad dzieckiem, metod postępowania wychowawczego rodziców i innych osób zajmujących się dzieckiem, stosunku dziecka do rówieśników, ewentualnych trudności wychowawczych i przystosowawczych.
Wywiad z rodzicami- celem jest zebranie od opiekunów dziecka pełnych i możliwie dokładnych danych dotyczących jego rozwoju psychomotorycznego. Dane dotyczą:
Biologicznych warunków rozwoju dziecka w okresie płodowym, okołoporodowym oraz wczesnego dzieciństwa, zawiera informacje o ewentualnych obciążeniach dziedzicznych, o przebiegu ciąży porodu (często na podstawie książeczki zdrowia dziecka);
Urazów czy chorób wczesnego dzieciństwa, a także informacje pozwalające na określenie aktualnego stanu zdrowia dziecka, społecznych warunków rozwoju dziecka z uwzględnieniem wpływu najbliższego otoczenia rodzinnego jak i środowiska poza domem (żłobka, przedszkola, szkoły);
Przebiegu rozwoju psychoruchowego dziecka w kolejnych okresach jego życia ze szczególnym uwzględnieniem ewentualnych przejawów zaburzeń ( np. nerwicowych);
Należy starać się uchwycić związek pomiędzy przejawianymi przez dziecko zaburzeniami a czynnikami biologicznymi lub społecznymi działającymi od najwcześniejszych okresów jego życia do chwili badania, przebiegu pracy szkolnej dziecka, jego postępów w nauce i ewentualnych trudności związanych z przystosowaniem się do wymagań szkoły i opanowaniem materiału szkolnego, (a także stosunku opiekunów do osiągnięć szkolnych dziecka);
Aktualnego zachowania dziecka na terenie domu, stosunków emocjonalnych w środowisku rodzinnym i pozarodzinnym, stosunków społecznych z rówieśnikami, metod wychowawczych i postępowania z dzieckiem.
Rozmowa - powinna być prowadzona w sposób planowy i kierowany w celu uzyskania określonych informacji. Rola badającego winna być bardziej dyskretna niż w wywiadzie, ograniczać się do okazywania zainteresowania i zadawania pytań podtrzymujących.
Rozmowa dostarcza też informacji, których źródłem jest obserwacja zachowania się rozmówcy.
Ankiety – zastosowanie jej ogranicza się do badania o charakterze poznawczym, może być postawą do konstruowania dalszych etapów postępowania w procesie diagnostycznym, co stanowi kryterium odniesienia w ocenie zjawisk jednostkowych.
Pytanie do grupy: Czy możecie podać przykład, jakich informacji może nam dostarczyć wykorzystanie ankiety?
Analiza dokumentów i wytworów – należy do bardzo często wykorzystywanych sposobów pozyskiwania sposobów pozyskiwania informacji o faktach niedostępnych inną drogą, o sposobie postrzegania rzeczywistości przez badanego, poszukiwania głębiej ukrytych treści, wnioskowania o zachowaniach i cechach osobowości, identyfikowaniu czynników zaburzeń.
Pytanie do grupy: Czy możecie podać konkretny przykład przydatności analizy dokumentów i wytworów w celach diagnostycznych?
Skale pomiarowe – wykorzystuje się w diagnozie resocjalizacyjnej w celu uzyskiwania ścisłej wiedzy o badanej rzeczywistości np. o elementach środowiska wychowawczego, ich wpływie na rozwój jednostki, sytuacjach wychowawczych, cechach wychowanków, ich umiejętnościach oraz efektach oddziaływań wychowawczo – resocjalizacyjnych. Pomiar stosuje się tu głównie do oceny poziomu zaburzeń czy zróżnicowania typologicznego niedostosowania, co jest podstawą projektowania resocjalizującego i końcowych efektów tego oddziaływania. Konkretne wykorzystanie skal i kwestionariuszy wiąże się z badaniem właściwości osobowościowych praz postaw i nastawień wobec siebie i otoczenia społecznego, a także stosunku do systemu aksjonormatywnego obowiązującego w danym społeczeństwie, kulturze i czasie.
Kwestionariusz jest jednym z najczęściej wykorzystywanych narzędzi w diagnozie, konstruowany na potrzeby rozwiania różnie lokalizowanych problemów. Oznacza to konieczność jego indywidualnego tworzenia, adekwatnie do problemu badawczego lub indywidualnej sytuacji problemowej jednostki niedostosowanej społecznie. Stąd niezmiernie ważna jest znajomość jego konstrukcji, aby nie popełniać błędów, które ograniczają jego wartość, jako narzędzia badawczego.
Pytanie do grupy: Czy możecie podać przykład konkretnego zastosowania skal pomiarowych do zbadania jakiegoś negatywnego zjawiska?
Techniki projekcyjne – mają charakter wielokierunkowy i wieloznaczny bodźców niewerbalnych, co uwalnia jednostkę od poczucia wewnętrznego zagrożenia, ponadto projekcja stanowi odbicie indywidualnej nieświadomości, pozwalają ujawnić, to, co jest ukryte dla technik kwestionariuszowych. Techniki projekcyjne stanowią użyteczny sposób zbierania informacji o niedostępnych bezpośrednio sferach funkcjonowania jednostki – głównie cechach osobowości i relacji z otoczeniem społecznym, w związku z świadomym lub nieświadomym zafałszowaniu informacji, ze względu na pośredni sposób docierania do informacji wewnętrznych ukrytych celowo sfer wewnętrznego świata badanych istnieje tu większa szansa na ich ujawnienie się, co w przypadku metod bezpośrednich jest utrudnione ze wzglądu na nieświadome wypieranie pewnych zjawisk, cech nastawień społecznych lub celowe przekształcanie pewnych faktów. Do technik projekcyjnych zaliczamy: technikę kojarzenia słów, kończenia zdań, kończenia historyjek i dyskusji, test tematycznego postrzegania, test stosunków międzyludzkich, porządkowania obrazków, test sytuacji społecznych itp.
Pytanie do grupy: Czy możecie podać przykład konkretnego zastosowania technik projekcyjnych w procesie diagnozy resocjalizacyjnej?
Często stosowaną techniką jest Test Rysowania Rodziny, który interpretuje się w trojakim aspekcie: sprawności graficznej, struktury formalnej, treści. W przypadku formy uwzględnia się rozległość i siłę linii, ekspansywność rysunku, rozmieszczenie poszczególnych elementów w przestrzeni. Analizując treści, uwzględnia się umieszczenie postaci badanego wśród innych, kolejność rysowania poszczególnych postaci, pomijanie niektórych postaci, dodatkowe ozdabianie lub zubożanie ich w porównaniu z innymi postaciami umieszczonymi na rysunku. Analizując kolejność rysowania, zwracamy uwagę na rysowanie postaci w pierwszej i ostatniej kolejności. Analizując rozmieszczenie postaci w przestrzeni możemy zauważyć, ze niektóre z nich stoją blisko siebie, trzymają się za ręce, albo też są od siebie oddalone lub pominięte. Przy interpretacji tego testu bierze się również pod uwagę reakcje emocjonalne dziecka podczas wykonywania rysunków poszczególnych postaci.
Podział technik z diagnozie resocjalizacyjnej:
Techniki kliniczne ( wywiad, rozmowa, obserwacja, analiza, wytworów).
Techniki psychometryczne ( testy, skale, kwestionariusze).
Przewaga technik klinicznych nad technikami psychometrycznymi wynika z tego, iż:
W specyficznych warunkach odczuwamy przymus badania i świadomości znaczenia dokonywanej diagnozy, dla decyzji innych organów i instytucji o dalszych losach badanego zwiększa tendencję do przyjmowania postawy obronnej, ze względu na poczucie zagrożenia, modyfikując jego zachowania;
Istnieje możliwość świadomego i nieświadomego manipulowania danymi (odpowiedzi nieprawidłowe, nieprawdziwe, zafałszowane);
Na badanego mogą wywierać wpływ przeszłe doświadczenia związane z sytuacją badania, co skutkuje tym, iż badany ma sztywno opracowany schemat odpowiadania na zadawane mu pytania, modyfikując odpowiedzi zgodnie z własnymi potrzebami i własnym interesem;
Istnieje możliwość złego, niedostatecznego zrozumienia treści pytań (trudności z czytaniem ze zrozumieniem);
Ponadto zwykle długie kwestionariusze wywołują poczucie zmęczenia i znużenia, co wynika z np. braku cierpliwości, niemożności długotrwałego skupienia czy niezdolności do odraczania gratyfikacji).
Podstawowe zalecenia dla diagnosty:
W procesie diagnostycznym diagnosta musi mieć, zatem świadomość i umiejętność radzenia sobie z problemami wynikającymi z utrudnionego kontaktu diagnostycznego z jednostką niedostosowaną oraz tendencji do zafałszowania lub nieujawniania informacji, a także o świadomości badanych o znaczeniu dokonywanego rozpoznania dla dalszych ich losów.
Zadanie dla grupy.
Na podstawie zamieszczonego fragmentu dokonanej diagnozy określcie;
Rodzaj diagnozowanego obszaru (Nieprzystosowanie rodzinne, Nieprzystosowanie rówieśnicze Nieprzystosowanie szkolne, Nasilone zachowania antyspołeczne);
Kto może być źródłem pozyskania danych informacji oprócz badanego;
Wskażcie, jaką metodą, techniką czy też narzędziem można było pozyskać dane informacje;
Przygotujcie projekt oddziaływania profilaktycznego lub resocjalizacyjnego.
Grupa I
Osoba diagnozowana Adrian Maciejewski wychowuje się w rodzinie pełnej. Adrian ma dwójkę rodzeństwa: starszą o rok siostrę Annę i o cztery lata młodszego brata Kubę. Rodzice tylko częściowo kontrolują spędzanie czasu wolnego po za domem syna. Adrian czasami mówi, gdzie i po co wychodzi. Wykonuje obowiązki domowe tylko pod przymusem kary. Na ogół nie spełnia wydawanych przez rodziców poleceń. Adrian także niechętnie spędza czas wolny z rodziną, gdyż jak twierdzi „woli spędzać go w gronie kolegów”. Ma czasami drobne kłótnie i zatargi z rodzicami (głównie z nadopiekuńczą matką). Awanturuje się i bije z rodzeństwem, wyzywa i obraza starszą o rok siostrę Annę. Wykazuje niską podatność na perswazję, z trudem zmienia swoje zachowanie w skutek prośby i groźby rodziców. Wykazuje identyfikację z osobami w rodzinie, która przejawia się, jako branie złego przykładu z kuzyna Marka, lat 23, który kilkakrotnie miał drobne konflikty z prawem, głównie za drobne kradzieże i spożywanie alkoholu w miejscu publicznym.
Grupa II
Adrian miewa czasami kłopoty z nawiązaniem znajomości z rówieśnikami, zwłaszcza w nawiązywaniu relacji koleżeńskich z dziewczynami. Czasami spotyka się z kolegami poza szkołą. Jest raczej mało lubiany przez kolegów, co wynika z jego porywczego charakteru. Mimo to jest mile widziany w gronie bliskich kolegów, umie dostosować się do grupy. Miewa okresy wyraźnej niechęci do współpracy z kolegami, co wiąże się z tym, że nie zawsze można na nim polegać, Adrian, bowiem nie zawsze dotrzymuje obietnic i zobowiązań wobec osób trzecich. Adrian nie jest osobą uczynną, na ogół nie lub nikomu pomagać, gdyż jak twierdzi „ nie ma z tego żadnych korzyści”. Czasami kłóci się i awanturuje z kolegami poza szkoła, gdyż uważa, że „ma prawo mieć odmienne zdanie”. Na ogól woli przebywać z kolegami starszymi od siebie, choć ma grupę kolegów w swoim wieku. Ma grono ulubionych kolegów, z którymi łączy go głęboka wieź przyjaźni.
Grupa III
Diagnozowany nastolatek uczęszcza na ogół systematycznie do drugiej klasy Gimnazjum w Główczycach, nigdy nie zmienił szkoły z powodów niedostosowania do warunków w niej panującej. Adrian ma wszystkie oceny pozytywne, na ogół oscylujące pomiędzy ocenami dopuszczającymi i dostatecznymi z przedmiotów humanistycznych oraz dobrymi głównie z przedmiotów ścisłych. Nigdy także nie powtarzał żadnej klasy. Niesystematycznie wykonuje polecenia nauczycieli, co wynika z jego lekkomyślności i lenistwa. Przejawia dorywcze i wybiórcze zainteresowanie przedmiotami nauczania (zwłaszcza informatyką). Na ogół także nie przestrzega zarządzeń i przepisów szkolnych. Adrian nie ma konfliktów z nauczycielami, za to ma sporadyczne konflikty z kolegami z klasy i szkoły. Jego emocjonalny stosunek do szkoły przejawia się w tym, że nie lubi przebywać w szkole dłużej niż jest do tego zobowiązany, niechętnie zostaje po szkole by brać udział w zajęciach dodatkowych.
Grupa IV
Adrian czasami oszukuje dla własnej korzyści rodziców oraz rodzeństwo. Diagnozowany chodzi czasami na wagary, pisze także sam sobie usprawiedliwienia podrabiając podpis jednego z rodziców. Czasami w gronie kolegów, zwłaszcza starszych spożywa alkohol. Nigdy dotąd pomimo konfliktów z rodzicami nie uciekł z domu. Młodzieniec także z reguły nie kradnie. Przejawia niekonwencjonalne zachowania seksualne przejawiające się w niepokojącym braku skrępowania wobec obcych osób. Agresja werbalna przejawia się w drwieniu z kolegów, przezywaniu ich, obrażaniu i rozpowszechnianiu złośliwych plotek. Agresja przejawia się w zaczepianiu kolegów i dokuczaniu im. Nie dokonuje żadnych aktów samoagresji (bynajmniej świadomych). Do tej pory nie dokonał żadnego przestępstwa.