Wszelkie sprzeczne dążenia , antagonizmy powstałe między ludźmi, grupami społecznymi , narodami, plemionami i rządami państw stanowią źródło konfliktów.
Z punktu widzenia przyczyn ich powstawania konflikty można podzielić na następujące grupy:
konflikty narodowościowe
konflikty religijne
konflikty związane z walką o dostęp do bogactw naturalnych i źródeł pozyskiwania żywności
konflikty zachodzące między działalnością gospodarczą człowieka a przyrodą
konflikty między krajami bogatymi a krajami biednymi.
Podłożem konfliktów narodowościowych są dążenia niepodległościowe lub dążenia do dominacji poszczególnych narodów. Przykładem takiego konfliktu jest konflikt na Cyprze, który zamieszkiwany jest przez Turków i Greków. W drugiej połowie XX wieku narody te wszczęły akcje zbrojne, ponieważ pragnęły żyć w ścisłym związku z krajem macierzystym. Konflikt zaostrzył się tu w połowie XX wieku, chociaż jego początki sięgają jeszcze wojny z 1878 roku, kiedy Brytyjczycy opanowali Cypr i na mocy umowy z Turcją obejmowali we władanie wyspę w zamian za odszkodowanie. Kiedy w 1955 roku wybuchło zainspirowane przez cypryjskich Greków powstanie, Brytyjczycy postanowili uregulować konflikt droga dyplomatyczna, jednak podjęte negocjacje nie przyniosły rezultatów. Grecy liczyli na przyłączenie do Grecji, Turcy – na zachowanie status quo. Konflikt pomiędzy Turkami popierającymi Brytyjczyków i cypryjskimi Grekami wspieranymi przez Grecję zaostrzał się. W tej sytuacji po raz drugi Wielka Brytania podjęła próbę dyplomatycznego zakończenia sporu. Na mocy porozumień z 1959 roku sztucznie podzielono władze na
wyspie pomiędzy Turków i Greków, czyniąc Cypr suwerennym państwem. Już w trzy lata po odzyskaniu niepodległości i po próbie zmiany konstytucji starcia zbrojne rozpoczęły sie od nowa - wtedy właśnie Brytyjczycy wybudowali tzw. zielona linie, która przedzieliła stolice na dwie części. Jednak starcia rozgorzały na nowo. Również próby uregulowania konfliktu pod egida ONZ nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. Konflikt pomiędzy Turcją i Grecją rozgrywający sie na Cyprze w obecnej sytuacji jest jednym z poważniejszych konfliktów w Europie. Przyjecie greckiej części Cypru do Unii Europejskiej i rozpoczęcie przez Turcje procesu akcesyjnego odnowiło nadzieje na zjednoczenie wyspy. Drobne kroki zostały już poczynione , jednakże ciągle brak porozumienia definitywnie rozwiązującego problem zjednoczenia wyspy. Rozwiązania nie przynoszą również próby odwołania sie do demokratycznych instytucji - w referendum w 1994 roku za zjednoczeniem głosowało 65% Turków, ale sprzeciwiło mu sie aż 75% Greków, których nie zadowolił podział terytorium i ograniczenia w powrocie uchodźców do swoich rodzinnych stron. Teraz Grecy podjęli decyzje o usunięciu Zielonej Linii, aby zademonstrować otwartość i gotowość do rozmów. Obie strony starają sie zachować władze, jaka dotychczas posiadały, co znacznie utrudnia jakiekolwiek konstruktywne decyzje.
Kolejnym sporem jest konflikt Baskijski. Jest to długotrwały konflikt polityczny wywołany dążeniami separatystycznymi ludności baskijskiej, zamieszkującej terytorium Hiszpanii. 1936 przyznano im szeroką autonomię polityczną, jednak niemal równocześnie Baskonia została opanowana przez oddziały gen. F. Franco, a Guernica – symbol narodowej kultury Basków, legła w gruzach w wyniku niemieckich bombardowań. Do lat 70. rząd baskijski z J.A Aguirre na czele, działał na emigracji, a nielegalna organizacja ETA (Kraj Basków i Wolność) prowadziła szereg działań terrorystycznych skierowanych przeciwko centralistycznej polityce władz hiszpańskich. 1973 z rąk bojowników ETA zginął premier L. Carrero Blanco, co spotęgowało represje antybaskijskie.
Po śmierci gen.F. Franco w 1975 władze Basków powróciły do kraju i rozpoczęto negocjacje w sprawie autonomii regionu Zatoki Baskijskiej. 1979 utworzono Kraj Basków – region autonomiczny, w ramach którego działają niezależne instytucje polityczne. Scenę polityczną kraju zdominowała Baskijska Partia Nacjonalistyczna, opowiadająca się za podtrzymywaniem więzi polityczno-prawnych z Hiszpanią, jednak ekstremistyczne ugrupowanie ETA, mające poparcie ok. 30% społeczeństwa, nadal nie złożyło broni w walce o całkowitą niepodległość Kraju Basków.
Następnym nieporozumieniem politycznym jest konflikt w Kurdystanie, który stanowił przedmiot odwiecznej rywalizacji turecko-perskiej. Na Konferencji Pokojowej w Paryżu w 1919 delegacja Kurdów domagała się przyznania im niepodległości. Traktat w Sevres z 1920 przewidywał niepodległość Kurdów tureckich i z wilajetu Mosulu. Jednak na konferencji w Lozannie 1923 pominięto ten problem, bowiem rejonami północnymi obecnego Iraku zainteresowała się Anglia ze względu na znajdujące się tam bogate źródła naftowe. Liga Narodów w 1925 przyłączyła Mosul do mandatu brytyjskiego w Iraku. 1943 wobec niespełnienia przyrzeczeń rządu irackiego wybuchła rewolta pod wodzą Mulla Mustafy al-Barzaniego. Powstanie zostało stłumione przez wojska angielskie, ale rząd rozpoczął negocjacje z reprezentacją Kurdów. W ich wyniku społeczność otrzymała ograniczoną autonomię. 1946 w irańskim Azerbejdżanie w Mahabad powstała Republika Kurdyjska, która trwała jednak tylko kilka miesięcy.
Brak niepodległości stał się zarzewiem trwającego do dziś konfliktu. W najostrzejszej formie kurdyjski problem wyraża się w Iraku, Turcji oraz Iranie, gdzie miały miejsce kilkakrotne nieudane próby utworzenia republiki lub uzyskania autonomii, co zaowocowało powstaniami i rebeliami.
W latach 90. akcje powstańcze i terrorystyczne ataki przybrały na sile, na co wpłynęła też wojna w Zatoce Perskiej i wykorzystywanie kurdyjskiego problemu w sporach między Irakiem i Iranem. Tureckie pacyfikacje Kurdów budzą protesty międzynarodowe i są jednym z zarzutów stawianych Turcji w jej dążeniach do członkostwa w Unii Europejskiej, jednak sytuację komplikuje to, że Turcja jest członkiem NATO.
Również Irak prowadził brutalne akcje zbrojne przeciw ludności kurdyjskiej, łącznie z zastosowaniem broni chemicznej w 1985. W 1974 pojawiła się próba nadania Kurdom autonomii. Do idei tej powrócono po zwycięstwie koalicji antyirackiej w wojnie w Zatoce Perskiej, w 1992 odbyły się tam pierwsze wybory parlamentarne i utworzono rząd. Jednak w 1996 w konflikt wewnętrzny między Kurdyjską Partią Demokratyczną i Patriotyczną Unią Kurdystanu, wkroczyła armia iracka, co zaowocowało interwencją amerykańską – wojna wybuchła na nowo i kolejne fale uchodźców opuściły Kurdystan.
Innym przykładem jest Palestyński problem, który stał się jednym z najpoważniejszych problemów międzynarodowych po II wojnie światowej związany z podzieleniem w 1948 Palestyny między narody palestyński i żydowski. Utworzenie Izraela, do którego napływała tłumnie ludność żydowska z całego świata zrodziło arabsko-izraelski konflikt trwający do czasów obecnych, w którym dwa narody roszczą sobie prawa do tego samego terytorium. W efekcie kilku wojen pomiędzy krajami arabskimi a Izraelem, całkowicie zlikwidowana została Palestyna, z blisko 4 mln Palestyńczyków ponad połowa stała się uchodźcami.
Mimo apeli ONZ, nacisku społeczności międzynarodowej polityka Izraela była jednoznaczna, a rozwiązanie problemu mogło tylko polegać na asymilacji Palestyńczyków w ramach innych narodów arabskich. Palestyńczycy jednak podjęli walkę, palestyński ruch wyzwoleńczy wykorzystując wszystkie dostępne środki, łącznie z terroryzmem. Wydzielone obozy uchodźców stały się problemem dla innych krajów, stały się bowiem obozami szkoleniowymi dla bojowników palestyńskich, co z kolei owocowało agresją Izraela.
Na czele ruchu wyzwolenia stanął J. Arafat przewodniczący OWP. Palestyńczycy stali się także elementem polityki antyizraelskiej państw arabskich, a nawet jednym ze składników konfliktu Wschód–Zachód i rywalizacji mocarstw na Bliskim Wschodzie. Okupacja ziem arabskich przez Izrael zaowocowała u schyłku lat 80. intifadą, która, wraz z palestyńskimi akcjami terrorystycznymi, zmusiła Izrael do poszukiwania kompromisu.
W atmosferze rosnącego nacisku międzynarodowego Izrael i OWP zdecydowały się wejść na drogę dyplomatyczną w rozwiązywaniu bliskowschodniego konfliktu. Efektem było podpisanie w 1993 izraelsko-palestyńskiego porozumienia oraz utworzenie Autonomii Palestyńskiej, co nie stanowiło jednak ostatecznego rozwiązania problemu. Izrael nie godził się na wycofani osadnictwa żydowskiego z terenów palestyńskich, nie godził się również na powstanie suwerennej Palestyny. Konflikt interesów zaostrzały częste akcje terrorystyczne palestyńskich ekstremistów. W efekcie tych wydarzeń proces rozwikływania problemu palestyńskiego stanął w miejscu, jednak dochodzi wciąż do walk.
W ostatnich latach najbardziej zapalnym miejscem w Europie stał się, obszar byłej Jugosławii. Ziemie te zamieszkują muzułmańscy Bośniacy, prawosławni Serbowie i katoliccy Chorwaci. Po rozpadzie Jugosławii na kilka suwerennych państw , odżyły tu dawne konflikty narodowościowe, religijne i gospodarcze, które przerodziły się w wojny, prześladowania a nawet zbrodnie ludobójstwa. Obecnie działania wojenne zostały zakończone a konflikty złagodzone.
We współczesnym świecie fanatyzm religijny stanowi jeden z najtrudniejszych do rozwiązania problemów stojących przed państwami i rządami. W krajach , w których dominuje dana religia prześladuje się wyznawców innych religii. Ilustruje dobrze ten problem Irlandia Północna, w której rozgrywał się wewnętrzny konflikt między katolickimi Irlandczykami zamieszkującymi północną część wyspy a protestantami stanowiącymi większość i będącymi pod wpływem władz Wielkiej Brytanii. Konflikt zaostrzył się po 1972 r. kiedy to w czasie tzw. Krwawej Niedzieli wojska brytyjskie zabiły kilkunastu irlandzkich katolików protestujących na ulicy. Po stronie katolickiej czołową rolę odgrywa IRA, po stronie protestanckiej – Partia Demokratyczna Unionistów. Aktualnie w Ulsterze został zawarty rozejm i ta część wyspy jest administrowana wspólnie przez władze brytyjsko-irlandzkie.
Prześladowania religijne pod pozorem walki z terroryzmem prezentuje problem Ujgurów- muzułmańskiej ludności prowincji Xinjian. Jest ona prześladowana ze względu na własne poglądy religijne. Ograniczane są podstawowe wolności: słowa, gromadzenia się oraz stowarzyszeń. Działania władz nie różnią się wcale od tych podejmowanych w Tybecie. W obydwu prowincjach próbuje się kontrolować mniejszości etniczne poprzez ograniczanie religijności. W regionie Xinjiang w północno-zachodnich Chinach żyje obecnie 8 milionów Ujgurów, co stanowi tam większość mieszkańców. Jednak władze państwowe starają się zmienić strukturę etniczną regionu: dlatego chińska rodzina może mieć dwójkę dzieci, ujgurska tylko jedno. W ciągu dziesięciu lat osiedlono w Xinjiang około 1,2 miliona Chińczyków. Walka z dążeniami separatystycznymi oraz terroryzmem służy jako pretekst dla stosowania represji. Kontroluje się przywódców muzułmańskich, szkoły, instytucje kulturalne oraz wydawnictwa. Cenzurowana jest literatura oraz poezja. Zwykłe wyrażenie sprzeciwu uważa się za przestępstwo wobec bezpieczeństwa narodowego. Grozi za to karą śmierci. Władze chińskie próbują stłumić religijność Ujgurów wszelkimi sposobami. To one decydują, kto może zostać duchownym, które tłumaczenie Koranu jest właściwe, które zgromadzenie religijne może się odbyć i co może zostać na nim powiedziane. Dzieci nie mogą uczestniczyć w praktykach religijnych, nie mogą pościć ani modlić się – ponieważ rzekomo przeszkadza to w wykonywaniu obowiązków szkolnych. Religia jest zakazana nie tylko w szkole, ale również w domu. Częste są milicyjne rewizje w prywatnych mieszkaniach, gdzie szuka się Koranu albo innych tekstów religijnych. Jeśli u kogoś zostaną znalezione – przesłuchuje się go jako podejrzanego o nielegalne rozpowszechnianie treści religijnych.
W Indonezji dochodzi do konfliktu między chrześcijanami a muzułmanami na Molukachi Celebes. Niezgoda na Molukach zaczęła się od sprzeczki chrześcijańskiego kierowcy z muzułmańskim chłopakiem a przyniosła już kilka tysięcy ofiar.Zakończenie starć miało miejsce w lutym 2002 roku, kiedy to podpisano porozumienie pokojowe. Mimo to nadal dochodziło do zamachów bombowych, których ofiarami są przede wszystkim chrześcijanie. Na Molukach mieszkali głównie protestanci, ale odkąd z Jawy napływać zaczęło coraz więcej osób, zwiększyła się znacznie liczba muzułmanów i teraz obie strony konfliktu są porównywalne liczebnie.
Na wyspie Sulawesi, podobnie jak na Molukach, konflikt jest między chrześcijanami a muzułmanami. W starciach zginęło kilka tysięcy osób. Grupy muzułmanów i chrześcijan nawzajem atakowały swoje domy. Wojsko zwalczało raz jedną, raz drugą grupę. Obecnie dochodzi tam do zamachów bombowych i pojedynczych morderstw. Główną organizacją terrorystyczną muzułmanów jest fundamentalistyczną jest Laskar Dżihad, która to powiązana jest z Al Kaidą.
Konflikty o podłożu religijnym są również w Nigerii. Sytuacje takie są tam na porządku dziennym od dawna. Konflikty te przybrały na sile po zakończeniu się długiego okresu dyktatury. Według szacunków w zamieszkach zginęło kilka tysięcy osób. Podstawowym problemem jest próba wprowadzenia prawa szariatu, bazującego na Koranie, w północnych stanach. Szariat dopuszcza kary takie jak kamienowanie, amputacje i chłosta, przeciwko którym gwałtownie protestują chrześcijanie. Dodatkowo kary te naruszają międzynarodowe konwencje. Dodatkowy problem jest w tym, iż wyroki wydawane są przez jednoosobowy sąd, który ma kwalifikacje wyłącznie religijne. Muzułmanie wierzą, że prawo koraniczne jest jedyną metodą ratunku kraju, który jest pustoszony przez bandytyzm, pijaństwo i korupcję. Traktowane jest jak ostatnia szansa zapewnienia w państwie ładu i spokoju. Nieporozumienia na tle religijnym są podsycane przez międzynarodowe wydarzenia. Wzrost napięć między religiami po rozpoczęciu bombardowań w Afganistanie omal nie wywołał wybuchu zamieszek.
Wraz z postępem cywilizacyjnym wzrasta ingerencja człowieka w środowisko przyrodnicze. Powoduje Ina coraz większe zakłócenia w sferze naturalnych zdolności przyrody do samoregulacji. Konflikt między człowiekiem a przyrodą staje się coraz bardziej widoczny.
Przykładem tego konfliktu jest eksplozja reaktora w elektrowni atomowej w Czarnobylu na Ukrainie w 1986 r. W jej wyniku powstał obłok radioaktywny , który przeszedł nad niektórymi obszarami Europy, powodując skażenie pól uprawnych i lasów oraz choroby promieniotwórcze i śmierć wielu ludzi. Od czasu katastrofy w Czarnobylu nasiliły się obawy niektórych państw przed rozwijaniem energetyki jądrowej w swoim terenie.
Innym przykładem konfliktu człowiek- przyroda jest naruszenie równowagi ekologicznej Jeziora Aralskiego , oraz przylegających do niego obszarów , spowodowane nadmierną nieracjonalną gospodarką człowieka. Na początku lat 60-tych XX wieku władze radzieckie postanowiły zwiększyć powierzchnię upraw bawełny na pustynnych obszarach Azji Środkowej. W tym celu wybudowano sieć kanałów, którymi skierowano wodę rzek Syr Darii i Amu Darii, które były głównym źródłem zasilania jeziora. Doprowadziło to w konsekwencji do dramatycznego spadku powierzchni jeziora, która początkowo wynosiła 68 tys. km². W wyniku tych zabiegów wzrosło także, ponad dwukrotnie, stężenie soli w wodzie, co doprowadziło do wymarcia fauny jeziornej. Na osuszonym obszarze wokół jeziora leżą pokłady soli, którą wiatr przenosi na duże obszary i osadza na polach bawełny i ryżu. Ponieważ owa sól zawiera trujące związki chemiczne w regionie zwiększyła się zachorowalność na raka, anemię oraz choroby układu oddechowego. Rośnie także wskaźnik urodzeń dzieci "gigantycznych", które w chwili narodzin ważą ponad 4,5 kg. Po przebadaniu mleka ich matek naukowcy stwierdzili, iż jest ono toksyczne. W wyniku zmniejszenia się rozmiarów jeziora nastąpiły również zmiany klimatyczne regionu - znacznie wzrosły miesięczne amplitudy temperatur.
Obecnie na ostrości nabiera konflikt między ekologami walczącymi o ochronę przyrody, m.in. o tworzenie rezerwatów biosfery , a władzami terenowymi, które chcą na swoich terenach budować obiekty stanowiące źródła dochodów.
Kolejnym rodzajem sporów są konflikty związane z dostępem do bogactw naturalnych i źródeł pozyskiwania żywności. Dostęp do wody , zwłaszcza pitnej, staje się na świecie coraz większym problemem. Brak wody zagraża gęsto zaludnionym obszarom położonym nad Gangesem, w południowej Azji, Nilem w Afryce , Eufratem i Tygrysem na Bliskim Wschodzie. Staje się on niekiedy przyczyną ostrych sporów , a nawet konfliktów zbrojnych. Deficyt wody powiększa jej stałe zanieczyszczenie i gwałtowny przyrost naturalny ludności w wielu krajach. Z kolei w Turcji, Iraku i Syrii trwa konflikt o możliwość korzystania z wód Tygrysu i Eufratu. Turcja pragnie rozszerzyć areał ziemi uprawnej i w tym celu zbudowała wielką tamę im. Ataturka na Eufracie. Irak i Syria obawiają się zmniejszenia ilości wody potrzebnej im do nawadniania swoich pól uprawnych.
Konfliktem globalnym, którego źródło stanowią różnice w poziomie rozwoju dwóch wielkich grup państw jest konflikt Północ-Południe. Północ stanowią wysoko rozwinięte państwa leżące na północnej półkuli, Południe to kraje rozwijające się, często postkolonialne na terenie Afryki, Ameryki Łacińskiej, Azji. Różnice występują na różnych płaszczyznach z których najbardziej widoczne są dysproporcje w poziomie dochodu narodowego, stopie bezrobocia, inflacji, dostępu do nauki, dóbr kultury. Wśród przyczyn istniejących różnic wymienia się: - zacofanie gospodarcze, - zadłużenie zagraniczne, - nierówny udział w korzyściach z globalizacji, - totalitarne systemy polityczne, - analfabetyzm i niski poziom wykształcenia. Konsekwencją narastania tych różnic są konflikty między krajami biednymi i bogatymi, które przebiegają w różnych płaszczyznach: gospodarczych, politycznych, religijnych i przybierają czasem formę terroryzmu.
Bibliografia
„Vademecum maturzysty Geografia” M.Policht, K.Maciążek
„Moje miejsce w Europie” T. Krynicka-Tarnacka, G. Wnuk, Z. Wojtowicz
„Geografia Vademecum maturzysty” J. Stasiak, Z.Zaniewicz
Internetowa encyklopedia „Wiem”