SZKOŁA HISTORYCZNA
Reakcja doktrynalna na wielką rewolucję francuską
- upadek Napoleona określa nową epokę kapitalizmu
- pojawiają się szkoły doktrynalne, które polemizują z dorobkiem ideologii oświeceniowej
- wykształciły się dwie podstawowe klasy społeczne: burżuazja i proletariat
- szkoła historyczna zmierzała do przywrócenia dawnej aksjologii
- wiara jako źródło prawdy i wytyczna organizacji państwa i prawa
- potępiono rewolucję, a popierano ideologię ewolucyjnego rozwoju, opartego na jedności z duchem historii narodowej
- ideologia narodowa, kultywowanie tradycji i zwyczaju
- ustawodawca najpierw powinien poznać historię, wczuć się w jej ducha, aby móc stanowić akty prawne
- wstępne próby krytyki rewolucji francuskiej można podzielić na:
doktryna teokratów francuskich
- Louis de Bonald – Bóg jest twórcą porządku społecznego i tylko państwo mające katolickie wzorce osiąga humanistyczny sens; porządek życia państwowego zależy od stabilizacji czynników rodziny, państwa i religii; analogie między trójcą świętą a organizację polityczną (władcy, ministrowie, naród)
- Joseph de Maistre – społeczeństwo i państwo to zorganizowana przez Opatrzność jedność naturalna; boskie pochodzenie oznacza podział społeczeństwa na zróżnicowane w przywilejach stany; krytykował teorię Rousseau, Monteskiusza, Woltera i teorię umowy społecznej (ponieważ władza i przywileje są wyrazem woli boskiej)
- Juan Donoso-Cortez – atakował doktrynę socjalistów utopistów; dowodził konieczności utrzymania absolutnej władzy, ponieważ dyktatura mas to przemoc, brutalność i anarchia; krytykował skromne naówczas zdobycze liberalne (prawa wyborcze, uprawnienia parlamentu, wolności obywatelskie)
ewolucyjny konserwatyzm
- Edmund Burke – walczył o rozwój angielskiego systemu partyjnego, sprzeciwiał się władzy absolutnej; przedstawiciel oświeceniowej szkoły historycznej; rzecznik autonomizacji kolonii amerykańskich; krytykował rewolucję francuską, ponieważ każda rewolucja niszczy podstawowe zasady moralności, polityki czy etyki; naród to swoista całość powstała w tyglu historii, zespolona duchem i tradycją, która wiąże jednostki świadomością przynależności; twierdził, że bez głębokiej wiedzy historycznej poznanie teraźniejszości jest wysoce niepełne; myśl antyindywidualistyczna;
romantyzm polityczny w Niemczech
- kształtował się w warunkach rozdrobnienia zacofanych księstw niemieckich, które dążyły do niepodległości poprzez zrzucenie napoleońskiego jarzma; gloryfikuje państwo; nawiązuje w swych źródłach do średniowiecznej monarchii stanowej romantyzm idealizuje podział stanowy; ideał ustrojowy upatrywali romantycy w monarchii republikańskiej (o silnych akcentach narodowych)
- nurt postępowy – F. Schleiermacher i F. Schlegel (wizja państwa o rozbudowanej aktywności jednostek
- nurt reakcyjny – A. Muller (akcenty antysemickie), F. von Baader i J. von Torres (wyższość religii katolickiej, religia miała stać się podstawą zjednoczenia Niemiec)
Ogólne założenia szkoły historycznej
- podstawowym jej założeniem było skoncentrowanie się na historii, tradycjach, zwyczajach narodowych, pojęciu samego narodu
- odpowiadała programowi pruskiej drogi do kapitalizmu, drogi eliminującej wypadki rewolucyjne w osiągnięciu formacji burżuazyjnej
- pojęcia naród i duch historii – naród to jedność zbiorowa, oparta na współdziałaniu powiązanych stanów; tradycja stanowi podstawową wytyczną dla ustawodawcy, który przy każdej decyzji jest zobowiązany do rozpoznawania ducha narodowego duch narodu wyrastał z tradycji, był kształtowany przez wieki i tylko ustawodawca, odwołując się do jego znajomości mógł urzeczywistniać postęp, który wynika z historii;
- antyindywidualizm – najpierw w historii formował się naród, a w dalszej konsekwencji powstawały stany czy prawa jednostki
- konieczność prowadzenia głębokich badań historycznych – one wykazują kształtowanie się ducha narodowego; wiedza historyczna wyznacza drogi rozwoju teraźniejszości i przyszłości
- irracjonalizm (odcień fideistyczny) – państwo powiązane jest z określoną religią, która spaja ducha i moralność narodową; upadek aktywności religijnej społeczeństwa niechybnie pociągnąć musi upadek ducha narodowego
- odrzucenie oświeceniowych abstrakcji (rozumu, jednostki, matury, praw natury) – dążenie do osadzenia wszystkich pojęć w konkretności doświadczeń historycznych
Czołowi przedstawiciele szkoły historycznej
- niemiecką szkołę historyczną nazywano też szkołą profesorską
Gustaw von Hugo
- prawo zwyczajowe jest równie ważne co prawo stanowione, a w niektórych przypadkach ma większą moc wiążącą
- system prawa powstaje w długiej tradycji kształtowania przez społeczeństwo pewnych zasad postępowania
- w sytuacji sprzeczności prawa pisanego z prawem zwyczajowym obowiązuje prawo zwyczajowe; sytuacja taka świadczy tylko o nieznajomości historii przez ustawodawcę
Friedrich Carl von Savigny
- tworzenie prawa to proces żywiołowy
- zasadnicze znacznie ma prawo zwyczajowe; ustawodawca nie tyle prawo tworzy co odkrywa utrwalone w tradycji prawidłowości ducha narodu
- nie istnieje ponadczasowe prawo; każde prawo jest uformowane przez historię każdego narodu
- w miarę rozwoju stosunków społecznych komplikuje się system prawa co prowadzi do pojawienia się stanu prawniczego, który czyni z wiedzy o prawie rodzaj rozważań spekulatywnych
- element polityczny – problem więzi prawa z życiem, on ma zasadnicze znaczenie, dominuje w ustrojach republikańskich
- element techniczny – nauka prawa jako dziedzina myśli ludzkiej, dominuje w despotiach
- nowoczesnemu prawnikowi potrzebny jest zmysł historyczny, który wskaże mu problemy danej epoki w powiązaniu z prawidłowościami historycznymi dostrzeżonymi w rozwoju narodu i zmysł systematyczny, który umożliwi mu badanie każdego pojęcia w związku z całością
Georg Friedrich Puchta
- prawo uzyskuje siłę woli narodu, który świadomością sankcjonuje fakt uformowania się zasady prawnej
- drogi powstania prawa:
* bezpośrednie przekonania narodu
* prawodawstwo
* nauka prawa (prawo zwyczajowe, pisane, interpretacje)
- motywy deistyczne – prawo jest porządkiem boskim, nadanym i uświadomionym człowiekowi przez opatrzność, jest częścią religii
- prawo powstaje z ducha narodu w sposób niewidoczny
LIBERALIZM
Ogólna charakterystyka
- ukształtował się w rezultacie zwycięstwa angielskiej, amerykańskiej i francuskiej rewolucji burżuazyjnej
- kapitalistyczny sposób produkcji, wolny rynek, idea wolności
- teoria ‘państwo – stróż nocny’ – państwo jako organizacja zabezpieczająca nienaruszalność prawa własności i bezpieczeństwo, nieingerująca w życie społeczne, gospodarcze, a dzięki temu wyzwalająca aktywność jednostki
- pogłębiano ideologię leseferyzmu – laissez faire laissez passer, czyli pozwólcie działać, pozwólcie przechodzić
- liberalizm arystokratyczny (Monteskiusz, najwcześniejsze wzorce liberalistycznego myślenia XVIII), burżuazyjny (reprezentował nowych ludzi kapitału, którzy ustanawiali podstawy wolnorynkowej gospodarki XIX), demoliberalizm (powstał z połączenia idei liberalnych z demokratycznymi zasadami ustrojowymi, z prawem wyborczym i ustrojem parlamentarnym, teoria wybrana parlamentu reprezentującego całe społeczeństwo) i socjalny (najpóźniejszy, teoria socjalnych funkcji państwa)
- liberalizm optymistyczny (teoria postępu urzeczywistniana w oparciu o najszerzej pojmowaną wolność człowieka, czyli wolność polityczną, słowa, badań, przekonań czy wolność konkurencji) i pesymistyczny (T.R. Malthus, teoria ograniczonego postępu prowadzącego w rezultacie wzrostu zamożności do krańcowej destrukcji)
- liberalizm ekonomiczny (wolności gospodarcze), polityczny (wolnościowe zasady organizacji ustroju państwa), moralny (wolność wyboru systemów moralnych) i wyznaniowy (wolność przekonań religijnych)
- ogólne przekonania: poszanowanie wolności społeczeństwa, głoszenie programów indywidualistycznych, poszanowanie prawa własności, tani rząd, idea postępu, szeroko pojęta tolerancja
Angielska szkoła liberalistyczna
- dominacja problematyki ekonomicznej, zakres zadań i uprawnień państwa
- w Anglii burżuazja była klasą dominującą
Adam Smith
- ‘Badania nad naturą i przyczynami bogacenia się narodów’
- państwo – powstało w momencie podziału społeczeństwa na biednych i bogatych
- zadaniem państwa jest sankcjonowanie bezpieczeństwa posiadania, porządku i subordynacji obywateli
- elementy składające się na powstanie subordynacji obywateli: cechy indywidualne jednostki, przewaga wieku, bogactwo (prowadzące do niemal totalnego panowania jednostek) i wyższość urodzenia
- jego argumentacja posiadała aspekty antyarystokratyczne, koncentrując się na sprawach bogactwa majątkowego
- pierwszoplanowym zadaniem państwa jest obrona społeczeństwa przed bezprawiem i przemocą; bezpieczeństwo ulega tym większym zagrożeniem, im większe jest bogactwo państwa i obywateli; oddzielenie władzy wykonawczej od sądowej; państwo powinno utrzymywać instytucje użyteczności publicznej bez względu na koszty
- idea taniego rządu – wydatki rządu powinny być relatywne do zamożności społeczeństwa, a podatki jak najniższe
- liberalna teoria prawa Smith’a – postulat wolności umów o pracę, aby jednostka mogła optymalnie wykorzystać swoje talenty; optymistyczna wizja rozwoju kapitalizmu, w której państwo i prawo odgrywają rolę gwaranta porządku i bezpieczeństwa
Jeremy Bentham
- reformator więziennictwa
- ‘Fragment o rządzie’, ‘Obrona lichwy’, ‘Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa’
- zasada użyteczności jest podstawą ludzkiego działania i oznacza dążenie do szczęścia
- utylitaryzm Bentham’a odnosi się, więc do społeczeństwa funkcjonującego w celu uszczęśliwienia możliwie największej liczby ludzi; nawiązuje do epikureizmu i podkreśla myśl Seneki o używaniu szczęścia bez szkody dla potomnych
- moralność, państwo i prawo – powinny rozwijać zasady użyteczności; zasadniczą rolą państwa jest poszanowanie prawa własności i gwarancji jego ochrony, to prowadzi do pomnażania dóbr i dobrobytu – państwo powinno być aktywne w kwestii ochrony prawa własności, ale być bierne w innych kwestiach, ponieważ rozwinięcie interwencjonizmu grozi pauperyzacją
- liberalistyczno-utylitarystyczna teoria Bentham’a opiera się na założeniu, że prawem są wszystkie powinności, które obowiązują z woli osoby uprawnionej do stanowienia prawa
- uprawnienia dają wyraz przyjemnościom, a obowiązki stanowią o dolegliwościach – bilans między nimi daje efekt równowagi, czyli użyteczności
- egoistyczna postawa jednostki jest zjawiskiem naturalnym
John Stuart Mill
- założył Towarzystwo Utylitarystyczne – hasła wolności i rządów reprezentacyjnych w Anglii
- ‘Utylitaryzm’, ‘O rządzie reprezentacyjnym’, ‘Zasady ekonomii politycznej’, ‘Autobiografia’
- problem ustalenia granic między prawami jednostki i państwa – kiedyś rolę tę spełniały przywileje, a dzisiaj są to zasady konstytucyjne; jednak odwołanie się do woli większości nie zabezpiecza praw jednostki;
- pierwszym nienaruszalnym prawem jednostki jest zasada wolności sumienia, myśli, uczucia i swoboda wyrażania opinii i przekonań (w ślad za tym wolność słowa i druku); drugim swoboda gustów i zajęć (jeśli nie szkodzi innym); trzecim wolność zrzeszania się (bez szkody dla innych)
- najwyższa swoboda człowieka Mill’a – wolność postępowania w dążeniu do szczęścia i dobrobytu, jeśli nie przynosi to szkody innym; ustrój liberalny wymaga określonego stopnia rozwoju społeczeństwa, podobnie jak wolność może być konsumowana przez jednostkę odpowiednio wykształconą i dojrzałą społecznie i moralnie
- zdecydowany przeciwnik rządów absolutnych, które prowadzą do przewagi postaw biernych w społeczeństwie; należy odwoływać się do rządów parlamentarnych, które gwarantują najszerszą reprezentację interesów społecznych; rządy parlamentarne przyczyniają się również do uniemożliwienia zamiany demokracji burżuazyjnej w jakąkolwiek inną formę władzy autorytarnej
- etapy zmian klasy robotniczej – ślepe posłuszeństwo, potem krytyczna ocena programu kapitalistów, potem przejęcie władzy
Liberalizm francuski
- we Francji występowały jeszcze silne pozostałości feudalne, w 1814 wydano Kartę Konstytucyjną
- liberalizm francuski reprezentował postulaty burżuazji z programem przekształcenia pozostałości feudalizmu w kapitalizm
Beniamin Constant
- wolność jednostki – jest podstawowym pojęciem, a prawo powinno określać granice działania państwa
- Constant podkreślał konieczność legalnego określenia zakresu działania państwa
- istnieje ‘wolność od’ lub ‘wolność do’; ludzie mogą czynić to, co nie zostało zabronione
- podstawę wolności stanowi wolność słowa, a inne postacie wolności są jej następstwem; wysoką rangę nadaje się wolności prasy
- prawa osobiste wyznaczają wolność
- rękojmią wolności są prawa polityczne
- innym pojęciem są prawa polityczne a innym prawa indywidualne; prawa polityczne ustanawia państwo w następującym zakresie: wolność osobista, prawo do sądów przysięgłych, wolność przemysłowa, nienaruszalność własności, wolność prasy; prawa indywidualne są to pozostałe wolności, niezależne od ustawodawcy i tak samo podlegające ochronie
- wyróżnia też wolność kolektywną i wolność indywidualną
- idea suwerenności – niepodważalna – ale skrajnie pojęta wolność, a w ślad za tym suwerenność ludu może doprowadzić do pozbawienia ludu faktycznej wolności; zatem nie można w prosty sposób identyfikować suwerenności ludu z wolnością
- jednostka powinna mieć zagwarantowaną wolność i obronę nawet przed suwerennym ludem
6 rodzajów władzy:
- władza monarchy
- władza wykonawcza
- władza reprezentacyjna stała (dziedziczna izba wyższa
- władza reprezentacyjna opinii (izba deputowanych)
- niezawisła sądy
- władza municypalna (samorząd)
- opowiada się utrzymaniem monarchii konstytucyjnej
Alexis de Tocqueville
- opowiadał się za zdobyczami rewolucji 1789 i występował przeciwko rewolucji lutowej 1848
- reprezentuje liberalizm zwany sceptycznym
- demokracja amerykańska to kombinacja wolności i równości; tak uwarunkowana demokracja powoduje wykształcenie społeczeństwa masowego (izolujące jednostkę) i uznaje za podstawowe kryterium majątek
- demokracja jako forma rządów powinna być zakorzeniona w społeczeństwie; rozwój demokracji nie kończy się na jego wzorcowym etapie (amerykańskim), ale przybiera różne postacie w toku rozwoju
- wraz z rozwojem demokracji doskonaleniu ulega system scentralizowanej władzy państwowej; ta centralizacja rozwija się równolegle z demokracją i przyjmowana jest zazwyczaj jako zasada ustrojowa, ale nie oznacza władzy mas
- obrona praw człowieka ma miejsce poprzez: dążenie do przynajmniej częściowej decentralizacji aparatu państwowego; podstawową rolę nowej elity rządowej i intelektualnej; postawienie wartości moralnych ponad polityką
- zwracał uwagę na badania prawne w aspekcie socjologicznym
Liberalizm niemiecki
- liberalizm niemiecki rozwijał się w czasie działalności Świętego Przymierza, dlatego nie miał zbyt dogodnych warunków
Wilhelm von Humboldt
- należy wyraźnie zakreślić granice działalności państwa w celu obrony jednostki przed interwencjonizmem państwowym; państwo może interweniować w dwóch przypadkach: zapewnieniu bezpieczeństwa i dobrobytu; mimo to państwo nie jest zdolne do zapewnienia dobrobytu społeczeństwu
- podstawowymi zadaniami państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa i praworządności (są to gwarancje praw obywatelskich)
- zapewnienie praworządności wymaga skutecznej polityki karnej z tak zwaną skuteczną karą, ale nie oznacza to, że surową (powinna ona być możliwie najłagodniejsza)
- podstawą jest wolność słowa, a w związku z tym wolność prasy
POZYTYWIZM PRAWNICZY
Ogólna charakterystyka
- badania nad normą prawną, pozostałe normy znajdowały się poza zasięgiem analiz, niechęć do metafizyki, porządek państwowy i prawny uzyskuje sankcję wartości jeśli posiada odzwierciedlenie w normach prawa pisanego, wulgaryzacja badań prawa, w państwie rządzą prawa a nie ludzie, państwo burżuazyjno-demokratyczne
Pozytywizm anglosaski – John Austin
- teoria jurysprudencji analitycznej
- prawo boskie (abstrakcja, praźródło wszelkiego prawa) i stanowione
- 4 kategorie prawa: boskie, pozytywne (rozkaz zawierający nakaz lub zakaz określonego zachowania się, którego naruszenie zabezpieczone jest sankcją), pozytywna moralność (kodeksy honorowe, zwyczaje konstytucyjne), prawo w znaczeniu figuratywnym
- prawo międzynarodowe nie jest prawem, ponieważ nie można narzucić suwerenowi określonego zachowania
- suweren – uprawniony do stanowienia prawa; suweren de iure (określony przez prawo) i de facto (ten jest autentyczny); suwerenność to nieograniczona, niepodzielna i nieprzerwana władza; stan suwerenności wszystkich byłby trudny do zrealizowania i groziłby anarchią; suweren nie jest związany normami prawa pozytywnego; jeśli suweren gwarantuje szeroki katalog praw jednostki to jest demokracja, a jeśli mniejszy to despotia
- ustrój albo despotyczny albo niedespotyczny
- głównym celem państwa jest zapewnienie dobrobytu poddanym
Pozytywizm kontynentalny – Rudolf Ihering
- powstanie państwa – spowodowane dążeniem ludzi do osiągnięcia konkretnych celów
- prawo – jego podstawowym celem jest zabezpieczenie warunków życia społecznego i ustanowienie reguł jego obrony wraz z obroną interesów jednostki; prawo w państwie nowożytnym ciągle walczy z bezprawiem
- dwoistość człowieka – człowiek prywatny i członek zbiorowości
- uznanie stabilności państwa liberalno-demokratycznego (obrona prawa podmiotowego w ramach prawa przedmiotowego to podstawowa zasada prawa)
- prawo przedmiotowe – suma orzeczeń prawnym i zasad organizacji życia publicznego
- prawo podmiotowe – kontynuacja prawa przedmiotowego w płaszczyźnie praw jednostki
- formalizm prawny – daje wyraz obowiązywaniu określonych reguł zachowania, jest gwarantem wolności jednostki i jej niezależności
- technika prawnicza: dokonywanie ilościowego uproszczenia materiału poddawanego ocenie prawnej, posegregowanie tego materiału, jego logiczna koncentracja, usystematyzowanie
Pozytywizm kontynentalny – Georg Jellinek
- prawem jest tylko to co funkcjonuje jako prawo
- metodologia badawcza – element obiektywny (badanie państwa jako określonego zjawiska społecznego) i subiektywny (badanie prawa)
- prawo jako zespół norm stosowanych w praktyce i jako zespół struktur powinnościowych
- teoria państwa – korporacja terytorialną osiadłego ludu, wyposażona w bezpośrednią władzę zwierzchnią (trójelementowa definicja), warunkiem jedności tej korporacji są wspólne cele (jedność teleogiczna)
- norma prawna – dotyczy zewnętrznego zachowania ludzi, określona przez autorytet działający na zewnątrz jednostki, przestrzeganie normy zagwarantowane jest wolą uznanego autorytetu działającego legalnie
- poszukiwał argumentów przemawiających za poszanowaniem obowiązującego prawa, wśród których przymus nie odgrywa pierwszoplanowej roli; norma staje się prawna w oparciu o powszechną akceptację społeczeństwa
- teoria gwarancji prawnych – nie ma systemów doskonałych, dlatego trzeba ustanowić zabezpieczenia; społeczne (czynniki kulturowe, takie jak religia, moralność, obyczaje), polityczne (przyjęcie zasady podziału władzy) i prawne(zwane też formalnymi; wykonywanie kontroli, odpowiedzialność osobista urzędników, orzecznictwo, inne środki prawne)
- gwarancje instytucjonalne: gwarancje chroniące interes publiczny i gwarancje praw podmiotowych obywatela
- nowoczesna definicja państwa prawa – suma cech państwa, prawa i praworządności wraz z jej gwarancjami
SOCJALIZM UTOPIJNY
- nazwa kierunku nawiązuje do utopii Tomasza Morusa, wizja przyszłości przedstawiona w kategoriach czysto teoretycznego wyobrażania sobie następstw powszechnego uprzemysłowienia oraz zakładanego wzrostu zamożności, ustrój oparty na ludziach pracy, równy i sprawiedliwy podział bogactw stosowny do indywidualnego wkładu na rzecz zbiorowości
- I połowa XIX wieku
- socjaliści chcieli usunąć dolegliwości kapitalizmu
Claude Henri de Saint-Simon
- podział na ludzi pracy i próżniaków, gospodarka centralnie planowana, idealizacja kapitalizmu (z postulatem wprowadzenia opieki nad wyzyskiwanymi), równość odniesiona tylko do pracy jako obowiązku, dobro proletariatu jako wartość nadrzędna, kontrola przez państwo prawa własności
- prawo własności – traktowane relatywnie względem form produkcji, powinna być ukształtowana w taki sposób, żeby posiadacz był zmuszony czynić ją produkcyjną
- rewolucja industrialna – przyszłość należy do państwa opartego na nauce i technice, a władzę należy oddać uczonym i przemysłowcom, wypowiadał się przeciwko prawnikom i filozofom,
- nauka socjologii – fizjologia społeczna – podobna być upodobniona do biologii, odrzucał indywidualizm, społeczeństwo to nie zbiorowość jednostek, ale zorganizowana maszyna
- przyszłość powinna być uformowana w industrię – podstawowa wartość to praca, społeczeństwo zorganizowane na wzór warsztatu przemysłowego, przedstawiciele idustrii mają mieć wpływ na decyzje państwowe, polityka podporządkowana regułom rozwoju gospodarczego, rząd gospodarczy zamiast politycznego, społeczeństwo pokojowe, rząd industrialny kieruje procesami gospodarczymi, zniknie wyzysk
- parlament industrii – parlament z 3 izbami (100 fizyków ciał organicznych, 100 fizyków ciał nieorganicznych, 100 matematyków)
- dobro industrii wiąże się z otoczeniem opieką warstw najliczniejszych i najuboższych przez przemysłowców i bankierów
Charles Fourier
- kapitalizm jako anarchia własności i pasożytnictwo handlu, krytyka wojen i działań rewolucyjnych, uznawał hierarchiczny porządek społeczny, prawo dziedziczenia i trwałość majątku
- historia to ciągły postęp, który dzieli się na osiem okresów
* pierwotny
* dzikości (bezwładu)
* patriarchatu (drobny przemysł)
* barbarzyństwa (średni przemysł)
* cywilizacji (wielkie przemysł) – kapitalizm połowy XIX wieku
* gwarantyzmu (półasocjacja)
* socjentyzmu (asocjacja prosta)
* harmonii (asocjacja złożona)
- świat socjalny – życie niezależne od państwa, zorganizowany w sposób kolektywny, oparty na pracy uspołecznionej, ludzie zgrupowani w falangach (około 2 tysiące członków), zamieszkujących falanster (osiedle rolniczo-przemysłowe), podział dochodu według pracy, talentu i wkładu kapitałów, stała tendencja do wzrostu wynagrodzenia za pracę, równouprawnienie kobiet, zrównanie pracy fizycznej i umysłowej
- falanster posiada naczelny organ – areopag – ciało konsultatywne, a nie rządzące
Robert Owen
- w zakładach włókienniczych przeprowadził wiele eksperymentów socjalnych, jeden z twórców i popularyzatorów ruchu spółdzielczego, społeczeństwo źle zorganizowane kształtuje złe charaktery ludzkie
- własność uspołeczniona, scentralizowane kierownictwo produkcją, bazy sprawiedliwej wymiany (organizacje handlowo-bankowe)
- równouprawnienie kobiet
- wady ustroju kapitalistycznego – własność prywatna, antagonizmy klasowe, wadliwy podział prac, wpływ konkurencji, zubożenie robotników
- krytyka działań rewolucyjnych
ROZWÓJ POLSKIEJ MYŚLI POLITYCZNEJ W XIX WIEKU – KONSERWATYZM
- utrata niepodległości stała się decydującym czynnikiem w kształtowaniu programów politycznych; na pierwszy plan wysuwano odbudowanie niezawisłego państwa polskiego, a także rozwijano wizję organizacji jego ustroju
- polska myśl polityczna XIX wieku dzieliła się na – doktryny reakcyjne, myśl konserwatywną, szkoły demokratyczne, narodziny i rozwój myśli socjalistycznej
Aleksander Wielkopolski
- margrabia; naczelnik Rządu Królestwa Polskiego; inicjator polskości szkolnictwa i oczynszowania chłopów
- często zmieniał i przerabiał swoje koncepcje polityczne
- 1931 – opracował tekst konstytucji nawiązujący do wzorów Konstytucji 3 maja, w szczególności postulując dziedziczność tronu; przewidywał dwuizbowy parlament, składający się z senatu i izby niższej, w ramach której obradowałaby szlachta i przedstawiciele innych stanów; projekt konstytucji odrzuciła Komisja Sprawiedliwości jako przedwczesny
- klęska powstania, a potem wypadki w Galicji 1846 uświadomiły Wielkopolskiego o bezsensowności odwoływania się do rewolucji wobec przeważających sił zaborców
- możliwości pogłębienia dotychczasowych form autonomii polskiej upatrywał w przewagach cywilizacyjnych szlachty polskiej względem ogólnie zapóźnionego imperium rosyjskiego; z tego powodu był zwolennikiem ugody z caratem
- uznawał pracę organiczną jako drogę do odzyskania samodzielności państwowej; podkreślał też konieczność unowocześnienia wielu dziedzin życia: reformy rolne, zmianę kodyfikacji, wychowanie i oświatę, a także sprawy dyskryminacji Żydów