Pedagogika resocjalizacyjna jest dyscypliną teoretyczną i praktyczną, zajmującą się projektowaniem czynności wychowawczych w odniesieniu do osób z zaburzeniami w procesie socjalizacji, tj. osób, które z rozmaitych powodów wykazują objawy niedostosowania społecznego ( L. Pytka).
Pedagogika resocjalizacyjna interesuje się zatem takimi osobami, wobec których zarówno proces socjalizacji, jaki i wychowania nie powiódł się. Jednostka nieprzystosowana społecznie bywa spostrzegana jako odchylającą się od normy, co jest niekorzystne dla niej samej lub dla społeczeństwa. Jednostka wadliwie socjalizowana lub wychowana przejawia bowiem wiele zachowań uznanych za niewłaściwe, niepożądane lub wręcz szkodliwe w sensie społecznym lub indywidualnym np. bywa nadmiernie agresywna, przejawia skłonności samobójcze, skłonności do izolowania, itp.
L. Pytka uważa, że pedagogika resocjalizacyjna zajmuje się nie tylko opisem i wyjaśnianiem określonych procesów zachodzących między wychowywanym a wychowującym w procesie wychowania, ale przede wszystkim modyfikacją tych parametrów osobowościowych czy tych zachowań, które są określone jako niekorzystne, szkodliwe, wadliwe, patologiczne, czy też zgubne dla jednostki czy społeczeństwa. Jej praktycznym celem jest dokonywanie zmian, czyli modyfikacja rzeczywistości wychowawczej dzięki znajomości twierdzeń o charakterze opisowo – wyjaśniającym, które czerpie z teorii wychowania.
PODMIOT PED. RES. – osoba wykolejona społecznie, niedostosowana społecznie, dewiacyjna
PRZEDMIOT PED. RES. – wychowanie, kształcenie, socjalizacja, opieka
( Zacharuk, Pytka) wychowanie i kształcenie osób nieadekwatnie funkcjonalnych w przypisanych im rolach społecznych i przejawiających charakterystyczny syndrom postaw antyspołecznych świadczących o ich wadliwym przystosowaniu społecznym
oddziaływania wych. w stosunku do osób, u których proces socjalizacji wychowania się nie powiódł
wg Czopowa rzeczywistość wychowawcza, czyli całokształt czynników składających się na strukturę i przebieg procesu wychowawczego (tymi czynnikami są obiekty i fakty wychowawcze)
Resocjalizacja to ponowna skorygowana socjalizacja osób wadliwie przystosowanych (L. Pytka, 2000).
Odmiana procesu wychowawczego, który z jednostki wadliwie przystosowanej do wymogów życia społecznego czyni tę jednostkę zsocjalizowaną tzn. uspołecznioną, samodzielną i twórczą.
Istota procesu resocjalizacji
Odbywa się, jak sądzi L. Pytka (2000), pod wpływem celowych oddziaływań wychowawców za pomocą specjalnie do tego celu dobranych metod i środków oddziaływania w danym otoczeniu. Zarówno osoby resocjalizowane, jak i resocjalizujące pozostają we wzajemnych związkach określanych przez teoretyków jako stosunki interpersonalne. Wychowankowie oraz wychowawcy, ich wzajemne relacje w konkretnym otoczeniu fizycznym i społecznym tworzą tzw. rzeczywistość wychowawczą.
Rzeczywistość wychowawcza może być opisywana w sposób:
Analityczny - przez wyróżnienie w niej składników, obiektów i pojedynczych zdarzeń;
Całościowy, Syntetyczny - przez wyodrębnienie z niej pewnych całości, układów lub systemów obiektów lub zdarzeń.
W obrębie tego drugiego sposobu mieści się pojęcie systemów resocjalizacyjnych.
Przy projektowaniu systemu resocjalizacyjnego należy odwołać się do takich płaszczyzn jak:
struktura podejmowanych przez system działań (aspekt strukturalny);
funkcje i cele poszczególnych i połączonych działań (aspekt funkcjonalny);
optymalne procedury (metody i techniki) działań systemu (aspekt proceduralny)(L. Pytka 2000).
WYCHOWANIE RESOCJALIZUJĄCE – świadomy, zaplanowany, zorganizowany proces polegający na następowaniu po sobie faktów wychowawczych, których istota polega na przywracaniu zaburzonej równowagi miedzy dążeniami jednostki resocjalizowanej do zachowania własnej autonomii z dążeniami społeczeństwa do podporządkowania jej własnym normom i wzorom zachowania, które są powszechnie akceptowane; np. terapia w ośrodkach dla narkomanów
| Resocjalizacja | Wychowanie resocjalizacyjne |
| Jednostka wykolejona wskutek niekoniecznie zamierzonych wpływów środowiska na nowo chce pełnić konstruktywne role społeczne | Świadomy i zaplanowany proces działań wychowawczych |
Część wspólna tych dwóch procesów (resocj. i wych. resocj.) – CEL (ukształtowanie osobowości wychowanka)
Część różnicująca – SPOSÓB OSIĄGNIĘCIA CELU (resocjalizacja nie jest zaplanowana)
Nieprzystosowanie społeczne, jak też niedostosowanie społeczne sprowadza się do zaburzeń, czyli odchyleń od normalnego rozwoju, podkreślając, że niekorzystne czynniki zewnętrzne wpływają na wewnętrzny emocjonalny stan jednostki, co prowadzi do zaburzenia jej równowagi psychicznej skutkującego zaburzeniami w rozwoju podstawowych struktur osobowościowych np. potrzeb obrazu świata, samooceny, poczucia własnej wartości. Efektem nierozwiązanego konfliktu między jednostką a jej środowiskiem zewnętrznym są zaburzenia w zachowaniu jednostki.
Nieprzystosowanie Społeczne można ująć w cztery zasadnicze grupy:
Definicje objawowe, w których nieprzystosowanie społeczne określa się poprzez odwołanie się do jego podstawowych i specyficznych objawów albo elementarnych wskaźników o charakterze behawioralnym.
Definicje teoretyczne, w których – oprócz charakterystyki symptomatologicznej – angażuje się pewne pojęcia teoretyczne, wynikające z ogólnej teorii przystosowania lub normalnego funkcjonowania społecznego jednostki (np. motywacja, postawy, role społeczne, przepisy ról społecznych, normy, standardy idealne, internalizacja wartości i norm, poziom lęku, sumienie)
Definicje operacyjne, w których wskazuje się nie tylko symptomy danego zjawiska (nieprzystosowanie), ale przede wszystkim na sposoby jego pomiaru, odsyłając jednocześnie do konkretnego narzędzie pomiarowego (testu, skali, kwestionariusza, itp.)
Definicje utylitarne, (zdroworozsądkowe, administracyjne), ujmujące nieprzystosowanie społeczne od strony pewnej bezradności środowiska wychowawczego wobec jednostki sprawiającej mu trudności wychowawcze oraz „niedostosowania” tego środowiska do potrzeb i aspiracji oraz poziomu rozwoju dziecka oznaczonego jako „zaburzone”, wobec którego należy zastosować „specjalne metody i środki”
Lesław Pytka – termin nieprzystosowanie społeczne wiąże z takimi zachowaniami, które pozostają w jaskrawej sprzeczności z powszechnie uznawanymi normami i oczekiwaniami społecznymi. Są to więc wszelkiego rodzaju negatywne i nieadekwatne reakcje jednostki na wymogi i na nakazy wynikające z przypisanych jej konstruktywnych ról społecznych.
Wykolejenie społeczne - w "Wychowaniu resocjalizującym" Cz. Czapów definiuje podobnie jak wcześniej niedostosowanie społeczne, traktując je jako układ postaw obejmujący : manifestacje w różnej postaci np. wykolejenia złodziejskiego, narkomanii, praktyk heteroseksualnych.....itd., stany osobowości ujmowane jako układ nastawień, których manifestacją jest łamanie norm moralnych i prawnych wynikające z pobudek egoistycznych oraz stanowiące konsekwencję integracji ze środowiskiem patologicznym tj. przyswojenia wzorców podkultury przestępczej - np. złodziejskiej, narkomańskiej, alkoholicznej czy grypserskiej, statyczne(czynniki) i dynamiczne(geneza) ujmowanie przyczyn wytwarzania się podatności na wpływ podkultury antagonistycznej wobec społeczeństwa oraz przyczyn przyswajania tego typu podkultury.
Dewiacja społeczna- przejawianie zachowań niezgodnych z oczekiwaniami normowanymi społecznie. To co jest dewiacją zależy od czasu i miejsca. Zachowania „normalne” w jednym kontekście kulturowym mogą zostać uznane za dewiacyjne w innym.
Patologia społeczna- rodzaj zachowań, instytucji, typ funkcjonowania jakiegoś systemu który pozostaje w zasadniczej, niedającej się pogodzić sprzeczności z wartościami, które w danym społeczeństwie są akceptowane.
Demoralizacja nieletnich oznacza stan bądź proces charakteryzujący
negatywne postawy i zachowania nieletniego w stosunku do obowiązujących
w społeczeństwie podstawowych norm i zasad postępowania.
Demoralizacja to proces odchodzenia od obowiązujących wartości moralnych, przejawiający się w postaci przestępczości, wykolejenia jednostek, korupcji w skutek tego procesu.
Profilaktyka, czyli zapobieganie to proces wspierania rozwoju pełnego
zdrowia poprzez umożliwienie ludziom uzyskania pomocy potrzebnej im do
przeciwstawiania się trudnościom życiowym oraz osiągnięcie subiektywnie
satysfakcjonującego, społecznie konstruktywnego i bogatego życia.
Przestępczość - przez pojęcie przestępczość rozumie się zbiór czynów zabronionych ustawowo pod groźbą kary, a popełnionych na obszarze danej jednostki terytorialnej. Przestępczość jest zjawiskiem społecznym.
Przestępstwo to czyn człowieka bezprawny i zawiniony, a więc zabroniony
pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Istota
przestępstwa określona jest w art. 1 § 1 k.k.
Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem
Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie
krótszy od lat 3 albo karą surowszą
Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek
dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.
Przestępczość nieletnich to czyny zabronione przez ustawę jako przestępstwo, przestępstwo skarbowe lub niektóre wykroczenia, dokonane przez osoby nieletnie w rozumieniu ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Czyn karalny to czyn zabroniony przez Ustawę o postępowaniu w sprawach
nieletnich jako przestępstwo (a więc zbrodnia lub występek)
Osoba nieletnia (def)
3 kategorie nieletnich:
osoby, które nie ukończyły 18 roku życia (przepisy w zakresie postępowania w sprawach o czyny karalne)
młodzież 13-17 rok życia (przepisy w zakresie postępowania w sprawach o czyny karalne)
górna granica 21 rok życia (przepisy w zakresie wykonania środków wychowawczych lub poprawczych)
W języku prawnym i prawniczym pojęcia małoletniego, nieletniego i młodocianego są różne od siebie.
nieletni to pojęcie prawa karnego i jest nim osoba, która nie ukończyła 17 lat (niezależnie od tego, czy jest pełnoletnia, czy nie),
młodociany to także pojęcie prawa karnego i oznacza osobę (w ścisłym zakresie - sprawcę czynu zabronionego), który
w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat