WYKLAD 01.10.2012
Kierunki:
I. Kierunek pozytywistyczny – normy prawne cechują się 3 właściwościami:
Dotyczą tylko zewnętrznego zachowania się ludzi względem siebie
Normy są ustanawiane przez autorytet zewnętrzny wobec adresatów
Przestrzeganie norm jest zagwarantowane przymusem, którym może się posługiwać władza publiczna
II. Kierunek prawno-naturalny – prawo pozytywne nie jest ani wyłącznym ani najwyższym wzorem zachowań, ludzie bowiem są związani także prawem natury, czyli normami lub choćby ideałami niebędącymi wytworem ludzkiego stanowienia – prawo obowiązuje niezależnie od woli ludzkiej. Źródło naturalnego prawa – Bóg, rozum, godność osoby ludzkiej
III. Kierunek realistyczny:
Funkcjonalizm – istotne jest czy norma prawna kształtuje zachowania ludzi
Psychologizm – norma prawna to zjawisko ze sfery psychicznej, normy prawne ujawniają się w naszej psychice, są wyobrażeniami sposobów zachowania.
Prawo jest terminem wieloznacznym tak jak w języku prawnym jak i w prawniczym:
W języku prawnym to język norm, przepisów prawnych.
W języku prawniczym to język, którym się mówi o przepisach prawa.
W języku prawniczym „prawo”:
może oznaczać pewne konkretne uprawnienia
może występować jako wyodrębnienie poszczególnych gałęzi składających się na system prawa (prawo konstytucyjne, karne, cywilne itp.)
zespół norm określających postępowanie ludzi, norm ustanawianych lub usankcjonowanych przez państwo.
W języku prawnym „prawo” to normy postępowania dotyczące ludzi.
Norma postępowania to będąca wytworem ludzi wypowiedź bezpośrednio wyrażająca wobec danego podmiotu lub podmiotów, polecenie pewnego zachowania się we wskazanych okolicznościach. Skład normy postępowania:
określony adresat norm
wyróżniamy okoliczności, w których postępowanie to ma być realizowane
zawiera sposób zachowania, czyli działanie lub zaniechanie.
NORMY PRAWNE:
Norma indywidualna– to norma, w której indywidualnie jest wskazany adresat lub okoliczności.
Norma generalna– to norma, której adresat jest wskazany generalnie lub w sposób generalny są wskazane okoliczności.
Norma konkretna– dotyczy jednorazowego zachowania adresata.
Norma abstrakcyjna– dotyczy stałego lub wielokrotnego zachowania adresata.
Pojęcie prawa jako całokształt generalnych i abstrakcyjnych norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo, których przestrzeganie jest zagwarantowane przymusem państwowym.
Państwo to organizacja polityczna, globalna, przymusowa, terytorialna, hierarchiczna i suwerenna. Stworzona przez ludzi aby rozwiązywała pewne problemy.
organizacja terytorialna – nie ma państwa bez terytorium
organizacja hierarchiczna – ustanowiona hierarchia władz
organizacja suwerenna – podległa.
Związki prawa z państwem:
państwo jest kreatorem prawa
państwo stoi na straży norm prawnych
prawo określa strukturę, kompetencje i tryb funkcjonowania organów państwa
prawo wyznacza status jednostki w państwie
prawo jest wyrazem polityki państwa.
Praworządność – odnosi się do przestrzegania prawa przez organy władzy publicznej. Dotyczy działań władczych przejawiających się w formie stanowionych norm ogólnych (stworzenie prawa) lub w formie norm indywidualnych (stosowanie prawa).
KONCEPCJE PRAWORZĄDNOŚCI:
formalna – praworządność to organizowanie i wykonywanie działalności państwowej na podstawie przepisów prawa
materialna – praworządność to organizowanie i wykonywanie działalności państwowej na podstawie przepisów prawa gdy prawo to jest równe dla wszystkich oraz zapewnia podstawowe wolności i prawa człowieka i obywatela.
Konstytucja art. 2 mówi: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym”, art. 7: „organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”.
AKT PRAWNY:
indywidualny
wydawany w sprawach jednostkowych na podstawie przepisów obowiązującego prawa decyzji organów państwa rodzący skutki prawne np. orzeczenia sądu, decyzje administracyjne, które są aktami stosowania prawa
wszelkie czynności prawne rodzące skutki prawne
mogą mieć charakter jednostronny lub dwustronny
normatywny
różne rodzajowo akty tworzone przez organy państwowe posiadające kompetencję prawotwórczą np. Konstytucja, ustawy czy rozporządzenia
elementy aktu normatywnego:
nazwa rodzajowa
data uchwalenia/ustanowienia
tytuł
preambuła – nieobowiązkowa
wskazanie podstawy prawnej jeżeli jest to konieczne w przypadku danego aktu normatywnego
część zasadnicza (merytoryczna)
przepisy końcowe (np. terminy wejścia w życie aktu prawnego)
podpis.
Przepis prawny – to jednostka redakcyjna tekstu prawnego, np. artykuł, paragraf czy punkt.
PODZIAŁ Z UWAGI NA OZNACZENIE SPOSOBU ZACHOWANIA:
nakazujące
zakazujące
uprawniające
Przepisy są:
bezwzględnie obowiązujące – imperatywne – przepisy, co do których podmiot nie może inaczej postąpić niż to wynika z tego przepisu, bo inaczej grożą mu konsekwencje
względnie obowiązujące – dyspozytywne – przepisy wskazują jakiś model – to pewna propozycja rozwiązania
jednostronnie bezwzględnie obowiązujące – semi imperatywne – można zmieniać przepisy, ale tylko w jednym kierunku. Wprowadzają najczęściej ochronę jakichś podmiotów np. pracowników, konsumentów.
Norma prawna – to reguła postępowania stworzona na podstawie przepisów prawnych, która zawiera warunki powinnego zachowania się, czyli hipotezę, regułę tegoż zachowania (zachowanie, które jest nakazane, zakazane lub dozwolone), czyli dyspozycję i konsekwencje niezastosowania się do wymogów reguły (sankcja).
Źródło prawa – termin wieloznaczny. Wyróżniamy:
źródła powstania prawa – to różne zjawiska społeczne, gospodarcze, polityczne i ideologiczne, które wpływają w sposób bezpośredni lub pośredni na treść obowiązującego prawa
źródła poznania prawa – wszystkie te czynniki, które mogą dostarczyć informacji o prawie np. monitor Polski, Dziennik Ustaw
Najczęściej przez źródła prawa rozumiemy decyzje organów państwowych tworzące prawo oraz formy, które przybierają akty tworzenia prawa.
FORMY TWORZENIA PRAWA:
stanowienie prawa (>)
uznanie (<).
Stanowienie prawa to świadome i celowe działanie organów władzy publicznej, w wyniku którego powstają nowe normy prawne. Jest aktem sformalizowanym, prospektywnym (nie powinno działać wstecz – lex retro non agit).
Uznanie prawa– polega na uznaniu przez państwo jakiejś już istniejącej normy społecznej za normę prawną. Składa się ono z 2 elementów:
aktu aprobaty danej normy
aktu jej włączenia do zespołu norm prawnych
Szczególnym przypadkiem uznania prawa jest recepcja prawa, która polega na tym, że państwo przyjmuje jako obowiązujące w pewnych okolicznościach życia na swoim terytorium normy prawne innego państwa, czasem po niewielkich zmianach.
WYKLAD 29.10.2012
KONSTYTUCYJNA KLASYFIKACJA ŹRÓDEŁ PRAWA:
a) ŹRÓDŁA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO PRAWA - cechują się tym, że ich adresatem mogą być wszelkie podmioty na terytorium RP i źródła te mogą nakładać na te podmioty ciężary i obowiązki.
Wyróżniamy:
KONSTYTUCJA- najważniejszy akt prawny obowiązujący na terenie naszego państw. Obecna Konstytucja pochodzi z 1997r. Określa podstawowe zasady ustroju państwa, prawa i wolności człowieka i obywatela, źródła prawa.
USTAWY- wydawane w procesie ustawodawczym (bardzo sformalizowanym, które uchwala Sejm, decyduje też Senat i podpisuje Prezydent). Ustawodawca może przyjąć ustawę w dowolnej kwestii, z tym jednak że nie można naruszać przepisów Konstytucji, Umów Międzynarodowych oraz prawa przepisów Unijnych o charakterze wiążącym. - np. Ustawa o Usługach Turystycznych
RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE- jeżeli umowa międzynarodowa została ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną przez Sejm, to taka umowa ma pierwszeństwo w przypadku jej kolizji z ustawą. - np. Konwencje międzynarodowe dot. transportu
ROZPORZĄDZENIE- ich cechą jest to, że są one wydawane na podstawie ustawy i w celu jej wykonania. Ponadto mogą być one wydane tylko przez organy wskazane w Konstytucji, w szczególności przez Ministrów. Powinno wskazywać na 3 elementy: podmiot, który ma wydać dane rozporządzenie; rozporządzenie powinno zawierać zakres spraw, które mają być w nim uregulowane; wytyczne co do treści aktu.
AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO- w naszym państwie obowiązuje jedno prawo (Polska jest krajem jednolitym), ale też jest Polska krajem zdecentralizowanym, więc władza miejscowa decyduje w niektórych przypadkach. Te prawa wydaje Administracja Rządowa np. wojewodowie, jak i Administracja Samorządowa. - np. przepisy dot. opłaty klimatycznej
b) ŹRÓDŁA PRAWA O CHARAKTERZE WEWNĘTRZNYM - cechują się tym, że mogą obowiązywać tylko jednostki organizacyjne podległe organowi władzy publicznej, który dany akt prawny wydał. Konstytucja z nazwy wymienia 2 prawa o charakterze wewnętrznym:
1. Uchwały Rady Ministrów
2. Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, Ministrów i organów im równorzędnych.
Prócz tych 2 istnieją też różnego rodzaju ogólniki i wytyczne.
Ogłoszenie aktu normatywnego - to taka publikacja, przez którą akt ten nabiera mocy obowiązującej.
Wyróżniamy 2 rodzaje ogłaszania aktów normatywnych:
Poprzez organy publikacyjne zwane organami promulgacyjnymi
W sposób zwyczajowo przyjęty na danym obszarze - ma zastosowanie tylko do aktów prawa miejscowego.
W Polsce najbardziej znanym organem promulgacyjnym jest Dziennik Ustaw, gdzie publikowana jest Konstytucja, Ustawy, Rozporządzenia, Ratyfikowane Umowy Międzynarodowe.
Obowiązywanie prawa - jest pojęciem wieloznacznym, najczęściej rozumiemy go formalnie, w tym przypadku norma prawna obowiązuje, jeżeli po 1. została ustanowiona przez właściwy organ w przewidzianym trybie prawotwórczym, po 2. jeżeli została właściwie ogłoszona, po 3. jeżeli nie zawiera sprzeczności i po 4. jeżeli nie została uchylona w określonym trybie. Istotne jest wyróżnienie 3 płaszczyzn, do których to pojęcie może się odnosić:
a) obowiązywanie prawa w przestrzeni - na jakim terytorium obowiązuje dana norma. Generalną zasadą jest zasada, że normy prawne należące do prawa wewnątrzkrajowego ustanowione lub usankcjonowane przez właściwe organy państwa, obowiązują na całym lub na części(prawo miejscowe) terytorium państwa
b) osobowe obowiązywanie prawa - kogo to prawo dotyczy. Podstawową zasadą jest zsada terytorialności, zgodnie z którą każdy kto znajduje się na obszarze danego państwa, niezależnie od przynależności państwowej, podlega normom prawnym tego państwa.
c) obowiązywanie prawa w czasie - różne normy prawne obowiązują w różnym czasie - która norma obowiązuje w danym czasie. Chodzi o ustalenie momentu początkowego, w którym norma prawna nabywa mocy obowiązującej, oraz momentu końcowego, po którym norma prawna traci moc obowiązującą.
Moment początkowy obowiązywania normy prawnej jest wyznaczany przez prawodawcę, jednak nie może być to dzień wcześniejszy niż dzień opublikowania aktu prawnego w oficjalnym organie promulgacyjnym. Termin wejścia w życie aktu prawnego powinien być odpowiedni co do elementów składowych danego aktu prawnego - jego ważności. Jeżeli w ustawie nie wskazuje się w sposób wyraźny od kiedy dany akt prawny obowiązuje, to wówczas dany akt prawny obowiązuje z upływem 14 dni od daty opublikowania Dziennika Ustaw.
- VACATIO LEGIS - wakacje prawne - czas od daty opublikowania aktu normatywnego do dnia jego wejścia w życie.
- LEX RETRO NON AGIT - prawo nie działa wstecz - ogólna reguła
- zjawisko retroakcji - działania prawa wstecz.
Moment końcowy obowiązywania prawa - zasada bezterminowego obowiązywania prawa - oznacza, że akt prawny przeważnie nie określa momentu końcowego jego obowiązywania
- akty czasowe - to takie, gdzie ustawodawca określa moment końcowy obowiązywania aktu prawnego.
Zjawisko kolizji norm prawnych - pewna sytuacja jest unormowana przez więcej niż jeden przepis prawny, a przepisy te wyznaczają odmienne sposoby zachowania. Zjawisko kolizji jest zjawiskiem normalnym wynikającym ze sposobu tworzenia prawa. Kryteria rozwiązania kolizji norm prawnych:
kryterium chronologiczne - późniejszy akt prawny uchyla moc obowiązującą aktu prawnego wcześniejszego tej samej rangi
kryterium hierarchiczności - akt prawny wyższy rangą uchyla moc obowiązującą aktu prawnego niższego rzędu
kryterium szczególności - akty normatywne szczególne jako wyjątki od unormowań zawartych w przepisach generalnych uchylają akty o charakterze ogólniejszym w zakresie, w którym wprowadzają regulacje odrębne.
Realizowanie prawa - ma miejsce wówczas, gdy podmioty prawa postępują zgodnie z jego wskazaniami, niezależnie od tego czy respektują je świadomie, czy też takiej świadomości nie mają.
Przestrzeganie prawa - to świadome zachowanie zewnętrzne wszystkich adresatów norm prawnych zgodnie z dyspozycją tych norm w warunkach wskazanych w ich hipotezach.
Nieprzestrzeganie prawa - występuje wówczas, gdy adresat normy prawnej, mając świadomość, że prawo wymaga od niego określonego zachowania, postępuje inaczej. Może mieć 2 postacie:
Może polegać na naruszeniu prawa, czyli zachowaniu wyraźnie niezgodnym z treścią norm prawnych
Może polegać na obchodzeniu prawa, czyli na zachowaniu pozornie zgodnym z prawem, ale mającym na celu obejście obowiązującej adresata normy prawnej.
Stosowanie prawa - to sformalizowane działania kompetentnych podmiotów, to jest organów państwowych lub upoważnionych ustawowo innych organów lub osób, polegające na władczym rozstrzyganiu konkretnych spraw w odniesieniu do indywidualnie oznaczonych podmiotów.
ETAPY STANOWIENIA PRAWA:
Ustalenie stan faktyczny, który jest bardzo ważną częścią prawidłowego stosowania prawa, jeśli nie, to istnieje duże prawdopodobieństwo (w zależności od rodzaju sprawy), że również organ zastosuje nietrafne rozstrzygnięcie.
Wybór przepisu prawnego, czyli tzw. kwalifikację prawną - dobór odpowiedniego przepisu prawnego do zaistniałej sytuacji.
Wyprowadzenie normy prawnej z przepisu - co ten przepis oznacza.
Subsumpcja i ustalenie skutków prawnych - jeżeli znamy stan faktyczny i który przepis chcemy zastosować, oraz co z niego wynika, należy odnieść ten przepis do tego stanu faktycznego.
Wykonanie rozstrzygnięcia o skutkach prawnych.
Wykładnia prawa - to zespół czynności zmierzających do ustalenia znaczenia i zakresu przepisów prawnych.
jeżeli przepis jest jasny to nie podlega wykładni prawa - szkoła tradycyjna
nowocześniejszy nurt - każdy przepis podlega interpretacji, nawet jeżeli stwierdzamy, że jakiś przepis jest jasny(stwierdzamy tak ze względy na wykładnię tego przepisu).
WYRÓŻNIAMY 2 RODZAJE DYREKTYW JEŚLI CHODZI O INTERPRETACJĘ:
dyrektywy 1-go stopnia - określają w jaki sposób przepisy prawa powinny być interpretowane.
dyrektywy 2-go stopnia - określają jakimi dyrektywami należy się posługiwać, kolejność posługiwania się nimi oraz kryteria wyboru jednego znaczenia, jeżeli za pomocą dyrektyw 1-go stopnia uzyskano różne znaczenie zwrotów zawartych w tekstach prawnych.
Wykładnia językowa - pozwala na ustalenie znaczenia i zakresu wyrażeń tekstu prawnego przy wykorzystaniu reguł semantycznych (znaczeniowych), stylistycznych (składniowych), języka naturalnego oraz reguł logiki formalnej, czyli poprawnego myślenia i logiki prawniczej.
PODSTAWOWE DYREKTYWY INTERPRETACYJNE WYKŁADNI JĘZYKOWEJ:
Interpretowanym zwrotom prawnym nie należy bez uzasadnionej potrzeby nadawać innych znaczeń niż mają w języku potocznym.
Zwrotów, gdy ustalono wiążąco ich znaczenie w postaci tzw. definicji legalnych, należy używać tylko w tym znaczeniu.
Tak samo brzmiącym zwrotom nie należy bez uzasadnionej przyczyny nadawać innych znaczeń, a zwroty brzmiące odmiennie nie mogą mieć tego samego znaczenia.
Do tekstu prawnego nie należy niczego dodawać ani go czegoś pozbawiać.
Wykładnia celowościowa - polega na ustaleniu znaczenia przepisu prawnego przez odwołanie się do jego celu.
Wykładnia funkcjonalna - jej istota polega na ustaleniu znaczenia przepisu prawnego przez określenie wszelkich skutków jego zastosowania, zarówno pozytywnych jak i negatywnych.
Wykładnia systemowa - pozwala ustalić znaczenie przepisów prawa przez ustalenie jego rzeczywistego miejsca w strukturze wewnętrznej aktu prawnego w gałęzi prawa albo przez odwołanie się do zasad gałęzi prawa lub całego systemu prawa.
Wykładnia historyczna - zmierza do ustalenia znaczenia przepisów prawnych za pomocą materiałów historycznych dotyczących przepisów prawnych wcześniej obowiązujących, uzasadnienia projektów obecnych przepisów czy dyskusji nad tymi projektami.
Wykładnia porównawcza - pozwala ustalić znaczenie przepisu prawnego przez porównanie z innymi podobnymi przepisami, w innych państwach przepisami o podobnym znaczeniu.
WYKLAD 12.11.2012
Moc wiążąca wykładnie – obowiązek określenia adresatów wiązania z pewnymi przepisami prawa ustalonego przez kompetentny organ państwowy.
1.) wykładnia o mocy powszechnie obowiązującej – autentyczna – wykonywana przez organ państwowy, który dany przepis ustanowił. Jej moc wiążąca pokrywa się z mocą prawną wynikającą z miejsca jakie akt normatywny zajmuje w systemie źródeł prawa.
2.) wykładnia o mocy powszechnie obowiązującej – legalna – wykonywana przez organ państwa, którego przepisy prawne wyposażają w kompetencje do ustalania wykładni o mocy powszechnie wiążącej:
Wykładnia legalna ogólna – nieograniczony zakres praw, nie istnieje obecnie
Wykładnia legalna delegowana – ograniczony zakres praw
3.) wykładnia mająca ograniczoną moc wiążącą
Wykładnia praktyczna – wykonywana przez organ lub sąd w związku z procesem stosowania praw
Wykładnia dokonywana przez organ odwoławczy
Wykładnia dokonywana przez sąd najwyższy
4.) Wykładnia nie mająca mocy wiążącej – dokonywana przez doktrynę (przedstawicieli nauki prawa)
RODZAJE STOSUNKÓW PRAWNYCH ZE WZGLĘDU NA SPOSOBY REGULACJI– 3 metody:
Metoda cywilno-prawna– cechuje się tym, że strony działają w sposób autonomiczny, równorzędnie
Metoda administracyjno-prawna– państwo (organ administracji rządowej lub samorządowej, lub podmiot upoważniony przez te podmioty) może w sposób władczy (jednostronny) określać sytuację prawną drugiej strony
Metoda prawno-karna– zbliżona do metody administracyjno-prawnej. Pojawiają się tu pewne specyficzne konsekwencje, włącznie z karą pozbawienia wolności
System– pewna całość, składająca się z elementów powiązanych ze sobą i uporządkowanych według pewnych reguł.
System praw – system złożony z obowiązujących norm prawnych, postrzeganych w ich zależnym postrzeganiu, z punktu widzenia cech wspólnych oraz cech je różnicujących. Dzielimy je na:
PRAWO PRYWATNE – normy tego prawa regulują stosunki między autonomicznymi podmiotami, którym przysługują własne prawnie chronione sfery interesów majątkowych, a także niemajątkowych. Wspomniana autonomiczność wyraża się przede wszystkim w braku władczego podporządkowania jednego podmiotu drugiemu podmiotowi.
PRAWO PUBLICZNE – reguluje stosunki, w których po jednej stronie występuje organ państwa lub organ samorządu terytorialnego, albo innej organizacji, powołanej z mocy prawa do realizacji interesów społeczności państwowej lub węższych grup ludności. Organy te wyposażone są w kompetencje do władczego kształtowania sytuacji prawnej człowieka lub podmiotów zbiorowych.
PRAWO MATERIALNE– składają się na nie wszystkie te normy prawne, które regulują pierwotne uprawnienia i obowiązki podmiotów
PRAWO FORMALNE– składają się na nie wszystkie te normy prawne, które służą urzeczywistnieniu norm prawa materialnego (procedura, sposób w jaki dochodzimy się prawa materialnego)
PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE– nie jest prawem międzynarodowym, ale wewnętrznym prawem państwa, określa które prawo jest właściwe w przypadku sytuacji prawnej z tzw. elementem obcym
PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE– zespół norm prawnych obowiązujących przede wszystkim w stosunkach między państwami i regulujących te stosunki
PRAWO WEWNĘTRZNE PAŃSTWA
Różnice między prawem wewnętrznym państwa, a prawem międzynarodowym publicznym:
różnice w zakresie przedmiotu regulacji prawnej
różnice w zakresie adresata regulacji prawnej (prawo międzynarodowe publiczne: państwa, organizacje; prawo wewnętrzne państwa: obywatele, organizacje krajowe)
różnice w zakresie źródeł prawa (prawo międzynarodowe publiczne: umowa międzynarodowa, zwyczaj międzynarodowy; prawo wewnętrzne państwa: sami regulują – państwo)
różnice w zakresie zabezpieczania i egzekwowania realizacji norm prawnych
Gałęzie prawa – służą, żeby prawo było lepiej rozumiane. Wyróżniamy:
prawo konstytucyjne
prawo administracyjne
prawo cywilne
prawo pracy
prawo karne
Prawo konstytucyjne – zespół norm prawnych mających za przedmiot regulacji ustrój państwa zawartych w Konstytucji i aktach normatywnych, „wykonawczych” wobec niej. Prawo to obejmuje w szczególności normy określające:
podmiot władzy wykonawczej (kto sprawuje władzę?)
podstawę ustroju społeczno-gospodarczego państwa
formy realizacji zwierzchnictwa narodu
status prawny jednostki
system organów władzy publicznej
system prawa w państwie
Prawo konstytucyjne stanowi fundament całego systemu prawa w państwie. Źródłami tego prawa są te akty prawotwórcze, które zawierają normy prawne odnoszące się do przedmiotu prawa konstytucyjnego. Podstawowym aktem prawnym jest Konstytucja, czyli akt prawa pisanego, o największej mocy prawnej w systemie prawa danego państwa. Określa podstawowe zasady ustroju państwa, uchwalany i zmieniany w specjalnym trybie, „trudniejszym niż tryb uchwalania czy zmieniania ustaw zwykłych”.
Poza konstytucyjne źródła prawa:
ustawy (np. ustawa o referendum ogólnokrajowym)
uchwały normatywne izb parlamentu (np. regulaminy izb parlamentu)
ratyfikowane umowy międzynarodowe (europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności)
akty prawne UE (np. traktat z Lizbony)
IV ZASADY OKRESLAJĄCE ZASADĘ USTROJU PAŃSTWA:
ZASADA SYWERENNOŚCI NARODU (art. 5 konstytucja) władza zwierzchnia należy do narodu
ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO (art. 2 konstytucja) – RP jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej
ZASADA URZECZYWISTNIENIA DEMOKRACJI MIESZANEJ – naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Jest referendum:
ogólnokrajowe – dotyczy istotnych spraw życia publicznego
lokalne – ogłaszane np. w celu odwołania pewnych organów, w sprawie dodatkowego opodatkowania mieszkańców
ZASADA PODZIAŁU I RÓWNOWAGI WŁADZY (art. 10 konstytucja) – ustrój RP opiera się na podziale władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej.
2 ZASADY USTROJU SPOŁECZNO- GOSPODARCZEGO:
ZASADA SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO – obywatelstwo jest pluralistyczne, tzn. każdy ma możliwość działania w wybranych przez siebie organizacjach i strukturach służących realizacji jego podmiotowości jako obywatela, pracownika, mieszkańca, studenta, itp.
Pluralizm polityczny – mogą być zakładane partie polityczne w dowolnym celu, z wyjątkiem partii o charakterze komunistycznym, faszystowskim.
Pluralizm społeczny – osoby chcące wspólnie tworzyć stowarzyszenia, manifesty, organizacje.
Pluralizm środków masowego komunikowania – zakaz dyskryminacji, np. telewizji Trwam.
Pluralizm wyznaniowy – nikomu nie wolno narzucać wyznania, każdy może sam wybrać.
Samorządność – państwo może oddać swoją władzę samorządom w istotnych przypadkach.
ZASADA GOSPODARKI RYNKOWEJ – (2 artykuł konstytucji) zgodnie z tym przepisem wolna gospodarka rynkowa oparta na własności prywatnej oraz solidarności dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowiących podstawę ustroju gospodarczego RP
Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela:
Wolność człowieka: obywatelstwo występuje, gdy państwo, czyli władze publiczne, jest zobowiązane do powstrzymywania się od ingerowania w swobodne działania jednostki. Jednostce jest dozwolone czynić wszystko to co nie jest zabronione.
O prawach człowieka i obywatela mówimy, gdy władze publiczne są zobowiązane, w związku z tym prawem wyrażanym normatywnie, do podjęcia odpowiednich działań pozytywnych.
Prawa jednostki rodzą po stronie władz publicznych określone powinności.
III ZASADY PRZEWODNIE STATUSU JEDNOSTKI:
ZASADA GODNOŚCI- godność jest niezbywalna (każdy ma godność)
ZASADA WOLNOŚCI- człowiek generalnie jest wolny, jednak jego swoboda jest ustalana przez ustawy
ZASADA RÓWNOŚCI- wszyscy obywatele powinni być traktowani w ten sam sposób niezależnie od wieku, płci, wyznania, itp.
WYKLAD 26.11.2012
WOLNOŚCI I PRAWA:
OSOBISTE:
prawo do życia (turystyka górska-służby ratownicze)
nietykalność osobista i wolność osobista(max. 48h, albo wyrok)
prawo do sądu(poszkodowany klient biura podróży -> do sądu)
do ochrony prywatności
prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami
wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się
nienaruszalność mieszkania
do ochrony informacji osobowych
wolność poruszania się oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu a także swoboda opuszczania terytorium państwa Polskiego
wolność sumienia i religii
wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji
POLITYCZNE:
wolność zgromadzeń
wolność zrzeszania się
prawo dostępu do informacji publicznej
prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej a także o działalności osób pełniących funkcje publiczne
prawo obywateli polskich do udziału w referendach i czynne prawo wyborcze (tj. prawo wybierania)
prawo obywateli polskich do kandydowania w wyborach (tj. bierne prawo wyborcze)
prawo inicjatywy ustawodawczej
prawo składania petycji, wniosków i skarg m.in.. do organów władzy publicznej
EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE:
prawo do własności innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia
wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy
prawo obywateli do zabezpieczenia społecznego w sytuacji niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego
prawo do ochrony zdrowia
prawo do nauki
prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska
ŚRODKI PRAWNE I INSTYTUCJONALNE, KTÓRE SŁUŻĄ OCHRONIE WPLNOŚCI I PRAW JEDNOSTKI:
powszechne prawo drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych wolności i praw
prawo do wynagrodzenia szkody
skarga konstytucyjna
prawo występowania do rzecznika spraw obywatelskich z wnioskiem o pomoc
PODSTAWOWE OBOWIĄZKI:
obywatelski obowiązek wierności Rzeczypospolitej i troski o dobro wspólne
obowiązek każdego, przestrzegania prawa
obowiązek każdego, poniesienia ciężaru i świadczeń publicznych w tym podatków
obywatelski obowiązek ochrony ojczyzny
obowiązek każdego dbałości o stan środowiska i ponoszenia odpowiedzialności za spowodowanie jego pogorszenie
ORGANY WŁADZY PAŃSTWOWEJ:
USTAWODAWCZA:
W Polsce – sejm (460) i senat (100)
Funkcje:
ustawodawcza
kontrolna (np. komisje sejmowe)
kreacyjna (powoływanie członków jakiś organów)
Zgromadzenie Narodowe- wspólne obrady Sejmu i Senatu (np. przysięga nowego prezydenta)
WYKONAWCZA:
w RP wykonują tą władzę - prezydent i Rada Ministrów
Kompetencje prezydenta:
arbitraż polityczny( ograniczanie sporów w społeczeństwie)
kompetencje głowy państwa (najważniejszy, najwyższy przedstawiciel)
powołuje członków(np. do krajowej rady sądownictwa)
Rada Ministrów:
kompetencje inicjatywne (kreuje politykę państwa)
kompetencje wykonawczo – organizatorskie
kompetencje w zakresie bieżącego samodzielnego kreowania państwem
kompetencje koordynacyjno- kontrolne wobec innych podmiotów
kompetencje w zakresie stanowienia prawa
SAMORZĄD TERYTORIALNY- zdecentralizowana forma administracji publicznej to jest taka, która charakteryzuje się wykonywaniem w sposób samodzielny i niezależny od centralnych władz państwa zadań publicznych o znaczeniu lokalnym przez organy wyłonione z pośród społeczeństw lokalnych poszczególnych jednostek zasadniczego podziału terytorialnego państwa.
Zgodnie z konstytucją ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę terytorialną.
ORGANY WŁADZY SĄDOWNICZEJ
sądy
Trybunał Konstytucyjny
Trybunał Stanu
WŁADZY KONTROLI I OCHRONY PAŃSTWA
Najwyższa Izba Kontroli,
Rzecznik Praw Obywatelskich
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
WYKLAD 10.12.2012
ADMINISTRACJA od łac. administrave oznacza działanie celowe. Słowo to jest synonimem służby i zarządzania. Administracja publiczna obejmuje państwowe podmioty administracyjne, związki publiczno- prawne oraz inne podmioty spełniające funkcje administracji. Przeciwieństwo- administracja prywatna.
ADMINICSTRACJA PUBLICZNA:
W ujęciu podmiotowym: Ogół podmiotów administracji
W ujęciu przedmiotowym: taka działalność państwa ,której przedmiotem sprawy administracyjne.
W ujęciu formalnym: Cała działalność prowadzona przez podmioty administracji bez względu na istotę działalności ,tzn. bez względu na to czy ma ona charakter administracyjny czy inny.
W ujęciu negatywnym: każda działalność państwowa nie będąca ustawodawstwem ani sądownictwem
W praktyce bardzo często jest przyjmowana negatywna definicja administracji. Propozycja negatywnej definicji wiąże się z tym, że dostrzega się ogromną trudność w pozytywnym zdefiniowaniu administracji innymi słowy z uwagi na różnorodność administracji wskazuje się ze trudno zdefiniować czym ta administracja jest.
CECHY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ:
działalność administracji ukierunkowana jest na interes publiczny, ma troszczyć się o interes publiczny
podział tej administracji na administracje rządową i samorządowa (rządowa- działa w imieniu i na rachunek państwa, samorządowa- działa w imieniu jednostki samorządu i na jej rachunek.)
administracja wykonując ustawy przejawia aktywność, inicjatywę, generalne normy, przekształca w rzeczywistość, przy czym podejmuje też działania z ogólnie przypisanych jej uprawnień i zadań.
jest związana przepisami prawa: w tym prawem przez siebie ustanowionym np. aktami prawa miejscowego.
działalność administracji publicznej poddana jest kontroli co różni ja od sądów.
w ramach swoich kompetencji działa zarówno z własnej inicjatywy jak i z inicjatywy zainteresowanych podmiotów
rozstrzyga sprawy jednostkowe co odróżnia ja od ustawodawstwa.
administracja publiczna będąc wyposażona we władztwo może sama tj. bez ingerencji sądów stosować środki przymusu do przeprowadzenia swoich zarządzeń.
akty administracyjne korzystają z domniemań ważności tzn. podmioty, których akty te dotyczą ,mają obowiązek zastosować się do nich a jedynie inny kompetentny organ może aby akt uchylić lub zastąpić innym
PRAWO ADMINISTRACYJNE w znaczeniu szerokim- zespół norm prawnych regulujących strukturę i kompetencje organów i innych podmiotów administracji publicznej oraz stosunki prawne powstające w toku wykonawczej i zarządzającej działalności tych podmiotów i organów .
PRAWO ADMINISTRACYJNE DZIELIMY NA 3 DZIAŁY:
1. PRAWO ADMINISTRACYJNE USTROJOWE - reguluje organizację i zasady funkcjonowania aparatu administracyjnego powołanego do wykonywania zadań publicznych w formach uznanych za właściwe dla administracji publicznej. (Kto?)
2. PRAWO ADMINISTRACYJNE MATERIALNE - zawiera normy ustanawiające wzajemne uprawnienia i obowiązki organów administracji publicznej i podmiotów znajdujących się na zewnątrz tej administracji. (Co?)
3. PRAWO ADMINISTRACYJNE PROCEDURALNE- przepisy wyznaczają postępowanie organów określonym prawem ustrojowych w celu urzeczywistnienia czyli wykonania norm prawa materialnego. (Jak?)
ŹRÓDŁA PRAWA ADMINISTRACYJNEGO DZIELIMY NA:
1. Powszechnie obowiązującego prawa.
2. O charakterze wewnętrznym (Regulaminy, instrukcje, wytyczne, okólniki)
Stosunek administracyjno-prawny- ma charakter władczy, pozycja stron tego stosunku nie jest równorzędna.
ŚRODKI PRAWNE SŁUŻĄCE OCHRONIE PRAW I INTERESÓW UCZESTNIKÓW STOSUNKU PRAWNEGO PRZED NIEPRAWIDŁOWYMI DZIAŁANIAMI ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ:
zasada jawności działań administracji
zasada dwuinstancyjności procedury administracyjnej
obowiązek czynnego uczestnictwa stron w postępowaniu administracyjnym
możliwość zaskarżenia decyzji do sądu administracyjnego
ELEMENTY STOSUNKU ADMINISTRACYJNEGO:
podmioty tego stosunku:
(Organ administracji publicznej upoważniony do żądania określonego zachowania się albo świadczenia. Z drugiej strony mamy podmiot nazywany stroną która może być osoba fizyczną lub jednostką, do której jest kierowany nakaz lub zakaz albo która żąda określonego zachowania się od organu administracji).
przedmioty
uprawnienia i obowiązki czyli treść
SPOSOBY NAWIĄZANIA STOSUNKU ADMINISTRACYJNEGO:
z mocy ustawy (np. w zakresie podatków)
w drodze aktu administracyjnego (np. tak wydawana jest decyzja na budowę domu)
przez zgłoszenie się strony z roszczeniem o określone zachowanie organu administracyjnego. (np. kiedy podmiot zgłasza się o odszkodowanie za szkody związane z budową wodociągu).
PODZIAŁ TERYTORIALNY- względnie trwałe rozczłonkowanie przestrzeni państwa dokonywane dla lokalnych jednostek czy organów państwa lub podmiotów niepaństwowych wykonujących jednakże zadania administracji publicznej.(przykładem podmiotu niepaństwowego jest samorząd adwokacki)
RODZAŁE PODZIAŁU TERYTORIALNEGO PAŃSTWA:
PODZIAŁ ZASADNICZY:
gminy
powiaty
województwa
PODZIAŁ POMOCNICZY:
sołectwa
dzielnice miejskie
osiedla
PODZIAŁ DO CEŁÓW SPECJALNYCH
KLASYFIKACJA ORGANÓW ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ:
organy administracji rządowej (np. premier) i samorządowe j(np. Prezydent miasta)
organy kolegialne (min.2 członków) i jednoosobowe
organy centralne i terenowe
organy o kompetencji ogólnej (np. premier) i o kompetencji szczególnej (np. prezes UOKIK)
Naczelne organy administracji rządowej:
Rada Ministrów
Prezesa Rady Ministrów
Ministrów
Centralne organy administracji rządowej- określone działy administracji rządowej na czele, których stoi Centralny (nienaczelny) organ administracji rządowej. Są one podporządkowane naczelnym organom administracji rządowej.
NA POZIOMIE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO WYRÓŻNIAMY:
organy stanowiące i kontrolne (w przypadku gminy : Rada Gminy ; powiatu – Rada Powiatu ; województwa - sejmik województwa)
organy wykonawcze (w gminie : wójt, burmistrz lub prezydent ; powiatów - zarząd, na czele którego stoi starosta; województwie - zarząd, na czele którego stoi marszałek)
PRAWNE FORMY DZIAŁANIA ADMINISTRACJI:
akty administracyjne (np. decyzje)
akty normatywne
ugody administracyjne
porozumienia administracyjne
czynności cywilno-prawne
czynności faktyczne
Akty administracyjne- władze, jednostronne rozstrzygnięcie organu administracji publicznej oparte na przepisach prawa administracyjnego określające sytuacje prawna konkretnie wskazanego adresata w indywidualnie oznaczonej sprawie.
Akty normatywne- władze, jednostronne rozstrzygnięcie organu administracji publicznej lub podmiotu wykonującego zadania z zakresu administracji zawierające normy postępowania skierowane do generalnie określonego adresata w abstrakcyjnie określonej sytuacji.
Celem postępowania administracyjnego ogólnego jest wiążące określenie na podstawie norm prawa administracyjnego w sytuacji prawnej imiennie oznaczonego adresata w konkretnej sprawie w drodze decyzji administracyjnej.
ZASADY POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO:
ZASADA PRAWORZĄDNOŚCI (organ administracyjny podejmując i prowadząc postępowanie administracyjne powinien działać na podstawie i w granicach prawa)
ZSADA PRAWDY OBIEKTYWNEJ ( organ nie może poprzestać na samych dokumentach przedstawionych przez stronę ale powinien podjąć wszelkie inne czynności w celu ustalenia rzeczywistego stanu faktycznego )
ZASADA UWZGLĘDNIANIA INTERESU SPOŁECZNEGO I SZŁUSZNEGO INTERESU STR.
ZASADA POGŁĘBIANIA ZAUFANIA OBYWATELI DO ORG. PAŃSTWA
ZASADA INFORMOWANIA STRON
CZYNNEGO UDZIAŁU STRON
ZASADA PRZEKOWYWANIA STRON (uzasadnienie decyzji)
ZASADA SZYBKOŚCI I WNIKLIWOŚCI POSTĘPOWANIA
ZASADA UGODOWEGO ZAŁATWIANIA SPRAW SPORNYCH
ZASADA PISEMNOŚCI
ZASADA DWUINSTANCYJNOŚCI
ZASADA TRWAŁOŚCI DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ
ZASADA SĄDOWEJ KONTROLI
3 RODZAJE WŁAŚCIWOŚCI ORGANU:
1. Właściwość rzeczowa (który organ zajmuje się daną sprawa)
2. Właściwość miejscowa (położenie organu)
3. Właściwość instancyjna (który organ jest właściwy w danej instancji)
Termin załatwienia sprawy administracyjnej- organy zobowiązane są załatwiać sprawy bez zbędnej zwłoki
Niezwłocznie powinny być załatwione sprawy, które mogą być rozpatrzone na podstawie dowodów przedstawionych przez strony lub na podstawie faktów i dowodów powszechnie znanych albo znanych organowi z urzędu.
Nie później niż w ciągu miesiąca od dnia wszczęcia postępowania powinny być załatwione sprawy wymagające postępowania wyjaśniającego.
Nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia wszczęcia postępowania powinny być załatwione sprawy szefowie skomplikowane.
W ciągu miesiąca powinna być załatwiona sprawa w postępowaniu odwoławczym licząc od dnia otrzymania odwołania przez organ w II instancji.
Przepisy szczególne mogą przewidywać terminy odmienne.