SPIS TREŚCI
WSTĘP…………………………………………………………………………..2
1. Pojęcie niepełnosprawności…………………………………………………...3
2. Usprawnianie psychoruchowe dzieci z niepełnosprawnością intelektualną….6
3. Metody usprawniania dzieci z niepełnosprawnością intelektualną…………...7
3.1. Metoda Bobathów…………………………………………………………..7
3.2. Metoda Kabata………………………………………………………………8
3.3. Metoda Voyty……………………………………………………………….9
3.4. Metoda A. Peto…………………………………………………………….10
3.5. Metoda Domana…………………………………………………………...11
3.6. Metoda Phelpsa……………………………………………………………11
3.7. Metoda SI………………………………………………………………….12
3.8. Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne………………………13
3.9. Hipoterapia………………………………………………………………...15
3.10. Metoda „Dobrego Startu”………………………………………………...17
3.11. Metoda N.C. Kepharta…………………………………………………....17
3.12. Metoda Symboli Dźwiękowych………………………………………….18
3.13. Muzykoterapia……………………………………………………………19
ZAKOŃCZENIE……………………………………………………………….21
LITERATURA…………………………………………………………………22
WSTĘP
Każde dziecko – zarówno zdrowe, jak i niepełnosprawne – ma naturalne prawo do pełnego udziału w otaczającym je życiu i żadne, nawet najcięższe kalectwo fizyczne czy niepełnosprawność intelektualna nie powinno go zeń wyłączyć. Powinno ono korzystać ze specjalnej opieki i mieć przyznane możliwości i ułatwienia, aby mogło rozwijać się w sposób zdrowy i normalny pod względem fizycznym, intelektualnym i społecznym w warunkach wolności
i godności osobistej. Każde dziecko chce się czuć potrzebne komuś, pożyteczne dla innych, każde pragnie ciepła, bezpieczeństwa, serdeczności i miłości. Każde też powinno przejść stopniowo wszystkie etapy rozwoju fizycznego
i uczuciowego oraz otrzymać odpowiednie wykształcenie. Dlatego naczelnym dążeniem nas wszystkich powinno być zwrócenie dzieciom niepełnosprawnym tego wszystkiego, co zostało im w życiu zabrane, a więc zarówno radości życia, pracy i tworzenia, jak i możliwości współżycia zespołowego oraz korzystania ze wszystkiego co mają inne dzieci. Tak więc dzieciom niepełnosprawnym tak jak wszystkim dzieciom, przysługują prawa zapisane w Konstytucji i Konwencji
o prawach dziecka. Do tych podstawowych praw zaliczamy:
prawo do życia i ochrony zdrowia,
prawo do nauki,
prawo do wychowania w rodzinie,
prawo do godziwych warunków socjalnych.
Bycie niepełnosprawnym dzieckiem oznacza nieustanną konfrontację
z problemami w codziennym funkcjonowaniu w rodzinie, w szkole, na podwórku. Bycie niepełnosprawnym to częste zmaganie się z życiem w izolacji i na marginesie grupy rówieśniczej, to napotykanie licznych barier. I właśnie to my, nauczyciele mamy bardzo duże możliwości, aby pomóc dzieciom niepełnosprawnym czy to fizycznie, czy intelektualnie być traktowanym
z szacunkiem równym innym członkom wspólnoty i umożliwić im dzięki odpowiedniemu wsparciu i kształceniu, normalnego funkcjonowania
w społeczeństwie.
1. POJĘCIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
Pojęcie upośledzenia umysłowego inaczej niepełnosprawności intelektualnej jest bardzo szerokie zarówno ze względu na zróżnicowane stopnie upośledzenia umysłowego, które obejmuje, jak i ze względu na zaburzenie sprawności motorycznej, zaburzenia zachowania, motywacji, emocjonalności
i dysfunkcje, jakie mu towarzyszą. Jak więc widać niepełnosprawność intelektualna odnosi się nie tylko do sfery poznawczej człowieka, ale obejmuje całą jego osobowość. Definicji niepełnosprawności umysłowej jest dużo i są one różne w zależności od podejścia do upośledzenia umysłowego i kryteriów oceniających ten stan. Najogólniejsze określenie terminu „niepełnosprawności intelektualnej” mówi, że jest to stan niedostatecznej sprawności intelektualnej wskutek niedorozwoju lub uszkodzenia we wczesnym dzieciństwie tkanki mózgowej.
Niepełnosprawność intelektualna jest niejednorodną grupą zaburzeń wywołanych przez różne czynniki przyczynowe o różnym mechanizmie patogennym, o niejednakowym obrazie morfologicznym, klinicznym oraz przebiegu. Nie jest wiec sprawą prostą zdefiniowanie, opisanie, zakwalifikowanie poszczególnych zaburzeń objętych wspólną nazwą niepełnosprawności intelektualnej. Obecnie dzięki wszechstronnym badaniom nauk pomocniczych, takich jak: pediatria, biochemia, fizjologia czy genetyka, ustalono etiologię, patogenezę i klasyfikację niedorozwoju.
Można więc mówić o różnych definicjach upośledzenia umysłowego,
o różnej terminologii i wielu próbach jego klasyfikacji. Ogólnie możemy wyróżnić trzy podejścia w zależności od ujęcia problemu i doboru kryteriów oceniających ten stan. Są to podejścia: kliniczno – medyczne, praktyczne
i psychologiczno – społeczne. W pierwszej grupie są definicje ujmujące niedorozwój umysłowy jako objaw choroby, ze zwróceniem uwagi na etiologię
i patogenezę. Według L. Korzeniowskiego oligofrenią czyli niedorozwojem umysłowym nazywamy wrodzone oraz istniejące od wczesnego dzieciństwa obniżenie zdolności rozwoju intelektualnego, uniemożliwiającego lub opóźniającego naukę szkolną. Drugą grupę stanowią definicje, które mają charakter administracyjno – prawny, jak np. definicja z angielskiej ustawy
o zdrowiu psychicznym z 1959 r., według której niedorozwój umysłowy jest jednym z zaburzeń psychicznych. W trzeciej grupie znajdują się psychologiczne ujęcia niedorozwoju umysłowego, różniące się liczbą oraz rodzajem kryteriów, oceniających ten stan. Tredgold przyjmując trzy kryteria: ocenę wyników w nauce, inteligencję oraz przystosowanie biologiczne
i społeczne, definiuje niedorozwój umysłowy jako stan, w którym umysł nie osiągnął normalnego rozwoju. Z kolei E. Doll wymienia następujące kryteria: społeczna niedojrzałość, niska sprawność umysłowa, zahamowanie i opóźnienie rozwojowe, konstytucjonalne pochodzenie oraz nieodwracalność upośledzenia. J. Mazurkiewicz natomiast wyróżnił trzy następujące kryteria:
kryterium psychologiczne, biorące pod uwagę poziom uwagi i mowy.
kryterium ewolucyjne, w którym brane jest pod uwagę porównanie poziomu umysłowego dziecka niedorozwiniętego oraz dziecka normalnego,
kryterium społeczne, które mierzy stopień niedorozwoju.
Do tej grupy można zaliczyć również definicję upośledzenia umysłowego Ch. Skinnera, który wymienia trzy kategorie: nieadekwatne społeczne przystosowanie się, zmniejszona zdolność uczenia się i powolne tempo dojrzewania. Powyższe definicje orientują nas w próbach określenia upośledzenia, co jest ciągle sprawą kontrowersyjną.
Pojęcie upośledzenia umysłowego odnosi się do bardzo zróżnicowanej grupy osób. Różnice te są bardzo istotne z punktu widzenia działań edukacyjnych i opiekuńczo-wychowawczych. Zaistniała więc konieczność ujęcia zjawiska w formie klasyfikacji. Dawniej funkcjonował trzystopniowy podział upośledzeń umysłowych wyróżniający: debilizm, imbecylizm
i idiotyzm. Nazewnictwo to wytworzyło wiele niekorzystnych i krzywdzących stereotypów, jak również niepożądanych postaw ( w skrajnych przypadkach funkcjonowało jako potoczne, obraźliwe formy językowe).
Światowa Organizacja Zdrowia 1 stycznia 1968 roku uchwaliła nowelizację klasyfikacji niedorozwoju umysłowego, której podstawą jest skala
o średniej 100 oraz przyjętym odchyleniu standardowym 16, która dokonuje podziału upośledzenia umysłowego na cztery stopnie:
lekki niedorozwój umysłowy - mieści się on między dwoma i trzema odchyleniami standardowymi, przyjmując iloraz inteligencji od 52 do 67,
umiarkowany niedorozwój umysłowy - określa obszar między trzema
i czterema odchyleniami standardowymi, wyróżniający osoby o ilorazie inteligencji między 36 a 51,
znaczny niedorozwój umysłowy - mieści się pomiędzy czterema
i pięcioma odchyleniami standardowymi, klasyfikując osoby o ilorazie inteligencji między 20 a 35,
głęboki niedorozwój umysłowy - jest to obszar pomiędzy pięcioma oraz większą liczbą odchyleń standardowych, zaliczają się tu osoby z ilorazem inteligencji od 0 do 19.
Powszechnie uznaną jest również klasyfikacja niedorozwoju umysłowego Wechslera (także oparta na ilorazie inteligencji), gdzie poszczególne stopnie upośledzenia wyznaczane są przez odchylenie standardowe.
rozwój niższy niż przeciętny (dolna granica normy) - odchylenie standardowe > = -1, iloraz inteligencji 85 – 100,
rozwój niższy niż przeciętny (górna granica normy) – odchylenie standardowe od -1 do -2, iloraz inteligencji 70 – 84,
upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim – odchylenie standardowe od -2 do -3, iloraz inteligencji 55 – 69,
upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym – odchylenie standardowe od -3 do -4, iloraz inteligencji 40 – 54,
upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym – odchylenie standardowe od -4 do -5, iloraz inteligencji 25 – 39,
upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim – odchylenie standardowe.
Dla potrzeb kształcenia bardzo ważna jest klasyfikacja podana przez Zofię Sękowską (1994), biorąca pod uwagę kryterium wyuczalności i wychowalności wychowanków. W klasyfikacji tej Sękowska wyróżnia dwie grupy:
- dzieci wyuczalne i wychowalne w normalnym zakresie przy zastosowaniu odpowiednich metod, technik i urządzeń – należą tu dzieci niewidome
z dodatkowym kalectwem, dzieci przewlekle chore, dzieci z kalectwem narządów ruchu oraz dzieci nieprzystosowane społecznie o normalnym rozwoju umysłowym;
- dzieci wyuczalne i wychowalne w ograniczonym zakresie – należą tutaj przede wszystkim dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim, które kończą szkołę podstawową i szkołę zawodową oraz dzieci niewidome i głuche czy kalekie obarczone przy tym upośledzeniem umysłowym, które uczą się w szkołach,
a także dzieci upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym, a nawet znacznym.
2. USPRAWNIANIE PSYCHORUCHOWE DZIECI
Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ
Edukacja, terapia i rehabilitacja dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych wymaga różnorodnych, wszechstronnych, kompleksowych oddziaływań ogólnorozwojowych z optymalnym wykorzystaniem warunków wewnętrznych i zewnętrznych. Przede wszystkim, konieczny jest odpowiedni dobór i zastosowanie wielu różnorodnych form, metod i technik uczenia się, pokonywania i eliminowania zaburzeń, aby radzenie sobie z trudnościami życiowymi wzmacniało u osób niepełnosprawnych umysłowo poczucie autonomii i odpowiedzialności.
Jest bardzo dużo dysfunkcji rozwojowych, często występują one w sposób sprzężony z innymi. Każdy przypadek jest praktycznie inny, dlatego wymaga specjalnego podejścia i wybrania takiej metody i formy pracy, aby jej efekty były jak najlepsze. Aby jednostkę niepełnosprawną umysłowo wszechstronnie rozwijać, należy zawsze stosować łącznie różne metody usprawniające
i terapeutyczne. Indywidualny charakter zaburzeń czy choroby sprawia, że nie istnieje jeden, uniwersalny schemat postępowania z dzieckiem. Zrozumienie tego faktu sprawiło, że powstało wiele metod usprawniania ruchowego dziecka. Metody te ulegają stałym modyfikacją i udoskonaleniom. Każda nowa metoda wykorzystuje aktualne zdobycze wiedzy medycznej jak i opiera się na poprzednich doświadczeniach. Przyjęcie określonej metody rehabilitacji dziecka wymaga dużej znajomości jego potrzeb i możliwości. Dobra metoda umożliwia kompensację, stymulację i korektę rozwoju dziecka.
Celem usprawniania psychoruchowego dzieci z niepełnosprawnością intelektualną jest wydobycie z nich wszystkich możliwości rozwojowych i takie ich odtwarzanie, aby były zbliżone do prawidłowych. Efekty pracy są uzależnione od stopnia uszkodzenia centralnego układu nerwowego, stosowania metod usprawniania, ich intensywności oraz systematyczności.
Program usprawniania psychoruchowego powinien uwzględniać następujące czynniki:
wrodzone zadatki anatomiczne, fizjologiczno – organiczne,
aktywność własną,
środowisko,
sytuację rodzinną i wychowanie.
3. METODY USPRAWNIANIA DZIECI Z NIEPEŁNOSPEAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ
3.1. METODA BOBATHÓW
Karel i Berta Bobath są Czechami mieszkającymi w Londynie. W latach czterdziestych zaczęli rozwijać i stosować nową, opracowaną przez siebie metodę rehabilitacyjną o charakterze neurorozwojowym. Swoją koncepcję oparli na wnikliwej obserwacji dorosłych pacjentów oraz dzieci w różnym wieku u których nastąpiły zmiany w prawidłowym funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. Porównując i analizując przebieg prawidłowego rozwoju oraz nieprawidłowego rozwoju psychomotorycznego noworodka, niemowlęcia i dziecka, opracowali studium zachowań rozwojowych, które służy ocenie stopnia dojrzałości OUN i ocenie jego funkcjonowania . Poprzez ocenę stopnia dojrzałości OUN można wcześnie wykryć patologiczne zaburzenia związane z rozwojem ruchu oraz zaprogramować postępowanie rehabilitacyjne. Postępowanie rehabilitacyjne oparte jest na twierdzeniu, że cała działalność ruchowa człowieka jest odruchowa, czyli u każdego zdrowego dziecka na danym etapie rozwoju występują fizjologiczne odruchy. U dzieci z uszkodzeniami układu nerwowego pewne odruchy fizjologiczne nie występują w ogóle, inne są patologiczne. Celem usprawniania jest rozwinięcie odruchów prawidłowych oraz hamowanie odruchów patologicznych z jednoczesną normalizacją napięcia mięśniowego. Wszystkie ruchy muszą być kontrolowane rękami terapeuty. Powinny być wprowadzane stopniowo i wolno tak, aby dziecko mogło włączyć się do terapii. Terapeuta ściśle współpracuje z rodzicami dziecka, uczy ich nie tylko sposobów prowadzenia ćwiczeń z dzieckiem, ale uczy zabiegów pielęgnacyjnych, stanowiących nieodłączną część postępowania usprawniającego. Najważniejszym elementem w tej metodzie jest program usprawniania. Musi on być opracowany indywidualnie dla każdego dziecka oraz dostosowany do jego możliwości i potrzeb. Musi zapewniać poczucie bezpieczeństwa, motywować do ćwiczenia, a także ułatwiać utrwalanie nowo nabytych umiejętności. Wraz
z postępami rehabilitacyjnymi ćwiczenia są modyfikowane. Gdy metoda ta zostanie wdrożona zanim utrwalą się patologiczne wzorce ruchowe skuteczność leczenia z uszkodzeniami lekkimi i średnimi ośrodkowego układu nerwowego jest duża. Zastosowana u dzieci małych z ciężkimi uszkodzeniami mózgu, lub
u których rehabilitacja została rozpoczęta zbyt późno nie gwarantuje osiągnięcia normy, ale poprawia sprawność ruchową, normalizuje napięcie i zmniejsza ryzyko lub zapobiega przykurczom. Usprawnianie dzieci starszych poprawia jakość wykonywanych czynności, zwiększa sprawność i przystosowanie do czynności życia codziennego.
Rozwój ruchowy dziecka przebiega w stałej kolejności - od głowy, obręczy barkowej i kończyn górnych, poprzez tułów, do kończyn dolnych. Oznacza to, że zanim dziecko zacznie chodzić, najpierw musi kontrolować ułożenie głowy, uzyskać podpór na kończynach górnych, aby poprzez siad, czworaki i pozycję klęczną przejść do stania. Każda złożona czynność ruchowa zawiera wiele prostych ruchów i kształtuje się w oparciu o poprzednie doświadczenia ruchowe. Zdaniem autorów tej metody rozwój czynności dowolnych u dzieci
z niepełnosprawnością intelektualną możliwy jest tylko wtedy, gdy zostaną one wyzwolone spod wpływu działania odruchów patologicznych.
METODA KABATA
Metoda Kabata zwana jest metodą proprioceptywnego torowania nerwowo-mięśniowego. Podstawą tej metody stały się prawidłowości fizjologii rozwoju czynności ruchowych człowieka. Zdaniem autorów, człowiek może odzyskiwać utraconą funkcję ruchową poprzez uczenie się. Podczas ćwiczeń wykorzystuje się różne bodźce do wywołania odruchów bezwarunkowych, ułatwiających wykonanie zamierzonego ruchu. Stosuje się stałe powtarzanie czynności ruchowych z poszczególnych etapów rozwoju ruchowego,
z zachowaniem kolejności sekwencji rozwoju: ruchy głowy, szyi, kończyn górnych i dolnych. W układzie ćwiczeń stosuje się ruchy naturalne wykonywane w czynnościach codziennych o charakterze wielopłaszczyznowym. Specyfiką metody Hermana Kabata jest ułatwianie ruchów przez rozciąganie i opór. Ruch jest prowadzony w pełnym możliwym zakresie, a jego przebieg kontrolowany. Pozycje wyjściowe są tak dobrane i opór tak dozowany, aby ruchy zawierały składnik rotacji i były wykonywane w sposób płynny, zbliżony do ruchów naturalnych. Opór początkowo niewielki, w centrum ruchu nasila się, a potem maleje. W ten sposób uruchamia się główne grupy mięśniowe dając szansę słabszym grupom włączać się stopniowo do działania. Jako ogólniejszy cel ćwiczeń uznaje się pobudzanie proprioreceptorów i przetorowanie
w ośrodkowym układzie nerwowym szlaków dla ruchów zbliżonych do naturalnych, które po utrwaleniu zezwalają na wykonywanie prawidłowych ruchów spontanicznych.
Usprawniając dzieci tą metodą uwzględnia się aspekty rozwoju psychicznego łączącego się z rozwojem pojęć ogólnych oraz mowy. Uznano tu również ważność funkcji jedzenia, oddychania włączając je w rutynowe postępowanie. Metoda ta jest dostosowana do dorosłych i dzieci starszych
o dość dobrym kontakcie psychicznym.
3. 3. METODA VOYTY
Sprawność psychomotoryczna człowieka zależy od wielu czynników związanych m. in.: ze stanem psychicznym, sprawnością narządów wewnętrznych itd. Zasadniczy fundament jednak dla osiągania doskonałości psychoruchowej stanowi skomplikowany proces koordynacji nerwowo-mięśniowej, a głównie jakość napięcia mięśni i jego rozkład na ciele człowieka. Omawiana sprawność jest wynikiem dynamicznego dojrzewania układu nerwowego we wczesnym oraz rozwój jego możliwości w późniejszym okresie życia. Te zmiany w układzie nerwowym warunkują osiąganie sprawności ruchowej, głównie w zakresie umiejętnego przeciwdziałania sile grawitacji oraz "ruchu do przodu" umożliwiającego realizowanie własnych celów i zdobywania wrażeń zmysłowych. Te dwie sfery, ruchu i poznania warunkują pełen rozwój człowieka. W latach pięćdziesiątych XX wieku Vaclaw Vojta - czeski neurolog rozpoczyna prowadzić obserwacje dotyczące rozwoju sprawności psychoruchowej i występujących zaburzeń tego rozwoju. Vaclaw Vojta
w badaniach podkreśla znaczenie plastyczności układu nerwowego, jego zdolności kompensacyjnych występujących w przebiegu całego życia osobniczego. Prace autora dotyczą rozpoznawania zagrożeń w rozwoju psychomotorycznym oraz możliwości i form terapii występujących nieprawidłowości. W zakresie diagnostyki Vaclaw Vojta podkreślając znaczenie sprawności psychomotorycznej jako funkcji prawidłowej struktury i sprawności układu nerwowego stworzył precyzyjny system obserwacji pacjenta. Badanie składa się z ilościowej i jakościowej oceny: a) zachowań podczas 7 reakcji, zmiany ułożenia ciała w przestrzeni stosowanych głównie u dzieci do 1 roku życia, b) motoryki spontanicznej, c) wybranych odruchów pierwotnych. Te obserwacje umożliwiają ocenę dysfunkcji nazwanej przez autora zaburzeniami centralnej koordynacji z uwzględnieniem jej stopnia jak i charakteru.
W przypadku wykrytych zaburzeń Vaclaw Vojta proponuje jako terapię prioprioceptywną stymulację globalnych wzorców ruchowych. Autor przedstawia, że w dwóch kompleksach ruchowych: odruchowego obrotu
i pełzania, zawierają się wszystkie elementy prawidłowego rozwoju postawy
i motoryki ciała, to znaczy m. in.: prawidłowe ustawienie łopatek i obręczy barkowej, prawidłowe ustawienie miednicy, centrowanie stawów osiowych, prawidłowe ustawienie kręgosłupa. Wymienione elementy odgrywają zasadnicze znaczenie dla prawidłowego kształtowania i obciążania stawów,
a więc stanowią istotny czynnik terapii również w dysfunkcjach układu więzadłowo-kostno-stawowego. Terapia jest mobilizacją układu nerwowego,
w odpowiedzi dochodzi torowania prawidłowego ruchu, w którym ruchy kończyn poprzedzane są ruchami i stabilizacją tułowia. W terapii pojawiają się reakcje wegetatywne tak ważne i potrzebne u pacjentów z obniżoną sprawnością ruchową. Terapia wg Vojty ogólnie przedstawiając powinna być stosowana
w zaburzeniach centralnej koordynacji i związanych z tym stanach dysfunkcji psychoruchowych tj.: od ciężkich postaci jakimi są mózgowe porażenia dziecięce, uszkodzenia rdzenia różnej etiologii, uszkodzenia nerwów obwodowych do zaburzeń płynności i koordynacji ruchu. Terapia wg Vojty stanowi również ważną formę leczenia usprawniającego w przypadku wtórnych zaburzeń centralnej koordynacji w układzie więzadłowo-kostno-stawowym. Pozytywna analiza metody Vojty obecna w literaturze fachowej pozwala przedstawić następujące wnioski o tej metodzie: 1) Precyzyjny, łatwy i tani system oceny zaburzeń sprawności psychoruchowej. 2) Skuteczny system terapii stanowiący jedną z głównych metod współczesnej koncepcji neurofizjologicznej rehabilitacji.
3.4. METODA A. PETO
Inaczej nazywana nauczaniem kierowanym, jest przeznaczona
dla dzieci z MPD w wieku przedszkolnym i szkolnym. Metoda ta łączy usprawnianie lecznicze, psychopedagogiczne i społeczne. Głównym celem
jest osiągnięcie jak największej samodzielności przez dziecko. Ćwiczenia
ruchowe i inne zajęcia połączone są z głośnym mówieniem, liczeniem lub
śpiewaniem, tak więc metoda wykorzystuje proces integracji mowy z ruchem.
Dzieci uczą się w małych grupach utworzonych według kryteriów możliwości
ruchowych i umysłowych.
W metodzie A. Petö podkreśla się, że: niesprawność jest wynikiem
współoddziaływania pomiędzy uszkodzeniem mózgu dziecka a jego środowiskiem; wyobrażenie i poznanie obrazu własnego ciała przez dziecko jest warunkiem wytworzenia właściwego stosunku do otoczenia; osoby pracujące
z dziećmi, tzw. przewodnicy, to osoby zdrowe i profesjonalnie przygotowane tak, aby stanowiły wzór do naśladowania dla dzieci. Charakterystyczną cechą
omawianej metody jest szczebelkowa budowa mebli, spełniających wielofunkcyjne role w usprawnianiu, np. służą do chwytu, utrzymania pozycji. Liczba mebli w sali jest ograniczona w celu łatwiejszego opanowania zadań ruchowych wykonywanych przy ich pomocy. Przywiązuje się dużą wagę do wytworzenia pojęcia linii środkowej ciała i do koordynacji między wzrokiem
a ruchem. Głównym celem usprawniania jest pobudzenie rozwoju dziecka
w zakresie czynności ruchowych, mowy, uwagi, funkcji poznawczych tak, aby uzyskało ono możliwość nauki w szkole, a przynajmniej osiągnęło jak najlepsze przystosowanie do normalnego życia, tzn. samo jadło, ubierało się czy przemieszczało.
Metoda A. Petö nie jest przeznaczona do wykonywania w warunkach domowych, gdyż dzieci większość czasu z założenia spędzają w grupie, a także w specjalnie przygotowanych salach. Problemem jest odpowiedni dobór dzieci
tak, aby mogły się wzajemnie stymulować. Trudności sprawia także ułożenie indywidualnego programu dla każdego dziecka, gdyż musi on obejmować zadania na cały dzień i być jednocześnie bardzo dokładny i precyzyjny.
METODA DOMANA
Program usprawniania tą metodą obejmuje równoprawne kształtowanie rozwoju motorycznego ciała, mowy, zręczności ręki, możliwości wizualnych, słuchowych, dotykowych. Każda z tych dziedzin przechodzi w normalnym rozwoju pewne etapy. Każde z dzieci jest na początku testowane i zależnie od stopnia rozwoju, wszechstronnie usprawniane. Usprawnienie to polega na bodźcowaniu mózgu takimi sygnałami, jakie powinien on otrzymać przy normalnym rozwoju. Mózg rośnie i rozwija się w doskonale zorganizowany sposób tylko wtedy, gdy jest używany, tzn. gdy z dużą intensywnością pracują wszystkie receptory, oraz gdy otoczenie daje maksimum możliwości dla rozwoju dróg motorycznych. Ruchy są prowadzone biernie według schematu fizjologicznego, np. ruchy pełzania dziecka są wykonywane przez zespół 3-5 osób tak, że każda kończyna i głowa, będąc biernie poruszana przez jedną osobę, wykonuje ruchy bezbłędnie. Usprawnianie wzroku przebiega dzięki stosowaniu np. kolorowych błysków świetlnych, pokazywaniu różnych kształtów, wielkości, liter i liczb; dalszym etapem jest czytanie. Usprawnianie słuchu przebiega przez stosowanie różnego rodzaju dźwięków. Dotyk rozwija się przez ukłucia, szczotkowania, naukę rozpoznawania cech przedmiotów: gładkość, chropowatość, miękkość, twardość, ciepło, zimno. Do rozwijania węchu stosuje się ostre, nieszkodliwe zapachy. Stosuje się również powietrze wzbogacone dwutlenkiem węgla do oddychania. Cały program terapeutyczny jest powtarzany od 30 do 50 razy w ciągu całego dnia.
Metoda Domana wymaga ścisłej współpracy z rodzicami i przyjęcia przez nich roli głównych rehabilitantów dziecka oraz pomocy wielu osób przy zabiegach kilkakrotnie w ciągu dnia. Jest więc metodą mało ekonomiczną, ale
w połączeniu z innymi metodami usprawniania może okazać się bardzo skuteczną.
3.6. METODA PHELPSA
Autor tej metody zwrócił uwagę na określenie możliwości funkcjonalnych tzw. „pięciu kończyn” dziecka: mowy, kończyn górnych, oraz dolnych. To właśnie mowa została uznana za najważniejszą umiejętność osiąganą w miarę rozwoju dziecka. Bez niej ma możliwości na uzyskanie pełnej niezależności osoby usprawnianej. Należy więc rozpocząć od intensywnego treningu tej właśnie umiejętności. Kolejnym ważnym elementem badania była ocena funkcji kończyn górnych w tym głównie ich części obwodowych. Głównym celem metody było przygotowanie pacjenta do życia w warunkach rozwiniętej cywilizacji i uczynienie go przydatnym dla społeczeństwa. Formy ruchu stosowane w metodzie Phelpsa: masaż– zwykle stosowany był u dzieci słabych, by mogły ćwiczyć samodzielnie, miał na celu utrzymanie odpowiedniego napięcia mięśniowego; ruch bierny – celem jest utrzymanie zakresu ruchomości oraz tzw. „pamięci ruchowe”, wykorzystywany we wszystkich rodzajach porażeń dziecięcych; ruch czynny wspomagany – stosowany w przypadku osłabionych mięśni, brak możliwości samodzielnego wykonywania ruchu
ruch czynny – wykonywany samodzielnie przez pacjenta, podstawowy sposób aktywności dnia codziennego; ruch czynny oporowy – zwiększał siłę mięśniową, nie powinien być prowadzony do całkowitego zmęczenia pacjenta
ruch uwarunkowany – wywoływanie u dziecka określonego ruchu w wyniku pobudzenia odpowiednim ruchem lub melodią; ruch automatyczny – ma na celu wywołanie skurczu określonego mięśnia poprzez zastosowanie oporu na inne, odległe części ciała; odpoczynek – całego ciała lub poszczególnych mięśni
ćwiczenia równoważne – trening utrzymywania równowagi w wybranych pozycjach wspomagany jednoczesnym napięciem antagonistycznym względem siebie grup mięśniowych; ćwiczenia ruchu naprzemiennego – ćwiczenia naprzemiennych wzorców ruchowych; wyuczenie czynności dnia codziennego – ćwiczenia samoobsługi, chwytu, chodu, prowadzone z terapeutą zajęciowym.
Phelps uważał, że dziecko z objawami porażenia mózgowego wolniej opanowuje materiał szkolny, dlatego też był zwolennikiem jak najwcześniejszego rozpoczynania przez nie nauki.
3.7. METODA SI (sensory integration)
Inną kompleksową metodą rehabilitacyjną jest metoda nazywana SI (z ang. sensory integration), czyli integracja sensoryczna. Została opracowana przez psychologa Jean Ayres, która prowadziła prace badawcze i leczyła osoby ze schorzeniami neurologicznymi w Instytucie Badań Mózgu Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles. Metoda ta polega na integracji czynności zmysłów z właściwą reakcją ruchową. Jest to możliwe dzięki procesom dokonujących się w mózgu każdego człowieka, polegającym na odbieraniu, rozpoznawaniu, przetwarzaniu, odpowiednim interpretowaniu już posiadanych informacji, które mózg czerpie ze zmysłów, a następnie odpowiada właściwą reakcją ruchową. Dzięki wieloletniej praktyce i doświadczeniu J. Ayres opracowała sposoby oraz zasady rehabilitacji przeznaczonej dla dzieci
z dysfunkcjami psychoruchowymi. Od roku 1980 stosowany jest test południowokalifornijski (Test-SCSIT), który określa bardzo dokładnie rodzaj zaburzenia ruchu oraz czucia. Na podstawie przeprowadzonych badań
i wyników testu opracowuje się dokładne wskazówki terapeutyczne dla każdego dziecka. Rehabilitacja, zależnie od potrzeb, obejmuje stymulację poszczególnych zmysłów np. motoryki dużej, motoryki małej, percepcji, koordynacji wzrokowo-ruchowej itp. Głównymi kierunkami w rehabilitacji są procesy hamowania, eliminowania lub ograniczania drogą stymulacji negatywnych bodźców, które występują przy nadwrażliwości układu zmysłów np. nadpobudliwości ruchowej, trudnościach w koncentracji uwagi, oraz dostarczaniu bardzo silnych, różnorodnych bodźców przy niedostatecznej wrażliwości układu zmysłów np.; zaburzeniach ruchowych, percepcji
i koordynacji. Jean Ayres w swojej metodzie rehabilitacyjnej skupiła uwagę nie tylko na sposobach postępowania z dzieckiem, u którego występują zaburzenia układu nerwowego, ale również na zaburzeniach emocjonalnych, wynikających
z nieustannego poczucia niepewności. Uważa, że neurologiczne zaburzenia są dostatecznym upośledzeniem, ale na szczycie tych zaburzeń dziecko zwykle ma dodatkowe upośledzenie, którym jest negatywne samowyobrażenie. Istnieją trzy przyczyny negatywnego samowyobrażenia: to, w jaki sposób funkcjonuje układ nerwowy, poczucie frustracji i niewystarczalności, które pojawia się wtedy gdy dziecko nie potrafi wykonać dobrze czegoś oraz gdy inni ludzie negatywnie reagują na to, co dziecko zrobiło. Stymulacja dziecka polega na dostarczaniu odpowiednich bodźców poszczególnym zmysłom najczęściej podczas zabawy lub wykonywania określonego zadania. W rehabilitacji biorą udział przede wszystkim rodzice, którzy otrzymują od terapeuty wskazówki i zalecenia dotyczące zasad postępowania z ich dzieckiem. Jednak rodzice bez fachowej pomocy specjalistów i wykorzystania odpowiedniego sprzętu rehabilitacyjnego nie są w stanie samodzielnie pomóc swojemu dziecku. Wraz z nimi współpracują psycholodzy, pedagodzy, logopedzi oraz rehabilitanci.
3.8. METODA RUCHU ROZWIJAJĄCEGO WERONIKI SHERBORNE
Metodę Ruchu Rozwijającego Weronika Sherborne opracowała z myślą
o dzieciach z globalnymi zaburzeniami rozwoju psychoruchowego, głównie mając na uwadze dzieci upośledzone umysłowo w głębszym stopniu. Jej zdaniem, metoda ta może przyczynić się do rozwoju tych dzieci w dwóch ważnych dziedzinach: wykształcenie obrazu samego siebie oraz nawiązania kontaktów społecznych [Sherborne 1984].
Podstawowym założeniem metody jest rozwijanie przez ruch:
1. świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego,
2. świadomości przestrzeni i działania w niej,
3. dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywanie z nimi bliskiego kontaktu.
Metoda W. Sherborne pomaga, w drodze niewerbalnej, trenować niektóre
zaburzone funkcje poznawcze. Dzieci upośledzone mają trudności
z koncentracją i utrzymaniem uwagi, ukierunkowaniem działania na określony cel. Te umiejętności mogą trenować wykonując ćwiczenia „przeciwko”,
w których muszą skoncentrować siły, aby pokonać inną osobę lub też przeciwstawić się innym. Jest to więc okazja do mobilizacji i ukierunkowania energii. Trudności w zapamiętywaniu i odtwarzaniu z pamięci można wyeliminować przez wielokrotne powtarzanie ćwiczeń, aż do ich zapamiętania. Pozytywne przeżycia emocjonalne ułatwiają zapamiętywanie czynności
zakończonych sukcesem, wywołujących radość. Nieadekwatne spostrzeganie
rzeczywistości ma szanse ulec stopniowej korekcie na skutek konkretnych ćwiczeń poznawania otoczenia wielozmysłowo: ruchem (kinestetycznie), dotykiem, a nie wyłącznie wzrokiem, który to zmysł nie funkcjonuje najlepiej
u tych dzieci.
Ruch Rozwijający W Sherborne jest metodą niewerbalną: poprawia komunikację dziecka z otoczeniem, uaktywniając „język ciała i ruchu”. Ze względu na słaby rozwój mowy dzieci upośledzone umysłowo częściej niż zdrowe stosują komunikację niewerbalną w wyrażaniu swoich myśli, potrzeb
i uczuć. Ruch jest podstawowym i naturalnym środkiem porozumiewania się, wychodzącym z centrum naszego ciała, do którego w pierwszym rzędzie sięgają dzieci małe i osoby z utrudnioną komunikacją werbalną. Jednakże podstawą porozumiewania się za pomocą „języka ruchów” jest świadomość własnego ciała. Obie umiejętności: orientacji we własnym ciele i porozumiewania się niewerbalnego mogą być rozwijane u dzieci upośledzonych umysłowo za pośrednictwem tej metody.
Metoda W. Sherborne umożliwia dzieciom upośledzonym umysłowo zaspokoić także potrzeby psychiczne, jak potrzebę bezpieczeństwa, potrzebę wzrostu i rozwoju, potrzeby społeczne i poznawcze oraz bardzo dla nich ważną potrzebę ruchu. Ruch jest zabawą, która daje poczucie radości i dzielenia jej z innymi, co jest dla dzieci upośledzonych jedną z najważniejszych rzeczy.
W metodzie Ruchu Rozwijającego W. Sherborne stosuje się trzy grupy ćwiczeń:
- ćwiczenia z „z”
- ćwiczenia „przeciw”
- ćwiczenia „razem”
oraz ćwiczenia o charakterze relaksacyjnym („relaks”).
Ćwiczenia z „z”, to ćwiczenia ruchowe, w których jeden z partnerów jest
bierny, drugi zaś aktywny i opiekuńczy względem niego. W ćwiczeniach tych nie występuje nawiązywanie kontaktu wzrokowego. Ćwiczenia te mają za zadanie budowanie i wzmacnianie wzajemnego zaufania i zrozumienia przy pełnieniu odmiennych, uzupełniających się ról.
Ćwiczenia „przeciw”, to ćwiczenia ruchowe, których celem jest uświadomienie uczestnikom ich własnej siły przy współdziałaniu z partnerem. Te ćwiczenia powinny być pozbawione agresji. Ćwiczenia „przeciwko”, mające charakter zabaw pseudoagresywnych, dają dzieciom możliwość poznania własnych i cudzych sposobów reagowania, możliwości radzenia sobie
w sytuacji konfliktu, uświadomienia emocji. Świadomość ta pozwala kontrolować swoje emocje i zachowania.
Ćwiczenia „razem”, to takie ćwiczenia ruchowe, które wymagają jednakowego zaangażowania partnerów. Ćwiczenia te prowadzą do wytworzenia harmonii i równowagi. Udział w nich wymaga wzajemnego zaufania, zrozumienia, współpracy i równego wkładu wysiłku fizycznego, co jest warunkiem osiągnięcia sukcesu. W ćwiczeniach tych jest bardzo ważny kontakt wzrokowy między partnerami.
Odpowiednio dobrane i prowadzone zajęcia nie tylko usprawniają dziecko fizycznie, ale również usuwają lęk, działają uspokajająco, pobudzają mechanizmy obronne ustroju. Również zabawa, miła atmosfera, osiąganie sukcesu w każdym ćwiczeniu i wspólna radość z pokonywania trudności są warunkiem powodzenia w wyrównaniu istniejących zaburzeń.
3.9. Hipoterapia
Hipoterapię tworzą dwa wyrazy greckie: hippos - koń i therapeuticos - leczniczy; termin ten został wzięty z Zachodu, gdzie jest używany od ponad 40lat! Hipoterapia ma na celu przywracanie zdrowia i usprawnianie przy pomocy konia i jazdy konnej oraz wszelkiego kontaktu z tym pięknym zwierzęciem. Uniwersalność hipoterapii polega na jednoczesnym oddziaływaniu ruchowym, sensorycznym, psychicznym i społecznym. Hipoterapia stosowana przez profesjonalnych instruktorów, przy przestrzeganiu wskazań
i przeciwwskazań, stanowi cenne uzupełnienie kompleksowego usprawniania rehabilitacyjnego osób niepełnosprawnych. Ta forma rehabilitacji, jako metoda psychoruchowego, sensomotorycznego oddziaływania na pacjenta, ma podstawy neurofizjologiczne. Wskazania do stosowania hipoterapii - neurologiczne zespoły objawów pod postacią:
mózgowego porażenia dziecięcego,
stanów po urazach czaszkowo – mózgowych,
przepukliny oponowo – mózgowej,
chorób nerwowo – mięśniowych,
chorób pochodzenia genetycznego,
minimalnego uszkodzenia mózgu.
Hipoterapia zalecana jest również, jako uzupełnienie i wzmocnienie leczenia większości pacjentów nadpobudliwych z problemami emocjonalno-rozwojowymi. Formy hipoterapii obejmują:
terapeutyczną jazdę konną – dziecko poddawane jest ruchom konia
w różnych pozycjach (np. w siadzie przodem, tyłem, w leżeniu),
rehabilitację konną – dziecko poza terapeutyczną jazdą konną wykonuje ćwiczenia w różnych pozycjach pod okiem fizjoterapeuty,
terapię kontaktem z koniem – której istotą jest emocjonalny kontakt dziecka z koniem, sytuacja terapeutyczna, a nie sama jazda. Terapia ta stosowana jest u dzieci z głębokim upośledzeniem umysłowym, cechami autystycznymi, zaburzeniami psychicznymi.
Hipoterapia wpływa na kodowanie w mózgu prawidłowego chodzenia.
Hipoterapia wpływa na:
Kodowanie w mózgu prawidłowego chodzenia.
Podczas gdy koń się porusza na miednicę siedzącego prawidłowo pacjenta, przenoszony jest wzorzec ruchowy, odpowiadający kolejnym fazom poruszania się zdrowego człowieka. Przekazywane są pacjentowi trójwymiarowe impulsy
o częstotliwości wahających się od 90 do 110 na minutę, pochodzących
z grzbietu końskiego.
Normalizację napięcia mięśniowego, niezbędną do nauki prawidłowego, czynnego ruchu.
Sprzyja temu prawidłowa pozycja przyjmowana przez jeźdźca podczas jazdy, rytmiczny ruch jego ciała, naprzemienne rozluźnianie i napinanie mięśni oraz temperatura konia, która jest o około 1 stopień wyższa od temperatury człowieka.
Doskonalenie równowagi, koordynacji, orientacji w przestrzeni oraz poczucia rytmu.
Dla dziecka nieporuszającego się samodzielnie, jazda na koniu (płynny, skoordynowany trójwymiarowy ruch) pozwala na uzyskanie świadomości położenia w przestrzeni własnego ciała, a tym samym zdobywanie doświadczenia ruchu w przestrzeni – stymuluje i normalizuje czucia powierzchniowe oraz wpływa na poprawę stanu psychicznego. Poprzez kontakt z żywym zwierzęciem dziecko zyskuje nowego przyjaciela; poznaje jego imię, uczy się współżycia z inną żywą istotą. Koń jest większy od pacjenta, ale jest mu posłuszny, co pozwala dziecku na wzrost odwagi, poczucia sukcesu, a tym samym własnej wartości. Zajęcia, w których dziecko czynnie uczestniczy, wpływają na wzrost koncentracji, samokontroli, pobudzają inicjatywę, dają lepsze zrozumienie własnych możliwości i potrzeb. Jeżeli hipoterapia jest prowadzona fachowo, zajęcia odbierane są jako zabawa. Dziecko nie ma świadomości, że są to ćwiczenia tyle, że prowadzone w innej formie, ponadto dla niektórych dzieci jest to jedyna możliwość przebywania na świeżym powietrzu, wśród innych dzieci.
3.10. METODA „DOBREGO STARTU”
Założeniem Metody Dobrego Startu jest jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, funkcji spostrzeżeniowych: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinestatycznych (czucie ruchu) i motorycznych oraz współdziałania między tymi funkcjami czyli integracji percepcyjno- motorycznej. Są to funkcje, które leżą u podstaw złożonych czynności czytania
i pisania. Usprawnianie w tym zakresie, jak również kształtowanie lateralizacji
i orientacji w prawej i lewej stronie ciała jest wskazane dla dzieci przygotowujących się do nauki czytania i pisania, natomiast jest niezbędne dla dzieci, u których występują opóźnienia rozwoju tych funkcji. Ćwiczenia prowadzą do większej harmonii rozwoju psychoruchowego: wyższego poziomu rozwoju i współdziałania funkcji intelektualnych (mowy, myślenia)
i instrumentalnych (spostrzeżeniowo- ruchowych). Dzięki temu dochodzi do prawidłowego wykonywania czynności ruchowych we właściwym czasie
i przestrzeni, w harmonii z czynnościami poznawczymi, w tym językowymi. Doskonalenie integracji percepcyjno- motorycznej i kompetencji językowych ułatwia naukę czytania i pisania wszystkim dzieciom. Natomiast wyrównywanie dysharmonii rozwojowych w przypadku dzieci „ryzyka dysleksji” może skutecznie zapobiegać niepowodzeniom szkolnym.
Metoda ta ma nie tylko aspekt profilaktyczno- terapeutyczny, ale również aspekt diagnostyczny. Na podstawie obserwacji zachowania dziecka, analizy trudności występujących przy wykonywaniu ćwiczeń oraz popełnionych błędów pozwala wnioskować o ich przyczynach, to znaczy rodzaju i głębokości zaburzeń.
3.11.METODA N.C. KEPHARTA
Program terapii psychomotorycznej przedstawiony przez N. C. Kepharta ma na celu poprawę poziomu rozwoju dziecka, ale kładzie większy nacisk na konkretne wybiórcze zaburzenie, które zakłóca funkcjonowanie całości. Metoda Kepharta ma duże znaczenie w procesie terapeutycznym stosowanym wobec dzieci wykazujących zaburzenia rozwoju funkcji percepcyjno - motorycznych. Szczególnie ważne jest doskonalenie mechanizmu percepcyjno - motorycznego, kojarzenie danych sensorycznych z ruchowymi, bowiem pozwoli to sprostać różnorodnym wymogom sytuacji. Stąd też dziecko od najwcześniejszych lat powinno manipulować rzeczami i własnym ciałem. Musi ono między innymi wypróbować wszystkie możliwe reakcji mięśniowe, do których jest zdolne. Wiąże się to z odkrywaniem zakresu swoich możliwości ruchowych. Kephart uważa, że w każdym stadium rozwoju dziecka konieczna jest ogromna ilość doświadczeń, które winny być projektowane przez samo dziecko. Tymczasem współczesna cywilizacja choć wymaga od dziecka uczenia się wielu rzeczy, to jednocześnie zmniejsza możliwość ćwiczeń podstawowych W koncepcji autora akcentowana jest teza, że nie należy traktować oddzielnie dwóch procesów: odbioru wrażeń zmysłowych (doznania percepcyjne) i przekazywania impulsów nerwowych (reakcje ruchowe). Czynności percepcyjne i motoryczne muszą być traktowane jako jedność percepcyjno - motoryczna. Celem metody jest wykrycie w zakresie jakich sprawności nastąpiło "załamanie procesu rozwojowego".
3.12. METODA SYMBOLI DŹWIĘKOWYCH
Metoda ta jest przeznaczona dla dzieci 5 i 6-letnich z zaburzeniami
w rozwoju. Prowadzić ją można z dziećmi przejawiającymi opóźnienia rozwoju spostrzeżeń wzrokowych, słuchowych, opóźnienia rozwoju umysłowego, zahamowanie psychoruchowe, a także nadpobudliwość psychoruchową. Osią koncentryczną proponowanej terapii jest ruch i muzyka (B. Kaja, 2001). Na tle odpowiednio dobranej muzyki prowadzi się zajęcia usprawniające zaburzone funkcje i procesy. Podkład muzyczny jest tu czynnikiem wyzwalającym aktywność dziecka, a odpowiedni dobór ćwiczeń pozwala na aktywizację rozwoju psychicznego i ruchowego. Osiągamy to dzięki wprowadzeniu odpowiednich grup ćwiczeń:
sfera ruchowa- pobudzenie ruchowe całego ciała w zakresie ruchów dowolnych i kontrolowanych, stymulacja rozwoju ruchów manualnych,
procesy poznawcze - ćwiczenia rozwijające procesy myślowe, zwłaszcza analizę, syntezę i porównywanie poprzez ćwiczenia w operowaniu symbolami dźwięków,
procesy emocjonalne - ćwiczenia odreagowujące napięcia emocjonalne
(relaksacyjne), wzmacniające wiarę we własne siły,
sfera społeczna - ćwiczenia zespołowe umożliwiające współdziałanie.
Aby zapewnić wielostronne oddziaływanie na osobowość dziecka B. Kaja proponuje, prowadzenie zajęć wg następującego toku metodycznego:
ekspresja ruchowa na dowolne tematy muzyczne (spontaniczna
i kontrolowana),
interpretacja plastyczna utworów muzycznych,
poznawanie i operowanie symbolami dźwięków,
zabawy słowno-muzyczno-ruchowe z elementami melorecytacji, inscenizacji, ćwiczeń pantomimicznych,
relaksacja.
Ekspresja ruchowa - celem tej grupy ćwiczeń jest ogólne motoryczne pobudzenie, jak również kształcenie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, koncentracji uwagi, kontroli ruchu. Punktem wyjścia jest dowolna odpowiadająca dzieciom muzyka. W drugiej części ćwiczenia zaczynamy kontrolować ruchy dziecka. Wprowadzamy ćwiczenia inhibicyjno-incytacyjne, w których kolejno po sobie następują pobudzanie i hamowanie. W ostatniej fazie ćwiczenia staramy się ograniczyć zbędne ruchy dzieci, uporządkować ich ruchy za pomocą rytmu.
Interpretacja plastyczna utworów muzycznych - celem tych ćwiczeń jest rozwijanie wyobraźni dziecka, wrażliwości estetycznej oraz odreagowanie konfliktów. Początkowo dzieci ilustrują nastrój wysłuchanego utworu tylko przy pomocy plam wykonywanych na dużych arkuszach papieru z wybranego przez siebie koloru. Plamy te wykonywane są w początkowej fazie terapii - szmatkami, zamoczonymi w farbie, później pędzelkiem. W miarę upływu czasu w terapii zachęcamy dzieci do wyrażania na obrazkach pewnych treści kojarzących się im z muzyką. Zachęcamy je również, by swoją interpretację wyraziły słownie.
3.13. MUZYKOTERAPIA
Najistotniejszym elementem muzyki jest rytm. Rytm jest zaś zasadniczą cechą charakteryzującą rozwój psychomotoryczny, jest również podstawą funkcjonowania ustroju ludzkiego. Powyższe stwierdzenie dało podstawy do opracowania metody rehabilitacyjnej, opartej na ćwiczeniach rytmicznych.
U dzieci z niepełnosprawnością intelektualną występuje wzmożone napięcie utrudniające wykonanie ruchu; często współwystępująca nadwrażliwość na bodźce powoduje reakcje nieadekwatne do siły bodźca. Ruchy są nieskoordynowane, gwałtowne. Działanie usprawniające ma na celu organizowanie i harmonizowanie ruchu. Zalety takie ma muzyka, której rytm porządkuje reakcje. Dzieci chętnie wykonują ćwiczenia ruchowe przy akompaniamencie muzyki. Przy rytmicznych dźwiękach melodii dzieci ćwiczą naprzemienność ruchów w obrębie kończyn górnych i dolnych (wyklaskiwanie
i wytupywanie rytmu), swobodę i płynność ruchów. Utrwalają zdobytą pozycję ruchową, w takt melodii, czworakują, poprawiają technikę chodzenia. Stwierdzono, że pod wpływem muzyki wyzwala się u dziecka spontaniczne zainteresowanie, radość, odprężenie i uspokojenie.
Korzystne efekty daje również stosowanie muzycznych form
w logoterapii dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Ćwiczenia muzyczne odgrywają szczególnie istotną rolę w usprawnianiu motoryki narządów artykulacyjnych.
ZAKOŃCZENIE
Zaprezentowane przeze mnie metody znacząco wpływają na rozwój dziecka niepełnosprawnego intelektualnie. Pozwalają zdobyć dziecku informacje na temat swojego ciała i ich funkcji. Umożliwiają wyodrębnić siebie z otaczającego go świata. Podstawowym założeniem tych metod jest usprawnianie określonych funkcji psychomotorycznych, niezbędnych przy pojawieniu się, jakichkolwiek dysfunkcji czy zaburzeń w rozwoju dziecka. Zastosowanie nawet najlepszych metod rehabilitacyjnych usprawniających dzieci z dysfunkcjami ruchu czy deficytami określanymi jako mikrodefekty nie przyniosą oczekiwanych rezultatów jeżeli nie będziemy przestrzegali naturalnych potrzeb rozwoju . Potrzeba miłości i poczucia bezpieczeństwa, przynależności do kogoś szczególnie wzrasta przy ograniczeniach ruchowych
i trudnościach dziecka, a w pełni może być zaspokojona tylko w rodzinie. To ona odgrywa najbardziej znaczącą rolę w prawidłowym rozwoju uczuć
osobowości dziecka. Rozwój osoby z niepełnosprawnością umysłową, to „droga z nią przez życie”. Drogę tę pokonują najczęściej rodzice a po nich nauczyciele
i terapeuci. To oni są od uczenia, ale przede wszystkim od kochania. Wspieranie rozwoju, to ciągłe poszukiwanie nowych metod dających jak najlepsze efekty
w pracy z dzieckiem niepełnosprawnym intelektualnie. Nie ma cudownych metod. Nie ma gotowych rozwiązań! Cała praca terapeutyczna jest procesem rozumienia dziecka – osoby z niepełnosprawnością. Odkrywanie tego, co potrafi, jego mocnych stron, ale także wychodzenie naprzeciw tego, co się pojawia – jego potencjalnym możliwościom, czyli temu co zrobi przy udzieleniu mu odpowiedniego wsparcia. Należy robić tyle ile jest możliwe, bo wszystko to co zainwestujemy w rozwój w początkowym okresie życia dziecka będzie procentowało w przyszłości.
Bogdanowicz M. i in.: Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994.
Borkowska M.: ABC rehabilitacji dzieci 2. Mózgowe porażenie dziecięce, Wydawnictwo „Pelikan”, Warszawa 1989.
Milanowska K.: Podstawy rehabilitacji ruchowej w dysfunkcjach narządu ruchu, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1981.
Obuchowska I.: Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995.